Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тәжік Кеңестік Социалистік Республикасы (Тәжік КСР; тәж. Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон) — 1929–1991 жылдар аралығында қазіргі Тәжікстан аумағында болған КСРО құрамындағы одақтас республика.
| Тәжік Социалистік Кеңестік Республикасы тәж. Ҷумҳурии Сотсиалистии Шӯравии Тоҷикистон (1929–1936) Тәжік Кеңестік Социалистік Республикасы | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Ұраны «Пролетарҳои ҳамаи мамлакатҳо, як шавед!» («Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!») | |||||||||
| Әнұраны «Суруди давлатии Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон» «Тәжік КСР Мемлекеттік әнұраны» | |||||||||
 Тәжік КСР (қызыл) КСРО картасында | |||||||||
| Астанасы | Душанбе | ||||||||
| Ірі қалалары | Душанбе, Ленинабад, Қорғантөбе, Күләб, Ұлытөбе | ||||||||
| Тіл(дер)і | тәжік тілі, орыс тілі | ||||||||
| Діні | зайырлы мемлекет (де-юре) атеизм (де-факто) | ||||||||
| Ақша бірлігі | КСРО рублі (тәж. Сӯм) | ||||||||
| Интернет-домені | |||||||||
| Аумағы | 143,1 мың км² (КСРО 8-ші орында) | ||||||||
| Халқы | 5,108,576 (1989) | ||||||||
| Басқару формасы | Унитарлы Марксистік-Ленинистік бірпартиялық Кеңестік социалистік мемлекет (1929–1990) Унитарлы президенттік республика (1990–1991) | ||||||||
| Бірінші хатшы | |||||||||
| - 1930 — 1933 (тұңғыш) | |||||||||
| - 1985—1991 (соңғы) | Қаһһор Маһкамұлы Маһкамов | ||||||||
| Тарихы | |||||||||
| - 5 желтоқсан 1929 | Республика жариялануы | ||||||||
| - 12 ақпан 1990 | |||||||||
| - 24 тамыз 1990 | Егемендігі жарияланды | ||||||||
| - 31 тамыз 1991 | Тәжікстан Республикасы деп атауының өзгеруі | ||||||||
| - 9 қыркүйек 1991 | Тәуелсіздігі жарияланды | ||||||||
| - 26 қыркүйек 1991 | Тәуелсіздігі мойындалды | ||||||||
Тарихы
1924 жылы 14 қазанда Орта Азиядағы ұлттық-аумақтық межелеп бөлудің нәтижесінде Өзбек КСР- құрамындағы Тәжік Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы (Тәжік АКСР) ретінде құрылды.
КСРО Кеңестерінің III кезектен тыс съезі 1929 жылы 16 қазанда құрамына Таулы Бадахшан, Гарм, Гиссар, Күләб, Қорғантөбе, Пенжакент автономиялы облыстары, Ұлытөбе округі сондай-ақ Өзбек КСР берілген кірген Тәжік АСКР Тәжік КСР айналдыру туралы Декларацияны мақұлдады. Тәжік КСР КСРО құрамындағы жетінші одақтас республика атанды. Тәжік КСР аумағы 142,5 мың км, халқы 1 млн 150 мың адам, халықтың 72% тәжіктер болды. 1950-1960 жылдары Өзбек КСР-інен қазіргі Матчин және Зафарабад аудандары берілді.
1929 жылғы 5 желтоқсаннан бастап — тікелей Кеңес Одағының құрамындағы республика. Республиканың орыс тіліндегі ресми атауы өзгерген жоқ, дегенмен әр уақытта тәжік тілінде бірдей ұғымдар аттарының әр түрлі нұсқалары басым болды: орыс. «кеңес» — парс. «шура», еуропа. «республика» - араб. «джумхурия». Осыған байланысты республика 1929-1938 жж. тәж. Джумхурии Советии Сосиалистии Тоджикистон, 1938-1989 жж. — тәж. Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон, ал 1989 жылдан бастап — тәж. Ҷумҳурии Шӯравии Сосиалистии Тоҷикистон деп аталды.
1991 жылы 31 тамызда Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі республиканы Тәжікстан Республикасы - тәж. Ҷумҳурии Тоҷикистон деп өзгертті, бұл КСРО Конституциясының 71-бабына сәйкес келмейді.
1991 жылы 9 қыркүйекте Тәжікстан Жоғарғы Кеңесі республиканы тәуелсіз мемлекет деп жариялады.
Тәжікстан Республикасы (Тәжік КСР) 1991 жылы 26 желтоқсанда КСРО құлдырауына дейін «одақтас республиканың КСРО құрамынан шығуына байланысты мәселелерді шешу тәртібі туралы» 1990 жылғы 3 сәуірдегі КСРО Заңында көзделген процедуралар орындалмағандықтан ресми түрде КСРО-ның құрамында болды.
Басшылығы
Құрылған сәттен бастап тәуелсіздігін жариялағанға дейінгі жоғарғы басшылықты КОКП құрамында Тәжікстан Компартиясы жүзеге асырды. Коммунистік партияның жоғарғы органы - Орталық Комитет (ОК), ал Тәжікстан Компартиясы Орталық Комитетінің Бірінші хатшысы республиканың іс жүзіндегі жетекшісі болды:
- Тәжікстан КП ОК бірінші хатшысы
- (ақпан 1930 — 23 желтоқсан 1933)
- (1933—1934)
- (қаңтар 1934 — қыркүйек 1937)
- (сентябрь 1937 — март 1938)
- (сәуір 1938 — тамыз 1946)
- (16 тамыз 1946 — 24 мамыр 1956)
- (24 мамыр 1956 — 12 сәуір 1961)
- (12 сәуір 1961 — 4 сәуір 1982)
- Рахмон Нәбиұлы Нәбиев (20 сәуір 1982 — 14 желтоқсан 1985)
- Қаһһор Маһкамұлы Маһкамов (14 желтоқсан 1985 — 31 тамыз 1991)
Қайта құру кезінде басшылықтың партиялық құрылымдардан парламенттік құрылымдарға біртіндеп ауысуы мақсатында Коммунистік партия Орталық Комитетінің Бірінші хатшысы Кахар Махкамов Төрағасы болып сайланды, содан кейін жаңадан құрылған Тәжік КСР Президентінің лауазымын иеленді. Осылайша, ол Тәжік КСР-нің жетекшісі болды:
- 14 желтоқсан 1985 — 12 сәуір 1990 Тәжікстан Компартиясы ОК бірінші хатшысы ретінде;
- 12 сәуір 1990 — 30 қараша 1990 Тәжікстан Компартиясы ОК бірінші хатшысы - Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы ретінде;
- 30 қараша 1990 — 31 тамыз 1991 Тәжікстан Компартиясы ОК бірінші хатшысы - Тәжік КСР Президенті ретінде.
Тәжік КСР-нің жоғарғы заң шығарушы органы бірпалаталы Жоғарғы Кеңес болды, оның депутаттары Тәжікстан Компартиясының басшылығымен міндетті түрде мақұлданғаннан кейін 4 жыл (1979 жылдан бастап - 5 жылға) сайыссыз сайланды. Жоғарғы Кеңес тұрақты жұмыс істейтін орган болған жоқ, оның депутаттары жылына 2-3 рет бірнеше күнге созылатын сессияларда жиналатын. Күнделікті әкімшілік жұмыс жүргізу үшін Жоғарғы Кеңес тұрақты түрде Президиум сайлады, ол республиканың ұжымдық басшысы ретінде қызмет етті.
Дереккөздер
- (1929–1961 жылдары Сталинабад деп аталды)
- Саъдиев Ш. С. Тәжік халқының тарихы. Краткий курс лекций. — Душанбе, 2012. — Б. 103.
- КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1929 жылғы 5 желтоқсандағы «Тәжік одақтас республикасының КСРО-ға тікелей кіруі туралы» Жарлығы // Собрание законов и распоряжений Рабоче-Крестьянского Правительства Союза Советских Социалистических Республик. — № 75. — 21.12.1929. — С. 1414—1415.
- Тәжік КСР-нің 1991 жылғы 31 тамыздағы № 378 «Тәжік Кеңестік Социалистік Республикасының атауын өзгерту және Тәжік КСР Конституциясына (Негізгі заңына) өзгерістер енгізу туралы» Заңы Мұрағатталған 6 қыркүйектің 2013 жылы.
- Тәжікстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1991 жылғы 9 қыркүйектегі мәлімдемесі
- Тәжікстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1991 жылғы 9 қыркүйектегі № 392 қаулысы Мұрағатталған 27 шілденің 2019 жылы.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tәzhik Kenestik Socialistik Respublikasy Tәzhik KSR tәzh Respublikai Sovetii Socialistii Toҷikiston 1929 1991 zhyldar aralygynda kazirgi Tәzhikstan aumagynda bolgan KSRO kuramyndagy odaktas respublika Tәzhik Socialistik Kenestik Respublikasy tәzh Ҷumҳurii Sotsialistii Shӯravii Toҷikiston 1929 1936 Tәzhik Kenestik Socialistik Respublikasy tәzh Ҷumҳurii Shӯravii Sotsialistii Toҷikiston 1936 1991 KSRO kuramyndagy odaktas kenestik socialistik respublika 1929 1991 1953 1991 1940 1991 Ұrany Proletarҳoi ҳamai mamlakatҳo yak shaved Barlyk elderdin proletarlary biriginder Әnurany Surudi davlatii Ҷumҳurii Shӯravii Sotsialistii Toҷikiston Tәzhik KSR Memlekettik әnurany source source track track track track track Tәzhik KSR kyzyl KSRO kartasyndaAstanasy DushanbeIri kalalary Dushanbe Leninabad Қorgantobe Kүlәb ҰlytobeTil der i tәzhik tili orys tiliDini zajyrly memleket de yure ateizm de fakto Aksha birligi KSRO rubli tәzh Sӯm Internet domeniAumagy 143 1 myn km KSRO 8 shi orynda Halky 5 108 576 1989 Baskaru formasy Unitarly Marksistik Leninistik birpartiyalyk Kenestik socialistik memleket 1929 1990 Unitarly prezidenttik respublika 1990 1991 Birinshi hatshy 1930 1933 tungysh 1985 1991 songy Қaһһor Maһkamuly MaһkamovTarihy 5 zheltoksan 1929 Respublika zhariyalanuy 12 akpan 1990 24 tamyz 1990 Egemendigi zhariyalandy 31 tamyz 1991 Tәzhikstan Respublikasy dep atauynyn ozgerui 9 kyrkүjek 1991 Tәuelsizdigi zhariyalandy 26 kyrkүjek 1991 Tәuelsizdigi mojyndaldyTarihy1924 zhyly 14 kazanda Orta Aziyadagy ulttyk aumaktyk mezhelep boludin nәtizhesinde Өzbek KSR kuramyndagy Tәzhik Avtonomiyaly Kenestik Socialistik Respublikasy Tәzhik AKSR retinde kuryldy KSRO Kenesterinin III kezekten tys sezi 1929 zhyly 16 kazanda kuramyna Tauly Badahshan Garm Gissar Kүlәb Қorgantobe Penzhakent avtonomiyaly oblystary Ұlytobe okrugi sondaj ak Өzbek KSR berilgen kirgen Tәzhik ASKR Tәzhik KSR ajnaldyru turaly Deklaraciyany makuldady Tәzhik KSR KSRO kuramyndagy zhetinshi odaktas respublika atandy Tәzhik KSR aumagy 142 5 myn km halky 1 mln 150 myn adam halyktyn 72 tәzhikter boldy 1950 1960 zhyldary Өzbek KSR inen kazirgi Matchin zhәne Zafarabad audandary berildi 1929 zhylgy 5 zheltoksannan bastap tikelej Kenes Odagynyn kuramyndagy respublika Respublikanyn orys tilindegi resmi atauy ozgergen zhok degenmen әr uakytta tәzhik tilinde birdej ugymdar attarynyn әr tүrli nuskalary basym boldy orys kenes pars shura europa respublika arab dzhumhuriya Osygan bajlanysty respublika 1929 1938 zhzh tәzh Dzhumhurii Sovetii Sosialistii Todzhikiston 1938 1989 zhzh tәzh Respublikai Sovetii Socialistii Toҷikiston al 1989 zhyldan bastap tәzh Ҷumҳurii Shӯravii Sosialistii Toҷikiston dep ataldy 1991 zhyly 31 tamyzda Tәzhik KSR Zhogargy Kenesi respublikany Tәzhikstan Respublikasy tәzh Ҷumҳurii Toҷikiston dep ozgertti bul KSRO Konstituciyasynyn 71 babyna sәjkes kelmejdi 1991 zhyly 9 kyrkүjekte Tәzhikstan Zhogargy Kenesi respublikany tәuelsiz memleket dep zhariyalady Tәzhikstan Respublikasy Tәzhik KSR 1991 zhyly 26 zheltoksanda KSRO kuldyrauyna dejin odaktas respublikanyn KSRO kuramynan shyguyna bajlanysty mәselelerdi sheshu tәrtibi turaly 1990 zhylgy 3 sәuirdegi KSRO Zanynda kozdelgen proceduralar oryndalmagandyktan resmi tүrde KSRO nyn kuramynda boldy BasshylygyҚurylgan sәtten bastap tәuelsizdigin zhariyalaganga dejingi zhogargy basshylykty KOKP kuramynda Tәzhikstan Kompartiyasy zhүzege asyrdy Kommunistik partiyanyn zhogargy organy Ortalyk Komitet OK al Tәzhikstan Kompartiyasy Ortalyk Komitetinin Birinshi hatshysy respublikanyn is zhүzindegi zhetekshisi boldy Tәzhikstan KP OK birinshi hatshysy akpan 1930 23 zheltoksan 1933 1933 1934 kantar 1934 kyrkүjek 1937 sentyabr 1937 mart 1938 sәuir 1938 tamyz 1946 16 tamyz 1946 24 mamyr 1956 24 mamyr 1956 12 sәuir 1961 12 sәuir 1961 4 sәuir 1982 Rahmon Nәbiuly Nәbiev 20 sәuir 1982 14 zheltoksan 1985 Қaһһor Maһkamuly Maһkamov 14 zheltoksan 1985 31 tamyz 1991 Қajta kuru kezinde basshylyktyn partiyalyk kurylymdardan parlamenttik kurylymdarga birtindep auysuy maksatynda Kommunistik partiya Ortalyk Komitetinin Birinshi hatshysy Kahar Mahkamov Toragasy bolyp sajlandy sodan kejin zhanadan kurylgan Tәzhik KSR Prezidentinin lauazymyn ielendi Osylajsha ol Tәzhik KSR nin zhetekshisi boldy 14 zheltoksan 1985 12 sәuir 1990 Tәzhikstan Kompartiyasy OK birinshi hatshysy retinde 12 sәuir 1990 30 karasha 1990 Tәzhikstan Kompartiyasy OK birinshi hatshysy Tәzhik KSR Zhogargy Kenesinin Toragasy retinde 30 karasha 1990 31 tamyz 1991 Tәzhikstan Kompartiyasy OK birinshi hatshysy Tәzhik KSR Prezidenti retinde Tәzhik KSR nin zhogargy zan shygarushy organy birpalataly Zhogargy Kenes boldy onyn deputattary Tәzhikstan Kompartiyasynyn basshylygymen mindetti tүrde makuldangannan kejin 4 zhyl 1979 zhyldan bastap 5 zhylga sajyssyz sajlandy Zhogargy Kenes turakty zhumys istejtin organ bolgan zhok onyn deputattary zhylyna 2 3 ret birneshe kүnge sozylatyn sessiyalarda zhinalatyn Kүndelikti әkimshilik zhumys zhүrgizu үshin Zhogargy Kenes turakty tүrde Prezidium sajlady ol respublikanyn uzhymdyk basshysy retinde kyzmet etti Derekkozder 1929 1961 zhyldary Stalinabad dep ataldy Sadiev Sh S Tәzhik halkynyn tarihy Kratkij kurs lekcij Dushanbe 2012 B 103 KSRO Ortalyk Atkaru Komitetinin 1929 zhylgy 5 zheltoksandagy Tәzhik odaktas respublikasynyn KSRO ga tikelej kirui turaly Zharlygy Sobranie zakonov i rasporyazhenij Raboche Krestyanskogo Pravitelstva Soyuza Sovetskih Socialisticheskih Respublik 75 21 12 1929 S 1414 1415 Tәzhik KSR nin 1991 zhylgy 31 tamyzdagy 378 Tәzhik Kenestik Socialistik Respublikasynyn atauyn ozgertu zhәne Tәzhik KSR Konstituciyasyna Negizgi zanyna ozgerister engizu turaly Zany Muragattalgan 6 kyrkүjektin 2013 zhyly Tәzhikstan Respublikasy Zhogargy Kenesinin 1991 zhylgy 9 kyrkүjektegi mәlimdemesi Tәzhikstan Respublikasy Zhogargy Kenesinin 1991 zhylgy 9 kyrkүjektegi 392 kaulysy Muragattalgan 27 shildenin 2019 zhyly