Адольф Михал Валериан Юлиан Янушкевич (пол. Adolf Michał Walerian Julian Januszkiewicz; 9 маусым 1803 жыл, , қаласы — 19 маусым 1857 жыл, Дягильно) — поляк халқының көрнекті демократ–төңкерісі, көсемсөзші.
Адольф Янушкевич | |
пол. Adolf Januszkiewicz | |
Туған күні | |
---|---|
Туған жері | Нясвиж, Минск губерниясы, Ресей империясы |
Қайтыс болған күні | |
Қайтыс болған жері | Дягильно, Минск губерниясы, Ресей империясы |
Азаматтығы | |
Ұлты | |
Қызметі | ақын, этнограф, төңкерістік көсем |
Әкесі | Михал Янушкевич |
Анасы | Текли Янушкевич |
Ақсүйектер отбасында туған. Вильнюс университетінің филология факультетіне оқуға түсіп (1821 жылы), ақын Адам Мицкевичтің басқаруымен құрылған студенттердің “Жасылдар” атты ұлт–азаттық қозғалысын жақтайтын жасырын ұйымына мүше болған. Кейіннен қаласында мұғалім, қалалық сеймге депутат болды.
1830 жылы поляктардың ұлт–азаттық көтерілісіне белсене араласты. Сол көтерілістердің бірінде ол жеті рет жараланып, қолға түсті. 1831 жылы Брест, Мәскеу арқылы жіберілді. Киевке әкелініп, 1832 жылы 4 наурызда әскери сот үкімімен ақсүйек атағынан айырылып, 25 жылға Сібірге жер аударылды. Янушкевич айдаудың алғашқы 12 жылын Сібірде өткізді. Кейіннен Тобылда, Есілде тұрды. Мұнда ол өзі секілді айдауда жүрген отандасы, белгілі ақын Г. Зелинскиймен кездесіп, етене араласты.
Осының нәтижесінде қазақ елі туралы “Қазақ” және “Дала” атты дастандарының тууына ықпал етті. 1841 жылы Омбыдағы шекаралық басқармаға ауысуға рұқсат алды. Іс қағаздарын тіркеуші қызметін атқара жүріп, 1843 жылдан бастап қазақ даласына дүркін - дүркін сапарға шығатын экспедициялар құрамына енгізілді. Осы сапарларда көргендері мен білгендерін күнделігіне түсіріп, Польшадағы туыстарына хат арқылы жолдап отырды.
Оны, әсіресе, қазақ елінің , әдет - ғұрпы, тілі, салт - санасы, ақындық, шешендік өнерлері қатты қызықтырды. Қазақтың сол кездегі толағай тұлғалары үйсін , аға сұлтан Құнанбай Өскенбайұлы, сұлтан Барақ, ақындар пен Орынбай жөнінде естелік, пікірлері аса құнды.
Янушкевич қайтыс болғаннан кейін, Францияға қоныс аударған туыстары оны мәңгі есте қалдыру мақсатымен күнделіктері мен хаттарын “Адольф Янушкевичтің өмірі” деген атпен кітап етіп 1861 жылы Париж қаласында, кейіннен 1875 жжылы Берлин қаласында бастырып шығарды. Қазақстанда Янушкевичтің кітабы “Дневники и письма из поездки по казахским степям” деген атпен 1966 жылы Алматыда орыс тілінде, 1979 жылы қазақ тілінде басылып шықты. 2003 жылы Янушкевичтің туғанына 200 жыл толуына орай оның кітабы Астанада “Қазақ даласындағы сапардың жазбалары” деген атпен екінші рет қазақша аударымда басылым көрді. Сол жылы Янушкевич атына пошта маркасы шығарылды. Астана, Семей және Аягөз қалаларындағы көшелерге Янушкевич аты берілген.
