Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Адам Мицкевич (1798-1855) – поляк халқының мақтан тұтарлық патриот ақыны, ұлт-азаттық қозғалыстың өкілі, әлем әдебиетінің тарихында өшпес орын алды.
| Adam Mickiewicz | |
|---|---|
 | |
| Дүниеге келгендегі есімі: | Adam Bernard Mickiewicz, |
| Дүниеге келгені: | Adam Bernard Mickiewicz, желтоқсанның 24, , |
| Қайтыс болғаны: | 1855 ж. қарашаның 26 (56 жаста), , |
| Resting place: | , |
| Мансабы: | Poet, essayist |
| Language: | |
| Жанры: | |
| Елеулі шығармасы(лары): | |
| Ықпалдауы | |
| Ықпалдануы | |
| | |
| Қолтаңбасы: |  |
Өмірбаяны
А.Мицкевич Беларусь жерінде дүниеге келген, Мицкевич өзін «литванмын» деп атады, ал шығармаларын жазу үшін поляк тілін таңдады. Поляк романтизмінің негізін қалаған ұлы ақын Адам Мицкевич Новогрудка (қазіргі Белорус) жерінде, Заосье селосында кедейленген шляхтичтің, заңгердің отбасында дүниеге келді. Доминандық мектепті бітіріп, 1815 жылы Вильно (қазіргі Литва астанасы – Вильнюс қаласы) университетінің физика-математика факультетінде оқуын жалғастырады. 1816 жылы ең ірі мәдениет орталығы болып есептелетін Вильно университетінің филология-тарих факультетіне ауысып, оны 1819 жылы бітіріп шығады. 1817 жылы Вильно университетінде Польшаны ұлттық-саяси азат ету және қайта жандандыруды мақсат еткен студенттерге арналған «Филомат» (ғылым достары) деген ұйым ашылады. Мицкевич аталған патриоттық жастар одағының (филоматтар) мүшесі болады. 1820 жылы «Филоматтың» мүшелері ұйымдарын кеңейту мақсатымен «Филорет» (ізгі ниеттес достар) атты жаңа ұйым құрады. Бірақ патша үкіметі үнемі аңдып, ақыры 1823 жылы «Филоретті» әшкерелеп, оның мүшелерін, соның ішінде А.Мицкевичті де тұтқынға алады.
1824 жылы арнайы сот комиссиясының шешімімен Мицкевич Польшадан Ресейге жер аударылады. Осы жылдың қазан айында ақын отанын тастап кетуге мәжбүр болады. Ақын «Романтика» (1821) балладасы арқылы поэтикалық бағдарламасын жасады. Онда ақын өзінің эстетикалық принциптерін классицизм поэтикасының нормасына нақты, батыл түрде қарама-қарсы қояды. Мицкевич аталған балладасында ақындарды қалыптасқан ереже мен үлгілерге жетекшілік етуге емес, халық поэзиясына құлақ түруге шақырады. 1822 жылы жастар одағының мүшелері қамауға алынып, айдауға ұшырайды. Мицкевич 1824 жылдың сәуір айында қамаудан босатылды. Бұл шешімнің шығуына сол уақыттағы Вилен университетінің профессоры, кейінірек көтерілісшілердің әйгілі қолбасшысы болған Иоахим-Лелевель қол ұшын берген болатын. Осы жылдың қазан айында ақынды Санкт-Петербургке жер аудару туралы қағаз келеді. Мицкевич Ресейде 1829 жылға дейін болды. Осы уақыт арасында ол тұрғылықты жерін бірнеше рет ауыстырды. Алғашында Санкт-Петербургке, кейін Одесса мен Қырымға, соңында Мәскеуге ат басын бұрды. 1829 жылы Мицкевич шетелге шығуға көптен күткен рұқсат қағазын алады. Осы мүмкіндікті пайдаланған ақын Ресеймен қоштасып, Римге аттанып, өмірінің соңына дейін Батыс Еуропада эмиграцияда жүреді. Италияда жүріп Польшадағы көтеріліс (1830-1831) туралы құлағдар болады.
Шығармашылығы
«Поляк ұлтының кітаптары» және «Поляк пилигримдерінің кітаптары» деген еңбектерінде поляк ұлтының иығына түскен қиындыққа төзе білуге, азаттықтың ақ таңы ататын күннің алыс еместігіне сендіріп, теңдік пен туыстық туралы ой қозғайды. Ал бұл кітаптармен бірге жазыла бастаған «Пан Тадеуш» тек екі жыл өткеннен кейін ғана жарыққа шықты. «Пан Тадеуш» (1834) – Польшаның ауылдық өмірін суреттеген кең эпикалық полотно. Ақын туған жерінің табиғатын сүйсіне жырлайды, аң аулау сценасын кеңінен суреттейді. Ауыл соты, граф, шляхтич Робактың, орыс капитаны Рыковтың және поэманың бас кейіпкері Тадеуштың колоритті фигурасын сомдаған. Поэмада ақын ауыл өмірін, қарапайым тұрмысты жырлаумен шектеледі, ешқандай саяси мәселе көтермейді. Мицкевич өзінің бірінші «Балладалар мен романстар» (1822) атты кітабында өзінің романтик ақын екендігін жариялайды. Ақын ғылым мен білімнің құдіретіне бас ие тұра, антропология және психология ілімдерін қабылдамайды. «Дзядтер» – поляк көркем әдебиетінің ең керемет шығармаларының бірі. «Дзядтер» («Аталар») атауы бабаларынан қалған салтты құрметтеген литван халқы деген мағынаны білдіреді. Мұндағы көптеген көріністер ұлттық салт-дәстүрден алынған. «Дзядтермен» қатар литвандықтардың тевтон орденімен күресін сипаттаған «Гражина» тарихи повесі басылып шығарылады. Бұл Мицкевичтің түңғыш эпикалық шығармасы болатын. Бұл эпикалық туынды өзіндік ерекше сюжеті мен көркемдегіш тәсілдері арқылы поляк әдебиетіне жаңалық енгізді.
Мүсіні
Украинадағы, Львов қаласында Адам Мицкевичқа арналған 1899—1904 жылдар аралығында салынған ескерткіш бар. Ескерткіш ұзындығы - 21 метр, Мицкевич мүсінінің ұзындығы 3,3 метр. Ескерткіш басындағы от, алтын түспен боялған.
Тарихы
Адам Мицкевичқа арналған ескерткішті салу керек деген ой, Львов қаласының тұрғындарына, тек ақын қайтыс болғаннан кейін келді. Бірақ бұл іс-шара бірден жүзеге асқан жоқ. Себебі сол уақыт аралығында ақын аты мұндай танымал болмады. Адам Мицкевичтың туған күнінен 100 жыл өткен соң, яғни 1898 жылдың 10-желтоқсанында ақын атына ескерткіш салу аясында 28 проект қатысқан конкурс бітіп, шешімдері жарияланды. Мұнда Антон Сулим Попелдың жұмысы жеңіске жетті. Сарапшылардың айтуы бойынша, осы проекттегі көзге түсер айырмашылығы, бұл - ақынның тұрысы және қолының аспанда лирамен ұшып жүрген періштені біріктіретін қолының позасы болып келеді. Сонымен қатар бұл композицияда айтарлықтай бір үндестік бар дейді. Содан бастап, бірден 1903 жылы жұмыс басталды. Алғашқы уақытта осы жұмыс Львов қаласының тұрғындарына ыңғайссыздық алып келіп отырды, себебі осы мүсінді орнына қою көп топырақты қажет етіп, көше бойы қоқып жатып, у-шу көп болды. Гранитті алу үшін Милан қаласына жақын елді мекенге бару керек болды. Бірақта жұмыс соңына қарай, Львов халқының осы мүсін көше бойындағы фонтан мен бірге үйлесіп, әдемі жасыл түс беріп тұрғанына көздері жетті.
Қазақ тілінде Р.Сәрсенбаевтың басқаруымен «Жастық жыры» атты өлеңдер жинағы жарық көрді. Орыс тіліндегі аудармаларын Пушкин, Лермонтов, Бунин және тағы басқа ақын-жазушылар жасаған. Адам Мицкевичтің туып-өскен үйі бүгінде ақын жөнінде көп мәлімет беретін музейге айналған. Бұл музей-үйді Новогрудка халқы көзінің қарашығындай сақтайды. Ал ЮНЕСКО жарлығымен «1998 жыл – Адам Мицкевичтің жылы» болып аталғанда, қала тұрғындары ерекше дайындықпен халықаралық поэзия мерекесін өткізді.
Дереккөздер
- История зарубежной литературы ХІХ века. Елизарова М.Е., Гиждеу С.П., Колесников Б.И., Михальская Н.П. Москва, Просвещение, 1972
- Зарубежная литература. С.В.Тураев, И.Б.Дюшен, Г.А.Могилевская, А.А.Тахо-Годи. Москва, Просвещение, 1975
- Тоқшылықова Г.Б. Шетел әдебиетінің тарихы. Алматы, 2010
- Памятник Мицкевичу (на укр.)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Adam Mickevich 1798 1855 polyak halkynyn maktan tutarlyk patriot akyny ult azattyk kozgalystyn okili әlem әdebietinin tarihynda oshpes oryn aldy Adam MickiewiczDүniege kelgendegi esimi Adam Bernard Mickiewicz Dүniege kelgeni Adam Bernard Mickiewicz zheltoksannyn 24 1798 12 24 225 zhas Қajtys bolgany 1855 zh karashanyn 26 56 zhasta Resting place Mansaby Poet essayistLanguage Zhanry Eleuli shygarmasy lary Ykpaldauy Ykpaldanuy Қoltanbasy ӨmirbayanyA Mickevich Belarus zherinde dүniege kelgen Mickevich ozin litvanmyn dep atady al shygarmalaryn zhazu үshin polyak tilin tandady Polyak romantizminin negizin kalagan uly akyn Adam Mickevich Novogrudka kazirgi Belorus zherinde Zaose selosynda kedejlengen shlyahtichtin zangerdin otbasynda dүniege keldi Dominandyk mektepti bitirip 1815 zhyly Vilno kazirgi Litva astanasy Vilnyus kalasy universitetinin fizika matematika fakultetinde okuyn zhalgastyrady 1816 zhyly en iri mәdeniet ortalygy bolyp esepteletin Vilno universitetinin filologiya tarih fakultetine auysyp ony 1819 zhyly bitirip shygady 1817 zhyly Vilno universitetinde Polshany ulttyk sayasi azat etu zhәne kajta zhandandyrudy maksat etken studentterge arnalgan Filomat gylym dostary degen ujym ashylady Mickevich atalgan patriottyk zhastar odagynyn filomattar mүshesi bolady 1820 zhyly Filomattyn mүsheleri ujymdaryn kenejtu maksatymen Filoret izgi niettes dostar atty zhana ujym kurady Birak patsha үkimeti үnemi andyp akyry 1823 zhyly Filoretti әshkerelep onyn mүshelerin sonyn ishinde A Mickevichti de tutkynga alady tugan zheri misMickevich үji Church of Transfiguration of Jesus where Mickiewicz was baptizedPortreti 1828Adam Mickevich 1835 1824 zhyly arnajy sot komissiyasynyn sheshimimen Mickevich Polshadan Resejge zher audarylady Osy zhyldyn kazan ajynda akyn otanyn tastap ketuge mәzhbүr bolady Akyn Romantika 1821 balladasy arkyly poetikalyk bagdarlamasyn zhasady Onda akyn ozinin estetikalyk principterin klassicizm poetikasynyn normasyna nakty batyl tүrde karama karsy koyady Mickevich atalgan balladasynda akyndardy kalyptaskan erezhe men үlgilerge zhetekshilik etuge emes halyk poeziyasyna kulak tүruge shakyrady 1822 zhyly zhastar odagynyn mүsheleri kamauga alynyp ajdauga ushyrajdy Mickevich 1824 zhyldyn sәuir ajynda kamaudan bosatyldy Bul sheshimnin shyguyna sol uakyttagy Vilen universitetinin professory kejinirek koterilisshilerdin әjgili kolbasshysy bolgan Ioahim Lelevel kol ushyn bergen bolatyn Osy zhyldyn kazan ajynda akyndy Sankt Peterburgke zher audaru turaly kagaz keledi Mickevich Resejde 1829 zhylga dejin boldy Osy uakyt arasynda ol turgylykty zherin birneshe ret auystyrdy Algashynda Sankt Peterburgke kejin Odessa men Қyrymga sonynda Mәskeuge at basyn burdy 1829 zhyly Mickevich shetelge shyguga kopten kүtken ruksat kagazyn alady Osy mүmkindikti pajdalangan akyn Resejmen koshtasyp Rimge attanyp omirinin sonyna dejin Batys Europada emigraciyada zhүredi Italiyada zhүrip Polshadagy koterilis 1830 1831 turaly kulagdar bolady Shygarmashylygy Polyak ultynyn kitaptary zhәne Polyak piligrimderinin kitaptary degen enbekterinde polyak ultynyn iygyna tүsken kiyndykka toze biluge azattyktyn ak tany atatyn kүnnin alys emestigine sendirip tendik pen tuystyk turaly oj kozgajdy Al bul kitaptarmen birge zhazyla bastagan Pan Tadeush tek eki zhyl otkennen kejin gana zharykka shykty Pan Tadeush 1834 Polshanyn auyldyk omirin surettegen ken epikalyk polotno Akyn tugan zherinin tabigatyn sүjsine zhyrlajdy an aulau scenasyn keninen surettejdi Auyl soty graf shlyahtich Robaktyn orys kapitany Rykovtyn zhәne poemanyn bas kejipkeri Tadeushtyn koloritti figurasyn somdagan Poemada akyn auyl omirin karapajym turmysty zhyrlaumen shekteledi eshkandaj sayasi mәsele kotermejdi Mickevich ozinin birinshi Balladalar men romanstar 1822 atty kitabynda ozinin romantik akyn ekendigin zhariyalajdy Akyn gylym men bilimnin kudiretine bas ie tura antropologiya zhәne psihologiya ilimderin kabyldamajdy Dzyadter polyak korkem әdebietinin en keremet shygarmalarynyn biri Dzyadter Atalar atauy babalarynan kalgan saltty kurmettegen litvan halky degen magynany bildiredi Mundagy koptegen korinister ulttyk salt dәstүrden alyngan Dzyadtermen katar litvandyktardyn tevton ordenimen kүresin sipattagan Grazhina tarihi povesi basylyp shygarylady Bul Mickevichtin tүngysh epikalyk shygarmasy bolatyn Bul epikalyk tuyndy ozindik erekshe syuzheti men korkemdegish tәsilderi arkyly polyak әdebietine zhanalyk engizdi MүsiniUkrainadagy Lvov kalasynda Adam Mickevichka arnalgan 1899 1904 zhyldar aralygynda salyngan eskertkish bar Eskertkish uzyndygy 21 metr Mickevich mүsininin uzyndygy 3 3 metr Eskertkish basyndagy ot altyn tүspen boyalgan Tarihy Adam Mickevichka arnalgan eskertkishti salu kerek degen oj Lvov kalasynyn turgyndaryna tek akyn kajtys bolgannan kejin keldi Birak bul is shara birden zhүzege askan zhok Sebebi sol uakyt aralygynda akyn aty mundaj tanymal bolmady Adam Mickevichtyn tugan kүninen 100 zhyl otken son yagni 1898 zhyldyn 10 zheltoksanynda akyn atyna eskertkish salu ayasynda 28 proekt katyskan konkurs bitip sheshimderi zhariyalandy Munda Anton Sulim Popeldyn zhumysy zheniske zhetti Sarapshylardyn ajtuy bojynsha osy proekttegi kozge tүser ajyrmashylygy bul akynnyn turysy zhәne kolynyn aspanda liramen ushyp zhүrgen perishteni biriktiretin kolynyn pozasy bolyp keledi Sonymen katar bul kompoziciyada ajtarlyktaj bir үndestik bar dejdi Sodan bastap birden 1903 zhyly zhumys bastaldy Algashky uakytta osy zhumys Lvov kalasynyn turgyndaryna yngajssyzdyk alyp kelip otyrdy sebebi osy mүsindi ornyna koyu kop topyrakty kazhet etip koshe bojy kokyp zhatyp u shu kop boldy Granitti alu үshin Milan kalasyna zhakyn eldi mekenge baru kerek boldy Birakta zhumys sonyna karaj Lvov halkynyn osy mүsin koshe bojyndagy fontan men birge үjlesip әdemi zhasyl tүs berip turganyna kozderi zhetti Mickevich mүsini Brest Belorus Қazak tilinde R Sәrsenbaevtyn baskaruymen Zhastyk zhyry atty olender zhinagy zharyk kordi Orys tilindegi audarmalaryn Pushkin Lermontov Bunin zhәne tagy baska akyn zhazushylar zhasagan Adam Mickevichtin tuyp osken үji bүginde akyn zhoninde kop mәlimet beretin muzejge ajnalgan Bul muzej үjdi Novogrudka halky kozinin karashygyndaj saktajdy Al YuNESKO zharlygymen 1998 zhyl Adam Mickevichtin zhyly bolyp atalganda kala turgyndary erekshe dajyndykpen halykaralyk poeziya merekesin otkizdi DerekkozderIstoriya zarubezhnoj literatury HIH veka Elizarova M E Gizhdeu S P Kolesnikov B I Mihalskaya N P Moskva Prosveshenie 1972 Zarubezhnaya literatura S V Turaev I B Dyushen G A Mogilevskaya A A Taho Godi Moskva Prosveshenie 1975 Tokshylykova G B Shetel әdebietinin tarihy Almaty 2010Pamyatnik Mickevichu na ukr