Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Қолдау
www.wp1.kk-kz.nina.az
  • Уикипедия

Грейт Смоки Маунтинс ұлттық саябағы ағылш Great Smoky Mountains National Park ХФӘ gɹeɪt ˈsməʊki ˈmaʊn tənz ˈnæʃənəl pɑɹk

Грейт-Смоки-Маунтинс (ұлттық саябақ)

Грейт-Смоки-Маунтинс (ұлттық саябақ)
www.wp1.kk-kz.nina.azhttps://www.wp1.kk-kz.nina.az

Грейт-Смоки-Маунтинс ұлттық саябағы (ағылш. Great Smoky Mountains National Park, ХФӘ [gɹeɪt ˈsməʊki ˈmaʊn. tənz ˈnæʃənəl pɑɹk]) — Аппалачи тау жүйесініндегі Грейт-Смоки-Маунтинс (сөзбе-сөз қаз. Ұлы түтінді таулар деп аударуға болады.) үстіртінің негізгі аумағында орналасқан, биосфералық резерватының құрама бөлігі және ЮНЕСКО бүкіләлемдік мұра тізіміне енген табиғи нысан болып саналатын ұлттық саябақ. Саябақтың әкімшілік орналасуы — Солтүстік Каролина және Теннесси штаттары, үстірттің ортасынан өтетін шекарасы. АҚШ ұлттық саябақтар қызметінің федеральдық ақпаратына қарай, Грейт-Смоки-Маунтинс бұл елдiң аумағындағы келушілер саны бойынша саябақтардың ішінде алдыңғы қатарда. Мысалы, 2007 жылы бұл саябаққа келушілер саны 9,4 миллионға жетті, бұл көрсеткіш саябағына келушілер санынан екі есе көп болып келеді. Қорық аумағында АҚШ-тағы ең танымалылардың бірі болып келетін Аппалач таулы жүйесі арқылы Мэн штатынан Жорджия штатына дейін өтетін әлемдегі ең ұзын үздiксiз жаяу жүргіншілерге арналған Аппалач соқпағы өтеді.

1934 жылы АҚШ Конгресінің қаулысымен саябақ құрылып, 1940 жылы саябақтың салтанатты ашылуын АҚШ президенті Франклин Делано Рузвельт жариялады. Саябақ АҚШ-тың шығыс аймағындағы iрi қорғалатын табиғи аймақтарының бiрi болып табылады. Саябақтың жалпы аумағы, 2108 км² құрайды. Қорықтың ең басты кіре берісінде Гетлинбург және Чероки қалаларын жалғайтын U.S. Highway 441 (саябақтың маңында Newfound Gap Road деп аталады) магистралі өтеді.

Географиясы

Географиялық орналасуы

Грейт-Смоки-Маунтинс ұлттық саябағы, Солтүстік Америка материгінің шығыс бөлігіндегі Аппалачи тау жүйесіндегі өзі аттас үстіртінің бөктерінде орналасқан.

image
Ұлттық саябақтың картасы

Саябақ аумағы және Теннесси штаттарының бірнеше аймақтарына бағынады: , , , және . Саябақ шамамен штаттар арасында тең бөлінген: 1118,32 км² (276 344 акра) жері Солтүсік Каролинаға жатса, 990,44 км² жері (244 742 акра) — Теннессиге кіреді. Саябақты басқаруымен федеральды мекеме — АҚШ ұлттық саябақтар қызметі айналысады. Саябақ шығысында және онтүстігінде мемлекеттік қорық мәртебесіне ие National Forest, тағы бірнеше қорық аймақтарымен шектеседі: , және . Оңтүстік-шығысында орталығы Чероки қаласы болып келетін, үндіс резевациясымен шектеседі. Сонымен қатар, саябақтың айналасында Гетлинбург, , , , және елді мекендері орналасқан.

Биіктік айырмасы Абрамс-Крик (Abrams Creek) жылғасы маңайында 256 метр (840 фут) бастап, (Clingman’s Dome) тауының шыңы 2025 метрге (6643 фут) дейін. Сонымен қатар, саябақтың басқа шыңдары — (Mount Guyot, 2018 м), (Mount Le Conte, 2010 м), (Mount Kephart, 1895 м), (Mount Collins, 1886 м).

Саябақта, өзені бассейнінің бөлігі болып табылатын, бірнеше өзендермен жылғалар бастау алады. Ең ірі өзендері — (Oconaluftee), Хейзл-Крик (Hazel Creek), Игл-Крик (Eagle Creek), оңтүстікінде Форни-Крик (Forney Creek), Литл-Пиджн-Ривер (Little Pigeon River) және Литтл-Ривер (Little River), солтүстігінде Абрамс-Крик өзендері.

image
Гетлинбург жағындағы көрінісі. Суретте ең биік шың — тауы (Mount Le Conte)

Геологиясы

Толық мақаласы:

Атлант мұхиты және Миссисипи бассейнінің арасындағы су айырығын құрайтын, Грейт-Смоки-Маунтинс Аппалач бөктерінің онтүстік бөлігінде орналасқан. Алайда саябақтың аумағындағы бедердің жетілуі осы тау жүйесінің пайда болуынан миллиардтан астам жыл бұрын бастауын алады. Континенттерге бөлінуі әлі басталмай тұрған кезде, бір шама ғалымдардың пайымдауынша, Родиния атты біркелкі жер қаттысы болған..

image
Alum Cave Trail соқпағы маңындағы тасты үңгір. Anakeesta формациясы, геологиялық дәуірі — Прекембрий. Тау тұқымы — мусковитті кварциттер, филлиттер, , , гипс және басқалар.

Прекембрийдің аяғында жер қыртыстарының соқтығысу барысында осы орындағы жер көтеріле бастады және тарихтан бұрынғы гранит және гнейс тасты тұқымдарынан тұратын таулы қырат пайда болды. Қазіргі кезде бұл тұқымды Чероки және Брайсон сити қалаларының ортасындағы Рэвен-Форк (Raven Fork) өзені алқабының және Тукасиджи (Tuckasegee) өзені жоғарғы ағысының аудандағы саябақтың онтүстік-шығыс бөлігінде көре аласыз. Уақыт өте келе, эрозияның салдарынан пайда болған үстірт күйрей бастап және шөгінді тұқымдарының жиналуы, пайда болған қоспалары балшық, лай қабаттары, құм, карбонат кальций азды-көпті мөлшері, таяудағы шұңқырлардың түбіне жиналып, 14 км астам қалыңдығы бар бірнеше қатпарлар пайда болды. Саябақтағы ең көне шөгінді қатпар жасы 545—800 млн жылға бағаланады, ал ең соңғы шөгінді қатпар жасы Палеозой дәуірі кезіндегі шамамен 450—545 млн бұрынғы жылға жатады.

image
тауының шынындағы ашылған құздар (Chimney Tops)
image
Клингманс-Доум тауының көлемді картасы
image
Тау «түтінді» атқа, Мексикалық шығанақ жағынан жылы дымқыл ауаның суытылған түрі келетін, түтінді тұман арқасында иеленді

Климаты

Ұлттық саябақ аумағындағы климат қоңыржай, қысы жұмсақ, ал жазы ыстық әрі ылғалды.. Орташа алғанда, ең жылы ай — шілде, ал ең суық ай — қаңтар. (саябақтың ең төменгі бөлігі) бақылау бойынша, ең жоғарғы температура — +41,1 °C, 1936 жылы 29 маусымда тіркелді, ең төменгі температура — −27,8 °C, 1985 жылы 21 қаңтарда тіркелді..

image
Наурыздың басы. Жол бағыттауыштары

Қыс мезгілі қарашаның ортасынан ақпанға дейін жалғасады. Қыста күндізгі орташа температура +10 °C не одан жоғары болады. Түнгі уақытта қарапайым суық болады. Кей кезде температура экстрималды −29 °C-ға дейін төмендеуі мүмкін. Әсіресе мұндай жағдай саябақтың жоғарғы бөлігінде орын алады, сонымен қатар жоғарғы шыңдарда қалың қар жауыны болып жатқан кезде таулардың төменгі жағында ауа райы жылы болуы мүмкін. Таудағы қар жамылғысы қаңтар — ақпан аралығында қарапайым, оның қалыңдығы 660 мм-ге дейін жетуі мүмкін..

Наурыздан мамырға дейін жалғасатын көктем ауа райының жиі әрі тез өзгеруімен ерекшеленеді, әсіресе наурызда: ашық аспан біренеше сағат ішінде қалың қар жауынына ұласуы мүмкін. Көктемнің алғашқы жартысындағы орташа максимум 16 °C-қа дейін жетеді. Ал түнде температура нөлге дейін төмендейді. Сәуірдің ортасынан бастан күндізгі орташа температура 20 °C не одан жоғары болуы мүмкін, таулардың төменгі аумағында суық сирек құбылысқа айналады, алайда жоғарғы бөлікте олар жиі болып тұрады. Сәуірде бесіндік жаңбырлар жиірек қайталанады, жауын-шашын мөлшері 135 мм-ге дейін жетеді. Мамырда температура одан да жылыйды: күндізгі максимум 20—30 °C шамалары арасында ауытқиды, ал минимум 5—15 °C шамасында. Жауын-шашынның орташа мөлшері сәуірмен шамалас..

Жаз мезгілі өте ыстық, ылғалды және қалың түтінді тұман жамылғысымен ерекшеленеді. Ол маусымнан тамызға дейін жалғасады ( жылы ылғалды ауаның сууы нәтижесінде пайда болған ерекше тұмандар арқасында таулар «түтінді» — smoky деген атауға ие болған). Күннің екінші бөлігінде негізінен нөсер жаңбыр мен найзағай болады, айлық жауын-шашын мөлшері 145, ал жоғарғы бөлікте 211 мм. Парктің төменгі бөлігінде температура кейде 30 °C-тан асып түседі, алайда жоғарғы бөлікте ол төмен әрі адамға жайлы болып келеді. Мысалы, басында (теңіз деңгейінен 2010 м биіктікте) 26 °C-тан жоғары температура ешқашан тіркелмеген..

Күз қыркүйектен қарашаның ортасына дейін жалғасады. Күзде ауа райы ашық және температура төмен болады. Жылы күндізгі уақыт салқын түнмен алмасады, орташа максимумдер қыркүйекте 24—28 °C, ал қарашада 13—18 °C. Алғашқы суық көбіне қыркүйек аяғында байқалады, ал қараша аяғында орташа түнгі температура нолге жуық болып келеді. Күз — ең құрғақ жыл мезгілі, жауын-шашын сирек түседі. Тау шыңдарындағы тұрақты қар жамылғысы қарашаның басанан бастап болуы мүмкін..

Грейт-Смоки-Маунтинс Ұлттық саябағы (Гетлинбург ауданы) ауа райы
Көрсеткіш Қаң Ақп Нау Сәу Мам Мау Шіл Там Қыр Қаз Қар Жел Жыл
Орташа максимум, °C 10,5 12,2 16,1 21,7 26,1 30 31,1 30,6 28,3 22,8 16,1 11,1 21,4
Орташа минимум, °C −2,2 −1,7 1,1 5,6 10 14,4 15,0 15,6 12,8 6,1 0,6 −2,2 6,3
Жауын-шашын нормасы, мм 122 122 135 114 114 132 145 135 76 79 86 114 1374
Дерекнама: Ресми сайт
Грейт-Смоки-Маунтинс Ұлттық саябағы (Клингманс-Доум ауданы, ең жоғарғы нүктесі) ауа райы
Көрсеткіш Қаң Ақп Нау Сәу Мам Мау Шіл Там Қыр Қаз Қар Жел Жыл
Орташа максимум, °C 1,7 1,7 3,9 9,4 13,9 17,2 18,3 17,8 15,6 11,7 5,6 2,8 10,0
Орташа минимум, °C −7,2 −7,7 −4,4 1,1 6,1 9,4 11,7 11,1 8,3 3,3 −2,2 −6,1 2,0
Жауын-шашын нормасы, мм 178 208 208 165 152 175 211 173 130 137 163 185 2085
Дерекнама: Ресми сайт

Саябақ тарихы

image
Грейт-Смоки-Маунтинстің байырғы тұрғындары — чероки үндістері

АҚШ батысымен салыстырғанда, Грейт-Смоки-Маунтинс саябағының ашылуы жұмыстары баснан бастап ірі қаржылық салымдарды қажет етті. Себебі, саябақ құрылған аумақтың көп бөлігі фермерлер мен фирмалардың меншігінде болды.

Ақ нәсілді адамдар келместен бұрын, қазіргі саябақ аумағында чероки халқына жататын солтүстікамерикандық үндістер мекендеген болатын. Ең алғашқы болып Аппалачидің оңтүстік бөлігін 1540 жылы сол жерлерден алтын іздеген испандық теңізші және конкистадор Эрнандо де Сото экспедициясы зерттеген болатын.Экспедиция мүшелері саябақтың өз аумағына аяқ баспаса да, олардың саябақтың көзге түсетін шыңдары — , ,  және  шыңдарын көруі анық. Еуропалықтар өздерімен бірге жергілікті халыққа белгісіз болған және оларға көп зардабын тигізген шешек ауруын әкелді.

1775 жылы танымал натуралист оңтүстік Аппалачиді зерттеуді бастады, ал 20 өткен соң Оконалуфти өзені аңғарында алғашқы фремерлік қожалықтар пайда болды. Ең ерте үндістік емес қоныстар 1818-1821 жылдары Кейдс-Коув (Cades Cove) өзені аңғарында пайда болды. XIX — XX бірінші жартысында салынған кейбір үйлер мен шіркеудер қазірге дейін сақталынып қалған және олар туристердің арасында танымал.

image
Саябақ аумағында оранасқан үйшік. XIX ғасыр ортасында салыған.

Тарихи аудандар және қоныстар

XIX ғасырда - XX ғасырдың бірінші жартысында келешек саябақ территориясында ақ нәсілді адамдардың қоныстары болған, кейін ол қоныстар ресми тарихи аудан дәрежесін алды (ағылш. historical district). Көптеген тұрғын үйлер, ауыл шаруашылық құрылыстар, шіркелеулер және бейіттер қазіргі кезге дейін сақталып, кіріп көріуге ашық.

Кейдс-Коув тарихи ауданы

image
Джона Оливер бөрене үйі (John Oliver Cabin, 1822 ж.)

Кейдс-Коув (ағылш. Cades Cove) — толығымен ұлттық саябақтың ішінде орналасқан жабық алқап. Геологиялық тұрғыдан қарағанда ол әктастан құралған тектоникалық терезе - кембрийге дейінгі және палеозойлық әктастың эрозиясы нәтижесінде құралған тау жыныстарының оқшауланған бөлігі.

Алқаптың құнарлы топырағы ежелгі диқаншылардың назарын аударған. Жер үстіндегі шөгінділері ордовик кезеніне жатады, олардың жасы 340—570 млн жыл болып саналады. Тарихи аудан ретінде (Cades Cove Historic District) Кейдс-Коув АҚШ тарихи аудандарының ұлттық тізіміне 1977 жылы енді.

Жердің құнарлылығына қарамастан, археологтар колумбқа дейінгі кезеннің үлкен үндіс қоныстарын әлі таба алмады. XVIII ғасырда алқапта тауды онтүстіктен солтүстікке өту үшін үндістер қолданған екі жол тораптың бірі орналасқаны белгілі (қазіргі түсінік бойынша, Теннессиден Солтүстік Каролинаға дейін), бұл жолмен еуропалық 1740-жылдардың басында қолданған. 1797 жылы бұл жерде үндістердің қонысы Цийяхи (Tsiyahi) табылды, аудармасы «қамшаттар өмір сүретін жер» дегенді білдіреді. Алқап чероки көсемі Кэйд (Kade) құрметіне аталды, бірақ іс-жүзінде көсем тұралы ақпарат қалмаған, тек Питер Снайдер (Peter Snider) атты саудагер жазбаларында кейбір ескертулер кездеседі. 1819 жылғы «Колхон Келісімінен» (Treaty of Calhoun) кейін, жауапкершілік зоналары бекітіліп, қоныс босап қалды, бірақ үндістердің Америка ішіне қарай көшіруіне дейін олар мен келген адамдар арасында өзара қақтығыстар болып тұратын.

image
Методисттік шіркеу, 1902

Алғашқы ақ түсті қоныс аударушылар 1818-1821 жылдар аралығында келе бастады, олар ағылшын-американ соғысы ардагері Джон Оливер (John Oliver) және оның жұбайы болды. 1822 жылы Джон Оливер алған үй қазірге дейін сақталып, саябақтағы еуропалық салған ең көне құрылыс болып табылады. Егемендік үшін соғыс ардагері Уильям Типтон (William Tipton) бұл жерлерде көптеген аумақ сатып алып, 1821 жылы кент салына басталды.. 1850 жылға қарай Кейдс-Коув тұрғындар саны 685-ке жетіп, фермерлік шаруашылық көлемі 0,6-1,2 км² (150—300 акр) құрады. Азамат соғысы кезінде (1861—1865) тұрғындардың көп бөлігі Солтүстік әскерді қолдап, кенттің өзі конфедераттар партизандарының көптеген шабуылдарынан күйзелді, малдар ұрланып, қарсыластар өлтірілді.. Соғыс кезінде селдіреген тұрғындар саны тек XX ғасырдың басында ғана қалпына келді..

image
Кейдс-Коув алқабының панорамасы

Маңайдағы қоныстардың арасынан тек Кейдс-Коув ұлттық саябақтың құрылуына қалғандарынан көбірек наразы болды. Бірінші кезеңде тұрғындар, олардың меншігі реестрге кірмейтін шартқа келіскен еді. Бірақ, 1937 жылы Теннесси әкімшілігі қаражат бөліну тұралы билльге қол қойып, ерекше комиссияға жер экспроприациясына құқық берді. 1937 жылы соңғы жеке меншік иесі алқапты босатқанға дейін бірнеше соттық іс өтті.. Оған қарамастан, осы жерде орналасқан баптистік шіркеу заңға қарсы 1960 жылға дейін діни қауымның мүшелерін жинауын жалғастырды. Әкімшілік тарихи құндық көрсететін құрылыстардан басқа барлығын бұзып тастады. Қазіргі кезде Кейдс-Коув ауданында ақпараттық орталық, кемпинг және демалыс зонасы орналасқан(ағылш. picnic area).

Элкмонт тарихи ауданы

Элкмонт (ағылш. Elkmont) — Литтл-Ривер (Little River) өзенінің жоғарғы ағысындағы алқаптағы территория. Әр-түрлі жылдарда од жерде алғашқы қоныс аударғандардың қауымы, ағаш даярлайтын өнеркәсіптік қалашық және курортты қыстақ орналасқан. Тарихи аудандардың ұлттық реестріндегі тарихи аудан дәрежесі Элкмонтке 1994 жылы берілді.. Территория Джейкс-Крик (Jakes Creek) бұлағының Литтл-Ривер өзеніне ұласатын жерінде жінішке және жалпақ алқап болып келеді, үш жағынан тау басының бөктерімен қоршалған, - батыста Мейгс (Meigs Mountain), шығыста Шугарленд (Sugarland Mountain) және солтүстікте Коув (Cove Mountain).

image
Ағаш тасымалдауға арналған пойыз. Сол жақтағы қызыл арбаша — құбылған механизм. Саябақ шекарасындағы Таунсенд қаласындағы Little River Railroad and Lumber Company компаниясының мұражайы

Элкмонт бірінші тұрғыны болжаумен Джекоб Хаузер (Jacob Hauser) болды, ол алтын іздеумен айналысып, 1840 жылдары осы жерде мекен ұйымдастырады, кейін ол Литтл-Ривер деп атанады (ағылшыннан аударғанда кішкентай өзен дегенді білдіреді). Маңайдағы қоныстардың тұрғындары сияқты, колонисттер табиғи шаруашылықпен айналысқан - жүгері, алма өсірген, бал араларын өсірген. Сол периодтан тек екі құрылыс сақталып қалды - Авента студиясы (Mayna Treanor Avent Studio, шамамен 1845 жылдар) және Леви Тренхем (Levi Trentham cabin, 1830) үйшігі. Біріншісі тарих ескерткіш ретінде тарихи аудандардың ұлттық реестрінінің тізіміне кіргізілген..

Орманды сату үшін кесумен айналысқан бірінші кәсіпкер Джон Инглиш (John L. English) деген біреу болды: 1880 жылы ол отынды Джейкс-Крик бұлағының жанында даярлап, Ноксвилл өзені бойымен өзі жасаған бірнеше бөгет арқылы сумен сал ағызған. Пенсильвандық бизнесмен Уилсон Таундсенд (Colonel Wilson B. Townsend) одан асып түсті, 1901 жылы 86 мың акр (34 800 гектар) жер сатып алып Little River Lumber Company фирмасын ашады. Өзеннен ағаш ағызу орнына ол таудың баурайында темір жол салып, ақырғы нүктеде ағаш тілгіш орнатады. Ағаш кесетін жердің жанында кішкентай қала пайда болады, полковник қайтыс болғаннан кейін қала оның атының құрметіне атанды.

image
Иесіз қалған коттедждер

Ақырында темір жол Уолланд (Walland) қаласына дейін салынап, ол жерде Мэривиллден (Maryville) келіп Ноксвиллге баратын басқа жолмен байланысты. Элкмонт сол кезде тек уақытша жұмысшы қалашық болатын, тұрақты құрылыстан тек пошта, азық-түлік дүкені, қонақ үй және ангар болған, қалғандары тек орыннан орынға ауысатын үйшіктерден тұрған. Компания меншігі 1926 жылы ұлттық саябақтар федералды комиссияға сатылды, бірақ келісім бойынша ағаш кесу 1939 жылға дейін жалғасады. Компанияның өмір сүрген уақытында 1,8 млн кубометр ағаш дайындалды. Қазіргі уақытта жұмысшы қалашық орнында кемпинг орналасқан.

Little River Lumber Company компаниясының құрылған кезінен бастап, Уилсон Таундсенд келушілерге аң және балық аулауға рұқсат берді, ал 1909 жылдан бастап Ноксвиллден Элкмонтке пойызбен демалыс серуендерді жарнамалауын бастайды.. Осыдан бір жыл өткен соң, көрші қалалардағы кәсіпкерлер дегдарлы «Аппалач клубын» (Appalachian Club) құрып, кәсіпкерден жұмысшы қалашықтың онтүстігінен жер сатып алады, қазіргі кезде Дейзи-Таун (Daisy Town) деген атпен таңымал. Ол жерде кеңсеге арналған үй, 50 номерлі қонақ үй, Ноксвиллден демалуға келгендерге арнайы оншақты коттеджтер салынған. 1919 жылы тағы да бір клуб пайда болды - «Wonderland Club». Ағаш кесу жұмыстары тоқтап, темір жол бұзылып басқа жерге әкетілгенде клубтарға кіруге мүмкіндік азайды. Бірақ табиғат сүйетіндердің қуанышына қарай, Теннесси губернаторы Остина Пий (Austin Peay) бұйрығы, бойынша 1926 жылы ескі темір жол орнына автомобиль жолы салынды.

Оконалуфти археологиялық ауданы

image
Оконалуфти өзені

Оконалуфти (ағылш. Oconaluftee) — өзеннің және саябақтың Солтүстік Каролина жағындағы онтүстік-шығыс аумағындағы алқаптың аты. Өзен онтүстікке екі тау қырат ортасынан ағып өтеді - шығысында Ричард-Маунтин (Richland Mountain) және батыста Томас-Ридж (Thomas Ridge), Bradley Fork саласымен қосылу жерінде кең және жатық алқап құрайды. Алқаптың түбіндегі геологиялық формация - АҚШ шығыс бөлігіндегі ең ежелгілерінің бірі: ол ерте кембрийге дейінгі кезенде құралып, оның құрамында 1 миллиард жыл бұрын теңіздік шөгінділердің және магмалық жыныстардың аккумуляциясы нәтижесінде пайда болған гранитты гнейстер бар.

Алқаптағы саябақтың шетінде Чероки (Cherokee) қаласымен (Qualla Boundary) үндіс резервациясы орналасқан. Ол үндіс халқының шығыс тармағының орталығы болып табылады. Саябақтың өзінде келушілерге арналған ақпараттық орталық, Мингус су диірмені және Таулы ферманың мұражайы (Mountain Farm Museum) жұмыс істейді, олар XIX ғасырдағы ауыл тұрғындарының тұрмысын көрсетеді. Алқап территориясының көп бөлігі археологиялық аудан мәртебесіне ие, АҚШ тарихи аудандарының ұлттық реестріне кіреді.

image
Мингуса диірмені, 1886

Оконалуфти атауы бірінші рет 1775 жылы американдық табиғат зерттеушісі күнделігінде кездесті. Мамандардың ойынша, ол алқаптың жанында орналасқан үндіс қонысы Эгуанулти (Egwanulti) атынан шығады, ол чероки тілінен "өзеннің жанында" дегенді білдіреді. Қоныстың нақты орналасқан жері белгісіз, бірақ археологтар өзен бойында тек бір қоныстың іздерін тапты, от саябақтың шекарасында орналасқан. Бұл ауыл егемендік үшін соғыс кезінде генерал Гриффин Рутерфорд әскерімен қиратылды. Үндістер өзен суын қасиетті деп санады.

image
Амбар Энло (Enloe Barn), 1880

Алқаптың және бүкіл территорияның бірінші ақ тұрғыны болып Джон Мингус (John Jacob Mingus) саналады, ол осы жерде алыпсатар және келешек конгрессмен Феликс Уолкерден (Felix Walker) салып алған. 1831 жылы басқа қоныс аударушы Абрахам Инло (Abraham Enloe) Oconaluftee Turnpike Company компаниясын құрады, олар селитра қорына бай ЛеКонт тауына беттейтін Indian Gap Trail үндіс жолын кеңейтіп, өтім үшін төлем алатын болған. Жолдың бірінші дарбазашысы Роберт Коллинз (Robert Collins) танымал швейцар-американ геологы Арнольд Гюйоның жергілікті тауларды зерртеуге арналған экспедициясында атқосшысы болған (екеуінің құрметіне ұлттық саябақта таудың шыңдары аталған). Қазіргі кезде резервация орналасқан жер, 1830 жылдары тұрғындар қамы үшін үндіс көсемі Йонагушки (Yonaguska) асыранды баласы Томаспен сатып алынған. Бұл чероки тағдырының келешегінде зор роль атқарды: жергілікті тұрғындардың көпшілік қуғынында, Томас өз халқын көшу туралы заңнын тізімінен шығарып тастайды. 1868 жылы отанында қалған чероки шығыс тамыры дербес тайпа болып табылды.

XIX ғасырдың сонында ленталық араның дамуымен Аппалачтың онтүстігінде ағаш дайындайтын бизнес қарқындай түсті. Алқапта екі компания ашылды - Three M Lumber Company және Champion Fibre Company, олар жұмысын 1930 жылдарға дейін жалғастырды, сосын олардың жұмысын ұлттық саябақ комиссиясы тоқтатты. Ағаштардың кесуіне қоса, 1925 жылдың үлкен орман өрті қосылды. 1930 жылдары Қоршаған ортаны қорғау азамат корпусы жол және тораптар сала бастады, Мингус ұрпақтары салған ұн тарту диірменің қалпына келтірді. 1950 жылы Таулық ферма мұражайы ашылды, ол үшін саябақтың басқа бөліктерінен ауылшаруашылық құрылыстар алып келінді.

Роуринг-Форк тарихи ауданы

image
Джим Бейлстың жүгері қоймасы

Роуринг-Форк (ағылш. Roaring Fork) — Литтл-Пиджн-Ривер өзенінің бір саласы, бұлақ. Нои Огл орыны сияқты, Гетлинбургтен алыс емес орналасқан, ол жерде XIX ғасырдың басында алғашқы ақ иммигранттар қоныстана бастады. Осы иммигранттардың тұқымдары тауаралық алқаптар және су ағысы бойында жер сатып ала бастады. Атап айтқанда, бұлақ жанында бірнеше таулық ферма пайда болады, бірнеше құрылыстар біздің күнге дейін сақталып қалды. XIX ғасырда салынған ең ежелгі құрылыс Алекса Коул (Alex Cole Cabin) лашығы алғашында Роуринг-Форктың жанындағы Шугарлендс (Sugarlands) алқабында орналасқан, бірақ осы жерге саябақ әкімшілігімен ауыстырылды. Бұл жерге 1976 жылы ресми тарихи аудан дәрежесі берілгеннен болды.. Джима Бейлс (Jim Bales) үш құрылысы - үйшік, қойма, жүгері сақтау орны - XIX ғасырдың сонында салынған. Сол уақытқа оның ағасы Эфраим Бейлстің (Ephraim Bales) фермасы да жатады. Тағы да екі қорғалатын құрылыс - XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында салынған үй мен диірмен - Альфред Рейганның (Alfred Reagan) меншігі болған.

Басқа тарихи ескерткіштер

Аталып өткен тарихи аудандардан басқа, тарихи жерлердің ұлттық реестріне бірнеше құрылыс пен меншіктер енгізілген:

  • Little Greenbrier School мектебі Гетлинбургтың онтүстік-батысында орналасқан қазір жоқ Литтл-Гринбриер мекенінде жұмыс істеген. Ол 1882 жылы Джилберт Эббот қаражатына (Gilbert Abbott) және Эфраим Огл (Ephraim Ogle) материалды көмегі арқасында салынды. Оқу 1882-1936 жылдары аралығында өтті. Өзінің оқытуынан басқа, мектеп жергілікті баптистер қауымымен шіркеу ретінде қолданды. Бұл қауым мектеп жанында зират орнатты..
  • Уолкер қарындастары жері (Walker Sisters Place) — Литтл-Гринбриер қыстағындағы бұрынғы иелік. 1859-1880 жылдары жасалған бірнеше шаруашылық құрылыстан тұрады: тұрғын үй, жүгері сақтайтын қойма, тоңазытқыш ретінде қолданатын бұлақ үстіндегі зат қоятын бөлме..
  • Тайсон МакКартер орыны (Tyson McCarter Place) - саябақ шекарасында Гетлинбургтен шығыста орналасқан бұрынғы иелік, фермер Джекоб Тайсон МакКартер меншігінде болған. Тұрғын үй сақталып қалмады, бірақ бірнеше шаруашылық құрылыс әлі бар: жүгері сақтайтын қойма, тоңазытқыш ретінде қолданатын бұлақ үстіндегі зат қоятын бөлме және ыстайтын жай. Құрылыс уақыты шамамен - 1876 жыл..
  • Джона Мессер Қамбасы (John Messer Barn) 1875 жылы Пинки Уэйли (Pinkney Whaley) фермерімен салынып, кейін Джон Мессерге сатылды. 1976 жылы тарихи жерлердің ұлттық тізіміне, Гринбриер-Коув (Greenbrier Cove) қауымынан қалған соңғы құрылыс ретінде енгізілді..

Туризм

Жаяу маршруттар

image
Гюйо (Mount Guyot) тау баурайының солтүстігіндегі шырша орманындағы Аппалач соқпағы

Ұлттық саябақта 150-ден астам туристтерге арналған әртүрлі қиындық деңгейдегі соқпақтар бар, олардың жалпы ұзақтығы 1300 км-ден асады (800 ), оған қоса 885 км атқа салт мініп жүру үшін арналған бағдар бар.

Олардың көбісі кезінде Қоршаған ортаны қорғау азаматтық корпусы жұмысшыларымен салынған. Аппалач соқпағы (ағылш. Appalachian Trail) - АҚШ-тағы ең танымалы және әйгілі маршруттардың бірі, ол 14 штаттың территориясынан, сонын ішінде Грейт-Смоки-Маунтинстен де өтеді. Саябақ жеріндегі соқпақ ұзақтығы 114 км (71 миль) құрайды; ол саябақтың онтүстік-шығыс жағындағы Фонтана (ағылш. Fontana Dam)ГЭС бөгеті ауданынан басталып, солтүстік-батыстағы Дэвенпорт (ағылш. Davenport Gap) аңғыра жағында бітеді.

Саябақ жерінен шығатын тағы бір ұзын туристтік жол — (ағылш. Mountains-to-Sea Trail, сөзбе-сөз аудармада "таудан теңізге қарай") — саябақтың ең ұзын нүктесінде, тауында басталып, Солтүстік Каролинаның атлантикалық жағалауында, Хаттерас мүйісінде бітеді.

Танымал маршруттар көбінесе шыңға шығумен (Clingmans Dome, Mount LeConte, Andrews Bald, Chimney Tops, Alum Cave) немесе бұлаққа барумен байланысты (Abrams Falls, Rainbow Falls, Laurel Falls, Ramsay Cascades). Көктемгі гүлдердің құлпыруымен көбінесе Albright Grove, Boogerman Loop, Brushy Mountain, Chestnut Top, Cucumber Gap Loop, Deep Creek Loop, Fork Ridge Trail, Gregory Bald, Huskey Gap, Kanati Fork Trail, Little River Trail, Porters Creek Trail, Rich Mountain Loop, Schoolhouse Gap, Shuckstack Fire Tower и Smokemont Loop соқпақтары байланысты. Соқпақтардың көбісі тауларға, алқаптарға панорамды көріністі ұсынады, олардың ішінде Alum Cave, Andrews Bald, Bullhead Trail, Chestnut Top, Chimney Tops, Gregory Bald, Mount Cammerer, Mount Sterling, Rich Mountain Loop и Rocky Top соқпақтарын атап өтуге болады. Маршруттардың кейбірі су ағыны бойымен өтеді, олардың ішінді ең танымалдары Cucumber Gap Loop, Huskey Gap, Kephart Prong Trail, Little River Trail, Oconaluftee River Trail және Smokemont Loop.

Классикалық аппалач орманымен Cucumber Gap Loop и Porters Creek Trail соқпақтарында, және Литл-Каталучи-Крик (Little Cataloochee Creeck) өзенінің бойындағы Кук үйшігінің (Cook cabin) төңірегінде танысуға болады.

Жаяу маршруттардың әр-түрлігі:

  • image
  • image
  • image
  • image
  • image

Кемпингтер

image
Кейдс-Коув кемпингіндегі стандартты аумақ

Саябақ территориясында тауының шыңында орналасқан Le Conte Lodge коттедждік ауылынан басқа мейманхана не коттедж сервисі жоқ. Дегенмен, келушілер үшін 10 стационарлы кемпинг ашық. Ол жерлерде 940 дербес аумақ бар, әр-қайсысында палатка орнататын жер, , пикник үшін стол және асфальттанған кіріс жол бар. Кейбір алаңдарда автоүй орнатуға болады, бірақ электр және су жеткізу жоқ. Дербес алаңнын арендасы тәулігіне — 14 - 23, топтық — 26 - 65 доллар құрайды. Кейбір үлкен кемпингтерде дүкендер жұмыс істейді, олар азық-түлік, жорықтық бұйымдар және кәдесый сатады. Душ бөлмесі және кір жуатын орын саябақта жоқ, бірақ оларды жақын арадағы қалаларда тапса болады. Стационарлы кемпингтерден басқа, палаткаларды басқа әтейі арналған жерлерде орнатуға болады, олар саябақтың әр-түрлі шеттерінде орнатылған. Атты келішулерге деген 5 арнайы лагерь бар, ол жерлерден атты маршруттар өтеді. Күндізгі кезде, демалушыларға 11 кемпинг зоналарына баруға болады, ол жерлерде тегін дәретханалар, гриль және үстелдер орнатылған..

  • Abrams Creek — кішкентай, 16 алаңға, бұлақ жанындағы саябақтың батысындағы кемпинг. Наурыздың екінші декадасынан қарашаның сонына дейін ашық. 343 м (1125 фут) биіктікте орналасқан.
  • Balsam Mountain — 46 алаңға арналған шағын кемпинг. Саябақтың онтүстік-шығыс жағындағы үндіс резервациясының жанында, 1618 м (5310 фут) биіктікте орналасқан. Маусымның ортасынан қазанның сонына дейін жұмыс істейді.
  • Big Creek — Аппалач соқпағының шығыс жағындағы 12 орынға арналған кемпинг. Биіктігі теңіз денгейінен 518 м (1700 фут). Наурыздың екінші декадасынан қазанның сонына дейін ашық.
  • Cades Cove — сол атты алқапта орналасқан саябақ территориясындағы сыйымдылығы бойынша үшінші кемпинг. Алаң саны - 159, дүкен бар. Жыл бойы ашық.
  • Cataloochee — Саябақтың онтүстік-шығысындағы 27 орынға арналған кемпинг. Биіктігі теңіз денгейінен 795 м (2610 фут). Алдын ала тіркелу міндетті.
  • Cosby — Грейт-Смоки-Маунтинс солтүстік-шығысындағы кемпинг, сыйымдылығы бойынша екінші, 165 орынға арналған. Биіктігі теңіз денгейінен 750 м (2459 фут). Наурыздың екінші декадасынан қазанның сонына дейін ашық.
  • Deep Creek — саябақ онтүстігіндегі 92 орынға жабдықталған кемпинг. Сәуірден қарашаға дейін ашық. Биіктігі теңіз денгейінен 549 м (1800 фут).
  • Elkmont — саябақ аумағындағы ең үлкен кепинг, 220 орын ұсыныс етеді. Орталық кенседен алыс емес солтүстікте орналасқан, наурыздың екінші декадасынан қазанның сонына дейін ашық. Биіктігі теңіз денгейінен 655 м (2150 фут).
  • Look Rock — саябақтың батысындағы 68 орынға жабдықталған кемпинг. Биіктігі теңіз денгейінен 792 м (2600 фут), мамырдың ортасынан қазанның сонына дейін ашық.
  • Smokemont — саябақтың онтүстік-шығыс жанындағы үндіс резервациясы манындағы кемпинг. 142 орынға жабдықталған, жыл бойы ашық. Биіктігі теңіз денгейінен 670 м (2198 фут).

Ақпараттық орталықтар

image
Клингманс-Доум тауының шыңындағы сынақ алаңы

Келушілер үшін саябақ аумағында 4 ақпараттық орталық жұмыс істейді: Шугарлендс (Sugarlands, басты кенсе де осы жерде жұсым істейді), Кейдс-Коув (Cades Cove), Оконалуфти (Oconaluftee) және Клингманс-Доум (Clingmans Dome). Бұл орталықтарда карта, анықтама әдебиет табуға, саябақта өткізілетін мерекелер туралы біліп алуға болады. Қызметкерлердің көмегі көрсетіледі. Шугарлендсте жергілікті флора және фауна экспонаттарының жәрмеңкесін, 20-минуттық фильм көрсететін кинозал табуға болады. Околануфтиде өлкетану мұражайы және таулық ферма жұмыс істейді, олар XIX — XX ғасырдың басындағы ауыл тұрғындарының салтын көрсетеді..

Табиғатты қорғау

Ауа ластануы

Грейт-Смоки-Маунтинс және тұтас ауданның басты проблемаларының бірі — көмір, мұнай, табиғи газ өндеуден кейінгі қалдықтардың ауаға тарауы. Оларды маңайдағы жылу электрстанциялары, өндірістік предприятий және автомобильді транспорттың газ қалдықтары шығарады.. Appalachian Voices табиғат қорғау мекеменің бастығы Харвард Айерс (Harvard Ayers) айтуы бойынша, "Грейт-Смоки-Маунтинс озонының ластануы, АҚШ ұлттық саябақтарының арасындағы бұл көрсеткіш бойынша ең лас болып саналады, Атланта және жарасып келе жатқан Лос-Анжелеске қарағанда да жоғары".

Көмірсутек және азот оксидтерінің әрекеттесуінен пайда болған қозғалмайтын сарғыш түтін, смог немесе озондық ластану деп те белгілі, саябақтағы орташа жылдық көру мүмкіншілік 40 километр құрайды, бұл көрсеткіш табиғи жағдайда 150 километрге тиіс болу керек. Кейбір күндерде смог қатты болғаны соншалық, көру мүмкіншілік 1,5 километр немесе одан да төменге түседі. Бұл ластану кейбір өсімдіктердің жапырақтарын сұр, қара, күлгін түске бояп, құртады. Осылай, саябақтың әр-түрлі жерлеріндегі мойыл және ваточник популяциясының 90 % озон ластануы салдарынан бұзылғанының белгілерін көрсетеді. Озон ластануынан қатты зардап шеккен өсімдіктердің бірі - бәйшешек ағашы және ақшыл сассафрас. Қоршаған ортадан басқа, смог жөтел, тұмау, тамақ және көкірек ауруын туғызып, адам денсаулығына зиян әсер етеді.

Инвазивты түрлер

image
Паразитті эндотия салдарынан пайда болған талшын қабығындағы жарылу

Жаппай қоныс аудару, жаһандану және технология дамуы саналы не кездейсоқ жануарлардың, өсімдіктердің және басқа организмдердің әлемнің бір аймағынан екінші аймағына көшірілуіне әкелді. Дегенмен, олардың көбісі жаңа қоршаған ортаға бейімделе алды. Олардың кейбіреуі отанында агрессиялық өмір сүру жағдайларына үйреніп, жергілікті түрлерді ығыстырып немесе олардың иммунитеттері жоқ болғандықтан ауруларға шалдықтырған.

image
алып келінген қабандар жергілікті флора мен фаунаға зиян келтіреді
  • Ботаниктер саябақта қоныстанған 380 бөгде өсімдіктерді біледі, олардың 35-і жергілікті флораға қауіп көрсетеді. Олардың ішінде ең агрессивті түрлері : пуэрария, ленкорандық альбиция, дәрілі чесночник, азиаттық шөп , көп түсті итмұрын, Маака бөріжидегі, жапондық бөріжидек (Lonicera japonica), жапондық спирея және еңкіш түйетікен (Carduus nutans).
  • XX ғасырдың басында Солтүстік Америкаға ағашпен бірге азиялық грибок паразитті эндотияны (Endothia parasitica) алып келді, ол талшында "қабық рагын" тудырады. 1920 жылдарда ол Грейт-Смоки-Маунтинске де жетті, сол кезде саябақ өсіидігінің үштен бірін америкалық талшын құраған, талшындар кішкентай аламандардан бастап үлкен қара аюларға дейін алуан түрді жануарларға қорек берген. Ауру тез таралып, зарарлы талшындар 2—10 жылдан кейін өлді., солай 1950 жылы саябақ аумағында тірі ағаш қалмады десе де болады. Қазіргі кезде талшынның жалғаз жас бұтағы сирек кездеседі, бірақ ол да бірнеше жылдан кейін дертке шалдығады. Паразитпен келешекте күресу үшін, саябақ жұмысшылары вирус штаммын іздестіруде..
  • 1912 жылы американдық бизнесмен Джордж Мур (George Moore) саябақтын онтүстігінен 20 км қашықтықта өзіне және клиенттеріне аңшылық қорық ашып, әр түрлі жануарларды алып келді. Бұл жерлер үшін экзотикалық болып табылатын қабандар жергілікті жағдайға жақсы бейімделіп XX ғасырдың ортасында саябақ аумағында өмір сүре бастады. Қабандардың жем іздем жер қопаруы саябақ экологиясына негативті әсер тигізді, атап өйткенде жабайы гүлдер өндірісінде. 1977 жылдан бастап АҚШ-та бұл жануарларды ату туралы бағдарлама қабылданды. Жағдай тек 1980 жылдарда ғана тұрақтандырылды.
  • саябақта еуропалық Adelges piceae табылды, ол майқарағайдың кейбір түрлерінде кездесіп, паразиттік тіршілік етеді. Жорық нәтижесінде жотаның үстіндегі және шетіндегі Фразер майқарағайының 95-99 % өлді. Саябақ жұмысшылары бір кезде инсектицидты ерітінді шашып, ағаштардың жаралануын кішкене тоқтатқан, бірақ 1992 қаражат жетіспегені үшін, жұмыстарын тоқтатуға мәжбүр болады.
  • Солтүтік жарты шардың жылы және таяз су қоймаларына тән диатомды балдыр түрі Didymosphenia geminata, кейінгі жылдары өзінің өмір сүру ареалын кенейту тенденциясына ұрынған, ол жаңа жерлерге балық аулау құралдар арқылы жетеді. Бұл организм судағы қойтастарға орналасып, жуандығы 20 см мақта құсаған масса құрайды. Балдырлармен ластанған бет су ағындарын шектейді, солай жергілікті су өсімдіктерін ығыстырады, веснянка және басқа бунақденелердің балаңқұрттардың өмір сүруге қажетті жағдайларын жояды. Балдыр саябақтың аумағына әлі кірген жоқ, бірақ жақын жатқан Теннессидің көптеген су қоймаларында байқалды..
  • Жаңазеландиялық тұщы сулық ұлу Potamopyrgus antipodarum алғаш рет Солтүстік Америкада 1980 жылдардың ортасында тіркелді - басында батыста, кейін АҚШ-тың шығыс штаттарында. Ұлының орташа ұзындығы 5 мм болғанымен, оның тұқымдылығы бір шаршы метрге жарты миллиондай дарақ шоғырлануына алып келеді. Олар жергілікті моллюсктер мен және олармен бірге балықтардың тез мерт болуының себебі болып келеді.
  • — бахтах және тағы басқа балықтың албырт түрлерінің тепе-теңдік органдарын және шеміршек талшығын зақымдайтын ауру. Ауру қоздырғышы болып Myxobolus cerebralis шырышты споралы паразиті болып табылады, АҚШ территориясына 1956 жылы уланған балықпен бірге келді. Ауру балықтың 90 % дейін қырылуына алып келеді және кейбір жағдайларда дербес түрлердің жоғалып кетуіне септес болды. Саябақ әкімшілігі споровиктің саябақ су қоймаларына жақындатпау үшін профилактикалық жұмыстарын жүргідезі..

Өрт

Американың отарлауына дейін, найзағай нәтижесіндегі орман өрттері, жергілікті тұрақты болуында елеулі роль атқарды: ескі ағаштың жанып кетуі орман жамылғысын желдетеді, оны құнарлы заттармен қамтамасыз етеді. Мамандардың санауы бойынша ұлттық саябақта өсіп және даму үшін өрт қажет жануарлар мен өсімдіктердің 12 түрі бар. Осы түрлердің бірі болып тікенекті қарағай табылады, оның бүршігі қатты оттың әсерінен ғана ашылады. Өртсіз қарағай ормандары біртіндеп құлдырай бастайды. Өртке тәуелділіктің тағы бір түр - кокардты тоқылдақ (Picoides borealis), ол кеуегін жанында басқа өсімдік жоқ тек ескі қарағайларда ғана жасайды. Грейт-Смоки-Маунтинстың батыс жағында тоқылдақ кеуек жасауды қойды, өйткені ол жақта өртке қарсы шаралар қолданып, орман жамылғысы қалыңдап кетті..

Өрт әсерінің нәтижесіне оған қоса жұпаршөп түрі Platanthera peramoena, түрі Silene ovata, күнбағыс түрі Helianthus glaucophyllus, түрі Delphinium tricorne, түрі Hydrastis canadensis және басқа өсімдіктер тәуелді. Әкімшілік периодты түрде осы өсімдіктер өсетін жерлерде бақыланбалы өрт жасап тұрады..

Қорғалатын түрлер

Грейт-Смоки-Маунтинсте алғашқы ақ адамдардың қоныстануына дейін, ол жерде және канадалық кәмшат сияқты жануарлар жойылып кетті. XIX ғасырдың сонында тіршілік ету жағдайы құртылу салдарынан сұр және қызғылт сары қасқыр, асыл тұқымды бұғы жойылуына алып келді. Сұры қасқыр әлі Канада, Аляска және Сібірде кездессе, қызғылт сары қасқыр мүлдем жойылу қалпында тұр: мамандардың сараптауы бойынша, әлемде тек 350 жануар қалды. 1991 жылы ұлттық саябақтардың қызметі қызғылт сары қасқырдың Грейт-Смоки-Маунтинске енгізу бойынша эксперимент бастады. Қазіргі уақытта саябақтағы жануарлардың саны 25 дараға жетті. Асыл тұқымды бұғыны енгізу эксперименті 2000 жылы басталды. Жойылып кеткен жыртқыштардың бірі — пума, жануар жайлы нақты деректер 1970 жылдарға жатады.

Жойылып кету қаупі бар түрлердің федералды тізімінде, сүтқоректілердің 2 түрі (жарғанат (индиандық түндік және солтүстік ұшқыш), біріншісі Қызыл кітаптың Бүкіләлемдік табиғат қорғаудың одағында EN санатына ие), құстың бір түрі (кокардты тоқылдақ), балықтардың 4 түрі (, , , ), өрмекші сияқтылардың бір түрі () және өсімдіктердің бір түрі (Geum radiatum, Spiraea virginiana и Gymnoderma lineare) бар. Одан басқа, түрлердің бірнешеуі федералды дәрежеде бақылау астында..

Мәдениеттегі көрініс

  • Жергілікті тұрғын, саясаткер, американдық жиһангез туралы баяндайтын «Дэви Крокет, король диких земель» («Davy Crockett, King of the Wild Frontier», 1955) шытырман фильмінің көп бөлігі Грейт-Смоки-Маунтинс саябағының аумағында түсірілген.

Әдебиет

  • Hiking Great Smoky Mountains National Park — Falcon, 1998. — 304 p. — ISBN 0762711108.
  • Brewer, Carson; Jenkins, Ken. Great Smoky Mountains National Park — Pathways to Nature, 1998. — 143 p. — ISBN 1580270182.
  • Dunn, Durwood. Cades Cove: The Life and Death of a Southern Appalachian Community 1818-1937 — University of Tennessee Press, 1988. — 288 p. — ISBN 0870495593.
  • Fodor's, Mark Sullivan. Fodor's the Carolinas & Georgia — Fodor's, 2007. — 544 p. — ISBN 1400017416.
  • Fodor's, Mark Sullivan. Fodor's In Focus Great Smoky Mountains National Park — Fodor's, 2009. — 224 p. — ISBN 1400008921.
  • Koontz, Katy. Insiders' Guide to the Great Smoky Mountains — Insiders' Guide, 2009. — 264 p. — ISBN 0762750383.
  • Moore, Harry L. A Roadside Guide to the Geology of the Great Smoky Mountains National Park — University of Tennessee Press, 1988. — 192 p. — ISBN 0870495577.
  • Ogle, Lucinda Oakley; Wear, Jerry. Sugarlands: A Lost Community of Sevier County, Tennessee — Sevierville Heritage Committee, 1986. — 94 p.
  • Rozema, Vicki. Footsteps of the Cherokees: A Guide to the Eastern Homelands of the Cherokee Nation — John F. Blair Publisher, 2007. — 394 p. — ISBN 089587346X.
  • Schafale, Michael P.; Weakley, Alan S. Classification of the natural communities of North Carolina: Third approximation — 1990. — 325 p.
  • Strutin, Michal. History Hikes of the Smokies — Great Smoky Mountains Association, 2003. — 352 p. — ISBN 0937207403.
  • Trout, Ed. Historic Buildings of the Smokies — 1995. — 80 p. — ISBN 0937207160.
  • Williams, Dan D. The Forests of Great Smoky Mountains National Park: A Naturalist's Guide to Understanding and Identifying Southern Appalachian Forest Types — CreateSpace, 2010. — 254 p. — ISBN 1451564988.
  • Woodward, Grace Steele. The Cherokees (Civilization of the American Indian Series) — 1982. — 396 p. — ISBN 0806118156.

Сілтеме

  • Great Smoky Mountains National Park - Ресми сайт  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 сәуір 2012. Тексерілді, 26 шілде 2011.

Дереккөздер

  1. Грейт-Смоки-Маунтинс ұлттық саябағы (1983). ЮНЕСКО бүкіләлемдік мұра орталығы. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 1 тамыз 2011.
  2. Great Smoky Mountains National Park (U.S. National Park Service)  (ағыл.). . Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 сәуір 2012. Тексерілді, 26 шілде 2011.
  3. Walls, Margaret A. Parks and Recreation in the United States // маусым. — Washington, DC: Local Parks Backgrounder. Backgrounder, 2009.
  4. Great Smoky Mountains National Park - Stories (U.S. National Park Service)  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 26 шілде 2011.
  5. Park Statistics. www.greatsmokymountainsnationalpark.com. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 29 шілде 2011.
  6. Brewer, Jenkins, 1998, p. 84
  7. Fodor's, 2007, pp. 15—16
  8. Li, Z. X.; Bogdanova, S. V.; Collins, A. S.; Davidson, A.; B. De Waele, R. E. Ernst, I. C. W. Fitzsimons, R. A. Fuck, D. P. Gladkochub, J. Jacobs, K. E. Karlstrom, S. Lul, L. M. Natapov, V. Pease, S. A. Pisarevsky, K. Thrane and V. Vernikovsky. Assembly, configuration, and break-up history of Rodinia: A synthesis. — 2008. — Vol. 160. — P. 179—210.
  9. Flohr, M. J. K.; Dillenburg, R. G.; Plumlee, G. S. Characterization of secondary minerals formed as the result of weathering of the Anakeesta Formation, Alum Cave, Great Smoky Mountains National Park, Tennessee // USGS Open File Report. — № 95—477. — б. 24.
  10. Trails. Appalachian Blue Ridge Project. АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 21 қараша 2011.
  11. Moore, 1988, p. 32
  12. Great Smoky Mountains National Park - Geology (U.S. National Park Service)  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 31 шілде 2011.
  13. Great Smoky Mountains National Park - Home page  (ағыл.). АҚШ ұлттық парктері қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 1 тамыз 2011.
  14. Monthly Averages for Gatlinburg, TN. The Weather Channel, LLC. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 20 қыркүйек 2011.
  15. Great Smoky Mountains National Park - Weather (U.S. National Park Service)  (ағыл.). АҚШ ұлттық парктері қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 19 қыркүйек 2011.
  16. Brewer, Jenkins, 1998, p. 17
  17. Smoky Mountain Timeline  (ағыл.). Служба национальных парков США. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 26 шілде 2011.
  18. Moore, 1988, p. 29
  19. Moore, 1988, p. 17
  20. Cades Cove Historic District. National Register of Historic Places Inventory. АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 21 қараша 2011.
  21. Great Smoky Mountains National Park - Cades Cove  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 21 қараша 2011.
  22. Dunn, 1988, p. 6
  23. Rozema, 2007, p. 183
  24. Dunn, 1988, pp. 16—17
  25. Dunn, 1988, p. 134
  26. Dunn, 1988, pp. 143—144
  27. Pierce, pp. 162
  28. Pierce, pp. 166
  29. Dunn, 1988, pp. xiii—xiv
  30. Thomason, Phillip; Williams, Michael. National Register of Historic Places Registration Form for Elkmont Historic District. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 22 қараша 2011.
  31. National Register of Historic Places Registration Form for the Mayna Treanor Avent Studio, Section 7:2
  32. Weals, pp. v, 27—28
  33. Strutin, 2003, p. 207
  34. Weals, pp. 27
  35. Planning, Environment and Public Comment, Elkmont Historic District General Management Plan Amendment and Environmental Impact Statement. National Park Service. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 23 қараша 2011.
  36. Weals, pp. 85—88
  37. Moore, 1988, pp. 45, 101
  38. Brewer, Jenkins, 1998, p. 18
  39. Mooney, p. 49
  40. Rozema, 2007, pp. 58—60
  41. National Register of Historic Places. АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 24 қараша 2011.
  42. Trout, 1995, p. 16
  43. Gordon, Paul. National Registration of Historic Places Nomination Form for Little Greenbrier School-Church (1973). Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 24 қараша 2011.
  44. Gordon, Paul. National Registration of Historic Places Nomination Form for King-Walker Place (1974). Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 24 қараша 2011.
  45. Gordon, Paul. National Registration of Historic Places Nomination Form for Tyson McCarter Place (1973). Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 24 қараша 2011.
  46. Gordon, Paul. National Register of Historic Places Nomination Form for Messer Barn (1975). Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 24 қараша 2011.
  47. Koontz, 2009, p. 186
  48. Appalachian Trail guide through Great Smoky Mountains National Park. HikingintheSmokys.com. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 17 қараша 2011.
  49. de Hart, Allen. Hiking North Carolina's Mountains-to-Sea Trail — The University of North Carolina Press, 2000. — P. 1. — ISBN 0807848875.
  50. Directory of Trails by Trail Feature. hikinginthesmokys.com. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 20 қараша 2011.
  51. Williams, 2010, pp. 99—101
  52. Great Smoky Mountains National Park - Frontcountry Camping  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 16 қараша 2011.
  53. Great Smoky Mountains National Park - Group Campgrounds  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 16 қараша 2011.
  54. Fodor's, 2007, p. 27
  55. Great Smoky Mountains National Park - Horse Camps  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 16 қараша 2011.
  56. Great Smoky Mountains National Park - Visitor Centers  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 19 қараша 2011.
  57. Great Smoky Mountains National Park - Air Quality  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 19 қараша 2011.
  58. «In the Great Smoky Mountains, our most polluted national park, ozone pollution exceeds that of Atlanta and even rivals Los Angeles»
  59. Great Smoky National Park has almost as much smog as L.A.. National Parks Conservation Association (23 қыркүйек 2002). Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 19 қараша 2011.
  60. Brewer, Jenkins, 1998, p. 118
  61. Great Smoky Mountains National Park - Non-native Invasive Plants  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 18 қараша 2011.
  62. Brewer, Jenkins, 1998, p. 113
  63. Jackson, Wendy. American Chestnut tree: mourning the gentle giant of the Smoky Mountains. The American chestnut foundation. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 19 қараша 2011.
  64. Great Smoky Mountains National Park - Chestnut blight and the good virus  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 18 қараша 2011.
  65. Brewer, Jenkins, 1998, p. 114
  66. Great Smoky Mountains National Park - Biological threats  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 18 қараша 2011.
  67. Benson, Amy. New Zealand Mudsnail Potamopyrgus antipodarum. Southeast Ecological Science Center, U.S. Geological Survey. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 18 қараша 2011.
  68. Levri, E. P.; Kelly, A. A.; Love, E. The invasive New Zealand mud snail (Potamopyrgus antipodarum) in Lake Erie.. — 2007. — P. 1—6.
  69. Bergersen, E. P.; Anderson, D. E. The distribution and spread of Myxobolus cerebralis in the United States.. — 1997. — Vol. 22, issue 8. — P. 6—7.
  70. Tennyson, J; Anacker, T.; Higgins, S. Scientific breakthrough helps combat trout disease. U.S. Fish and Wildlife Service Whirling Disease Foundation News Release. — 1997.
  71. Great Smoky Mountains National Park - Fire Regime  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 19 қараша 2011.
  72. Red Wolf. townsendthepeacefulside.com. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 24 қараша 2011.
  73. Great Smoky Mountains National Park - Threatened and Endangered Species  (ағыл.). АҚШ ұлттық саябақтар қызметі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2011. Тексерілді, 24 қараша 2011.
image
Бұл мақала қазақша Уикипедияның жақсы мақалалар тізіміне енеді.

уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер

Grejt Smoki Mauntins ulttyk sayabagy agylsh Great Smoky Mountains National Park HFӘ gɹeɪt ˈsmeʊki ˈmaʊn tenz ˈnaeʃenel pɑɹk Appalachi tau zhүjesinindegi Grejt Smoki Mauntins sozbe soz kaz Ұly tүtindi taular dep audaruga bolady үstirtinin negizgi aumagynda ornalaskan biosferalyk rezervatynyn kurama boligi zhәne YuNESKO bүkilәlemdik mura tizimine engen tabigi nysan bolyp sanalatyn ulttyk sayabak Sayabaktyn әkimshilik ornalasuy Soltүstik Karolina zhәne Tennessi shtattary үstirttin ortasynan otetin shekarasy AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmetinin federaldyk akparatyna karaj Grejt Smoki Mauntins bul eldin aumagyndagy kelushiler sany bojynsha sayabaktardyn ishinde aldyngy katarda Mysaly 2007 zhyly bul sayabakka kelushiler sany 9 4 millionga zhetti bul korsetkish sayabagyna kelushiler sanynan eki ese kop bolyp keledi Қoryk aumagynda AҚSh tagy en tanymalylardyn biri bolyp keletin Appalach tauly zhүjesi arkyly Men shtatynan Zhordzhiya shtatyna dejin otetin әlemdegi en uzyn үzdiksiz zhayau zhүrginshilerge arnalgan Appalach sokpagy otedi 1934 zhyly AҚSh Kongresinin kaulysymen sayabak kurylyp 1940 zhyly sayabaktyn saltanatty ashyluyn AҚSh prezidenti Franklin Delano Ruzvelt zhariyalady Sayabak AҚSh tyn shygys ajmagyndagy iri korgalatyn tabigi ajmaktarynyn biri bolyp tabylady Sayabaktyn zhalpy aumagy 2108 km kurajdy Қoryktyn en basty kire berisinde Getlinburg zhәne Cheroki kalalaryn zhalgajtyn U S Highway 441 sayabaktyn manynda Newfound Gap Road dep atalady magistrali otedi GeografiyasyGeografiyalyk ornalasuy Grejt Smoki Mauntins ulttyk sayabagy Soltүstik Amerika materiginin shygys boligindegi Appalachi tau zhүjesindegi ozi attas үstirtinin bokterinde ornalaskan Ұlttyk sayabaktyn kartasy Sayabak aumagy zhәne Tennessi shtattarynyn birneshe ajmaktaryna bagynady zhәne Sayabak shamamen shtattar arasynda ten bolingen 1118 32 km 276 344 akra zheri Soltүsik Karolinaga zhatsa 990 44 km zheri 244 742 akra Tennessige kiredi Sayabakty baskaruymen federaldy mekeme AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti ajnalysady Sayabak shygysynda zhәne ontүstiginde memlekettik koryk mәrtebesine ie National Forest tagy birneshe koryk ajmaktarymen shektesedi zhәne Ontүstik shygysynda ortalygy Cheroki kalasy bolyp keletin үndis rezevaciyasymen shektesedi Sonymen katar sayabaktyn ajnalasynda Getlinburg zhәne eldi mekenderi ornalaskan Biiktik ajyrmasy Abrams Krik Abrams Creek zhylgasy manajynda 256 metr 840 fut bastap Clingman s Dome tauynyn shyny 2025 metrge 6643 fut dejin Sonymen katar sayabaktyn baska shyndary Mount Guyot 2018 m Mount Le Conte 2010 m Mount Kephart 1895 m Mount Collins 1886 m Sayabakta ozeni bassejninin boligi bolyp tabylatyn birneshe ozendermen zhylgalar bastau alady En iri ozenderi Oconaluftee Hejzl Krik Hazel Creek Igl Krik Eagle Creek ontүstikinde Forni Krik Forney Creek Litl Pidzhn River Little Pigeon River zhәne Littl River Little River soltүstiginde Abrams Krik ozenderi Getlinburg zhagyndagy korinisi Surette en biik shyn tauy Mount Le Conte Geologiyasy Tolyk makalasy Atlant muhity zhәne Missisipi bassejninin arasyndagy su ajyrygyn kurajtyn Grejt Smoki Mauntins Appalach bokterinin ontүstik boliginde ornalaskan Alajda sayabaktyn aumagyndagy bederdin zhetilui osy tau zhүjesinin pajda boluynan milliardtan astam zhyl buryn bastauyn alady Kontinentterge bolinui әli bastalmaj turgan kezde bir shama galymdardyn pajymdauynsha Rodiniya atty birkelki zher kattysy bolgan Alum Cave Trail sokpagy manyndagy tasty үngir Anakeesta formaciyasy geologiyalyk dәuiri Prekembrij Tau tukymy muskovitti kvarcitter fillitter gips zhәne baskalar Prekembrijdin ayagynda zher kyrtystarynyn soktygysu barysynda osy oryndagy zher koterile bastady zhәne tarihtan buryngy granit zhәne gnejs tasty tukymdarynan turatyn tauly kyrat pajda boldy Қazirgi kezde bul tukymdy Cheroki zhәne Brajson siti kalalarynyn ortasyndagy Reven Fork Raven Fork ozeni alkabynyn zhәne Tukasidzhi Tuckasegee ozeni zhogargy agysynyn audandagy sayabaktyn ontүstik shygys boliginde kore alasyz Uakyt ote kele eroziyanyn saldarynan pajda bolgan үstirt kүjrej bastap zhәne shogindi tukymdarynyn zhinaluy pajda bolgan kospalary balshyk laj kabattary kum karbonat kalcij azdy kopti molsheri tayaudagy shunkyrlardyn tүbine zhinalyp 14 km astam kalyndygy bar birneshe katparlar pajda boldy Sayabaktagy en kone shogindi katpar zhasy 545 800 mln zhylga bagalanady al en songy shogindi katpar zhasy Paleozoj dәuiri kezindegi shamamen 450 545 mln buryngy zhylga zhatady tauynyn shynyndagy ashylgan kuzdar Chimney Tops Klingmans Doum tauynyn kolemdi kartasyTau tүtindi atka Meksikalyk shyganak zhagynan zhyly dymkyl auanyn suytylgan tүri keletin tүtindi tuman arkasynda ielendiKlimaty Ұlttyk sayabak aumagyndagy klimat konyrzhaj kysy zhumsak al zhazy ystyk әri ylgaldy Ortasha alganda en zhyly aj shilde al en suyk aj kantar sayabaktyn en tomengi boligi bakylau bojynsha en zhogargy temperatura 41 1 C 1936 zhyly 29 mausymda tirkeldi en tomengi temperatura 27 8 C 1985 zhyly 21 kantarda tirkeldi Nauryzdyn basy Zhol bagyttauyshtary Қys mezgili karashanyn ortasynan akpanga dejin zhalgasady Қysta kүndizgi ortasha temperatura 10 C ne odan zhogary bolady Tүngi uakytta karapajym suyk bolady Kej kezde temperatura ekstrimaldy 29 C ga dejin tomendeui mүmkin Әsirese mundaj zhagdaj sayabaktyn zhogargy boliginde oryn alady sonymen katar zhogargy shyndarda kalyn kar zhauyny bolyp zhatkan kezde taulardyn tomengi zhagynda aua rajy zhyly boluy mүmkin Taudagy kar zhamylgysy kantar akpan aralygynda karapajym onyn kalyndygy 660 mm ge dejin zhetui mүmkin Nauryzdan mamyrga dejin zhalgasatyn koktem aua rajynyn zhii әri tez ozgeruimen erekshelenedi әsirese nauryzda ashyk aspan bireneshe sagat ishinde kalyn kar zhauynyna ulasuy mүmkin Koktemnin algashky zhartysyndagy ortasha maksimum 16 C ka dejin zhetedi Al tүnde temperatura nolge dejin tomendejdi Sәuirdin ortasynan bastan kүndizgi ortasha temperatura 20 C ne odan zhogary boluy mүmkin taulardyn tomengi aumagynda suyk sirek kubylyska ajnalady alajda zhogargy bolikte olar zhii bolyp turady Sәuirde besindik zhanbyrlar zhiirek kajtalanady zhauyn shashyn molsheri 135 mm ge dejin zhetedi Mamyrda temperatura odan da zhylyjdy kүndizgi maksimum 20 30 C shamalary arasynda auytkidy al minimum 5 15 C shamasynda Zhauyn shashynnyn ortasha molsheri sәuirmen shamalas Zhaz mezgili ote ystyk ylgaldy zhәne kalyn tүtindi tuman zhamylgysymen erekshelenedi Ol mausymnan tamyzga dejin zhalgasady zhyly ylgaldy auanyn suuy nәtizhesinde pajda bolgan erekshe tumandar arkasynda taular tүtindi smoky degen atauga ie bolgan Kүnnin ekinshi boliginde negizinen noser zhanbyr men najzagaj bolady ajlyk zhauyn shashyn molsheri 145 al zhogargy bolikte 211 mm Parktin tomengi boliginde temperatura kejde 30 C tan asyp tүsedi alajda zhogargy bolikte ol tomen әri adamga zhajly bolyp keledi Mysaly basynda teniz dengejinen 2010 m biiktikte 26 C tan zhogary temperatura eshkashan tirkelmegen Kүz kyrkүjekten karashanyn ortasyna dejin zhalgasady Kүzde aua rajy ashyk zhәne temperatura tomen bolady Zhyly kүndizgi uakyt salkyn tүnmen almasady ortasha maksimumder kyrkүjekte 24 28 C al karashada 13 18 C Algashky suyk kobine kyrkүjek ayagynda bajkalady al karasha ayagynda ortasha tүngi temperatura nolge zhuyk bolyp keledi Kүz en kurgak zhyl mezgili zhauyn shashyn sirek tүsedi Tau shyndaryndagy turakty kar zhamylgysy karashanyn basanan bastap boluy mүmkin Grejt Smoki Mauntins Ұlttyk sayabagy Getlinburg audany aua rajyKorsetkish Қan Akp Nau Sәu Mam Mau Shil Tam Қyr Қaz Қar Zhel ZhylOrtasha maksimum C 10 5 12 2 16 1 21 7 26 1 30 31 1 30 6 28 3 22 8 16 1 11 1 21 4Ortasha minimum C 2 2 1 7 1 1 5 6 10 14 4 15 0 15 6 12 8 6 1 0 6 2 2 6 3Zhauyn shashyn normasy mm 122 122 135 114 114 132 145 135 76 79 86 114 1374Dereknama Resmi sajtGrejt Smoki Mauntins Ұlttyk sayabagy Klingmans Doum audany en zhogargy nүktesi aua rajyKorsetkish Қan Akp Nau Sәu Mam Mau Shil Tam Қyr Қaz Қar Zhel ZhylOrtasha maksimum C 1 7 1 7 3 9 9 4 13 9 17 2 18 3 17 8 15 6 11 7 5 6 2 8 10 0Ortasha minimum C 7 2 7 7 4 4 1 1 6 1 9 4 11 7 11 1 8 3 3 3 2 2 6 1 2 0Zhauyn shashyn normasy mm 178 208 208 165 152 175 211 173 130 137 163 185 2085Dereknama Resmi sajtSayabak tarihyGrejt Smoki Mauntinstin bajyrgy turgyndary cheroki үndisteri AҚSh batysymen salystyrganda Grejt Smoki Mauntins sayabagynyn ashyluy zhumystary basnan bastap iri karzhylyk salymdardy kazhet etti Sebebi sayabak kurylgan aumaktyn kop boligi fermerler men firmalardyn menshiginde boldy Ak nәsildi adamdar kelmesten buryn kazirgi sayabak aumagynda cheroki halkyna zhatatyn soltүstikamerikandyk үndister mekendegen bolatyn En algashky bolyp Appalachidin ontүstik boligin 1540 zhyly sol zherlerden altyn izdegen ispandyk tenizshi zhәne konkistador Ernando de Soto ekspediciyasy zerttegen bolatyn Ekspediciya mүsheleri sayabaktyn oz aumagyna ayak baspasa da olardyn sayabaktyn kozge tүsetin shyndary zhәne shyndaryn korui anyk Europalyktar ozderimen birge zhergilikti halykka belgisiz bolgan zhәne olarga kop zardabyn tigizgen sheshek auruyn әkeldi 1775 zhyly tanymal naturalist ontүstik Appalachidi zertteudi bastady al 20 otken son Okonalufti ozeni angarynda algashky fremerlik kozhalyktar pajda boldy En erte үndistik emes konystar 1818 1821 zhyldary Kejds Kouv Cades Cove ozeni angarynda pajda boldy XIX XX birinshi zhartysynda salyngan kejbir үjler men shirkeuder kazirge dejin saktalynyp kalgan zhәne olar turisterdin arasynda tanymal Sayabak aumagynda oranaskan үjshik XIX gasyr ortasynda salygan Tarihi audandar zhәne konystarXIX gasyrda XX gasyrdyn birinshi zhartysynda keleshek sayabak territoriyasynda ak nәsildi adamdardyn konystary bolgan kejin ol konystar resmi tarihi audan dәrezhesin aldy agylsh historical district Koptegen turgyn үjler auyl sharuashylyk kurylystar shirkeleuler zhәne bejitter kazirgi kezge dejin saktalyp kirip koriuge ashyk Kejds Kouv tarihi audany Dzhona Oliver borene үji John Oliver Cabin 1822 zh Kejds Kouv agylsh Cades Cove tolygymen ulttyk sayabaktyn ishinde ornalaskan zhabyk alkap Geologiyalyk turgydan karaganda ol әktastan kuralgan tektonikalyk tereze kembrijge dejingi zhәne paleozojlyk әktastyn eroziyasy nәtizhesinde kuralgan tau zhynystarynyn okshaulangan boligi Alkaptyn kunarly topyragy ezhelgi dikanshylardyn nazaryn audargan Zher үstindegi shogindileri ordovik kezenine zhatady olardyn zhasy 340 570 mln zhyl bolyp sanalady Tarihi audan retinde Cades Cove Historic District Kejds Kouv AҚSh tarihi audandarynyn ulttyk tizimine 1977 zhyly endi Zherdin kunarlylygyna karamastan arheologtar kolumbka dejingi kezennin үlken үndis konystaryn әli taba almady XVIII gasyrda alkapta taudy ontүstikten soltүstikke otu үshin үndister koldangan eki zhol toraptyn biri ornalaskany belgili kazirgi tүsinik bojynsha Tennessiden Soltүstik Karolinaga dejin bul zholmen europalyk 1740 zhyldardyn basynda koldangan 1797 zhyly bul zherde үndisterdin konysy Cijyahi Tsiyahi tabyldy audarmasy kamshattar omir sүretin zher degendi bildiredi Alkap cheroki kosemi Kejd Kade kurmetine ataldy birak is zhүzinde kosem turaly akparat kalmagan tek Piter Snajder Peter Snider atty saudager zhazbalarynda kejbir eskertuler kezdesedi 1819 zhylgy Kolhon Kelisiminen Treaty of Calhoun kejin zhauapkershilik zonalary bekitilip konys bosap kaldy birak үndisterdin Amerika ishine karaj koshiruine dejin olar men kelgen adamdar arasynda ozara kaktygystar bolyp turatyn Metodisttik shirkeu 1902 Algashky ak tүsti konys audarushylar 1818 1821 zhyldar aralygynda kele bastady olar agylshyn amerikan sogysy ardageri Dzhon Oliver John Oliver zhәne onyn zhubajy boldy 1822 zhyly Dzhon Oliver algan үj kazirge dejin saktalyp sayabaktagy europalyk salgan en kone kurylys bolyp tabylady Egemendik үshin sogys ardageri Uilyam Tipton William Tipton bul zherlerde koptegen aumak satyp alyp 1821 zhyly kent salyna bastaldy 1850 zhylga karaj Kejds Kouv turgyndar sany 685 ke zhetip fermerlik sharuashylyk kolemi 0 6 1 2 km 150 300 akr kurady Azamat sogysy kezinde 1861 1865 turgyndardyn kop boligi Soltүstik әskerdi koldap kenttin ozi konfederattar partizandarynyn koptegen shabuyldarynan kүjzeldi maldar urlanyp karsylastar oltirildi Sogys kezinde seldiregen turgyndar sany tek XX gasyrdyn basynda gana kalpyna keldi Kejds Kouv alkabynyn panoramasy Manajdagy konystardyn arasynan tek Kejds Kouv ulttyk sayabaktyn kuryluyna kalgandarynan kobirek narazy boldy Birinshi kezende turgyndar olardyn menshigi reestrge kirmejtin shartka kelisken edi Birak 1937 zhyly Tennessi әkimshiligi karazhat bolinu turaly billge kol kojyp erekshe komissiyaga zher ekspropriaciyasyna kukyk berdi 1937 zhyly songy zheke menshik iesi alkapty bosatkanga dejin birneshe sottyk is otti Ogan karamastan osy zherde ornalaskan baptistik shirkeu zanga karsy 1960 zhylga dejin dini kauymnyn mүshelerin zhinauyn zhalgastyrdy Әkimshilik tarihi kundyk korsetetin kurylystardan baska barlygyn buzyp tastady Қazirgi kezde Kejds Kouv audanynda akparattyk ortalyk kemping zhәne demalys zonasy ornalaskan agylsh picnic area Elkmont tarihi audany Elkmont agylsh Elkmont Littl River Little River ozeninin zhogargy agysyndagy alkaptagy territoriya Әr tүrli zhyldarda od zherde algashky konys audargandardyn kauymy agash dayarlajtyn onerkәsiptik kalashyk zhәne kurortty kystak ornalaskan Tarihi audandardyn ulttyk reestrindegi tarihi audan dәrezhesi Elkmontke 1994 zhyly berildi Territoriya Dzhejks Krik Jakes Creek bulagynyn Littl River ozenine ulasatyn zherinde zhinishke zhәne zhalpak alkap bolyp keledi үsh zhagynan tau basynyn bokterimen korshalgan batysta Mejgs Meigs Mountain shygysta Shugarlend Sugarland Mountain zhәne soltүstikte Kouv Cove Mountain Agash tasymaldauga arnalgan pojyz Sol zhaktagy kyzyl arbasha kubylgan mehanizm Sayabak shekarasyndagy Taunsend kalasyndagy Little River Railroad and Lumber Company kompaniyasynyn murazhajy Elkmont birinshi turgyny bolzhaumen Dzhekob Hauzer Jacob Hauser boldy ol altyn izdeumen ajnalysyp 1840 zhyldary osy zherde meken ujymdastyrady kejin ol Littl River dep atanady agylshynnan audarganda kishkentaj ozen degendi bildiredi Manajdagy konystardyn turgyndary siyakty kolonistter tabigi sharuashylykpen ajnalyskan zhүgeri alma osirgen bal aralaryn osirgen Sol periodtan tek eki kurylys saktalyp kaldy Aventa studiyasy Mayna Treanor Avent Studio shamamen 1845 zhyldar zhәne Levi Trenhem Levi Trentham cabin 1830 үjshigi Birinshisi tarih eskertkish retinde tarihi audandardyn ulttyk reestrininin tizimine kirgizilgen Ormandy satu үshin kesumen ajnalyskan birinshi kәsipker Dzhon Inglish John L English degen bireu boldy 1880 zhyly ol otyndy Dzhejks Krik bulagynyn zhanynda dayarlap Noksvill ozeni bojymen ozi zhasagan birneshe boget arkyly sumen sal agyzgan Pensilvandyk biznesmen Uilson Taundsend Colonel Wilson B Townsend odan asyp tүsti 1901 zhyly 86 myn akr 34 800 gektar zher satyp alyp Little River Lumber Company firmasyn ashady Өzennen agash agyzu ornyna ol taudyn baurajynda temir zhol salyp akyrgy nүktede agash tilgish ornatady Agash kesetin zherdin zhanynda kishkentaj kala pajda bolady polkovnik kajtys bolgannan kejin kala onyn atynyn kurmetine atandy Iesiz kalgan kottedzhder Akyrynda temir zhol Uolland Walland kalasyna dejin salynap ol zherde Merivillden Maryville kelip Noksvillge baratyn baska zholmen bajlanysty Elkmont sol kezde tek uakytsha zhumysshy kalashyk bolatyn turakty kurylystan tek poshta azyk tүlik dүkeni konak үj zhәne angar bolgan kalgandary tek orynnan orynga auysatyn үjshikterden turgan Kompaniya menshigi 1926 zhyly ulttyk sayabaktar federaldy komissiyaga satyldy birak kelisim bojynsha agash kesu 1939 zhylga dejin zhalgasady Kompaniyanyn omir sүrgen uakytynda 1 8 mln kubometr agash dajyndaldy Қazirgi uakytta zhumysshy kalashyk ornynda kemping ornalaskan Little River Lumber Company kompaniyasynyn kurylgan kezinen bastap Uilson Taundsend kelushilerge an zhәne balyk aulauga ruksat berdi al 1909 zhyldan bastap Noksvillden Elkmontke pojyzben demalys seruenderdi zharnamalauyn bastajdy Osydan bir zhyl otken son korshi kalalardagy kәsipkerler degdarly Appalach klubyn Appalachian Club kuryp kәsipkerden zhumysshy kalashyktyn ontүstiginen zher satyp alady kazirgi kezde Dejzi Taun Daisy Town degen atpen tanymal Ol zherde kensege arnalgan үj 50 nomerli konak үj Noksvillden demaluga kelgenderge arnajy onshakty kottedzhter salyngan 1919 zhyly tagy da bir klub pajda boldy Wonderland Club Agash kesu zhumystary toktap temir zhol buzylyp baska zherge әketilgende klubtarga kiruge mүmkindik azajdy Birak tabigat sүjetinderdin kuanyshyna karaj Tennessi gubernatory Ostina Pij Austin Peay bujrygy bojynsha 1926 zhyly eski temir zhol ornyna avtomobil zholy salyndy Okonalufti arheologiyalyk audany Okonalufti ozeni Okonalufti agylsh Oconaluftee ozennin zhәne sayabaktyn Soltүstik Karolina zhagyndagy ontүstik shygys aumagyndagy alkaptyn aty Өzen ontүstikke eki tau kyrat ortasynan agyp otedi shygysynda Richard Mauntin Richland Mountain zhәne batysta Tomas Ridzh Thomas Ridge Bradley Fork salasymen kosylu zherinde ken zhәne zhatyk alkap kurajdy Alkaptyn tүbindegi geologiyalyk formaciya AҚSh shygys boligindegi en ezhelgilerinin biri ol erte kembrijge dejingi kezende kuralyp onyn kuramynda 1 milliard zhyl buryn tenizdik shogindilerdin zhәne magmalyk zhynystardyn akkumulyaciyasy nәtizhesinde pajda bolgan granitty gnejster bar Alkaptagy sayabaktyn shetinde Cheroki Cherokee kalasymen Qualla Boundary үndis rezervaciyasy ornalaskan Ol үndis halkynyn shygys tarmagynyn ortalygy bolyp tabylady Sayabaktyn ozinde kelushilerge arnalgan akparattyk ortalyk Mingus su diirmeni zhәne Tauly fermanyn murazhajy Mountain Farm Museum zhumys istejdi olar XIX gasyrdagy auyl turgyndarynyn turmysyn korsetedi Alkap territoriyasynyn kop boligi arheologiyalyk audan mәrtebesine ie AҚSh tarihi audandarynyn ulttyk reestrine kiredi Mingusa diirmeni 1886 Okonalufti atauy birinshi ret 1775 zhyly amerikandyk tabigat zertteushisi kүndeliginde kezdesti Mamandardyn ojynsha ol alkaptyn zhanynda ornalaskan үndis konysy Eguanulti Egwanulti atynan shygady ol cheroki tilinen ozennin zhanynda degendi bildiredi Қonystyn nakty ornalaskan zheri belgisiz birak arheologtar ozen bojynda tek bir konystyn izderin tapty ot sayabaktyn shekarasynda ornalaskan Bul auyl egemendik үshin sogys kezinde general Griffin Ruterford әskerimen kiratyldy Үndister ozen suyn kasietti dep sanady Ambar Enlo Enloe Barn 1880 Alkaptyn zhәne bүkil territoriyanyn birinshi ak turgyny bolyp Dzhon Mingus John Jacob Mingus sanalady ol osy zherde alypsatar zhәne keleshek kongressmen Feliks Uolkerden Felix Walker salyp algan 1831 zhyly baska konys audarushy Abraham Inlo Abraham Enloe Oconaluftee Turnpike Company kompaniyasyn kurady olar selitra koryna baj LeKont tauyna bettejtin Indian Gap Trail үndis zholyn kenejtip otim үshin tolem alatyn bolgan Zholdyn birinshi darbazashysy Robert Kollinz Robert Collins tanymal shvejcar amerikan geology Arnold Gyujonyn zhergilikti taulardy zerrteuge arnalgan ekspediciyasynda atkosshysy bolgan ekeuinin kurmetine ulttyk sayabakta taudyn shyndary atalgan Қazirgi kezde rezervaciya ornalaskan zher 1830 zhyldary turgyndar kamy үshin үndis kosemi Jonagushki Yonaguska asyrandy balasy Tomaspen satyp alyngan Bul cheroki tagdyrynyn kelesheginde zor rol atkardy zhergilikti turgyndardyn kopshilik kugynynda Tomas oz halkyn koshu turaly zannyn tiziminen shygaryp tastajdy 1868 zhyly otanynda kalgan cheroki shygys tamyry derbes tajpa bolyp tabyldy XIX gasyrdyn sonynda lentalyk aranyn damuymen Appalachtyn ontүstiginde agash dajyndajtyn biznes karkyndaj tүsti Alkapta eki kompaniya ashyldy Three M Lumber Company zhәne Champion Fibre Company olar zhumysyn 1930 zhyldarga dejin zhalgastyrdy sosyn olardyn zhumysyn ulttyk sayabak komissiyasy toktatty Agashtardyn kesuine kosa 1925 zhyldyn үlken orman orti kosyldy 1930 zhyldary Қorshagan ortany korgau azamat korpusy zhol zhәne toraptar sala bastady Mingus urpaktary salgan un tartu diirmenin kalpyna keltirdi 1950 zhyly Taulyk ferma murazhajy ashyldy ol үshin sayabaktyn baska bolikterinen auylsharuashylyk kurylystar alyp kelindi Rouring Fork tarihi audany Dzhim Bejlstyn zhүgeri kojmasy Rouring Fork agylsh Roaring Fork Littl Pidzhn River ozeninin bir salasy bulak Noi Ogl oryny siyakty Getlinburgten alys emes ornalaskan ol zherde XIX gasyrdyn basynda algashky ak immigranttar konystana bastady Osy immigranttardyn tukymdary tauaralyk alkaptar zhәne su agysy bojynda zher satyp ala bastady Atap ajtkanda bulak zhanynda birneshe taulyk ferma pajda bolady birneshe kurylystar bizdin kүnge dejin saktalyp kaldy XIX gasyrda salyngan en ezhelgi kurylys Aleksa Koul Alex Cole Cabin lashygy algashynda Rouring Forktyn zhanyndagy Shugarlends Sugarlands alkabynda ornalaskan birak osy zherge sayabak әkimshiligimen auystyryldy Bul zherge 1976 zhyly resmi tarihi audan dәrezhesi berilgennen boldy Dzhima Bejls Jim Bales үsh kurylysy үjshik kojma zhүgeri saktau orny XIX gasyrdyn sonynda salyngan Sol uakytka onyn agasy Efraim Bejlstin Ephraim Bales fermasy da zhatady Tagy da eki korgalatyn kurylys XIX gasyrdyn sony men XX gasyrdyn basynda salyngan үj men diirmen Alfred Rejgannyn Alfred Reagan menshigi bolgan Baska tarihi eskertkishter Atalyp otken tarihi audandardan baska tarihi zherlerdin ulttyk reestrine birneshe kurylys pen menshikter engizilgen Little Greenbrier School mektebi Getlinburgtyn ontүstik batysynda ornalaskan kazir zhok Littl Grinbrier mekeninde zhumys istegen Ol 1882 zhyly Dzhilbert Ebbot karazhatyna Gilbert Abbott zhәne Efraim Ogl Ephraim Ogle materialdy komegi arkasynda salyndy Oku 1882 1936 zhyldary aralygynda otti Өzinin okytuynan baska mektep zhergilikti baptister kauymymen shirkeu retinde koldandy Bul kauym mektep zhanynda zirat ornatty Uolker karyndastary zheri Walker Sisters Place Littl Grinbrier kystagyndagy buryngy ielik 1859 1880 zhyldary zhasalgan birneshe sharuashylyk kurylystan turady turgyn үj zhүgeri saktajtyn kojma tonazytkysh retinde koldanatyn bulak үstindegi zat koyatyn bolme Tajson MakKarter oryny Tyson McCarter Place sayabak shekarasynda Getlinburgten shygysta ornalaskan buryngy ielik fermer Dzhekob Tajson MakKarter menshiginde bolgan Turgyn үj saktalyp kalmady birak birneshe sharuashylyk kurylys әli bar zhүgeri saktajtyn kojma tonazytkysh retinde koldanatyn bulak үstindegi zat koyatyn bolme zhәne ystajtyn zhaj Қurylys uakyty shamamen 1876 zhyl Dzhona Messer Қambasy John Messer Barn 1875 zhyly Pinki Uejli Pinkney Whaley fermerimen salynyp kejin Dzhon Messerge satyldy 1976 zhyly tarihi zherlerdin ulttyk tizimine Grinbrier Kouv Greenbrier Cove kauymynan kalgan songy kurylys retinde engizildi TurizmZhayau marshruttar Gyujo Mount Guyot tau baurajynyn soltүstigindegi shyrsha ormanyndagy Appalach sokpagy Ұlttyk sayabakta 150 den astam turistterge arnalgan әrtүrli kiyndyk dengejdegi sokpaktar bar olardyn zhalpy uzaktygy 1300 km den asady 800 ogan kosa 885 km atka salt minip zhүru үshin arnalgan bagdar bar Olardyn kobisi kezinde Қorshagan ortany korgau azamattyk korpusy zhumysshylarymen salyngan Appalach sokpagy agylsh Appalachian Trail AҚSh tagy en tanymaly zhәne әjgili marshruttardyn biri ol 14 shtattyn territoriyasynan sonyn ishinde Grejt Smoki Mauntinsten de otedi Sayabak zherindegi sokpak uzaktygy 114 km 71 mil kurajdy ol sayabaktyn ontүstik shygys zhagyndagy Fontana agylsh Fontana Dam GES bogeti audanynan bastalyp soltүstik batystagy Devenport agylsh Davenport Gap angyra zhagynda bitedi Sayabak zherinen shygatyn tagy bir uzyn turisttik zhol agylsh Mountains to Sea Trail sozbe soz audarmada taudan tenizge karaj sayabaktyn en uzyn nүktesinde tauynda bastalyp Soltүstik Karolinanyn atlantikalyk zhagalauynda Hatteras mүjisinde bitedi Tanymal marshruttar kobinese shynga shygumen Clingmans Dome Mount LeConte Andrews Bald Chimney Tops Alum Cave nemese bulakka barumen bajlanysty Abrams Falls Rainbow Falls Laurel Falls Ramsay Cascades Koktemgi gүlderdin kulpyruymen kobinese Albright Grove Boogerman Loop Brushy Mountain Chestnut Top Cucumber Gap Loop Deep Creek Loop Fork Ridge Trail Gregory Bald Huskey Gap Kanati Fork Trail Little River Trail Porters Creek Trail Rich Mountain Loop Schoolhouse Gap Shuckstack Fire Tower i Smokemont Loop sokpaktary bajlanysty Sokpaktardyn kobisi taularga alkaptarga panoramdy korinisti usynady olardyn ishinde Alum Cave Andrews Bald Bullhead Trail Chestnut Top Chimney Tops Gregory Bald Mount Cammerer Mount Sterling Rich Mountain Loop i Rocky Top sokpaktaryn atap otuge bolady Marshruttardyn kejbiri su agyny bojymen otedi olardyn ishindi en tanymaldary Cucumber Gap Loop Huskey Gap Kephart Prong Trail Little River Trail Oconaluftee River Trail zhәne Smokemont Loop Klassikalyk appalach ormanymen Cucumber Gap Loop i Porters Creek Trail sokpaktarynda zhәne Litl Kataluchi Krik Little Cataloochee Creeck ozeninin bojyndagy Kuk үjshiginin Cook cabin tonireginde tanysuga bolady Zhayau marshruttardyn әr tүrligi Kempingter Kejds Kouv kempingindegi standartty aumak Sayabak territoriyasynda tauynyn shynynda ornalaskan Le Conte Lodge kottedzhdik auylynan baska mejmanhana ne kottedzh servisi zhok Degenmen kelushiler үshin 10 stacionarly kemping ashyk Ol zherlerde 940 derbes aumak bar әr kajsysynda palatka ornatatyn zher piknik үshin stol zhәne asfalttangan kiris zhol bar Kejbir alandarda avtoүj ornatuga bolady birak elektr zhәne su zhetkizu zhok Derbes alannyn arendasy tәuligine 14 23 toptyk 26 65 dollar kurajdy Kejbir үlken kempingterde dүkender zhumys istejdi olar azyk tүlik zhoryktyk bujymdar zhәne kәdesyj satady Dush bolmesi zhәne kir zhuatyn oryn sayabakta zhok birak olardy zhakyn aradagy kalalarda tapsa bolady Stacionarly kempingterden baska palatkalardy baska әteji arnalgan zherlerde ornatuga bolady olar sayabaktyn әr tүrli shetterinde ornatylgan Atty kelishulerge degen 5 arnajy lager bar ol zherlerden atty marshruttar otedi Kүndizgi kezde demalushylarga 11 kemping zonalaryna baruga bolady ol zherlerde tegin dәrethanalar gril zhәne үstelder ornatylgan Abrams Creek kishkentaj 16 alanga bulak zhanyndagy sayabaktyn batysyndagy kemping Nauryzdyn ekinshi dekadasynan karashanyn sonyna dejin ashyk 343 m 1125 fut biiktikte ornalaskan Balsam Mountain 46 alanga arnalgan shagyn kemping Sayabaktyn ontүstik shygys zhagyndagy үndis rezervaciyasynyn zhanynda 1618 m 5310 fut biiktikte ornalaskan Mausymnyn ortasynan kazannyn sonyna dejin zhumys istejdi Big Creek Appalach sokpagynyn shygys zhagyndagy 12 orynga arnalgan kemping Biiktigi teniz dengejinen 518 m 1700 fut Nauryzdyn ekinshi dekadasynan kazannyn sonyna dejin ashyk Cades Cove sol atty alkapta ornalaskan sayabak territoriyasyndagy syjymdylygy bojynsha үshinshi kemping Alan sany 159 dүken bar Zhyl bojy ashyk Cataloochee Sayabaktyn ontүstik shygysyndagy 27 orynga arnalgan kemping Biiktigi teniz dengejinen 795 m 2610 fut Aldyn ala tirkelu mindetti Cosby Grejt Smoki Mauntins soltүstik shygysyndagy kemping syjymdylygy bojynsha ekinshi 165 orynga arnalgan Biiktigi teniz dengejinen 750 m 2459 fut Nauryzdyn ekinshi dekadasynan kazannyn sonyna dejin ashyk Deep Creek sayabak ontүstigindegi 92 orynga zhabdyktalgan kemping Sәuirden karashaga dejin ashyk Biiktigi teniz dengejinen 549 m 1800 fut Elkmont sayabak aumagyndagy en үlken keping 220 oryn usynys etedi Ortalyk kenseden alys emes soltүstikte ornalaskan nauryzdyn ekinshi dekadasynan kazannyn sonyna dejin ashyk Biiktigi teniz dengejinen 655 m 2150 fut Look Rock sayabaktyn batysyndagy 68 orynga zhabdyktalgan kemping Biiktigi teniz dengejinen 792 m 2600 fut mamyrdyn ortasynan kazannyn sonyna dejin ashyk Smokemont sayabaktyn ontүstik shygys zhanyndagy үndis rezervaciyasy manyndagy kemping 142 orynga zhabdyktalgan zhyl bojy ashyk Biiktigi teniz dengejinen 670 m 2198 fut Akparattyk ortalyktar Klingmans Doum tauynyn shynyndagy synak alany Kelushiler үshin sayabak aumagynda 4 akparattyk ortalyk zhumys istejdi Shugarlends Sugarlands basty kense de osy zherde zhusym istejdi Kejds Kouv Cades Cove Okonalufti Oconaluftee zhәne Klingmans Doum Clingmans Dome Bul ortalyktarda karta anyktama әdebiet tabuga sayabakta otkiziletin merekeler turaly bilip aluga bolady Қyzmetkerlerdin komegi korsetiledi Shugarlendste zhergilikti flora zhәne fauna eksponattarynyn zhәrmenkesin 20 minuttyk film korsetetin kinozal tabuga bolady Okolanuftide olketanu murazhajy zhәne taulyk ferma zhumys istejdi olar XIX XX gasyrdyn basyndagy auyl turgyndarynyn saltyn korsetedi Tabigatty korgauAua lastanuy Grejt Smoki Mauntins zhәne tutas audannyn basty problemalarynyn biri komir munaj tabigi gaz ondeuden kejingi kaldyktardyn auaga tarauy Olardy manajdagy zhylu elektrstanciyalary ondiristik predpriyatij zhәne avtomobildi transporttyn gaz kaldyktary shygarady Appalachian Voices tabigat korgau mekemenin bastygy Harvard Ajers Harvard Ayers ajtuy bojynsha Grejt Smoki Mauntins ozonynyn lastanuy AҚSh ulttyk sayabaktarynyn arasyndagy bul korsetkish bojynsha en las bolyp sanalady Atlanta zhәne zharasyp kele zhatkan Los Anzheleske karaganda da zhogary Komirsutek zhәne azot oksidterinin әrekettesuinen pajda bolgan kozgalmajtyn sargysh tүtin smog nemese ozondyk lastanu dep te belgili sayabaktagy ortasha zhyldyk koru mүmkinshilik 40 kilometr kurajdy bul korsetkish tabigi zhagdajda 150 kilometrge tiis bolu kerek Kejbir kүnderde smog katty bolgany sonshalyk koru mүmkinshilik 1 5 kilometr nemese odan da tomenge tүsedi Bul lastanu kejbir osimdikterdin zhapyraktaryn sur kara kүlgin tүske boyap kurtady Osylaj sayabaktyn әr tүrli zherlerindegi mojyl zhәne vatochnik populyaciyasynyn 90 ozon lastanuy saldarynan buzylganynyn belgilerin korsetedi Ozon lastanuynan katty zardap shekken osimdikterdin biri bәjsheshek agashy zhәne akshyl sassafras Қorshagan ortadan baska smog zhotel tumau tamak zhәne kokirek auruyn tugyzyp adam densaulygyna ziyan әser etedi Invazivty tүrler Parazitti endotiya saldarynan pajda bolgan talshyn kabygyndagy zharylu Zhappaj konys audaru zhaһandanu zhәne tehnologiya damuy sanaly ne kezdejsok zhanuarlardyn osimdikterdin zhәne baska organizmderdin әlemnin bir ajmagynan ekinshi ajmagyna koshiriluine әkeldi Degenmen olardyn kobisi zhana korshagan ortaga bejimdele aldy Olardyn kejbireui otanynda agressiyalyk omir sүru zhagdajlaryna үjrenip zhergilikti tүrlerdi ygystyryp nemese olardyn immunitetteri zhok bolgandyktan aurularga shaldyktyrgan alyp kelingen kabandar zhergilikti flora men faunaga ziyan keltirediBotanikter sayabakta konystangan 380 bogde osimdikterdi biledi olardyn 35 i zhergilikti floraga kauip korsetedi Olardyn ishinde en agressivti tүrleri puerariya lenkorandyk albiciya dәrili chesnochnik aziattyk shop kop tүsti itmuryn Maaka borizhidegi zhapondyk borizhidek Lonicera japonica zhapondyk spireya zhәne enkish tүjetiken Carduus nutans XX gasyrdyn basynda Soltүstik Amerikaga agashpen birge aziyalyk gribok parazitti endotiyany Endothia parasitica alyp keldi ol talshynda kabyk ragyn tudyrady 1920 zhyldarda ol Grejt Smoki Mauntinske de zhetti sol kezde sayabak osiidiginin үshten birin amerikalyk talshyn kuragan talshyndar kishkentaj alamandardan bastap үlken kara ayularga dejin aluan tүrdi zhanuarlarga korek bergen Auru tez taralyp zararly talshyndar 2 10 zhyldan kejin oldi solaj 1950 zhyly sayabak aumagynda tiri agash kalmady dese de bolady Қazirgi kezde talshynnyn zhalgaz zhas butagy sirek kezdesedi birak ol da birneshe zhyldan kejin dertke shaldygady Parazitpen keleshekte kүresu үshin sayabak zhumysshylary virus shtammyn izdestirude 1912 zhyly amerikandyk biznesmen Dzhordzh Mur George Moore sayabaktyn ontүstiginen 20 km kashyktykta ozine zhәne klientterine anshylyk koryk ashyp әr tүrli zhanuarlardy alyp keldi Bul zherler үshin ekzotikalyk bolyp tabylatyn kabandar zhergilikti zhagdajga zhaksy bejimdelip XX gasyrdyn ortasynda sayabak aumagynda omir sүre bastady Қabandardyn zhem izdem zher koparuy sayabak ekologiyasyna negativti әser tigizdi atap ojtkende zhabajy gүlder ondirisinde 1977 zhyldan bastap AҚSh ta bul zhanuarlardy atu turaly bagdarlama kabyldandy Zhagdaj tek 1980 zhyldarda gana turaktandyryldy sayabakta europalyk Adelges piceae tabyldy ol majkaragajdyn kejbir tүrlerinde kezdesip parazittik tirshilik etedi Zhoryk nәtizhesinde zhotanyn үstindegi zhәne shetindegi Frazer majkaragajynyn 95 99 oldi Sayabak zhumysshylary bir kezde insekticidty eritindi shashyp agashtardyn zharalanuyn kishkene toktatkan birak 1992 karazhat zhetispegeni үshin zhumystaryn toktatuga mәzhbүr bolady Soltүtik zharty shardyn zhyly zhәne tayaz su kojmalaryna tәn diatomdy baldyr tүri Didymosphenia geminata kejingi zhyldary ozinin omir sүru arealyn kenejtu tendenciyasyna uryngan ol zhana zherlerge balyk aulau kuraldar arkyly zhetedi Bul organizm sudagy kojtastarga ornalasyp zhuandygy 20 sm makta kusagan massa kurajdy Baldyrlarmen lastangan bet su agyndaryn shektejdi solaj zhergilikti su osimdikterin ygystyrady vesnyanka zhәne baska bunakdenelerdin balankurttardyn omir sүruge kazhetti zhagdajlaryn zhoyady Baldyr sayabaktyn aumagyna әli kirgen zhok birak zhakyn zhatkan Tennessidin koptegen su kojmalarynda bajkaldy Zhanazelandiyalyk tushy sulyk ulu Potamopyrgus antipodarum algash ret Soltүstik Amerikada 1980 zhyldardyn ortasynda tirkeldi basynda batysta kejin AҚSh tyn shygys shtattarynda Ұlynyn ortasha uzyndygy 5 mm bolganymen onyn tukymdylygy bir sharshy metrge zharty milliondaj darak shogyrlanuyna alyp keledi Olar zhergilikti mollyuskter men zhәne olarmen birge balyktardyn tez mert boluynyn sebebi bolyp keledi bahtah zhәne tagy baska balyktyn albyrt tүrlerinin tepe tendik organdaryn zhәne shemirshek talshygyn zakymdajtyn auru Auru kozdyrgyshy bolyp Myxobolus cerebralis shyryshty sporaly paraziti bolyp tabylady AҚSh territoriyasyna 1956 zhyly ulangan balykpen birge keldi Auru balyktyn 90 dejin kyryluyna alyp keledi zhәne kejbir zhagdajlarda derbes tүrlerdin zhogalyp ketuine septes boldy Sayabak әkimshiligi sporoviktin sayabak su kojmalaryna zhakyndatpau үshin profilaktikalyk zhumystaryn zhүrgidezi Өrt Amerikanyn otarlauyna dejin najzagaj nәtizhesindegi orman ortteri zhergilikti turakty boluynda eleuli rol atkardy eski agashtyn zhanyp ketui orman zhamylgysyn zheldetedi ony kunarly zattarmen kamtamasyz etedi Mamandardyn sanauy bojynsha ulttyk sayabakta osip zhәne damu үshin ort kazhet zhanuarlar men osimdikterdin 12 tүri bar Osy tүrlerdin biri bolyp tikenekti karagaj tabylady onyn bүrshigi katty ottyn әserinen gana ashylady Өrtsiz karagaj ormandary birtindep kuldyraj bastajdy Өrtke tәueldiliktin tagy bir tүr kokardty tokyldak Picoides borealis ol keuegin zhanynda baska osimdik zhok tek eski karagajlarda gana zhasajdy Grejt Smoki Mauntinstyn batys zhagynda tokyldak keuek zhasaudy kojdy ojtkeni ol zhakta ortke karsy sharalar koldanyp orman zhamylgysy kalyndap ketti Өrt әserinin nәtizhesine ogan kosa zhuparshop tүri Platanthera peramoena tүri Silene ovata kүnbagys tүri Helianthus glaucophyllus tүri Delphinium tricorne tүri Hydrastis canadensis zhәne baska osimdikter tәueldi Әkimshilik periodty tүrde osy osimdikter osetin zherlerde bakylanbaly ort zhasap turady Қorgalatyn tүrler Grejt Smoki Mauntinste algashky ak adamdardyn konystanuyna dejin ol zherde zhәne kanadalyk kәmshat siyakty zhanuarlar zhojylyp ketti XIX gasyrdyn sonynda tirshilik etu zhagdajy kurtylu saldarynan sur zhәne kyzgylt sary kaskyr asyl tukymdy bugy zhojyluyna alyp keldi Sury kaskyr әli Kanada Alyaska zhәne Sibirde kezdesse kyzgylt sary kaskyr mүldem zhojylu kalpynda tur mamandardyn saraptauy bojynsha әlemde tek 350 zhanuar kaldy 1991 zhyly ulttyk sayabaktardyn kyzmeti kyzgylt sary kaskyrdyn Grejt Smoki Mauntinske engizu bojynsha eksperiment bastady Қazirgi uakytta sayabaktagy zhanuarlardyn sany 25 daraga zhetti Asyl tukymdy bugyny engizu eksperimenti 2000 zhyly bastaldy Zhojylyp ketken zhyrtkyshtardyn biri puma zhanuar zhajly nakty derekter 1970 zhyldarga zhatady Zhojylyp ketu kaupi bar tүrlerdin federaldy tiziminde sүtkorektilerdin 2 tүri zharganat indiandyk tүndik zhәne soltүstik ushkysh birinshisi Қyzyl kitaptyn Bүkilәlemdik tabigat korgaudyn odagynda EN sanatyna ie kustyn bir tүri kokardty tokyldak balyktardyn 4 tүri ormekshi siyaktylardyn bir tүri zhәne osimdikterdin bir tүri Geum radiatum Spiraea virginiana i Gymnoderma lineare bar Odan baska tүrlerdin birnesheui federaldy dәrezhede bakylau astynda Mәdeniettegi korinisZhergilikti turgyn sayasatker amerikandyk zhiһangez turaly bayandajtyn Devi Kroket korol dikih zemel Davy Crockett King of the Wild Frontier 1955 shytyrman filminin kop boligi Grejt Smoki Mauntins sayabagynyn aumagynda tүsirilgen ӘdebietHiking Great Smoky Mountains National Park Falcon 1998 304 p ISBN 0762711108 Brewer Carson Jenkins Ken Great Smoky Mountains National Park Pathways to Nature 1998 143 p ISBN 1580270182 Dunn Durwood Cades Cove The Life and Death of a Southern Appalachian Community 1818 1937 University of Tennessee Press 1988 288 p ISBN 0870495593 Fodor s Mark Sullivan Fodor s the Carolinas amp Georgia Fodor s 2007 544 p ISBN 1400017416 Fodor s Mark Sullivan Fodor s In Focus Great Smoky Mountains National Park Fodor s 2009 224 p ISBN 1400008921 Koontz Katy Insiders Guide to the Great Smoky Mountains Insiders Guide 2009 264 p ISBN 0762750383 Moore Harry L A Roadside Guide to the Geology of the Great Smoky Mountains National Park University of Tennessee Press 1988 192 p ISBN 0870495577 Ogle Lucinda Oakley Wear Jerry Sugarlands A Lost Community of Sevier County Tennessee Sevierville Heritage Committee 1986 94 p Rozema Vicki Footsteps of the Cherokees A Guide to the Eastern Homelands of the Cherokee Nation John F Blair Publisher 2007 394 p ISBN 089587346X Schafale Michael P Weakley Alan S Classification of the natural communities of North Carolina Third approximation 1990 325 p Strutin Michal History Hikes of the Smokies Great Smoky Mountains Association 2003 352 p ISBN 0937207403 Trout Ed Historic Buildings of the Smokies 1995 80 p ISBN 0937207160 Williams Dan D The Forests of Great Smoky Mountains National Park A Naturalist s Guide to Understanding and Identifying Southern Appalachian Forest Types CreateSpace 2010 254 p ISBN 1451564988 Woodward Grace Steele The Cherokees Civilization of the American Indian Series 1982 396 p ISBN 0806118156 SiltemeGreat Smoky Mountains National Park Resmi sajt agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 19 sәuir 2012 Tekserildi 26 shilde 2011 DerekkozderGrejt Smoki Mauntins ulttyk sayabagy 1983 YuNESKO bүkilәlemdik mura ortalygy Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 1 tamyz 2011 Great Smoky Mountains National Park U S National Park Service agyl Basty derekkozinen muragattalgan 19 sәuir 2012 Tekserildi 26 shilde 2011 Walls Margaret A Parks and Recreation in the United States mausym Washington DC Local Parks Backgrounder Backgrounder 2009 Great Smoky Mountains National Park Stories U S National Park Service agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 26 shilde 2011 Park Statistics www greatsmokymountainsnationalpark com Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 29 shilde 2011 Brewer Jenkins 1998 p 84 Fodor s 2007 pp 15 16 Li Z X Bogdanova S V Collins A S Davidson A B De Waele R E Ernst I C W Fitzsimons R A Fuck D P Gladkochub J Jacobs K E Karlstrom S Lul L M Natapov V Pease S A Pisarevsky K Thrane and V Vernikovsky Assembly configuration and break up history of Rodinia A synthesis 2008 Vol 160 P 179 210 Flohr M J K Dillenburg R G Plumlee G S Characterization of secondary minerals formed as the result of weathering of the Anakeesta Formation Alum Cave Great Smoky Mountains National Park Tennessee USGS Open File Report 95 477 b 24 Trails Appalachian Blue Ridge Project AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 21 karasha 2011 Moore 1988 p 32 Great Smoky Mountains National Park Geology U S National Park Service agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 31 shilde 2011 Great Smoky Mountains National Park Home page agyl AҚSh ulttyk parkteri kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 1 tamyz 2011 Monthly Averages for Gatlinburg TN The Weather Channel LLC Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 20 kyrkүjek 2011 Great Smoky Mountains National Park Weather U S National Park Service agyl AҚSh ulttyk parkteri kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 19 kyrkүjek 2011 Brewer Jenkins 1998 p 17 Smoky Mountain Timeline agyl Sluzhba nacionalnyh parkov SShA Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 26 shilde 2011 Moore 1988 p 29 Moore 1988 p 17 Cades Cove Historic District National Register of Historic Places Inventory AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 21 karasha 2011 Great Smoky Mountains National Park Cades Cove agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 21 karasha 2011 Dunn 1988 p 6 Rozema 2007 p 183 Dunn 1988 pp 16 17 Dunn 1988 p 134 Dunn 1988 pp 143 144 Pierce pp 162 Pierce pp 166 Dunn 1988 pp xiii xiv Thomason Phillip Williams Michael National Register of Historic Places Registration Form for Elkmont Historic District Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 22 karasha 2011 National Register of Historic Places Registration Form for the Mayna Treanor Avent Studio Section 7 2 Weals pp v 27 28 Strutin 2003 p 207 Weals pp 27 Planning Environment and Public Comment Elkmont Historic District General Management Plan Amendment and Environmental Impact Statement National Park Service Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 23 karasha 2011 Weals pp 85 88 Moore 1988 pp 45 101 Brewer Jenkins 1998 p 18 Mooney p 49 Rozema 2007 pp 58 60 National Register of Historic Places AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 24 karasha 2011 Trout 1995 p 16 Gordon Paul National Registration of Historic Places Nomination Form for Little Greenbrier School Church 1973 Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 24 karasha 2011 Gordon Paul National Registration of Historic Places Nomination Form for King Walker Place 1974 Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 24 karasha 2011 Gordon Paul National Registration of Historic Places Nomination Form for Tyson McCarter Place 1973 Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 24 karasha 2011 Gordon Paul National Register of Historic Places Nomination Form for Messer Barn 1975 Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 24 karasha 2011 Koontz 2009 p 186 Appalachian Trail guide through Great Smoky Mountains National Park HikingintheSmokys com Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 17 karasha 2011 de Hart Allen Hiking North Carolina s Mountains to Sea Trail The University of North Carolina Press 2000 P 1 ISBN 0807848875 Directory of Trails by Trail Feature hikinginthesmokys com Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 20 karasha 2011 Williams 2010 pp 99 101 Great Smoky Mountains National Park Frontcountry Camping agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 16 karasha 2011 Great Smoky Mountains National Park Group Campgrounds agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 16 karasha 2011 Fodor s 2007 p 27 Great Smoky Mountains National Park Horse Camps agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 16 karasha 2011 Great Smoky Mountains National Park Visitor Centers agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 19 karasha 2011 Great Smoky Mountains National Park Air Quality agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 19 karasha 2011 In the Great Smoky Mountains our most polluted national park ozone pollution exceeds that of Atlanta and even rivals Los Angeles Great Smoky National Park has almost as much smog as L A National Parks Conservation Association 23 kyrkүjek 2002 Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 19 karasha 2011 Brewer Jenkins 1998 p 118 Great Smoky Mountains National Park Non native Invasive Plants agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 18 karasha 2011 Brewer Jenkins 1998 p 113 Jackson Wendy American Chestnut tree mourning the gentle giant of the Smoky Mountains The American chestnut foundation Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 19 karasha 2011 Great Smoky Mountains National Park Chestnut blight and the good virus agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 18 karasha 2011 Brewer Jenkins 1998 p 114 Great Smoky Mountains National Park Biological threats agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 18 karasha 2011 Benson Amy New Zealand Mudsnail Potamopyrgus antipodarum Southeast Ecological Science Center U S Geological Survey Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 18 karasha 2011 Levri E P Kelly A A Love E The invasive New Zealand mud snail Potamopyrgus antipodarum in Lake Erie 2007 P 1 6 Bergersen E P Anderson D E The distribution and spread of Myxobolus cerebralis in the United States 1997 Vol 22 issue 8 P 6 7 Tennyson J Anacker T Higgins S Scientific breakthrough helps combat trout disease U S Fish and Wildlife Service Whirling Disease Foundation News Release 1997 Great Smoky Mountains National Park Fire Regime agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 19 karasha 2011 Red Wolf townsendthepeacefulside com Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 24 karasha 2011 Great Smoky Mountains National Park Threatened and Endangered Species agyl AҚSh ulttyk sayabaktar kyzmeti Basty derekkozinen muragattalgan 28 zheltoksan 2011 Tekserildi 24 karasha 2011 Bul makala kazaksha Uikipediyanyn zhaksy makalalar tizimine enedi

Жарияланған күні: Қаңтар 29, 2025, 15:29 pm
Ең көп оқылған
  • Қаңтар 30, 2025

    Нусдорф (Химгау)

  • Қаңтар 31, 2025

    Нур әл-Равабдех

  • Қаңтар 27, 2025

    Нуоро

  • Қаңтар 26, 2025

    Нортруп

  • Қаңтар 28, 2025

    Нортмор

Күнделікті

  • Эрнест Хемингуэй

  • Америка Құрама Штаттары

  • Жаратылыстану ғылымдары

  • Вирустар

  • Медицина

  • Америка Құрама Штаттары

  • Түркия

  • Хамас

  • Зәйтүн

  • Facebook

NiNa.Az - Студия

  • Уикипедия

Ақпараттық бюллетеньге тіркелу

Біздің пошталық тізімге жазылу арқылы сіз әрқашан бізден соңғы жаңалықтарды аласыз.
Байланысу
Бізбен хабарласыңы
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Барлық құқықтар сақталған.
Авторлық құқық: Dadaş Mammedov
Жоғарғы