Атбасар ауданы – Ақмола облысының батысындағы әкімшілік бөлініс. 1928 жылы құрылған. Аудан орталығы – Атбасар қаласы.
Қазақстан ауданы | |
Атбасар ауданы | |
Әкімшілігі | |
---|---|
Облысы | |
Аудан орталығы | |
Ауылдық округтер саны | 13 |
Қалалық әкімдіктер саны | 1 |
Ауыл саны | 29 |
Қала саны | 1 |
Әкімі | Аманбек Әмірхамзаұлы Қалжанов |
Аудан әкімдігінің мекенжайы | Атбасар қаласы, Уәлиханов көшесі, №9 |
Тарихы мен географиясы | |
Координаттары | 51°48′39″ с. е. 68°21′26″ ш. б. / 51.81083° с. е. 68.35722° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 51°48′39″ с. е. 68°21′26″ ш. б. / 51.81083° с. е. 68.35722° ш. б. (G) (O) (Я) |
Құрылған уақыты | 1928 |
Жер аумағы | 10,6 мың км² |
Уақыт белдеуі | UTC+5:00 |
Тұрғындары | |
Тұрғыны | 43 525 адам (2023) |
Ұлттық құрамы | орыстар (38,43%), қазақтар (36,8%), украиндар (7,72%), немістер (5,69%), татарлар (2,08%), шешендер (1,97%), беларустар (1,81%), ингуштар (1,18%), әзербайжандар (1,03%), басқалары (3,29%) |
Сандық идентификаторлары | |
Пошта индексі | 020400-020426 |
Автомобиль коды | 03 |
Атбасар ауданының әкімдігі | |
| |
|
Тарихы
Атбасар атауы он тоғызыншы ғасырдың 30-жылдарында пайда болды. Атбасарка мен Керегетас өзендерінің қосылысқан жерінен алғашқыда № 96 шекаралық пункт салынды, 10 жылдан кейін Ақмола мен Көкшетау арасын байланыстыратын №89 Атбасар бекінісі қайта құрылды. Керуен жолының ортасында болғандықтан жылдар өте маңызы өсіп, нығайды. 1843 жылы Батыс Сібірдің генерал – губернаторы Горчаков бекітілген пункттің орнына Атбасар станицасын салуға ұсыныс жасады, ал 1845 жылғы 6 маусымнан Атбасар жыл санаудың басы болып табылады, ал 1878 жылы станица атауы Атбасар қаласына өзгертіліп, содан Атбасар уезінің орталығы болып қалады. Революцияға дейін Атбасар уезінде өндірістік күштер нашар дамыған, бумен істейтін диірмен, сондай-ақ бірнеше тері илейтін және май қорытатын зауыттар жұмыс істеп тұрды. Жылына үш рет сауда-жәрмеңкесі өткізіліп, онда ірі және ұсақ қара малдар, жылқы, түрлі шикізаттар мен материалдар сатылды.
20-жылдардың басында Атбасар уезінде 9 өнеркәсіп кәсіпорыны, оның 7-і қалада және 2-і ауылдарда жұмыс істеп тұрды.
1928 жылы Автономды Қазақстан Республикасының аумағында жаңа аудандар құрыла бастады. ЖОАК 1928 жылы 17 қаңтардағы қаулысымен Атбасар уезі жойылып, 28 қыркүйекте Ақмола округінің құрамындағы Атбасар, Тасөткел және Атбасар уезінің Қарағанды болысының бөлігінен Атбасар ауданы құрылып, әкімшілік орталығы Атбасар қ. орналастырылады. 1932 жылы Қарағанды облысы құрылу кезінде аудан соның құрамына енеді, ал 1936 жылы Солтүстік Қазақстан облысының құрамына беріледі. КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен 1939 жылғы 14 қазанда Қарағанды және Солтүстік Қазақстан облыстары аумақтарының бөлігі есебінен орталығы Ақмола облысына орналастырылған Ақмола облысы құрылады. Ақмола облысының құрылуымен Атбасар соған енгізілген.
Жер бедері
Аудан Ақмола облысының батыс бөлігінде орналасқан. Аудан көлемі оңтүстіктен солтүстікке қарай 180 км қашықтықта созылып, 10562,5 шаршы метр жерді алып жатыр. Солтүстігінде Сандықтау, оңтүстігінде - Қарағанды облысының Нұра, шығысында – Бұланды, Астрахан және Егіндікөл, батысында – Жақсы, Жарқайың аудандарымен шектеседі. Аудан аумағының геологиялық құрылысы күрделі және әртүрлі. Есіл өзенінің ойпаты төрттік жүйеден, қалған аумақ-төменгі, жоғарғы бөлімдер пермдік және таскөмірлі жүйе. Ауданның аумағына тән жер бедері – ұсақ таулы және ұсақ шоқылы, қатарында төбешікті–бөктерлі және қыратты-жазық кеңістік.
Климаты
Аудан климаты – тым континенттік, орташа жылдық ауа температурасы – 17°С. Ішкі жылдық ауа температурасының барысы қыс кезінде тұрақты қатты аяздарымен, қысқа көктем кезінде үдемелі жылумен және жазы ыстықпен сипатталады. Қаңтарда ауаның орта температурасы 18-19°С, жекелеген жылдары – 51°С дейін жетеді, жаз кезінде температура 19-дан 21°С-ге дейін ауытқиды, ең көбі + 43°С дейін. Сөйтіп ауаның ауытқу амплитудасы 40°С жақын құрайды, ауаның абсолюттік ауытқу амплитудасы 90°С асып түседі. Жылу кезеңінің ұзақтығы орташа 190-200 күнді құрайды. Желдің басым бағыты оңтүстік-батысқа және әсіресе қыс кезінде батыстан, жазда желдің солтүстіктен қайталануы арта түседі, желдің орташа жылдамдығы 4,5-5,5 м/с, жылдық жауын-шашын мөлшері 300-350 мм. құрайды, ылғалдың негізгі көлемі әдетінше жаңбыр және қар жуу мөлшерімен аз қарқынмен түседі. Қар әдетінде қараша айында жауады, орта биіктігі 25-35 см, қарлы жылдары 50-60 см жетеді. Кенеттен жеткіліксіз дымқылдану тек аз көлемде ғана емес, сонымен ауаның төменгі дымқылдануымен де байқалады. Дымқылданудың ең азы жаз айларында (40-45%), ең көбі қыс айларында (60-55%). Қысы суық және ұзаққа созылған орнықты қар жабындысы жатады. Жазы қысқа, бірақ ыстық. Қолайсыз климаттың ерекшелігі кеш түсетін-көктем және ерте түсетін күзгі қатқақ суық.
Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі
Ауданда топырақ негізінен қара-қоңыр және сортаң. Бетеге, селеу, ши аяқ, сұлыбас, австриялық жусан өседі. Сортаңды жерлерде – сирек бұталар, жусан, кермек, қына өседі. Шабындықта - бидайық, түлкі құйрық, жусан, алау, шөп, иманжапырақ, батпақты жерлерде – қамыс, құрақтар өседі. Аңдардары мен құстары: қасқыр, түлкі, қарсақ, ақ қоян, күзен, елік, бөкен, суыр, сарышұнақ, қасқалдақ (үйрек), жабайы шошқа, үйрек, қарға, құтан, бүркіт, бөктергі мекен етеді.
Жер ресурстары
Ауданның жер ресурсы 10634,9 шаршы км. немесе 1063456 га. Оның ішінде: егістік - 405514 га, көпжылдық өсімдіктер – 253 га, тыңайған жер 34937 га, жайылымдық - 537934 га, шабындық – 40028 га, басқалар(су астында, батпақты) – 44790 га.
Су ресурстары
Аудан аумағындағы су ресурстары жер асты және үстіңгі су қосындыларынан тұрады. Негізгі қуат көзі олар үшін атмосфералық ылғал жауын-шашын болып табылады. Атбасардың көлбеу жазығының оң жағында Есіл өзенінің ұсақ салалары бар: Жабай, Колутон, Жыланды, Қайрақты. Есіл өзенінің ұзындығы 196 км. Су жинайтын аумағы -8800 шаршы км, 14 саласы бар. Бастауы Көкшетау облысының Зеренді тауының оң баурайынан басталады. Сандықтау және Атбасар аудандарының аумағымен ағып өтеді. Ихтиофауна: табан, қара балық, алабұға, торта, шортан, аққайран және тағы басқалары. Аудан аумағында 30 астам таяз, жиі тұзды көлдер бар:(Жаркөл, Сарыкөл, Ұзынкөл, Барлыкөл), 12 тұщы сулы көлдер бар: Есіл, Терісаққан, Шортанбай, Жыланды, Жабай, Ащылы, Қайрақты, Колутон көлдері.
Транспорты
Аудан жері арқылы Қарталы – Арқалық – Астана темір жолы, Астана – Алматы автомобиль жолдары өтеді.
Халқы
1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2009 | 2021 |
---|---|---|---|---|---|---|---|
23182 | ▲72180 | ▼34804 | ▼28298 | ▲36676 | ▲61009 | ▼50981 | ▼44137 |
Тұрғындар саны: 48 234 адам (2019).
- Ұлттық құрамы: қазақтар (36,63%), орыстар (38,35%), украиндар (8,03%), немістер (5,77%), беларустар (1,84%), татарлар (2,13%), шешендер (1,84%), мордвалар (0,28%), башқұрттар (0,47%), ингуштар (1,13%), молдовандар (0,29%), әзербайжандар (1,00%), поляктар (0,34%), (0,28%), армяндар (0,34%), марилер (0,08%), басқалары (1,14%).
Әкімшілік бөлінісі
30 елді мекен 2 ауылдық, 1 қалалық әкімдік пен 11 ауылдық округке біріктірілген:
Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ақан Құрманов ауылдық округі | 1393 | ▼753 | 54,1 | 683 | ▼394 | 57,7 | 710 | ▼359 | 50,6 |
Атбасар қалалық әкімдігі | 30436 | ▲31434 | 103,3 | 14511 | ▲15588 | 107,4 | 15925 | ▼15846 | 99,5 |
Бастау ауылдық округі | 1488 | ▼1046 | 70,3 | 746 | ▼525 | 70,4 | 742 | ▼521 | 70,2 |
Борисовка ауылдық әкімдігі | 1084 | ▼792 | 73,1 | 532 | ▼424 | 79,7 | 552 | ▼368 | 66,7 |
Макеев ауылдық округі | 972 | ▼605 | 62,2 | 479 | ▼323 | 67,4 | 493 | ▼282 | 57,2 |
Мариновка ауылдық округi | 4128 | ▼2210 | 53,5 | 2036 | ▼1130 | 55,5 | 2092 | ▼1080 | 51,6 |
Новосельское ауылдық әкімдігі | 1117 | ▼674 | 60,3 | 550 | ▼336 | 61,1 | 567 | ▼338 | 59,6 |
Покров ауылдық округі | 1522 | ▼945 | 62,1 | 762 | ▼487 | 63,9 | 760 | ▼458 | 60,3 |
Полтава ауылдық округі | 1067 | ▼797 | 74,7 | 500 | ▼410 | 82 | 567 | ▼387 | 68,3 |
Сепе ауылдық округі | 1300 | ▼910 | 70 | 667 | ▼484 | 72,6 | 633 | ▼426 | 67,3 |
Сергеев ауылдық округі | 1711 | ▼1154 | 67,4 | 851 | ▼586 | 68,9 | 860 | ▼568 | 66 |
Тельман ауылдық округі | 1290 | ▼770 | 59,7 | 622 | ▼376 | 60,5 | 668 | ▼394 | 59 |
Шұңқыркөл ауылдық округі | 1787 | ▼868 | 48,6 | 868 | ▼443 | 51 | 919 | ▼425 | 46,2 |
Ярослав ауылдық округі | 1686 | ▼1179 | 69,9 | 864 | ▼626 | 72,5 | 822 | ▼553 | 67,3 |
ЖАЛПЫ САНЫ | 50981 | ▼44137 | 86,6 | 24671 | ▼22132 | 89,7 | 26310 | ▼22005 | 83,6 |
Дереккөздер
- Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- Қазақстан почталық индекстері
- Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ҚР халық санақтары
- 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Atbasar audany Akmola oblysynyn batysyndagy әkimshilik bolinis 1928 zhyly kurylgan Audan ortalygy Atbasar kalasy Қazakstan audanyAtbasar audanyӘkimshiligiOblysyAkmola oblysyAudan ortalygyAtbasarAuyldyk okrugter sany13Қalalyk әkimdikter sany1Auyl sany29Қala sany1ӘkimiAmanbek Әmirhamzauly ҚalzhanovAudan әkimdiginin mekenzhajyAtbasar kalasy Uәlihanov koshesi 9Tarihy men geografiyasyKoordinattary51 48 39 s e 68 21 26 sh b 51 81083 s e 68 35722 sh b 51 81083 68 35722 G O Ya Koordinattar 51 48 39 s e 68 21 26 sh b 51 81083 s e 68 35722 sh b 51 81083 68 35722 G O Ya Қurylgan uakyty1928Zher aumagy10 6 myn km Uakyt beldeuiUTC 5 00TurgyndaryTurgyny43 525 adam 2023 Ұlttyk kuramyorystar 38 43 kazaktar 36 8 ukraindar 7 72 nemister 5 69 tatarlar 2 08 sheshender 1 97 belarustar 1 81 ingushtar 1 18 әzerbajzhandar 1 03 baskalary 3 29 Sandyk identifikatorlaryPoshta indeksi020400 020426Avtomobil kody03Atbasar audanynyn әkimdigi Baska magynalar үshin Atbasar magyna degen betti karanyz TarihyAtbasar atauy on togyzynshy gasyrdyn 30 zhyldarynda pajda boldy Atbasarka men Keregetas ozenderinin kosylyskan zherinen algashkyda 96 shekaralyk punkt salyndy 10 zhyldan kejin Akmola men Kokshetau arasyn bajlanystyratyn 89 Atbasar bekinisi kajta kuryldy Keruen zholynyn ortasynda bolgandyktan zhyldar ote manyzy osip nygajdy 1843 zhyly Batys Sibirdin general gubernatory Gorchakov bekitilgen punkttin ornyna Atbasar stanicasyn saluga usynys zhasady al 1845 zhylgy 6 mausymnan Atbasar zhyl sanaudyn basy bolyp tabylady al 1878 zhyly stanica atauy Atbasar kalasyna ozgertilip sodan Atbasar uezinin ortalygy bolyp kalady Revolyuciyaga dejin Atbasar uezinde ondiristik kүshter nashar damygan bumen istejtin diirmen sondaj ak birneshe teri ilejtin zhәne maj korytatyn zauyttar zhumys istep turdy Zhylyna үsh ret sauda zhәrmenkesi otkizilip onda iri zhәne usak kara maldar zhylky tүrli shikizattar men materialdar satyldy 20 zhyldardyn basynda Atbasar uezinde 9 onerkәsip kәsiporyny onyn 7 i kalada zhәne 2 i auyldarda zhumys istep turdy 1928 zhyly Avtonomdy Қazakstan Respublikasynyn aumagynda zhana audandar kuryla bastady ZhOAK 1928 zhyly 17 kantardagy kaulysymen Atbasar uezi zhojylyp 28 kyrkүjekte Akmola okruginin kuramyndagy Atbasar Tasotkel zhәne Atbasar uezinin Қaragandy bolysynyn boliginen Atbasar audany kurylyp әkimshilik ortalygy Atbasar k ornalastyrylady 1932 zhyly Қaragandy oblysy kurylu kezinde audan sonyn kuramyna enedi al 1936 zhyly Soltүstik Қazakstan oblysynyn kuramyna beriledi KSRO Zhogargy Kenesi Prezidiumynyn Zharlygymen 1939 zhylgy 14 kazanda Қaragandy zhәne Soltүstik Қazakstan oblystary aumaktarynyn boligi esebinen ortalygy Akmola oblysyna ornalastyrylgan Akmola oblysy kurylady Akmola oblysynyn kuryluymen Atbasar sogan engizilgen Zher bederiAudan Akmola oblysynyn batys boliginde ornalaskan Audan kolemi ontүstikten soltүstikke karaj 180 km kashyktykta sozylyp 10562 5 sharshy metr zherdi alyp zhatyr Soltүstiginde Sandyktau ontүstiginde Қaragandy oblysynyn Nura shygysynda Bulandy Astrahan zhәne Egindikol batysynda Zhaksy Zharkajyn audandarymen shektesedi Audan aumagynyn geologiyalyk kurylysy kүrdeli zhәne әrtүrli Esil ozeninin ojpaty torttik zhүjeden kalgan aumak tomengi zhogargy bolimder permdik zhәne taskomirli zhүje Audannyn aumagyna tәn zher bederi usak tauly zhәne usak shokyly katarynda tobeshikti bokterli zhәne kyratty zhazyk kenistik KlimatyAudan klimaty tym kontinenttik ortasha zhyldyk aua temperaturasy 17 S Ishki zhyldyk aua temperaturasynyn barysy kys kezinde turakty katty ayazdarymen kyska koktem kezinde үdemeli zhylumen zhәne zhazy ystykpen sipattalady Қantarda auanyn orta temperaturasy 18 19 S zhekelegen zhyldary 51 S dejin zhetedi zhaz kezinde temperatura 19 dan 21 S ge dejin auytkidy en kobi 43 S dejin Sojtip auanyn auytku amplitudasy 40 S zhakyn kurajdy auanyn absolyuttik auytku amplitudasy 90 S asyp tүsedi Zhylu kezeninin uzaktygy ortasha 190 200 kүndi kurajdy Zheldin basym bagyty ontүstik batyska zhәne әsirese kys kezinde batystan zhazda zheldin soltүstikten kajtalanuy arta tүsedi zheldin ortasha zhyldamdygy 4 5 5 5 m s zhyldyk zhauyn shashyn molsheri 300 350 mm kurajdy ylgaldyn negizgi kolemi әdetinshe zhanbyr zhәne kar zhuu molsherimen az karkynmen tүsedi Қar әdetinde karasha ajynda zhauady orta biiktigi 25 35 sm karly zhyldary 50 60 sm zhetedi Kenetten zhetkiliksiz dymkyldanu tek az kolemde gana emes sonymen auanyn tomengi dymkyldanuymen de bajkalady Dymkyldanudyn en azy zhaz ajlarynda 40 45 en kobi kys ajlarynda 60 55 Қysy suyk zhәne uzakka sozylgan ornykty kar zhabyndysy zhatady Zhazy kyska birak ystyk Қolajsyz klimattyn ereksheligi kesh tүsetin koktem zhәne erte tүsetin kүzgi katkak suyk Topyragy osimdigi men zhanuarlar dүniesiAudanda topyrak negizinen kara konyr zhәne sortan Betege seleu shi ayak sulybas avstriyalyk zhusan osedi Sortandy zherlerde sirek butalar zhusan kermek kyna osedi Shabyndykta bidajyk tүlki kujryk zhusan alau shop imanzhapyrak batpakty zherlerde kamys kuraktar osedi Andardary men kustary kaskyr tүlki karsak ak koyan kүzen elik boken suyr saryshunak kaskaldak үjrek zhabajy shoshka үjrek karga kutan bүrkit boktergi meken etedi Zher resurstaryAudannyn zher resursy 10634 9 sharshy km nemese 1063456 ga Onyn ishinde egistik 405514 ga kopzhyldyk osimdikter 253 ga tynajgan zher 34937 ga zhajylymdyk 537934 ga shabyndyk 40028 ga baskalar su astynda batpakty 44790 ga Su resurstaryAudan aumagyndagy su resurstary zher asty zhәne үstingi su kosyndylarynan turady Negizgi kuat kozi olar үshin atmosferalyk ylgal zhauyn shashyn bolyp tabylady Atbasardyn kolbeu zhazygynyn on zhagynda Esil ozeninin usak salalary bar Zhabaj Koluton Zhylandy Қajrakty Esil ozeninin uzyndygy 196 km Su zhinajtyn aumagy 8800 sharshy km 14 salasy bar Bastauy Kokshetau oblysynyn Zerendi tauynyn on baurajynan bastalady Sandyktau zhәne Atbasar audandarynyn aumagymen agyp otedi Ihtiofauna taban kara balyk alabuga torta shortan akkajran zhәne tagy baskalary Audan aumagynda 30 astam tayaz zhii tuzdy kolder bar Zharkol Sarykol Ұzynkol Barlykol 12 tushy suly kolder bar Esil Terisakkan Shortanbaj Zhylandy Zhabaj Ashyly Қajrakty Koluton kolderi TransportyAudan zheri arkyly Қartaly Arkalyk Astana temir zholy Astana Almaty avtomobil zholdary otedi Halky1939 1959 1970 1979 1989 1999 2009 2021 23182 72180 34804 28298 36676 61009 50981 44137 Turgyndar sany 48 234 adam 2019 Ұlttyk kuramy kazaktar 36 63 orystar 38 35 ukraindar 8 03 nemister 5 77 belarustar 1 84 tatarlar 2 13 sheshender 1 84 mordvalar 0 28 bashkurttar 0 47 ingushtar 1 13 moldovandar 0 29 әzerbajzhandar 1 00 polyaktar 0 34 0 28 armyandar 0 34 mariler 0 08 baskalary 1 14 Әkimshilik bolinisi30 eldi meken 2 auyldyk 1 kalalyk әkimdik pen 11 auyldyk okrugke biriktirilgen Halkynyn sany 2009 2021 Auyldyk okrugteri 2009 2021 2021 2009 ga pajyzben Erler 2009 Erler 2021 2021 2009 ga pajyzben Әjelder 2009 Әjelder 2021 2021 2009 ga pajyzbenAkan Қurmanov auyldyk okrugi 1393 753 54 1 683 394 57 7 710 359 50 6Atbasar kalalyk әkimdigi 30436 31434 103 3 14511 15588 107 4 15925 15846 99 5Bastau auyldyk okrugi 1488 1046 70 3 746 525 70 4 742 521 70 2Borisovka auyldyk әkimdigi 1084 792 73 1 532 424 79 7 552 368 66 7Makeev auyldyk okrugi 972 605 62 2 479 323 67 4 493 282 57 2Marinovka auyldyk okrugi 4128 2210 53 5 2036 1130 55 5 2092 1080 51 6Novoselskoe auyldyk әkimdigi 1117 674 60 3 550 336 61 1 567 338 59 6Pokrov auyldyk okrugi 1522 945 62 1 762 487 63 9 760 458 60 3Poltava auyldyk okrugi 1067 797 74 7 500 410 82 567 387 68 3Sepe auyldyk okrugi 1300 910 70 667 484 72 6 633 426 67 3Sergeev auyldyk okrugi 1711 1154 67 4 851 586 68 9 860 568 66Telman auyldyk okrugi 1290 770 59 7 622 376 60 5 668 394 59Shunkyrkol auyldyk okrugi 1787 868 48 6 868 443 51 919 425 46 2Yaroslav auyldyk okrugi 1686 1179 69 9 864 626 72 5 822 553 67 3ZhALPY SANY 50981 44137 86 6 24671 22132 89 7 26310 22005 83 6DerekkozderҚazakstan Respublikasy halkynyn zhynysy zhәne zhergilikti zherdin tipine karaj sany 2023 zhylgy 1 kantarga Қazakstan Respublikasy halkynyn zhekelegen etnostary bojynsha sany 2022 zhyl basyna Қazakstan pochtalyk indeksteri Resej imperiyasy KSRO halyk sanaktary ҚR halyk sanaktary 2021 zhylgy ulttyk halyk sanagynyn korytyndylary