Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ақтөбе губерниясы — РКФСР құрамындағы Қырғыз (1925 жылдан бастап – Қазақ) АКСР 1921-1928 жылдары болған әкімшілік-аумақтық бірлігі. Орталығы – Ақтөбе қаласы.
| Губерния | |
| Ақтөбе губерниясы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Кіреді | |
| Әкімшілік орталығы | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Құрылған уақыты | |
| Таратылған уақыты | |
| Жер аумағы | 442,7 мың км² |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны | 468,8 мың адам (1926) |
Таратылған Орынбор-Торғай губерниясының құрамынан Ақтөбе губерниясын құру туралы шешім 1920 жылы 11 желтоқсанда Қырғыз АКСР орталық атқару комитетінің 1-сессиясында (1921 ж. 8 желтоқсанда БОАК бекітті) қабылданды. Губернияның шекаралары бірнеше рет өзгертілді. 1928 жылы 17 қаңтарда округтік бөлініске өтуге байланысты Ақтөбе губерниясы таратылды (БОАК 3 қыркүйекте бекітті). Сонымен бірге оның аумағы Қазақ АКСР Адай және Ақтөбе округтері арасында бөлінді.
Географиясы
1926 жылғы мәліметтер бойынша губернияның ауданы 442 664 км² болды. Солтүстіктен оңтүстікке кесіп өтетін (20-35 км) орташа биіктігі шамамен 250 м болатын енсіз Мұғалжар тауын қоспағанда губернияның жер бедері жазық болып келетін. Мұғалжар Каспий және Арал теңіздері су алаптарының су айрығы саналатын. Губерния шегінде Каспий теңізі алабына Ембі, Сағыз өзендері және Жайық салалары жататын. Олардан басқа губерния аумағынан ірі Ырғыз өзені ағып өтетін. Бұл өзендердің барлығы суы аз, тартыңқы болатын, сол себепті жазда құрғап қалатын. Көлдер мен кейбір өзендер ащы тұзды болды.
Ақтөбе облысының климаты құбылмалы, жауын-шашын жылына 100-ден 300 мм-ге дейін жетеді (ең көбі губернияның солтүстік-батысында, ең азы оңтүстік-шығыста). Ақтөбеде қыстың орташа температурасы -12,9°С, жазғы температура +21,6°С болды. Ақтөбенің солтүстік-батысында әлсіз қара топырақты, оңтүстігінде қызғылт топырақты, губернияның оңтүстік-шығысында қоңыр топырақты болды. Арал маңында құмдар басым болды. Сортаңдар бірталай көп болды.
Әкімшілік бөлінісі
Құрылған кезде губерния құрамында Ақтөбе, Ырғыз, Темір және Ойыл уездері болды.
1921 жылы 12 сәуірде Ақтөбе губерниясын 4 ауданға бөлу бекітілді:
- . Орталығы — ауылы. Құрамына 18 болыс кірді.
- Ақтөбе ауданы. Орталығы — Ақтөбе қаласы. Құрамына 41 болыс кірді.
- Можар ауданы. Орталығы — Романкөл ауылы. Құрамына 20 болыс кірді.
- Темір ауданы. Орталығы — Темір қаласы. Құрамына 27 болыс кірді.
1921 жылы 26 мамырда құрамында 17 болыс болған Ырғыз ауданы бұрынғы Орынбор-Торғай губерниясынан Ақтөбе губерниясына ауыстырылды. 1921 жылы 21 қазанда Ырғыз ауданынан жаңа Қарабұтақ (4 болыс) және Шалқар (7 болыс) аудандары бөлініп шықты. 1921 жылы 19 қарашада Орал губерниясының құрамынан 14 болыстан тұратын Ойыл ауданы берілді. 1921 жылы 19 желтоқсанда Можар ауданы таратылды.
1922 жылы 5 шілдеде барлық аудандар таратылып, олардың орнына 5 уез құрылды:
- Ақбұлақ уезі. Орталығы — Ақбұлақ ауылы. Құрамына 15 болыс кірді.
- Ақтөбе уезі. Орталығы — Ақтөбе қаласы. Құрамына 39 болыс кірді.
- Ырғыз уезі. Орталығы — Ырғыз қаласы. Құрамына 8 болыс кірді.
- Темір уезі. Орталығы — Темір қаласы. Құрамына 20 болыс кірді.
- Шалқар уезі. Орталығы — Шалқар қаласы. Құрамына 6 болыс кірді.
1923 жылы 27 қарашада 8 болыстан тұратын Торғай уезі Ақтөбе губерниясына (Қостанай губерниясынан) берілді. 1924 жылы 12 қаңтарда Ырғыз уезі, 16 қаңтарда Ақбұлақ уезі таратылды.
1927 жылы 28 маусымда Торғай уезі Ақтөбе губерниясының құрамынан шығарылып, бір бөлігі Сырдария губерниясының, бір бөлігі Қостанай округінің құрамына берілді.
Тұрғындары
Ақтөбе губерниясының халқы 1926 жылғы халық санағы бойынша 5 қалада және 6302 ауылдық елді мекенде тұратын 468 882 адам болды. Халықтың уездер бойынша бөлінуі келесідей болды:
| Уез | Тұрғындары, адам | Ауданы, км² | Халықтың тығыздығы, адам/км² | Қалалануы, % |
|---|---|---|---|---|
| Ақтөбе | 207 917 | 58 649 | 3,5 | 10,0 |
| Темір | 75 918 | 76 097 | 1,0 | 7,9 |
| Торғай | 94 520 | 165 593 | 0,6 | 1,9 |
| Шалқар | 90 527 | 142 325 | 0,6 | 7,5 |
| Жалпы губернияда | 468 882 | 442 664 | 1,1 | 7,6 |
Губерния халқының ұлттық құрамы 1926 жылғы халық санағы бойынша мынадай болды: қазақтар – 68,3%; украиндар – 18,9%; орыстар – 9,3%; татарлар – 1,7%.
Экономикасы
Ақтөбе губерниясының өнеркәсібі өте нашар дамыды. Ол кезде белгілі пайдалы қазбалар (көмір, мұнай және тақтатас) игерілмеді. 1920 жылдардың басында губернияда 439 өнеркәсіп кәсіпорны болса, оның 17-сінде ғана 30-дан астам жұмысшы жұмыс істеді. Жұмысшылардың жалпы саны 3525 адамды құрады. Өнеркәсіптің негізін ауыл шаруашылығы шикізатын – астық, тері, сүт және т.б. өңдеу кәсіпорындары құрады. Кәсіпорындардың басым бөлігі Ақтөбе уезінде орналасты.
Губерниядағы жалғыз темір жол — губернияны солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай өтетін Орынбор-Ташкент желісі болды. Кеме жүретін өзендер және тас жолдар болмады. Губерниядан жүн, тері мен ет, ал өнімді жылдары астық тасымалданды. Негізінен арзан тоқыма, шай, ауылшаруашылық құралдары әкелінді.
Дереккөздер
- Декрет ВЦИК. О разделе б. Оренбурго-Тургайской губернии Автономной Киргизской Социалистической Советской Республики на 3 губернии.(қолжетпейтін сілтеме)
- 1926 жылғы Бүкілодақтық халық санағы. РКФСР аймақтары бойынша халықтың ұлттық құрамы (орыс.). Демоскоп. Тексерілді, 27 ақпан 2016.
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Aktobe guberniyasy RKFSR kuramyndagy Қyrgyz 1925 zhyldan bastap Қazak AKSR 1921 1928 zhyldary bolgan әkimshilik aumaktyk birligi Ortalygy Aktobe kalasy GuberniyaAktobe guberniyasyӘkimshiligiEl KSROKirediҚyrgyz AKSR Қazak AKSRӘkimshilik ortalygyAktobeTarihy men geografiyasyҚurylgan uakyty8 zheltoksan 1921Taratylgan uakyty17 kantar 1928Zher aumagy442 7 myn km TurgyndaryTurgyny468 8 myn adam 1926 Taratylgan Orynbor Torgaj guberniyasynyn kuramynan Aktobe guberniyasyn kuru turaly sheshim 1920 zhyly 11 zheltoksanda Қyrgyz AKSR ortalyk atkaru komitetinin 1 sessiyasynda 1921 zh 8 zheltoksanda BOAK bekitti kabyldandy Guberniyanyn shekaralary birneshe ret ozgertildi 1928 zhyly 17 kantarda okrugtik boliniske otuge bajlanysty Aktobe guberniyasy taratyldy BOAK 3 kyrkүjekte bekitti Sonymen birge onyn aumagy Қazak AKSR Adaj zhәne Aktobe okrugteri arasynda bolindi Geografiyasy1926 zhylgy mәlimetter bojynsha guberniyanyn audany 442 664 km boldy Soltүstikten ontүstikke kesip otetin 20 35 km ortasha biiktigi shamamen 250 m bolatyn ensiz Mugalzhar tauyn kospaganda guberniyanyn zher bederi zhazyk bolyp keletin Mugalzhar Kaspij zhәne Aral tenizderi su alaptarynyn su ajrygy sanalatyn Guberniya sheginde Kaspij tenizi alabyna Embi Sagyz ozenderi zhәne Zhajyk salalary zhatatyn Olardan baska guberniya aumagynan iri Yrgyz ozeni agyp otetin Bul ozenderdin barlygy suy az tartynky bolatyn sol sebepti zhazda kurgap kalatyn Kolder men kejbir ozender ashy tuzdy boldy Aktobe oblysynyn klimaty kubylmaly zhauyn shashyn zhylyna 100 den 300 mm ge dejin zhetedi en kobi guberniyanyn soltүstik batysynda en azy ontүstik shygysta Aktobede kystyn ortasha temperaturasy 12 9 S zhazgy temperatura 21 6 S boldy Aktobenin soltүstik batysynda әlsiz kara topyrakty ontүstiginde kyzgylt topyrakty guberniyanyn ontүstik shygysynda konyr topyrakty boldy Aral manynda kumdar basym boldy Sortandar birtalaj kop boldy Әkimshilik bolinisiҚurylgan kezde guberniya kuramynda Aktobe Yrgyz Temir zhәne Ojyl uezderi boldy 1921 zhyly 12 sәuirde Aktobe guberniyasyn 4 audanga bolu bekitildi Ortalygy auyly Қuramyna 18 bolys kirdi Aktobe audany Ortalygy Aktobe kalasy Қuramyna 41 bolys kirdi Mozhar audany Ortalygy Romankol auyly Қuramyna 20 bolys kirdi Temir audany Ortalygy Temir kalasy Қuramyna 27 bolys kirdi 1921 zhyly 26 mamyrda kuramynda 17 bolys bolgan Yrgyz audany buryngy Orynbor Torgaj guberniyasynan Aktobe guberniyasyna auystyryldy 1921 zhyly 21 kazanda Yrgyz audanynan zhana Қarabutak 4 bolys zhәne Shalkar 7 bolys audandary bolinip shykty 1921 zhyly 19 karashada Oral guberniyasynyn kuramynan 14 bolystan turatyn Ojyl audany berildi 1921 zhyly 19 zheltoksanda Mozhar audany taratyldy 1922 zhyly 5 shildede barlyk audandar taratylyp olardyn ornyna 5 uez kuryldy Akbulak uezi Ortalygy Akbulak auyly Қuramyna 15 bolys kirdi Aktobe uezi Ortalygy Aktobe kalasy Қuramyna 39 bolys kirdi Yrgyz uezi Ortalygy Yrgyz kalasy Қuramyna 8 bolys kirdi Temir uezi Ortalygy Temir kalasy Қuramyna 20 bolys kirdi Shalkar uezi Ortalygy Shalkar kalasy Қuramyna 6 bolys kirdi 1923 zhyly 27 karashada 8 bolystan turatyn Torgaj uezi Aktobe guberniyasyna Қostanaj guberniyasynan berildi 1924 zhyly 12 kantarda Yrgyz uezi 16 kantarda Akbulak uezi taratyldy 1927 zhyly 28 mausymda Torgaj uezi Aktobe guberniyasynyn kuramynan shygarylyp bir boligi Syrdariya guberniyasynyn bir boligi Қostanaj okruginin kuramyna berildi TurgyndaryAktobe guberniyasynyn halky 1926 zhylgy halyk sanagy bojynsha 5 kalada zhәne 6302 auyldyk eldi mekende turatyn 468 882 adam boldy Halyktyn uezder bojynsha bolinui kelesidej boldy Uez Turgyndary adam Audany km Halyktyn tygyzdygy adam km Қalalanuy Aktobe 207 917 58 649 3 5 10 0Temir 75 918 76 097 1 0 7 9Torgaj 94 520 165 593 0 6 1 9Shalkar 90 527 142 325 0 6 7 5Zhalpy guberniyada 468 882 442 664 1 1 7 6 Guberniya halkynyn ulttyk kuramy 1926 zhylgy halyk sanagy bojynsha mynadaj boldy kazaktar 68 3 ukraindar 18 9 orystar 9 3 tatarlar 1 7 EkonomikasyAktobe guberniyasynyn onerkәsibi ote nashar damydy Ol kezde belgili pajdaly kazbalar komir munaj zhәne taktatas igerilmedi 1920 zhyldardyn basynda guberniyada 439 onerkәsip kәsiporny bolsa onyn 17 sinde gana 30 dan astam zhumysshy zhumys istedi Zhumysshylardyn zhalpy sany 3525 adamdy kurady Өnerkәsiptin negizin auyl sharuashylygy shikizatyn astyk teri sүt zhәne t b ondeu kәsiporyndary kurady Kәsiporyndardyn basym boligi Aktobe uezinde ornalasty Guberniyadagy zhalgyz temir zhol guberniyany soltүstik batystan ontүstik shygyska karaj otetin Orynbor Tashkent zhelisi boldy Keme zhүretin ozender zhәne tas zholdar bolmady Guberniyadan zhүn teri men et al onimdi zhyldary astyk tasymaldandy Negizinen arzan tokyma shaj auylsharuashylyk kuraldary әkelindi DerekkozderDekret VCIK O razdele b Orenburgo Turgajskoj gubernii Avtonomnoj Kirgizskoj Socialisticheskoj Sovetskoj Respubliki na 3 gubernii kolzhetpejtin silteme 1926 zhylgy Bүkilodaktyk halyk sanagy RKFSR ajmaktary bojynsha halyktyn ulttyk kuramy orys Demoskop Tekserildi 27 akpan 2016 Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz