Жарқайың ауданы Ақмола облысының оңтүстік батысындағы әкімшілік бөлік 1955 жылы ұйымдастырылған Орталығы Державинск қала

51°20′22″ с. е. 67°41′56″ ш. б. / 51.33944° с. е. 67.69889° ш. б. / 51.33944; 67.69889 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 51°20′22″ с. е. 67°41′56″ ш. б. / 51.33944° с. е. 67.69889° ш. б. / 51.33944; 67.69889 ^(G) ^(O) ^(Я)

Құрылған уақыты

1955

Жер аумағы

12,1 мың км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары

Тұрғыны

12 827 адам (2023)

Тығыздығы

1,1 адам/км²

Ұлттық құрамы

қазақтар (44,66%), орыстар (31,35%), украиндар (8,49%), татарлар (2,91%), беларустар (2,23%), немістер (1,82%), әзербайжандар (1,09%), молдовандар (1%), басқалары (6,45%)

Сандық идентификаторлары

Пошта индексі

021100-021122

Автомобиль коды

03

Жарқайың ауданының әкімдігі

Географиялық орны

Аудан солтүстігінде Есіл ауданымен, батысы мен оңтүстігінде Қостанай облысының Қарасу, Науырзым, Амангелді аудандарымен және Арқалық қаласымен, шығысында Жақсы, Атбасар және Қарағанды облысының Нұра аудандарымен шектеседі.

Жарқайың ауданы дала белдемінде, Атбасар, Теңіз жазықтарының батысында орналасқан. Жер бедері ұсақ шоқылы, төбелі-белесті көлдік-аллювийлік жазық, абсолютті биіктігі 100 — 500 м.

Тарихы

1955 жылы 22 қазанда Есіл ауданының ықшамдалуынан Баранкөл ауданы болып құрылып, құрамына Братолюбов, Ишим, Күркетал, Тауасар, Терісаққан, Үлгілі ауылдық кеңестері енді. Алғашқыда аудан орталығы «Баранкөл» кеңшарының орталығы болып, 1957 жылы Державин ауылына көшірілді. 1963 жылдың 2 қаңтарында Баранкөл ауданы Державин ауданы болып өзгертілді. Сол жылы Державин ауылына жұмысшы кенті мәртебесі беріліп, 1966 жылы қалаға айналды. 1970-1988 және 1990-1997 жылдары Державин ауданы Торғай облысының құрамына кірді. Сонымен бірге 1966-1997 жылдары ауданның оңтүстік-шығыс бөлігінде Жаңадала ауданы болды. 1997 жылы Державин ауданына қазіргі атауы берілді.

Климаты

Климаты тым континенттік. Қысы суық, қары аз (20 см), жазы ыстық, құрғақ. Қаңтар айының орташа температурасы –17 — 18°С, шілдеде 20 — 21°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300 — 350 мм, оның басым бөлігі (50 — 60%-і) жылы маусымда жауады. Аудан жері арқылы Есіл, Тастыталды, Қарынсалды өзендерінің салалары ағып өтеді. Қар суымен толысатын ұсақ көлдер мен тоғандар көп.

Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

Солтүстігіндегі қыратты жерлерінде карбонатты қара, оңтүстігінде қызыл қоңыр топырақ қалыптасқан. Мұндай жерлер бір-бірімен ұласып жатады. Есіл аңғарының топырағы түгелдей аллювийлік шалғындық. Қарынсалды өзенінің аңғары сортаң топырақты. Тың және тыңайған жерлерді игерген жылдары аудан жерінің басым көпшілігі жыртылған. Өсімдігі, негізінен, далалық белдемге тән: жусанды, бетегелі-селеулі және астық тұқымдас өсімдіктерден тұрады. Шоққарағай, тобылғы, қараған, т.б. бұталар кездеседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, қоян, суыр, борсық, сарышұнақ, күзен, қосаяқ, дала тышқандары мекендейді, жазда оңтүстіктен ақ бөкен ауып келеді. Үйрек, қаз, дуадақ, т.б. далалық белдемге тән құстар кездеседі.

Шаруашылығы, кәсіпорындары

Ауданда түрлі кәсіппен шұғылданатын 185 заңды тұлға тіркелген. Державинск қаласында “Авангард”, “Симба”, “Тұрмыс”, т.б. кәсіпорындар, “Агропромтехника” акционерлік қоғамы, нан зауыты, наубайхана, макарон, шұжық цехтары, диірмен, баспахана, Достық ауылында макарон, Львовское ауылында май, жарма өндіру, Уәлиханов ауылында диірмен, Пригородное және Фурманов ауылдарында май жасау цехтары жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығымен 24 серіктестік, 668 шаруа қожалықтары, ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеумен 10 кәсіпорын шұғылданады. Ауыл шаруашылығына жарамды жері 1161,4 мың га, оның ішінде егіндік 638 мың га, шабындық 15,1 мың га, жайылым 507,4 мың га (2000). Егін шаруашылығының басты салалары астық, картоп, көкөніс егу. 2001 жылдың басында ауданда 9,3 мың сиыр, 6,3 мың қой мен ешкі, 1,6 мың жылқы, 7,4 мың шошқа, 33,6 мың құс болды.

Инфрақұрылымы

Жарқайың ауданында 24 орта, 4 бастауыш мектеп, 2 бала-бақша, ауданы аурухана, 21 акушерлік-фельдшерлік пункт, 18 клуб пен мәдениет үйі, 22 кітапхана бар (2000). 1956 жылдан “Целинное знамя” газеті шығарылады. Аудан жері арқылы Есіл — Арқалық темір және автомобиль жолдары өтеді.

Халқы

1959	1970	1979	1989	1999	2009	2021
20108	▲36239	▼29599	▲30634	▼24326	▼15423	▼13246

1999 жылы тұрғындар саны 24326 адам (12246 ер адам және 12080 әйел адам) болса, 2009 жылы 15423 адамды (7510 ер адам және 7913 әйел адам) құрады.

Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 2,1 адамнан келеді.

Әкімшілік бөлінісі

Аудандағы 23 елді мекен 11 ауылдық, 1 қалалық әкімдік пен 5 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)
Ауылдық округтері	2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
Бірсуат ауылдық әкімдігі	632	▼306	48,4	301	▼147	48,8	331	▼159	48
Гастелло ауылдық әкімдігі	770	▼556	72,2	385	▼292	75,8	385	▼264	68,6
Далабай ауылдық әкімдігі	365	▼247	67,7	193	▼134	69,4	172	▼113	65,7
Державинск қалалық әкімдігі	6309	▲7097	112,5	2960	▲3457	116,8	3349	▲3640	108,7
Жаңадала ауылдық округі	1162	▼728	62,7	568	▼374	65,8	594	▼354	59,6
Костычев ауылдық округі	719	▼492	68,4	364	▼244	67	355	▼248	69,9
Құмсуат ауылдық әкімдігі	405	▼279	68,9	211	▼148	70,1	194	▼131	67,5
Львов ауылдық әкімдігі	371	▼296	79,8	179	▼165	92,2	192	▼131	68,2
Нахимов ауылдық округі	570	▼267	46,8	287	▼142	49,5	283	▼125	44,2
Отрадный ауылдық округі	740	▼512	69,2	376	▼274	72,9	364	▼238	65,4
Пригородный ауылдық әкімдігі	715	▼489	68,4	353	▼241	68,3	362	▼248	68,5
Пятигорский ауылдық әкімдігі	551	▼382	69,3	268	▼193	72	283	▼189	66,8
Тасөткел ауылдық әкімдігі	344	▼269	78,2	178	▼145	81,5	166	▼124	74,7
Тассуат ауылдық әкімдігі	376	▼236	62,8	189	▼120	63,5	187	▼116	62
Уәлиханов ауылдық округі	836	▼590	70,6	405	▼296	73,1	431	▼294	68,2
Үшқарасу ауылдық әкімдігі	310	▼247	79,7	160	▼128	80	150	▼119	79,3
Шойындыкөл ауылдық әкімдігі	248	▲253	102	133	▼129	97	115	▲124	107,8
ЖАЛПЫ САНЫ	15423	▼13246	85,9	7510	▼6629	88,3	7913	▼6617	83,6

Ірі елді мекендері

Елді мекен	Халқы (2021)
Державинск	▲7097
Гастелло	▼556

Дереккөздер

Ақмола облысында үш ауданға жаңа әкім тағайындалды (17 ақпан 2021).
Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
Почтовые индексы Казахстана
Ресей империясы, КСРО халық санақтары
ҚР халық санақтары
2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том Мұрағатталған 8 желтоқсанның 2019 жылы.
2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары

[1] Ақмола облысында үш ауданға жаңа әкім тағайындалды (17 ақпан 2021).

[2] Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)

[3] Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)

[kazindex.ru-4] Почтовые индексы Казахстана

[5] Ресей империясы, КСРО халық санақтары

[6] ҚР халық санақтары

[source122-7] 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том Мұрағатталған 8 желтоқсанның 2019 жылы.

[8] 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары