Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Солтүстік Ирландия (ағылш. Northern Ireland; ирл. Tuaisceart Éireann; олст.-шотл. Norlin Airlann) — Ұлыбритания мен Солтүстік Ирландияның Құрама Патшалығының әкімшілік-саяси бөлігі.
| Солтүстік Ирландия ағылш. Northern Ireland ирл. Tuaisceart Éireann олст.-шотл. Norlin Airlann | |||||
| |||||
 | |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Құрылды | 3 мамыр 1921 | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілі | ағылшын, ирланд, олстер-шотланд | ||||
| Елорда | Белфаст | ||||
| Ірі қалалары | Белфаст, Дерри | ||||
| Үкімет түрі | парламенттік монархия | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы | 13 843 км² | ||||
| Жұрты • Сарап (2018) • Тығыздығы | ↗ 1 882 000 адам 135,9 адам/км² | ||||
| Экономикасы | |||||
| Валютасы | Фунт стерлинг (GBP) | ||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Телефон коды | +353 48 және +44 28 | ||||
| Уақыт белдеулері | UTC±00:00, Europe/Belfast және UTC+1 | ||||
Ирландия аралының солтүстік-шығысында орналасқан. Астанасы әрі ең ірі қаласы – Белфаст. Оңтүстігінде және батысында Ирландия Республикасымен шектеседі.
Географиясы
Солтүстік Ирландияның ең биік нүктесі – тауларындағы (848 м)
Солтүстік Ирландияның орталығында бақтақ пен жыланбалық мекендейтін , Ұлыбританияның ең үлкені (388 км²), орналасқан. Көлемі бойынша екінші болатын көлдер системасы – Үстіңгі мен Астыңғы , елдің оңтүстік-батысында орналасқан. Сол көлдердің арасында Солтүстік Ирландияның жазық жері орналасқан, ал солтүстік-шығысы, оңтүстік-шығысы мен батысы – таулар.
Тарихы
1920 жылдың Ирландия аралын екі мемлекетке бөлген Солтүстік Ирландияның және оның алты графтігінің пайда болуына себеп болады. Солтүстік Ирландияда протестаннтық көпшілігі болатындай Ирландия-Ұлыбритания шекарасы салынған. Өйткені католиктер жиі Ұлыбританияның басшылығын қолдайтын. Католиктер мен Протестанттар өзара сегрегацияда өмір сүретін.
Ирландияның бөлінгеніне қарсы болғандар көп болған және Солтүстік Ирландияның құрылғанынан кейін қақтығыстар, әсіресе Белфастта, жиі болатын. ИРА (Ирланд Республикалық әскері) жақтырмағаны сонша, Ұлыбританияның Ирланд Корольдік Полициясын болысатын Алстер Арнайы Полициясын құруға мәжбүр болады. 1920-1923 жж арасында болған конфликт Белфаст тарихындағы әлі де ең үлкен қантөгісі болып келеді. Ағылшын-Ирланд келісімінің қабылданғанынан кейін ғана қақтығыстар азаюды бастайды. Жалпы санасақ, Ирландияның конфликтінде 1920 шілдесі мен 1922 шілдесінің арасында 636 адам көз жұмған. Соның ішінде шамамен 460-сы Белфастта болды (58 Католик, 159 Протестант пен 3-еуінің ұстанған діні белгісіз).
Алайда, қақтығыстар толықтай тоқтамаған, және соған уайымдаған халық Солтүстік Ирландия регионынан шығуды бастайды.
1952-1965
Солтүстік Ирландияның Ұлыбританияның құрамына кіргенін қолдайтындарды жиі юнионисттер (ағыл. Union - ұйым, одақ) деп атайды. Регионның құрылғанынан кейін оның басшылығында болғандар көбінесе Юнионисттер болатын және олар Католиктер мен қарсы кемсітушілік көрсететін жүйе арқылы билейтін.
Бұны регионда жиі байқауға болады. Кейбір графтықтар сайлаулары юнионисттердің жеңісіне көз жеткізу үшін жалғандалатын. Бұны көбінесе националисттер мен католиктер көп болатын графтықтарда байқауға болатын. Соған қоса, жұмысқа орналастырудағы кемсітушілік те жиі болатын. Осыны байқайтын католиктер эмиграцияға ұшырап, протестанттар саны көбейе беретін.
1960 жж. 3,254 адам өліміне мен 50,000 жазымдарға әкелген болған. Оның басты себебі - ирландтарға мен католиктерге қарсы кемсітуді жақтамаған ирландықтар Ұлыбритания үкіметіне қарсы қақтығыстарға түсетін. 1969 жылдан 2003 жылға дейін 36 900-дан астам атыс қақтығысы мен 16 200-ден астам бомбалау болды.
1967 жылы (СИАҚҚ) құрылады және оның Алстер Арнайы Полициясына қарсы қақтығысы 1969 жылы басталды.
Сонымен, 1973 жылы Солтүстік Ирландияда референдум өтеді. Сол жерде тұрғындар Ұлыбритания құрамына қалу-қалмау мәселесін шешеді
Мемлекет
1542 жылы қабылданған және әлі де қолданыстағы Ирландия Патшалығының актісі бойынша, Солтүстік Ирландияның мемлекет басшысы – ағылшын монархы. Егемен Ирландияның пайда болғанынан бері, Солтүстік Ирландия доминион болып келеді. Ұлыбританияның конституциясы бойынша, Солүстік Ирландия халықтық референдум арқылы, 1991 жылы қабылданған Бельфасттық келісімге байланысты, сецессияға түсе алатын жалғыз ғана бөлігі.
Заң шығарушы органы – (ағыл. Northern Ireland Assembly, ирл. Tionól Thuaisceart Éireann, ольст. шотл. Norlin Airlann Semmlie). Оның құрамында 108 халықпен сайланатын Заң Шығарушы Жиналыстың мүшелері бар. Олар өзінің ішінен Жиналыстың Спикерін, Жиналыстың Спикерінің Бірінші Орынбасарын мен Екінші Орынбасарын сайлайды.
Атқарушы органы – (ирл. Feidhmeannas Thuaisceart Éireann). Оның құрамында Солтүстік Ирландияның Бірінші Министрі (ирл. Céad-Aire Thuaisceart Éireann), онымен қатарлас Бірінші Министр Орынбасары (ирл. leas-Chéad-Aire Thuaisceart Éireann) және басқа 11 министрлері бар.
Әкімшілік бөлінісі
Солүстік Ирландия, Ұлыбританияның басқа бөліктерідей, графтықтар мен аудандарға бөлінеді. Солтүстік Ирландияның үш түрлі бөліністері бар: Графтықтар бойынша, Аудандар бойынша және Тарихи региондары бойынша. Солтүстік Ирландияның 6 11
Графтықтары
Солтүстік Ирландия алты графтықтарға бөлінеді. Олар жиі FATLAD пен FATDAD аббревиатураларымен белгілейді. 1970 жылдардың басына дейін Солтүстік Ирландия алты дәстүрлі графтықтан және екі қалаграфтықтан (Белфаст пен Дерри) тұрды. 1973 жылғы реформадан кейін графтықтар өз әкімшілігінен айырылады да, өз автономиясы бар 26 ауданға бөлінді. Сонда да, графтықтар бойынша автомобиль нөмірлері мен пошталық индекстері беру әлі бар.
| № | Графтықтың аты | Ирланд тіліндегі аты | Ағылшынша аты | Орталығы | Халық саны (2011) | Аумағы | Халық тығыздығы | Картасы |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Фермана | Contae Fhear Manach | County Fermanagh | 61 170 | 1691 | 36,17 |  | |
| 2 | Тирон | Contae Tír Eoghain | County Tyrone | 177 986 | 3263 | 54,55 |  | |
| 3 | Лондондерри | Contae Dhoire | County Londonderry | Дерри | 247 132 | 2075 | 119,10 |  |
| 4 | Антрим | Contae Aontroma | County Antrim | 618 108 | 3046 | 202,92 |  | |
| 5 | Даун | Contae An Dúin | County Down | 531 665 | 2466 | 215,60 |  | |
| 6 | Арма | Contae Ard Mhacha | County Armagh | 174 792 | 1254 | 139,39 |  | |
| 1 810 853 | 13 795 | 131,27 | ||||||
Аудандары
1972 жылдан 2015 жылға дейін Солтүстік Ирландияның 26 ауданы болды. 1 сәуір 2015 жылына бастап аудандар саны 11-ге азайтылды.
| Кар тада ғы № | Ауданның аты | Орталығы | Халық саны | Халық тығыз дығы | Ауданы, км² |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | (ағылш. Belfast) | Белфаст | 341 877 | 2581 | 132 |
| 2 | (ағылш. Ards and North Down) | 160 864 | 349 | 461 | |
| 3 | (ағылш. Antrim and Newtownabbey) | мен (кезектесіп ауысады) | 142 492 | 250/км² | 572 |
| 4 | (ағылш. Lisburn and Castlereagh) | 144 381 | 286/км² | 505 | |
| 5 | (ағылш. Newry, Mourne and Down) | пен | 180 012 | 110/км² | 1633 |
| 6 | (ағылш. Armagh, Banbridge and Craigavon) | 214 090 | 160/км² | 1337 | |
| 7 | (ағылш. Mid and East Antrim) | 138 773 | 133/км² | 1046 | |
| 8 | (ағылш. Causeway Coast and Glens) | 144 246 | 73/км² | 1980 | |
| 9 | (ағылш. Mid-Ulster) | 147 392 | 81/км² | 1827 | |
| 10 | (ағылш. Derry and Strabane) | Дерри | 150 679 | 122/км² | 1238 |
| 11 | (ағылш. Fermanagh and Omagh) | мен | 116 835 | 41/км² | 2857 |
Халқы
Дереккөздер
- An Roinn Dlí agus Cirt agus Comhionannais : Tuaisceart Éireann Мұрағатталған 29 қазанның 2013 жылы.. Justice.ie. Retrieved on 23 шілде 2013.
- http://www.legislation.gov.uk/nidsr/2012/9780337987786
- Population Estimates for UK, England and Wales, Scotland and Northern Ireland, Mid-2019 (ағыл.) (6 May 2020). Тексерілді, 6 мамыр 2020.
- Contact (ағыл.).
- Schedule of Meetings (ағыл.). Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 сәуір 2016.(қолжетпейтін сілтеме)
- Contact Us (ағыл.).
- Council Meetings 2016 (ағыл.).(қолжетпейтін сілтеме)
- Your Council committees (ағыл.).
 | Бұл — география бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 54 39 00 s e 6 35 00 b b 54 65000 s e 6 58333 b b 54 65000 6 58333 G O Ya Soltүstik Irlandiya agylsh Northern Ireland irl Tuaisceart Eireann olst shotl Norlin Airlann Ұlybritaniya men Soltүstik Irlandiyanyn Қurama Patshalygynyn әkimshilik sayasi boligi Soltүstik Irlandiya agylsh Northern Ireland irl Tuaisceart Eireann olst shotl Norlin AirlannTarihyҚuryldy 3 mamyr 1921Memlekettik kurylymyResmi tili agylshyn irland olster shotlandElorda BelfastIri kalalary Belfast DerriҮkimet tүri parlamenttik monarhiyaGeografiyasyZher aumagy Barlygy 13 843 km Zhurty Sarap 2018 Tygyzdygy 1 882 000 adam 135 9 adam km EkonomikasyValyutasy Funt sterling GBP Қosymsha mәlimetterTelefon kody 353 48 zhәne 44 28Uakyt beldeuleri UTC 00 00 Europe Belfast zhәne UTC 1 Irlandiya aralynyn soltүstik shygysynda ornalaskan Astanasy әri en iri kalasy Belfast Ontүstiginde zhәne batysynda Irlandiya Respublikasymen shektesedi GeografiyasySoltүstik Irlandiyanyn en biik nүktesi taularyndagy 848 m Soltүstik Irlandiyanyn ortalygynda baktak pen zhylanbalyk mekendejtin Ұlybritaniyanyn en үlkeni 388 km ornalaskan Kolemi bojynsha ekinshi bolatyn kolder sistemasy Үstingi men Astyngy eldin ontүstik batysynda ornalaskan Sol kolderdin arasynda Soltүstik Irlandiyanyn zhazyk zheri ornalaskan al soltүstik shygysy ontүstik shygysy men batysy taular TarihyTolyk makalasy 1920 zhyldyn Irlandiya aralyn eki memleketke bolgen Soltүstik Irlandiyanyn zhәne onyn alty graftiginin pajda boluyna sebep bolady Soltүstik Irlandiyada protestanntyk kopshiligi bolatyndaj Irlandiya Ұlybritaniya shekarasy salyngan Өjtkeni katolikter zhii Ұlybritaniyanyn basshylygyn koldajtyn Katolikter men Protestanttar ozara segregaciyada omir sүretin Irlandiyanyn bolingenine karsy bolgandar kop bolgan zhәne Soltүstik Irlandiyanyn kurylganynan kejin kaktygystar әsirese Belfastta zhii bolatyn IRA Irland Respublikalyk әskeri orys zhaktyrmagany sonsha Ұlybritaniyanyn Irland Koroldik Policiyasyn agyl bolysatyn Alster Arnajy Policiyasyn agyl kuruga mәzhbүr bolady 1920 1923 zhzh arasynda bolgan konflikt Belfast tarihyndagy әli de en үlken kantogisi bolyp keledi Agylshyn Irland kelisiminin orys kabyldanganynan kejin gana kaktygystar azayudy bastajdy Zhalpy sanasak Irlandiyanyn konfliktinde 1920 shildesi men 1922 shildesinin arasynda 636 adam koz zhumgan Sonyn ishinde shamamen 460 sy Belfastta boldy 58 Katolik 159 Protestant pen 3 euinin ustangan dini belgisiz Alajda kaktygystar tolyktaj toktamagan zhәne sogan uajymdagan halyk Soltүstik Irlandiya regionynan shygudy bastajdy 1952 1965 Soltүstik Irlandiyanyn Ұlybritaniyanyn kuramyna kirgenin koldajtyndardy zhii yunionistter agyl Union ujym odak dep atajdy Regionnyn kurylganynan kejin onyn basshylygynda bolgandar kobinese Yunionistter bolatyn zhәne olar Katolikter men karsy kemsitushilik korsetetin zhүje arkyly bilejtin Buny regionda zhii bajkauga bolady Kejbir graftyktar sajlaulary yunionistterdin zhenisine koz zhetkizu үshin zhalgandalatyn Buny kobinese nacionalistter men katolikter kop bolatyn graftyktarda bajkauga bolatyn Sogan kosa zhumyska ornalastyrudagy kemsitushilik te zhii bolatyn Osyny bajkajtyn katolikter emigraciyaga ushyrap protestanttar sany kobeje beretin 1960 zhzh 3 254 adam olimine men 50 000 zhazymdarga әkelgen bolgan Onyn basty sebebi irlandtarga men katolikterge karsy kemsitudi zhaktamagan irlandyktar Ұlybritaniya үkimetine karsy kaktygystarga tүsetin 1969 zhyldan 2003 zhylga dejin 36 900 dan astam atys kaktygysy men 16 200 den astam bombalau boldy 1967 zhyly SIAҚҚ kurylady zhәne onyn Alster Arnajy Policiyasyna agyl karsy kaktygysy 1969 zhyly bastaldy Sonymen 1973 zhyly Soltүstik Irlandiyada referendum otedi Sol zherde turgyndar Ұlybritaniya kuramyna kalu kalmau mәselesin sheshediMemleket1542 zhyly kabyldangan zhәne әli de koldanystagy Irlandiya Patshalygynyn aktisi bojynsha Soltүstik Irlandiyanyn memleket basshysy agylshyn monarhy Egemen Irlandiyanyn pajda bolganynan beri Soltүstik Irlandiya dominion bolyp keledi Ұlybritaniyanyn konstituciyasy bojynsha Solүstik Irlandiya halyktyk referendum arkyly 1991 zhyly kabyldangan Belfasttyk kelisimge bajlanysty secessiyaga tүse alatyn zhalgyz gana boligi Zan shygarushy organy agyl Northern Ireland Assembly irl Tionol Thuaisceart Eireann olst shotl Norlin Airlann Semmlie Onyn kuramynda 108 halykpen sajlanatyn Zan Shygarushy Zhinalystyn mүsheleri bar Olar ozinin ishinen Zhinalystyn Spikerin Zhinalystyn Spikerinin Birinshi Orynbasaryn men Ekinshi Orynbasaryn sajlajdy Atkarushy organy irl Feidhmeannas Thuaisceart Eireann Onyn kuramynda Soltүstik Irlandiyanyn Birinshi Ministri irl Cead Aire Thuaisceart Eireann onymen katarlas Birinshi Ministr Orynbasary irl leas Chead Aire Thuaisceart Eireann zhәne baska 11 ministrleri bar Әkimshilik bolinisiIrlandiya aralynyn әkimshilik bolinisi Solүstik Irlandiya Ұlybritaniyanyn baska bolikteridej graftyktar men audandarga bolinedi Soltүstik Irlandiyanyn үsh tүrli bolinisteri bar Graftyktar bojynsha Audandar bojynsha zhәne Tarihi regiondary bojynsha Soltүstik Irlandiyanyn 6 11Graftyktary Soltүstik Irlandiya alty graftyktarga bolinedi Olar zhii FATLAD pen FATDAD abbreviaturalarymen belgilejdi 1970 zhyldardyn basyna dejin Soltүstik Irlandiya alty dәstүrli graftyktan zhәne eki kalagraftyktan Belfast pen Derri turdy 1973 zhylgy reformadan kejin graftyktar oz әkimshiliginen ajyrylady da oz avtonomiyasy bar 26 audanga bolindi Sonda da graftyktar bojynsha avtomobil nomirleri men poshtalyk indeksteri beru әli bar Graftyktyn aty Irland tilindegi aty Agylshynsha aty Ortalygy Halyk sany 2011 Aumagy Halyk tygyzdygy Kartasy1 Fermana Contae Fhear Manach County Fermanagh 61 170 1691 36 172 Tiron Contae Tir Eoghain County Tyrone 177 986 3263 54 553 Londonderri Contae Dhoire County Londonderry Derri 247 132 2075 119 104 Antrim Contae Aontroma County Antrim 618 108 3046 202 925 Daun Contae An Duin County Down 531 665 2466 215 606 Arma Contae Ard Mhacha County Armagh 174 792 1254 139 391 810 853 13 795 131 272015 zhyldyn reformasynan kejingi Soltүstik Irlandiyanyn avtonomiyalyk birlikterinin kartasy Audandary 1972 zhyldan 2015 zhylga dejin Soltүstik Irlandiyanyn 26 audany boldy 1 sәuir 2015 zhylyna bastap audandar sany 11 ge azajtyldy Kar tada gy Audannyn aty Ortalygy Halyk sany Halyk tygyz dygy Audany km 1 agylsh Belfast Belfast 341 877 2581 1322 agylsh Ards and North Down 160 864 349 4613 agylsh Antrim and Newtownabbey men kezektesip auysady 142 492 250 km 5724 agylsh Lisburn and Castlereagh 144 381 286 km 5055 agylsh Newry Mourne and Down pen 180 012 110 km 16336 agylsh Armagh Banbridge and Craigavon 214 090 160 km 13377 agylsh Mid and East Antrim 138 773 133 km 10468 agylsh Causeway Coast and Glens 144 246 73 km 19809 agylsh Mid Ulster 147 392 81 km 182710 agylsh Derry and Strabane Derri 150 679 122 km 123811 agylsh Fermanagh and Omagh men 116 835 41 km 2857HalkyDerekkozderAn Roinn Dli agus Cirt agus Comhionannais Tuaisceart Eireann Muragattalgan 29 kazannyn 2013 zhyly Justice ie Retrieved on 23 shilde 2013 http www legislation gov uk nidsr 2012 9780337987786 Population Estimates for UK England and Wales Scotland and Northern Ireland Mid 2019 agyl 6 May 2020 Tekserildi 6 mamyr 2020 Contact agyl Schedule of Meetings agyl Basty derekkozinen muragattalgan 4 sәuir 2016 kolzhetpejtin silteme Contact Us agyl Council Meetings 2016 agyl kolzhetpejtin silteme Your Council committees agyl Bul geografiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet