Гидросфера (гр. һуdor — су, spһаіrа — шар) — 1) жер ғаламшарының су қабығы немесе құрлықтағы (тереңдегі, топырақтағы, жер бетіндегі), мұхиттағы және атмосферадағы, яғни жер шарындағы барлық сулардың жиынтығы. Оны мұхиттар мен теңіздердің суы, құрлық сулары — өзендер, көлдер, бөгендер, мұздықтар, сондай-ақ литосфераның жоғарғы бөлігіне сіңетін жер асты суы, атмосферадағы ылғал құрайды. Гидросфера жер бетінің шамамен 71%-ын алып жатыр. Гидросфераның шамамен 94%-ын мұхиттар мен теңіздер құраса, 4%-ы жер асты суларының, шамамен 2%-мұздықтар мен қарлардың (негізінен Арктика, Антарктида мен Гренландия), 0,4%-құрлықтардағы жер үсті суларының (өзен, көл, батпақ) үлесіне тиеді. Гидро-су, сфера-шар Су 3 күйде болады: сұйық, қатты, газ Гидросферадағы барлық судың мөлшері-1,6 млрд км куб, мұхит теңіз сулары-96,5 %, тұщы су-2,5% Жер бетінің 3\4 бөлігін д.ж мұхит суы алып жатыр. Су айналымы 2-ге бөлінеді. 1.Кіші су айналымы-судың мұхиттан атмосфераға, атмосферадан мұхитқа қайтып қосылуы. 2.Үлкен су айналымы-судың мұхиттан атмосфераға, атмосферадан құрлыққа, құрлықтан мұхитқа қайтып қосылуы. Дүниежүзілік мұхиттың бөліктері: 1.Теңіз-мұхит суының қасиетімен жануарлар дүниесі ерекше болып келетін бөлігі. 2.Шығанақ - мұхиттың құрлыққа сұғына еніп жатқан бөлігі. 3.Бұғаз-екі жағы құрлықпен шектескен енсіз су айдыны. Теңіздер, аралдар, су асты жоталары, арқылы бөлініп тұрады. Теңіздер ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Ішкі теңіздер тек Еуразияда кездеседі:Жерорта, Қара, Азов,Каспий, Арал теңіздер Ең терең теңіз-Филиппин Ең үлкен шығанақ-Гвинея шығанағы. Д.ж ең үлкен бұғаз-Дрейк бұғазы, ені-5248км Ең ұзын бұғаз-Мозамбик, ұзындығы-1670км, ені-950км Мұхит суының қасиетіне тұздылығы мен температурасы жатады. Судың температурасы географиялық ендікке, тереңдікке байланысты өзгереді. Д.ж мұхит суының орташа температурасы-17,4 градус Жердегі жылу жинақтаушы-Мұхит Мұхит суының қату температурасы- -2 градус Тұздылықтың өлшем бірлігі-промилле Судың тұздылығы дегеніміз-бір литр суда еріген әр түрлі заттардың граммен алынған мөлшері. Д.ж мұхит суының орташа тұздылығы- 35 промилле Д.ж ең тұзды теңіз- Қызыл теңіз 41 промилле Өлі теңіздің тұздылығы-270 промилле Тереңдікті өлшейтін құрал-эколот Тереңдікті дыбыстың көмегімен өлшейді. Дыбыс бір секундта 1500м жетеді. Д.ж мұхит суының тереңдігі-3700м 20 ғасырдың 20-шы жылдарына дейін тереңдікті өлшейтін құрал-қарапайым лот Д.ж ең терең шұңғыма- Мариан 11022м Мұхиттағы тіршіліктің таралуы 3-ке бөлінеді: 1.Планктон-грекше-кезеген ағысқа қарсы келе алмайтын өте ұсақ микроорганизмдер мен балдырлар Киттер қоректенеді-планктон 2.Нектон-грекше-қалдық мұхиттың негізгі бөлігінде өмір сүретін балықтар, жыландар, тасбақалар 3.Бентос- (грекше)тереңдік теңіз шаяндары, маржандар, балдырлар. Теңіз сүтқоректілері-дельфиндер, киттер Тіршілікке бай тереңдік-200метр Тіршілікке бай аудан-қоңыржай ендік. Оның жалпы көлемі 1370,3 млн км3, бұл планета көлемінің 1/800 бөлігін ғана құрайды. Шөгінді (тұнба) таужыныстардың басым көпшілігі Гидросфера мен литосфераның жапсарында қалыптасады. Аздаған мөлшердегі су атмосфера мен тірі ағзаларда шоғырланған. Су массаларының барлық нысандары су айналымы барысында бір түрден екінші түрге өтеді;
2) жердің теңіз, мұхит, көл, өзен, мұздықтар мен жер асты суларынан тұратын қабығы, солардың жиынтығы. Гидросфераның орташа қалындығы 3,8 км-ге жетеді. Мұхиттың ең терең тұсы 11 км-ден асады (Тұнық мұхиттағы Мариан ойысы — 11022 м).
Гидросфетаның ластануы
Гидросфераның ластануы — ластағыш заттардың гидросфераға мол мөлшерде түсуі, олардың өзен, су қоймалары, көлдер мен теңіздер, мұхиттар мен жер асты суларын ластап, су ортасының қалыпты жағдайын бұзуы. Қазіргі таңда гидросфера антрапологиялық факторлардың әсерінен өзгеріп жатыр. Мәселен, өзендерге, көлдерге тіпті, теңіздерге дейін түрлі зауыт-фабрикалардан шыққан химиялық сұйықтықтардың қалдықтары құйылып жатыр.
Гидросфера — Жер шары суларының жиынтығы, агрегаттық күйіне (сұйық, қатты және газ) қарамастан, химиялық байланыспаған барлық суды қамтитын Жердің сулы қабығы. Ылғал айналымы процесінде судың барлық түрі бірінен екіншісіне өтеді. Гидросфера мұхиттардың, теңіздердің, құрлықтың жер асты және жер үсті суларын қамтиды. Судың біршама мөлшері атмосфера мен тірі организмдерде болады. Көбінесе Гидросфера деп жер бетінің 71%-ын құрайтын теңіздер мен мұхиттарды ғана санайды. Гидросфера көлемінің 96%-ын теңіздер мен мұхиттар, 2%-ға жуығын жер асты сулары, шамамен, 2%-ын мұздар мен қарлар (негізінен, Антарктида мен Гренландияның), 0,02%-ын құрлықтың жер үсті сулары (өзендер, көлдер, батпақтар) құрайды.
Дереккөздер
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17 Геология/Жалпы редакциясын басқарған — түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов — Алматы: "Мектеп" баспасы" Ж А Қ , 2003. — 248 бет. ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2
- Биология: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. — Алматы: «Атамұра» баспасы, 2009 жыл. ISBN 9965-34-927-4
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, «Мектеп» баспасы, 2002 жыл.
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
Бұл — геология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Gidrosfera gr һudor su spһaira shar 1 zher galamsharynyn su kabygy nemese kurlyktagy terendegi topyraktagy zher betindegi muhittagy zhәne atmosferadagy yagni zher sharyndagy barlyk sulardyn zhiyntygy Ony muhittar men tenizderdin suy kurlyk sulary ozender kolder bogender muzdyktar sondaj ak litosferanyn zhogargy boligine sinetin zher asty suy atmosferadagy ylgal kurajdy Gidrosfera zher betinin shamamen 71 yn alyp zhatyr Gidrosferanyn shamamen 94 yn muhittar men tenizder kurasa 4 y zher asty sularynyn shamamen 2 muzdyktar men karlardyn negizinen Arktika Antarktida men Grenlandiya 0 4 kurlyktardagy zher үsti sularynyn ozen kol batpak үlesine tiedi Gidro su sfera shar Su 3 kүjde bolady sujyk katty gaz Gidrosferadagy barlyk sudyn molsheri 1 6 mlrd km kub muhit teniz sulary 96 5 tushy su 2 5 Zher betinin 3 4 boligin d zh muhit suy alyp zhatyr Su ajnalymy 2 ge bolinedi 1 Kishi su ajnalymy sudyn muhittan atmosferaga atmosferadan muhitka kajtyp kosyluy 2 Үlken su ajnalymy sudyn muhittan atmosferaga atmosferadan kurlykka kurlyktan muhitka kajtyp kosyluy Dүniezhүzilik muhittyn bolikteri 1 Teniz muhit suynyn kasietimen zhanuarlar dүniesi erekshe bolyp keletin boligi 2 Shyganak muhittyn kurlykka sugyna enip zhatkan boligi 3 Bugaz eki zhagy kurlykpen shektesken ensiz su ajdyny Tenizder araldar su asty zhotalary arkyly bolinip turady Tenizder ishki zhәne syrtky bolyp bolinedi Ishki tenizder tek Euraziyada kezdesedi Zherorta Қara Azov Kaspij Aral tenizder En teren teniz Filippin En үlken shyganak Gvineya shyganagy D zh en үlken bugaz Drejk bugazy eni 5248km En uzyn bugaz Mozambik uzyndygy 1670km eni 950km Muhit suynyn kasietine tuzdylygy men temperaturasy zhatady Sudyn temperaturasy geografiyalyk endikke terendikke bajlanysty ozgeredi D zh muhit suynyn ortasha temperaturasy 17 4 gradus Zherdegi zhylu zhinaktaushy Muhit Muhit suynyn katu temperaturasy 2 gradus Tuzdylyktyn olshem birligi promille Sudyn tuzdylygy degenimiz bir litr suda erigen әr tүrli zattardyn grammen alyngan molsheri D zh muhit suynyn ortasha tuzdylygy 35 promille D zh en tuzdy teniz Қyzyl teniz 41 promille Өli tenizdin tuzdylygy 270 promille Terendikti olshejtin kural ekolot Terendikti dybystyn komegimen olshejdi Dybys bir sekundta 1500m zhetedi D zh muhit suynyn terendigi 3700m 20 gasyrdyn 20 shy zhyldaryna dejin terendikti olshejtin kural karapajym lot D zh en teren shungyma Marian 11022m Muhittagy tirshiliktin taraluy 3 ke bolinedi 1 Plankton grekshe kezegen agyska karsy kele almajtyn ote usak mikroorganizmder men baldyrlar Kitter korektenedi plankton 2 Nekton grekshe kaldyk muhittyn negizgi boliginde omir sүretin balyktar zhylandar tasbakalar 3 Bentos grekshe terendik teniz shayandary marzhandar baldyrlar Teniz sүtkorektileri delfinder kitter Tirshilikke baj terendik 200metr Tirshilikke baj audan konyrzhaj endik Onyn zhalpy kolemi 1370 3 mln km3 bul planeta koleminin 1 800 boligin gana kurajdy Shogindi tunba tauzhynystardyn basym kopshiligi Gidrosfera men litosferanyn zhapsarynda kalyptasady Azdagan molsherdegi su atmosfera men tiri agzalarda shogyrlangan Su massalarynyn barlyk nysandary su ajnalymy barysynda bir tүrden ekinshi tүrge otedi 2 zherdin teniz muhit kol ozen muzdyktar men zher asty sularynan turatyn kabygy solardyn zhiyntygy Gidrosferanyn ortasha kalyndygy 3 8 km ge zhetedi Muhittyn en teren tusy 11 km den asady Tunyk muhittagy Marian ojysy 11022 m GidrosferaGidrosfetanyn lastanuyGidrosferanyn lastanuy lastagysh zattardyn gidrosferaga mol molsherde tүsui olardyn ozen su kojmalary kolder men tenizder muhittar men zher asty sularyn lastap su ortasynyn kalypty zhagdajyn buzuy Қazirgi tanda gidrosfera antrapologiyalyk faktorlardyn әserinen ozgerip zhatyr Mәselen ozenderge kolderge tipti tenizderge dejin tүrli zauyt fabrikalardan shykkan himiyalyk sujyktyktardyn kaldyktary kujylyp zhatyr Gidrosfera Zher shary sularynyn zhiyntygy agregattyk kүjine sujyk katty zhәne gaz karamastan himiyalyk bajlanyspagan barlyk sudy kamtityn Zherdin suly kabygy Ylgal ajnalymy procesinde sudyn barlyk tүri birinen ekinshisine otedi Gidrosfera muhittardyn tenizderdin kurlyktyn zher asty zhәne zher үsti sularyn kamtidy Sudyn birshama molsheri atmosfera men tiri organizmderde bolady Kobinese Gidrosfera dep zher betinin 71 yn kurajtyn tenizder men muhittardy gana sanajdy Gidrosfera koleminin 96 yn tenizder men muhittar 2 ga zhuygyn zher asty sulary shamamen 2 yn muzdar men karlar negizinen Antarktida men Grenlandiyanyn 0 02 yn kurlyktyn zher үsti sulary ozender kolder batpaktar kurajdy DerekkozderҚazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Қ 17 Geologiya Zhalpy redakciyasyn baskargan tүsindirme sozdikter toptamasyn shygaru zhonindegi gylymi baspa bagdarlamasynyn gylymi zhetekshisi pedagogika gylymdarynyn doktory professor Қazakstan Respublikasy Memlekettik syjlygynyn laureaty A Қ Қusajynov Almaty Mektep baspasy Zh A Қ 2003 248 bet ӀSVN 5 7667 8188 1 ӀSVN 9965 16 512 2 Biologiya Zhalpy bilim beretin mekteptin 9 synybyna arnalgan okulyk 2 basylymy ondelgen M Gilmanov A Soloveva L Әbshenova Almaty Atamura baspasy 2009 zhyl ISBN 9965 34 927 4 Қazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Su sharushylygy Almaty Mektep baspasy 2002 zhyl Қazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Geografiya zhәne geodeziya Almaty Mektep baspasy 2007 264 bet ISBN 9965 36 367 6Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet Bul geologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz