Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Бериллий (лат. Beryllіum; Be) — элементтердің периодтық жүйесінің ІІ тобындағы хииялық. элемент, атомдық нөмірі 4, атомдық массасы 9,0122, жеңіл, ашық сұр түсті металл. Тұрақты бір изотопы (9Ве) бар. 1798 ж. берилл минералынан француз химигі Л. Воклен тапты.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ақшыл-сұр түсті металл  | |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі | Бериллий, 4 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок | 2, 2, s | ||||||||||||||
| Атомдық масса () | |||||||||||||||
| ( He ) 2s² | |||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 2 | ||||||||||||||
| Атом радиусы | 112 | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| 90 | |||||||||||||||
| 153 пм | |||||||||||||||
| 1.57 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
| 1-ші: 898,8 (9,32) кДж/моль (эВ) | |||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық () | 1,848 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | 1551 K | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы | 3243 K | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| (300 K) 201 Вт/(м·К) | |||||||||||||||
| 7440-41-7 | |||||||||||||||
Металл күйінде алғаш рет неміс химигі Р. Влер алды. Бериллий алюминийден жеңілірек, тығыздығы 1,816 г/см3, балқу температурасы 12840С, қайнау температурасы 24500С, химиялық қосылыстарында 2 валентті, беткі қабаты тотығып, қорғауыш қабыршақ түзілетіндіктен ауада өзгермейді. 8000С-тан жоғары температурада қыздырғанда жылдам тотығады; қышқылдарда да, сілтілерде де ериді.
Сілтілерде еріп бериллаттар деп аталатын тұздар түзеді (мысалы, натрий бериллаты — Na2BeO2). Бериллий галогендер, оттек, күкірт және азотпен тікелей қосылып, оттекпен оксид (), азотпен (BeN2), көміртекпен (Be2C), күкіртпен сульфид () қосылыстарын түзеді. Бериллий оксиді — ақ түсті, қиын балқитын зат, сумен оңай қосылып, бериллий гидроксидін [Be(OH)2] түзеді, бұл — әлсіз негіз, қышқыл мен сілтілерде ериді.
Бериллий алуда қолданылатын негізгі шикізат — берилл және гельвин минералдары. Металл бериллий хлорлы бериллийді балқытып электролиздеу арқылы алынады. Сонымен қатар, бериллий металын магниймен BеF2 қосылысын тотықсыздандырып алады, магнийдің артық мөлшерін вакуумда қайта айдап бөледі, алынған бериллий әрі қарай дистилдеу әдісімен тазартылады. Бериллийді құймаларға араластырғанда қаттылығы артады, бұл бағалы қасиеті бұрыннан белгілі болса да, оны қолдану тек 20 ғасырдың 40-жылдарында басталды.
Баяу балқитын металдардың бериллидтері — авиация және ракета жасауда аса қажетті зат. Рентген сәулелері бериллийден жақсы өтетін болғандықтан, одан рентген трубкаларының терезелерін дайындайды. Бериллий әр түрлі құймалар және коррозияға берік болат алуда, электротехникада, атом реакторларын жасауда кең түрде қолданылады. Қазақстанда бериллий Өскемендегі титан-магний комбинатында өндіріледі.
Дереккөздер
- “Қазақ Энциклопедиясы”
Сыртқы сілтемелер
![image]()
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Бериллий
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Berillij lat Beryllium Be elementterdin periodtyk zhүjesinin II tobyndagy hiiyalyk element atomdyk nomiri 4 atomdyk massasy 9 0122 zhenil ashyk sur tүsti metall Turakty bir izotopy 9Ve bar 1798 zh berill mineralynan francuz himigi L Voklen tapty 4 Litij Berillij BorBe Mg Periodicheskaya sistema elementov4 BeZhaj zattyn syrtky bejnesiakshyl sur tүsti metallAtom kasietiAtauy simvol nomiriBerillij 4Top tipiSiltilik zher metaldarTop period blok2 2 sAtomdyk massa 9 012182 m a b g mol He 2s Қabykshalar bojynsha elektrondar2 2Atom radiusy112Himiyalyk kasietteri90153 pm1 57 Poling shkalasy 1 shi 898 8 9 32 kDzh mol eV 2 shi 1757 1 kDzh mol eV 3 shi 14 848 7 kDzh mol eV Zhaj zattyn termodinamikalyk kasietteriTermodinamikalyk fazametallTygyzdyk 1 848 g sm Balku temperaturasy1551 KҚajnau temperaturasy3243 Kkysymy 309 P Pa 1 10 100 1000 10 000 100 000T K 1462 1608 1791 2023 2327 2742Baska da kasietteri 300 K 201 Vt m K 7440 41 7Berillij Ve Metall kүjinde algash ret nemis himigi R Vler aldy Berillij alyuminijden zhenilirek tygyzdygy 1 816 g sm3 balku temperaturasy 12840S kajnau temperaturasy 24500S himiyalyk kosylystarynda 2 valentti betki kabaty totygyp korgauysh kabyrshak tүziletindikten auada ozgermejdi 8000S tan zhogary temperaturada kyzdyrganda zhyldam totygady kyshkyldarda da siltilerde de eridi Siltilerde erip berillattar dep atalatyn tuzdar tүzedi mysaly natrij berillaty Na2BeO2 Berillij galogender ottek kүkirt zhәne azotpen tikelej kosylyp ottekpen oksid azotpen BeN2 komirtekpen Be2C kүkirtpen sulfid kosylystaryn tүzedi Berillij oksidi ak tүsti kiyn balkityn zat sumen onaj kosylyp berillij gidroksidin Be OH 2 tүzedi bul әlsiz negiz kyshkyl men siltilerde eridi Berillij aluda koldanylatyn negizgi shikizat berill zhәne gelvin mineraldary Metall berillij hlorly berillijdi balkytyp elektrolizdeu arkyly alynady Sonymen katar berillij metalyn magnijmen BeF2 kosylysyn totyksyzdandyryp alady magnijdin artyk molsherin vakuumda kajta ajdap boledi alyngan berillij әri karaj distildeu әdisimen tazartylady Berillijdi kujmalarga aralastyrganda kattylygy artady bul bagaly kasieti burynnan belgili bolsa da ony koldanu tek 20 gasyrdyn 40 zhyldarynda bastaldy Bayau balkityn metaldardyn berillidteri aviaciya zhәne raketa zhasauda asa kazhetti zat Rentgen sәuleleri berillijden zhaksy otetin bolgandyktan odan rentgen trubkalarynyn terezelerin dajyndajdy Berillij әr tүrli kujmalar zhәne korroziyaga berik bolat aluda elektrotehnikada atom reaktorlaryn zhasauda ken tүrde koldanylady Қazakstanda berillij Өskemendegi titan magnij kombinatynda ondiriledi Derekkozder Қazak Enciklopediyasy Syrtky siltemelerOrtakkorda bugan katysty mediafajldar bar Berillij