Дереккөздер
- Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Adolf Mihal Valerian Yulian Yanushkevich pol Adolf Michal Walerian Julian Januszkiewicz 9 mausym 1803 zhyl kalasy 19 mausym 1857 zhyl Dyagilno polyak halkynyn kornekti demokrat tonkerisi kosemsozshi Adolf Yanushkevichpol Adolf JanuszkiewiczTugan kүni9 mausym 1803 1803 06 09 Tugan zheriNyasvizh Minsk guberniyasy Resej imperiyasyҚajtys bolgan kүni19 mausym 1857 1857 06 19 54 zhas Қajtys bolgan zheriDyagilno Minsk guberniyasy Resej imperiyasyAzamattygy Resej imperiyasyҰltypolyakҚyzmetiakyn etnograf tonkeristik kosemӘkesiMihal YanushkevichAnasyTekli Yanushkevich Aksүjekter otbasynda tugan Vilnyus universitetinin filologiya fakultetine okuga tүsip 1821 zhyly akyn Adam Mickevichtin baskaruymen kurylgan studentterdin Zhasyldar atty ult azattyk kozgalysyn zhaktajtyn zhasyryn ujymyna mүshe bolgan Kejinnen kalasynda mugalim kalalyk sejmge deputat boldy 1830 zhyly polyaktardyn ult azattyk koterilisine belsene aralasty Sol koterilisterdin birinde ol zheti ret zharalanyp kolga tүsti 1831 zhyly Brest Mәskeu arkyly zhiberildi Kievke әkelinip 1832 zhyly 4 nauryzda әskeri sot үkimimen aksүjek atagynan ajyrylyp 25 zhylga Sibirge zher audaryldy Yanushkevich ajdaudyn algashky 12 zhylyn Sibirde otkizdi Kejinnen Tobylda Esilde turdy Munda ol ozi sekildi ajdauda zhүrgen otandasy belgili akyn G Zelinskijmen kezdesip etene aralasty Osynyn nәtizhesinde kazak eli turaly Қazak zhәne Dala atty dastandarynyn tuuyna ykpal etti 1841 zhyly Ombydagy shekaralyk baskarmaga auysuga ruksat aldy Is kagazdaryn tirkeushi kyzmetin atkara zhүrip 1843 zhyldan bastap kazak dalasyna dүrkin dүrkin saparga shygatyn ekspediciyalar kuramyna engizildi Osy saparlarda korgenderi men bilgenderin kүndeligine tүsirip Polshadagy tuystaryna hat arkyly zholdap otyrdy Ony әsirese kazak elinin әdet gurpy tili salt sanasy akyndyk sheshendik onerleri katty kyzyktyrdy Қazaktyn sol kezdegi tolagaj tulgalary үjsin aga sultan Қunanbaj Өskenbajuly sultan Barak akyndar pen Orynbaj zhoninde estelik pikirleri asa kundy Yanushkevich kajtys bolgannan kejin Franciyaga konys audargan tuystary ony mәngi este kaldyru maksatymen kүndelikteri men hattaryn Adolf Yanushkevichtin omiri degen atpen kitap etip 1861 zhyly Parizh kalasynda kejinnen 1875 zhzhyly Berlin kalasynda bastyryp shygardy Қazakstanda Yanushkevichtin kitaby Dnevniki i pisma iz poezdki po kazahskim stepyam degen atpen 1966 zhyly Almatyda orys tilinde 1979 zhyly kazak tilinde basylyp shykty 2003 zhyly Yanushkevichtin tuganyna 200 zhyl toluyna oraj onyn kitaby Astanada Қazak dalasyndagy sapardyn zhazbalary degen atpen ekinshi ret kazaksha audarymda basylym kordi Sol zhyly Yanushkevich atyna poshta markasy shygaryldy Astana Semej zhәne Ayagoz kalalaryndagy koshelerge Yanushkevich aty berilgen DerekkozderҚaragandy Қaragandy oblysy Enciklopediya Almaty Atamura 2006 ISBN 9965 34 515 5 Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 X tomBul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul zhana makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektesuinizdi surajmyz Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet