Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тәжік Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы (тәж. جمهوريت اجتماعی شوروى مختار تاجيكستان, Çumhūrijati Sūsiolistiji Şūraviji Muxtori Toçikston) — КСРО Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасының құрамындағы автономды кеңестік социалистік республика.
| Тәжік Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы | |||||
| тәж. جمهوريت اجتماعی شوروى مختار تاجيكستان Çumhūrijati Sūsiolistiji Şūraviji Muxtori Toçikston | |||||
 1924 жылғы жағдайға сәйкес Тәжік АСКР Өзбекстан КСР-нің құрамынада КСРО картасында | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Кіреді | |||||
| Енеді | 8 уәлаят (облыс) | ||||
| Әкімшілік орталығы | |||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Құрылған уақыты | |||||
| Таратылған уақыты | |||||
| Жер аумағы | 135 600 (1926) | ||||
| Биіктігі · Ең биік |
| ||||
| Ірі қалалары | |||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны | 827 200 адам (1926) | ||||
| Ұлттық құрамы | негізінен тәжіктер, сонымен қатар өзбектер, , қырғыздар, орыстар және басқалар | ||||
| Ресми тілдері | |||||
|
| |||||
Тарихы
1924 жылы 14 қазанда Түркістан КФР мен бөлу туралы шешім қабылдағаннан кейін КСРО ОАК екінші сессиясында Орта Азияны ұлттық-аумақ жағынан бөлу және Түрікмен КСР, Өзбек КСР, Қазақ АСКР, Өзбек КСР құрамындағы Тәжік АСКР, РКФСР құрамындағы Қарақырғыз және Қарақалпақ автономиялы облыстарының құрылуы туралы қаулы қабылданды. Тәжік АСКР құрамына келесі аймақтар - Душанбе (Гиссар), Қаратегін (немесе Ғарм, оның ішінде Дарваз және Ванж), Күләб, Қорғантөбе, Пенжакент (Фалғар болысын қоса алғанда), Ұлытөбе (Матча болысын қоса алғанда) Сарыас уәлаяттары кірді.
1925 жылы 2 қаңтарда Тәжік АСКР құрамына енген Таулы Бадахшан автономиялы облысы құрылды. Тәжік АСКР жалпы аумағы 135 620 км², халқы 739 503 адамды құрады. Сонымен бірге, тәжіктердің көп бөлігі Тәжік АССР-нан тыс жерлерде (ең алдымен Самарқан және Бұхара облыстарында, сондай-ақ, Өзбекстан КСР ) қалды.
1929 жылы 29 сәуірде Тәжік АСКР Кеңестерінің II съезі республиканың Конституциясын (Негізгі Заңы) қабылдады. 1929 жылы 16 қазанда Тәжік АСКР Тәжік Кеңестік Социалистік Республикасы болып өзгертілді. 1929 жылы 5 желтоқсанда Тәжік КСР одақтас республика ретінде КСРО құрамына енді.
Тұрғындары
1926 жылғы КСРО халқының бүкілодақтық санағы бойынша Тәжік АСКР халқы 827 200 адамды құрады. Этникалық құрамда тәжіктер басым - 617 125 адам болды. Екінші орын өзбектер - 175 627 адам болды. Одан кейін қарақырғыздар (яғни қазіргі қырғыздар) - 11 410 және орыстар - 5600. Сонымен қатар, республикада аздаған түрікмендер, қазақтар, татарлар мен украиндар өмір сүрді.
Әкімшілік бөлініс
Тәжік АСКР бұрынғы Бұхара ХСР-дегідей әкімшілік бөлініс енгізілді. Ол 8 уәлаятқа (облыстарға) бөлінді, әр уәлаят Өзбек немесе Түркістан республикаларының болыстарына сәйкес келетін түмендерге (Тәжік АСКР барлығы 35) бөлінді. Түмен кенттерге (ауыл қоғамдары) бөлінді. Бұрынғы Самарқан мен Хожент уездерінің болыстары өзгеріссіз қалды.
Пенжакент уәлаяты
Ауданы шамамен 8150 шаршы шақырым. Орталығы - Пенжакент (шам. 3140 тұрғын (1920)). Пенжакент, Афтобруин, Ескендір, Кштут, Мажиан Фараб, Фалғар деген алты түменнен тұрады.
Ұлытөбе уәлаяты
Ауданы шамамен 5250 шаршы шақырым. Орталығы - Ұлытөбе (13000-ға жуық тұрғын (1923)). Алты түменнен тұрады, олар: Ұлытөбе, Ғанша, Басман, Шахристан, Далян, Матча.
Душанбе уәлаяты
Ауданы шамамен 10 000 шаршы шақырым. Орталығы - Душанбе, Тәжік АСКР астанасы. Бұрынғы Гиссар мен Балжуан бектері уәлаятқа кірді. Бес түменнен тұрады, олар: Душамбе, Явон, Янгибазар, Файзабат, Гиссар.
Сарыас уәлаяты
Ауданы шамамен 1100 шаршы шақырым. Орталығы анықталмаған (1925 жылғы жағдай бойынша). Уәлаятқа Регар және Қаратағ аудандары кіреді. Ол екі түменге бөлінеді, олар: Сарыас, Қаратағ.
Қорғантөбе уәлаяты
Ауданы шамамен 8300 шаршы шақырым. Орталығы - Жылыкөл ауылы. Уәлаятқа бұрынғы Қабиадан және Қорғантөбе бектіктері кірді. Төрт түменнен тұрады, олар: Қорғантөбе, Сарайқамар, Қабиадан, Жылыкөл.
Ғарым уәлаяты
Ауданы шамамен 26800 шаршы шақырым. Орталығы — . Бұрынғы Қаратегін мен Даруаз бектіктері уәлаятқа кірді. Алты түменнен тұрады, олар: Ғарым, Қалайләлиаб, Обиғарым, Даруаз, Хода, Ванг.
Күләб уәлаяты
Ауданы шамамен 10600 шаршы шақырым. Орталығы - Күләб. Бұрынғы Балжуан мен Күләб бектіктері уәлаятқа кірді. Төрт түменнен тұрады, олар: Күләб, Муминабат, Хавалинг, Балжуан.
Таулы Бадахшан уәлаяты
Ауданы шамамен 50,000 шаршы шақырым. Орталығы - бекеті. Уәлаятқа бұрынғы Рушан, Шугнан бектіктері, сондай-ақ Ишкошим және Шығыс Памир аудандары кірді. Алты түменнен тұрады, олар: Памир, Вахан, Ишкошим, Шугнан, Бартанг, Рошан.
Ресми рәміздер
Туы
Тәжік АСКР ОАК президиумының 1929 жылғы 23 ақпандағы жарлығына сәйкес Тәжік АСКР Мемлекеттік туы қызыл (алқызыл) мата, оның сол жақ бұрышында Тәжік АСКР мемлекеттік елтаңбасының бейнесі тұрды.
 |  |
| 1924-1929 жж. Тәжік АСКР байрағы | 1929 жж. Тәжік АСКР байрағы |
Елтаңбасы
Тәжік АСКР мемлекеттік елтаңбасы тоқсары фонда оң жағында бидай масағының сіпсесімен ал сол жақта ашылған мақтаның қауашағының бұтағымен қоршалған, алтын күн сәулесінде орналасқан және сабын төмен қаратып, айқыш жатқызылған алтын доса (тәжік орағы) және балғадан тұрды. Төменгі жағында орыс тілінде «Пролетарии всех стран, соединяйтесь!» деген жазу бар. Жоғарыда тәжік тілінде «پرالتارهای همۀ جهان یک شوید» («Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!») деген жазу бар.
Тәжік АСКР елтаңбасының екінші нұсқасы келесідей бейнеленген: Тәжік АСКР мемлекеттік елтаңбасы көк аспанда қар жамылған таулардың ар жағынан шыққан алтын күннің алтын сәулелерімен жарықтандырылған бес күлді жұлдызда орналасқан және сабы төмен қаратылып айқыш жатқызылған доса (тәжік орағы) мен алтыннан жасалған балғадан тұрды. Жұлдыз тоқсары фонда оң жағында бидай масағының сіпсесімен ал сол жақта ашылған мақтаның қауашағының бұтағынан жасалған шірмен қоршалған. Шір төменгі жағында қызыл (алқызыл) лентамен өрілген. Жұлдыздың астында орыс тілінде «Пролетарии всех стран, соединяйтесь!» деген жазу бар. Жұлдыздың жоғарғы жағында тәжік тілінде араб-парсы жазуымен және латындандырылған тәжік тілінде «Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!» деген жазу бар. Елтаңбаның ішкі суреті мүйізі жоғары қараған жарты ай тәрізді алтын лентамен қоршалған. Бұл лентада бірінен соң бірі үш жазба орналасқан: араб-парсы жазуында, латындандырылған тәжік жазуында және орыс тілінде: «Тәжік Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы». Осы жазулардың үшеуі де жарты шеңбер тәрізді алтын лентада орналасқан.
 |  |
| 1924-1929 жылдардағы Тәжік АСКР елтаңбасы | 1929 жылдағы Тәжік АСКР елтаңбасы |
Тағы қараңыз
- Тәжік КСР
- Тәжікстан
Дереккөздер
- Саъдиев Ш. С. Тәжік халқының тарихы. Қысқа дәрістер курсы. — Душанбе, 2012, с. 99
- Постановление ЦИК СССР от 5 декабря 1929 г. «О непосредственном вхождении в состав Союза ССР Таджикской союзной республики» // Собрание законов и распоряжений Рабоче-Крестьянского Правительства Союза Советских Социалистических Республик. — № 75. — 21.12.1929. — С. 1414—1415.
- 1926 жылғы Бүкілодақтық халық санағы
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tәzhik Avtonomiyaly Socialistik Kenes Respublikasy tәzh جمهوريت اجتماعی شوروى مختار تاجيكستان Cumhurijati Susiolistiji Suraviji Muxtori Tocikston KSRO Өzbek Kenestik Socialistik Respublikasynyn kuramyndagy avtonomdy kenestik socialistik respublika Tәzhik Avtonomiyaly Socialistik Kenes Respublikasytәzh جمهوريت اجتماعی شوروى مختار تاجيكستان Cumhurijati Susiolistiji Suraviji Muxtori Tocikston1924 zhylgy zhagdajga sәjkes Tәzhik ASKR Өzbekstan KSR nin kuramynada KSRO kartasyndaTu EltanbasyӘkimshiligiEl KSROKirediӨzbek KSREnedi8 uәlayat oblys Әkimshilik ortalygyStalinabatTarihy men geografiyasyҚurylgan uakyty14 kazan 1924 zhylyTaratylgan uakyty26 kazan 1929 zhylyZher aumagy135 600 1926 143 100 1929 km Biiktigi En biik7495 mIri kalalaryStalinabat Kүlәb Ұlytobe PenzhakentTurgyndaryTurgyny827 200 adam 1926 Ұlttyk kuramynegizinen tәzhikter sonymen katar ozbekter kyrgyzdar orystar zhәne baskalarResmi tilderitәzhikshe ozbekshe zhәne orysshaTarihy1924 zhyly 14 kazanda Tүrkistan KFR men bolu turaly sheshim kabyldagannan kejin KSRO OAK ekinshi sessiyasynda Orta Aziyany ulttyk aumak zhagynan bolu zhәne Tүrikmen KSR Өzbek KSR Қazak ASKR Өzbek KSR kuramyndagy Tәzhik ASKR RKFSR kuramyndagy Қarakyrgyz zhәne Қarakalpak avtonomiyaly oblystarynyn kuryluy turaly kauly kabyldandy Tәzhik ASKR kuramyna kelesi ajmaktar Dushanbe Gissar Қarategin nemese Ғarm onyn ishinde Darvaz zhәne Vanzh Kүlәb Қorgantobe Penzhakent Falgar bolysyn kosa alganda Ұlytobe Matcha bolysyn kosa alganda Saryas uәlayattary kirdi 1925 zhyly 2 kantarda Tәzhik ASKR kuramyna engen Tauly Badahshan avtonomiyaly oblysy kuryldy Tәzhik ASKR zhalpy aumagy 135 620 km halky 739 503 adamdy kurady Sonymen birge tәzhikterdin kop boligi Tәzhik ASSR nan tys zherlerde en aldymen Samarkan zhәne Buhara oblystarynda sondaj ak Өzbekstan KSR kaldy 1929 zhyly 29 sәuirde Tәzhik ASKR Kenesterinin II sezi respublikanyn Konstituciyasyn Negizgi Zany kabyldady 1929 zhyly 16 kazanda Tәzhik ASKR Tәzhik Kenestik Socialistik Respublikasy bolyp ozgertildi 1929 zhyly 5 zheltoksanda Tәzhik KSR odaktas respublika retinde KSRO kuramyna endi Turgyndary1926 zhylgy KSRO halkynyn bүkilodaktyk sanagy bojynsha Tәzhik ASKR halky 827 200 adamdy kurady Etnikalyk kuramda tәzhikter basym 617 125 adam boldy Ekinshi oryn ozbekter 175 627 adam boldy Odan kejin karakyrgyzdar yagni kazirgi kyrgyzdar 11 410 zhәne orystar 5600 Sonymen katar respublikada azdagan tүrikmender kazaktar tatarlar men ukraindar omir sүrdi Әkimshilik bolinisTәzhik ASKR buryngy Buhara HSR degidej әkimshilik bolinis engizildi Ol 8 uәlayatka oblystarga bolindi әr uәlayat Өzbek nemese Tүrkistan respublikalarynyn bolystaryna sәjkes keletin tүmenderge Tәzhik ASKR barlygy 35 bolindi Tүmen kentterge auyl kogamdary bolindi Buryngy Samarkan men Hozhent uezderinin bolystary ozgerissiz kaldy Penzhakent uәlayaty Audany shamamen 8150 sharshy shakyrym Ortalygy Penzhakent sham 3140 turgyn 1920 Penzhakent Aftobruin Eskendir Kshtut Mazhian Farab Falgar degen alty tүmennen turady Ұlytobe uәlayaty Audany shamamen 5250 sharshy shakyrym Ortalygy Ұlytobe 13000 ga zhuyk turgyn 1923 Alty tүmennen turady olar Ұlytobe Ғansha Basman Shahristan Dalyan Matcha Dushanbe uәlayaty Audany shamamen 10 000 sharshy shakyrym Ortalygy Dushanbe Tәzhik ASKR astanasy Buryngy Gissar men Balzhuan bekteri uәlayatka kirdi Bes tүmennen turady olar Dushambe Yavon Yangibazar Fajzabat Gissar Saryas uәlayaty Audany shamamen 1100 sharshy shakyrym Ortalygy anyktalmagan 1925 zhylgy zhagdaj bojynsha Uәlayatka Regar zhәne Қaratag audandary kiredi Ol eki tүmenge bolinedi olar Saryas Қaratag Қorgantobe uәlayaty Audany shamamen 8300 sharshy shakyrym Ortalygy Zhylykol auyly Uәlayatka buryngy Қabiadan zhәne Қorgantobe bektikteri kirdi Tort tүmennen turady olar Қorgantobe Sarajkamar Қabiadan Zhylykol Ғarym uәlayaty Audany shamamen 26800 sharshy shakyrym Ortalygy Buryngy Қarategin men Daruaz bektikteri uәlayatka kirdi Alty tүmennen turady olar Ғarym Қalajlәliab Obigarym Daruaz Hoda Vang Kүlәb uәlayaty Audany shamamen 10600 sharshy shakyrym Ortalygy Kүlәb Buryngy Balzhuan men Kүlәb bektikteri uәlayatka kirdi Tort tүmennen turady olar Kүlәb Muminabat Havaling Balzhuan Tauly Badahshan uәlayaty Audany shamamen 50 000 sharshy shakyrym Ortalygy beketi Uәlayatka buryngy Rushan Shugnan bektikteri sondaj ak Ishkoshim zhәne Shygys Pamir audandary kirdi Alty tүmennen turady olar Pamir Vahan Ishkoshim Shugnan Bartang Roshan Resmi rәmizderTuy Tәzhik ASKR OAK prezidiumynyn 1929 zhylgy 23 akpandagy zharlygyna sәjkes Tәzhik ASKR Memlekettik tuy kyzyl alkyzyl mata onyn sol zhak buryshynda Tәzhik ASKR memlekettik eltanbasynyn bejnesi turdy 1924 1929 zhzh Tәzhik ASKR bajragy 1929 zhzh Tәzhik ASKR bajragyEltanbasy Tәzhik ASKR memlekettik eltanbasy toksary fonda on zhagynda bidaj masagynyn sipsesimen al sol zhakta ashylgan maktanyn kauashagynyn butagymen korshalgan altyn kүn sәulesinde ornalaskan zhәne sabyn tomen karatyp ajkysh zhatkyzylgan altyn dosa tәzhik oragy zhәne balgadan turdy Tomengi zhagynda orys tilinde Proletarii vseh stran soedinyajtes degen zhazu bar Zhogaryda tәzhik tilinde پرالتارهای همۀ جهان یک شوید Barlyk elderdin proletarlary biriginder degen zhazu bar Tәzhik ASKR eltanbasynyn ekinshi nuskasy kelesidej bejnelengen Tәzhik ASKR memlekettik eltanbasy kok aspanda kar zhamylgan taulardyn ar zhagynan shykkan altyn kүnnin altyn sәulelerimen zharyktandyrylgan bes kүldi zhuldyzda ornalaskan zhәne saby tomen karatylyp ajkysh zhatkyzylgan dosa tәzhik oragy men altynnan zhasalgan balgadan turdy Zhuldyz toksary fonda on zhagynda bidaj masagynyn sipsesimen al sol zhakta ashylgan maktanyn kauashagynyn butagynan zhasalgan shirmen korshalgan Shir tomengi zhagynda kyzyl alkyzyl lentamen orilgen Zhuldyzdyn astynda orys tilinde Proletarii vseh stran soedinyajtes degen zhazu bar Zhuldyzdyn zhogargy zhagynda tәzhik tilinde arab parsy zhazuymen zhәne latyndandyrylgan tәzhik tilinde Barlyk elderdin proletarlary biriginder degen zhazu bar Eltanbanyn ishki sureti mүjizi zhogary karagan zharty aj tәrizdi altyn lentamen korshalgan Bul lentada birinen son biri үsh zhazba ornalaskan arab parsy zhazuynda latyndandyrylgan tәzhik zhazuynda zhәne orys tilinde Tәzhik Avtonomiyalyk Kenestik Socialistik Respublikasy Osy zhazulardyn үsheui de zharty shenber tәrizdi altyn lentada ornalaskan 1924 1929 zhyldardagy Tәzhik ASKR eltanbasy 1929 zhyldagy Tәzhik ASKR eltanbasyTagy karanyzTәzhik KSR TәzhikstanDerekkozderSadiev Sh S Tәzhik halkynyn tarihy Қyska dәrister kursy Dushanbe 2012 s 99 Postanovlenie CIK SSSR ot 5 dekabrya 1929 g O neposredstvennom vhozhdenii v sostav Soyuza SSR Tadzhikskoj soyuznoj respubliki Sobranie zakonov i rasporyazhenij Raboche Krestyanskogo Pravitelstva Soyuza Sovetskih Socialisticheskih Respublik 75 21 12 1929 S 1414 1415 1926 zhylgy Bүkilodaktyk halyk sanagy