Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I Селәмет Герей (қырымтат. I Selâmet Geray) — 1608-1610 жылдары Қырым ханы болған Герей әулетінің өкілі, Қырым ханы I Дәулет Герейдің кенже ұлы, Тоқтамыс Герейдің ағасы әрі мұрагері.
| I Селәмет Герей қырымтат. I Selâmet Geray, ١ سلامت كراى | ||||
| Лауазымы | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| 1608 — 1610 | ||||
| Ізашары | Тоқтамыс Герей | |||
| Ізбасары | Жәнібек Герей | |||
| Өмірбаяны | ||||
| Діні | ислам | |||
| Дүниеге келуі | 1558 | |||
| Қайтыс болуы | 1610 | |||
| Жерленді | Бақшасарай | |||
| Династия | Герейлер | |||
| Әкесі | I Дәулет Герей | |||
| Балалары | Азамат, , , Ислам, , , , | |||
өңдеу  | ||||
Өмірбаяны
Үлкен ағалары Қырым ханы II Мехмет Герей мен қалғай Алып Герей арасындағы қақтығыста Селәмет Герей соңғысының жағына шықты. 1581 жылы ағайынды Селәмет пен Алып Герей үлкен ағасы Қырым ханы Мехмет Гереймен жанжалдасқан соң Қырымнан қашып кетеді. Ханзадалар ханның әрекетіне Османлы сұлтаны III Мұратқа шағымдану үшін түрік иеліктеріне барады. Алайда, жолда оларды украин казактары тұтқындап, Шеркеске алып келеді. Қырым ханы Мехмет Герей казактарға елші жіберіп, қашқын бауырларын қайтарып алу үшін оларға үлкен төлем ұсынады. 1582 жылдың көктемінде Алып пен Селәмет Герей ханзадалар босатылып, поляк елшілігімен бірге Ыстанбұлға барып, онда олар сұлтан сарайында қолдау тапты. Сол жылдың күзінде Қырым ханы Мехмет Герей інілерімен татуласып, олардың Қырымға қайтуына рұқсат береді. Алып Герей қалғай лауазымын алады.
1584 жылдың көктемінде Қырым ханы Мехмет Герей көп әскер жинап, түріктердің Кефе бекінісін қоршауға алады. Османлы сұлтаны ІІІ Мұрат Мехмет Герейді биліктен алып, жаңа Қырым ханы етіп Түркияда ұзақ өмір сүрген бауыры Ислам Герейді тағайындады. II Ислам Герей түрік жасағымен Кефеге келеді. Қалғай Алып Герей інілері Селәмет, Мүбарак және Фатих Гереймен бірге Ислам Герей жағына өтеді. Шонжарларының қолдауынан айырылған Мехмет Герей отбасымен және бірнеше жақтаушыларымен бірге Ноғай Ордасына қашады. Оның соңынан Алып, Шақай Мүбарак, Селәмет Герей ханзадалары қууады. Орқапы төңірегінде тақтан айырылған Қырым ханы Мехмет Герей ұсталып, өлтірілді.
1584-1585 жылдары Қырым ханы Ислам Герей мен інісі әрі Мехмет Герейдің үлкен ұлы Сағадат Герей арасындағы күрес кезінде Селәмет Герей біріншіні қолдады.
1588 жылдың көктемінде Қырым ханы II Ислам Герей қайтыс болғаннан кейін қалғай Алып Герей өзін жаңа хан деп жариялап, әскерін Ақкерманда орналастырды. Алып Герейді қолдаған Селәмет Герей Орқапы мойнағын күзетеді. Сәуір айында Османлы сұлтаны жаңа Қырым ханы етіп тағайындаған Ғазы Герей Қырымға келеді. Ғазы Герей Бақшасарайды басып алып, ханның астанасына барлық ағайын-бауырлардың оған келуін талап етеді. Өмірі үшін қауіптенген қалғай Алып Герей Түркияға қашса, нұреддин Шақай Мүбарак Герей Шеркесияны паналайды. Селәмет пен Фатих Герей бұйрыққа мойнсұнып, Бақшасарайға жиналады. II Ғазы Герей билігі тұсында Селәмет Герей Мехмет Герейді өлтірудегі кінәсін мойындап, кешірілді, тіпті қалғай болып тағайындалды. Бір айдан астам уақыт қалғай болып қызмет етті. 1588 жылы маусымда ханзада Сафа Герей (Мехмет Герейдің ұлдарының бірі) және көптеген қырым және ноғай мырзалары Ғазы Герейдің кешіріміне ие болып, Қырымға оралды. Көп ұзамай Сафа Герей мен Селәмет Герей арасында жанжал туындайды. Қалғай Селәмет Герей мен Әли-бей Шырын мырза өз өмірлеріне қауіптеніп, Кефеге қашады. Сол кезде Селәмет Герейдің өзі былай деді: «Мен ханнан емес, дұшпандарымнан қаштым: ханға Сафа Герей сұлтан мен Арсланай мырза һәм көптеген ноғай мырзалар келді, бірақ біз Сафа Герей сұлтанның әкесін, Арсланай мырзаның ағасы Есен бейді өлтірдік қой... Ал өлімнен кім қашпас еді!». Қырым ханы Ғазы Герей қашқындарды беруді талап етті, бірақ Кефе пашасы одан бас тартты. Жаңа қалғай болып басқа бауыры Фатих Герей тағайындалды.
1596-1601 жылдары I Фатих Герейдің тұсында және II Ғазы Герейдің екінші билігінің басында Селәмет Герей қайтадан Қырымда қалғай дәрежесін иеленді, бірақ II Ғазы Герей I Фатих Герейдің сыбайластарын қудалағанда, ол елден екінші рет кетіп қалады.
1601 жылы маусымда Ғазы Герейдің бұйрығымен оның сақшылары Құрбан айт мерекесінде ханға қарсы қастандық дайындап жүрген нұреддин Дәулет Герей мен Шырын бейі Құтлы Герейді атып өлтіреді. Дәулет Герейдің інілері Мехмет пен Шаһин Герей ханзадалар Қырымнан Түркия мен Шеркесияға қашып кетеді. Ғазы Герей қалғай Селәмет Герейді сатқындық жасады деп күдіктене бастайды. Сол 1601 жылы қыркүйекте Селәмет Герей Қырымнан Ақкерманға қашып, ол жерден Осман империясына көшіп кетеді. Қырым ханы Ғазы Герей сұлтаннан қашқынды Қырымға жіберуді немесе өзі оны өлтіруді талап етеді. Сұлтан бас тартады, бірақ ханзаданы алыс жаққа жер аударып жіберемін деп уәде береді.
Селәмет Герей Анадолыға жер аударылды, сол кезде сонда Қара Йазыджи мен Дели Хасан сұлтанға қарсы шықты. Қырым ханзадасы көтерілісшілерге қосылады. Көтеріліс жеңілгеннен кейін Селәмет сұлтаннан кешірім сұрап, кешірім алады. Оған өмір берілгенімен, бостандығынан айырылды — Селәмет Герей келесі жеті жылды Ыстанбұлдағы Жетіқала бекінісінде өткізді.
1607 жылдың аяғында Қырым ханы II Ғазы Герей қайтыс болып, өзінің үлкен ұлы әрі қалғайы Тоқтамыс Герейді мұрагер етіп тағайындайды. Бақшасарайдағы ірі Қырым бейлері Ғазы ханның еркін растап, Тоқтамыс Герейді жаңа хан етіп сайлайды. Бұл тағайындау Осман сұлтанымен келісілмеген болатын. 1608 жылдың көктемінде Ыстанбұлға Қырым елшілігі келіп, сұлтан І Ахметке Тоқтамыстың хан тағына сайланғаны туралы хабардар етіп, оның тағайындалуын мақұлдауды сұрайды. Бірақ Осман падишасы тиісті жарлық шығарудан бас тартады.
1608 жылы сәуірде Жетіқалада жеті жыл түрмеде отырған 50 жастағы Селәмет Герей босатылып, Ыстанбұлға жеткізілді, сонда сұлтан І Ахмет оны Қырымның жаңа ханы деп жариялады. Қалғай болып Селяметтің інісі әрі майдандас серігі Мехмет Герей тағайындалды. Жаңа хан Қырымға теңіз арқылы, ал қалғай жаңа шерік жасағымен құрлықпен аттанды. Осы кезде Ғазы Герейдің ұлдары Тоқтамыс Герей хан мен Сефер Герей қалғай өз жақтастарымен құрлық арқылы Ыстанбұлға беттеді. Оңтүстік Буг өзенінің (татарлар оны Ақсу деп атайды) жағасында Мехмет Герей жаңа шеріктердің жасағымен бірге Ғазы Герейдің ұлдарына шабуыл жасап, олар сонда қаза тапты.
Селәмет Герей Қырымға келіп, Бақшасарайға барып, хан тағына отырды. Қырым бейлері сұлтанның жарлығын орындауға мәжбүр болды. Билігін нығайтқан Селәмет Герей інісі Мехмет Герейді қалғай етіп тағайындаса, Шеркесиядан Қырымға келген басқа інісі Шаһин Герей нұреддин болды. Шаһин Гереймен бірге Жәнібек пен Дәулет Герей (Шақай Мүбарак Герейдің ұлдары) ханзадалар анасы Дүрбикемен бірге Қырымға оралды. Қырым ханы Селәмет Герей Дүрбикеге үйленіп, балаларын асырап алғандығын жариялады.
1609 жылы ағайынды Мехмет пен Шаһин Қырым ханы Селәмет Герейге қарсы сәтсіз қастандық ұйымдастырып, Қырымнан қашуға мәжбүр болды. Селәмет Герей өзінің асырап алған ұлы Жәнібек Герейді (1609-1610) қалғай, ал оның інісі Дәулет Герейді (1609-1610) нұреддин етіп тағайындайды.
I Селәмет Герей екі жылдан сәл астам уақыт билік жүргізді, билік еткен кезде ешқандай қарсылық көрмей, ақсүйектермен тату болды. Ол тек өзінің қалғайы мен нұреддині — Мехмет пен Шаһин Герейлермен қақтығысты, бірақ басымдыққа ие болып, оларды Қырымнан Бұжаққа (Днестр мен Дунай өзендерінің арасындағы дала) ығыстырды.
Селәмет Герей өзінен бұрынғылардың саясатын жалғастыра отырып, Ресей мен Польшаның шекаралас аймақтарына шапқыншылықтар ұйымдастырды.
Қырым ханы Селәмет Герейдің ұрпағы көп болды. Біраз ерекшеліктерді қоспағанда, 1671 жылдан кейін билік еткен Қырым хандарының барлығы I Селәметтің ұрпақтары болды.
52 жастағы Селәмет Герей 1610 жылы мамырдың аяғында немесе маусымның басында қайтыс болды. Ол Бақшасарайдағы Хамушан орамында орналасқан дүрбеде (кесене) жерленген. Дүрбе сақталмай қалды.
Әдебиет
- Гайворонский Алексей. Созвездие Гераев. — Ақмешіт, 2003 ж.
- Олекса Гайворонский «Повелители двух материков», том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. ISBN 978-966-96917-1-2
- Олекса Гайворонский «Повелители двух материков», том 2, Киев-Бақшасарай, 2009 ж. ISBN 978-966-2260-03-8, ст. 23-35
Дереккөздер
- О. Гайворонский. Повелители двух материков, том 1, Киев-Бахчисарай, 2007 г., ст. 284
- О. Гайворонский. Повелители двух материков, том 1, Киев-Бахчисарай, 2007 г., ст. 297
- О. Гайворонский. Повелители двух материков, том 1, Киев-Бахчисарай, 2007 г., ст. 314
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
I Selәmet Gerej kyrymtat I Selamet Geray 1608 1610 zhyldary Қyrym hany bolgan Gerej әuletinin okili Қyrym hany I Dәulet Gerejdin kenzhe uly Toktamys Gerejdin agasy әri murageri I Selәmet Gerej kyrymtat I Selamet Geray ١ سلامت كراىLauazymyTu 22 Bileushi Padishaһ zhәne Ұly Қyrym hany Tu1608 1610Izashary Toktamys GerejIzbasary Zhәnibek GerejӨmirbayanyDini islamDүniege kelui 1558 1558 Қajtys boluy 1610 1610 Zherlendi BakshasarajDinastiya GerejlerӘkesi I Dәulet GerejBalalary Azamat Islam ondeu ӨmirbayanyҮlken agalary Қyrym hany II Mehmet Gerej men kalgaj Alyp Gerej arasyndagy kaktygysta Selәmet Gerej songysynyn zhagyna shykty 1581 zhyly agajyndy Selәmet pen Alyp Gerej үlken agasy Қyrym hany Mehmet Gerejmen zhanzhaldaskan son Қyrymnan kashyp ketedi Hanzadalar hannyn әreketine Osmanly sultany III Muratka shagymdanu үshin tүrik ielikterine barady Alajda zholda olardy ukrain kazaktary tutkyndap Sherkeske alyp keledi Қyrym hany Mehmet Gerej kazaktarga elshi zhiberip kashkyn bauyrlaryn kajtaryp alu үshin olarga үlken tolem usynady 1582 zhyldyn kokteminde Alyp pen Selәmet Gerej hanzadalar bosatylyp polyak elshiligimen birge Ystanbulga baryp onda olar sultan sarajynda koldau tapty Sol zhyldyn kүzinde Қyrym hany Mehmet Gerej inilerimen tatulasyp olardyn Қyrymga kajtuyna ruksat beredi Alyp Gerej kalgaj lauazymyn alady 1584 zhyldyn kokteminde Қyrym hany Mehmet Gerej kop әsker zhinap tүrikterdin Kefe bekinisin korshauga alady Osmanly sultany III Murat Mehmet Gerejdi bilikten alyp zhana Қyrym hany etip Tүrkiyada uzak omir sүrgen bauyry Islam Gerejdi tagajyndady II Islam Gerej tүrik zhasagymen Kefege keledi Қalgaj Alyp Gerej inileri Selәmet Mүbarak zhәne Fatih Gerejmen birge Islam Gerej zhagyna otedi Shonzharlarynyn koldauynan ajyrylgan Mehmet Gerej otbasymen zhәne birneshe zhaktaushylarymen birge Nogaj Ordasyna kashady Onyn sonynan Alyp Shakaj Mүbarak Selәmet Gerej hanzadalary kuuady Orkapy tonireginde taktan ajyrylgan Қyrym hany Mehmet Gerej ustalyp oltirildi 1584 1585 zhyldary Қyrym hany Islam Gerej men inisi әri Mehmet Gerejdin үlken uly Sagadat Gerej arasyndagy kүres kezinde Selәmet Gerej birinshini koldady 1588 zhyldyn kokteminde Қyrym hany II Islam Gerej kajtys bolgannan kejin kalgaj Alyp Gerej ozin zhana han dep zhariyalap әskerin Akkermanda ornalastyrdy Alyp Gerejdi koldagan Selәmet Gerej Orkapy mojnagyn kүzetedi Sәuir ajynda Osmanly sultany zhana Қyrym hany etip tagajyndagan Ғazy Gerej Қyrymga keledi Ғazy Gerej Bakshasarajdy basyp alyp hannyn astanasyna barlyk agajyn bauyrlardyn ogan keluin talap etedi Өmiri үshin kauiptengen kalgaj Alyp Gerej Tүrkiyaga kashsa nureddin Shakaj Mүbarak Gerej Sherkesiyany panalajdy Selәmet pen Fatih Gerej bujrykka mojnsunyp Bakshasarajga zhinalady II Ғazy Gerej biligi tusynda Selәmet Gerej Mehmet Gerejdi oltirudegi kinәsin mojyndap keshirildi tipti kalgaj bolyp tagajyndaldy Bir ajdan astam uakyt kalgaj bolyp kyzmet etti 1588 zhyly mausymda hanzada Safa Gerej Mehmet Gerejdin uldarynyn biri zhәne koptegen kyrym zhәne nogaj myrzalary Ғazy Gerejdin keshirimine ie bolyp Қyrymga oraldy Kop uzamaj Safa Gerej men Selәmet Gerej arasynda zhanzhal tuyndajdy Қalgaj Selәmet Gerej men Әli bej Shyryn myrza oz omirlerine kauiptenip Kefege kashady Sol kezde Selәmet Gerejdin ozi bylaj dedi Men hannan emes dushpandarymnan kashtym hanga Safa Gerej sultan men Arslanaj myrza һәm koptegen nogaj myrzalar keldi birak biz Safa Gerej sultannyn әkesin Arslanaj myrzanyn agasy Esen bejdi oltirdik koj Al olimnen kim kashpas edi Қyrym hany Ғazy Gerej kashkyndardy berudi talap etti birak Kefe pashasy odan bas tartty Zhana kalgaj bolyp baska bauyry Fatih Gerej tagajyndaldy 1596 1601 zhyldary I Fatih Gerejdin tusynda zhәne II Ғazy Gerejdin ekinshi biliginin basynda Selәmet Gerej kajtadan Қyrymda kalgaj dәrezhesin ielendi birak II Ғazy Gerej I Fatih Gerejdin sybajlastaryn kudalaganda ol elden ekinshi ret ketip kalady 1601 zhyly mausymda Ғazy Gerejdin bujrygymen onyn sakshylary Қurban ajt merekesinde hanga karsy kastandyk dajyndap zhүrgen nureddin Dәulet Gerej men Shyryn beji Қutly Gerejdi atyp oltiredi Dәulet Gerejdin inileri Mehmet pen Shaһin Gerej hanzadalar Қyrymnan Tүrkiya men Sherkesiyaga kashyp ketedi Ғazy Gerej kalgaj Selәmet Gerejdi satkyndyk zhasady dep kүdiktene bastajdy Sol 1601 zhyly kyrkүjekte Selәmet Gerej Қyrymnan Akkermanga kashyp ol zherden Osman imperiyasyna koship ketedi Қyrym hany Ғazy Gerej sultannan kashkyndy Қyrymga zhiberudi nemese ozi ony oltirudi talap etedi Sultan bas tartady birak hanzadany alys zhakka zher audaryp zhiberemin dep uәde beredi Selәmet Gerej Anadolyga zher audaryldy sol kezde sonda Қara Jazydzhi men Deli Hasan sultanga karsy shykty Қyrym hanzadasy koterilisshilerge kosylady Koterilis zhenilgennen kejin Selәmet sultannan keshirim surap keshirim alady Ogan omir berilgenimen bostandygynan ajyryldy Selәmet Gerej kelesi zheti zhyldy Ystanbuldagy Zhetikala bekinisinde otkizdi 1607 zhyldyn ayagynda Қyrym hany II Ғazy Gerej kajtys bolyp ozinin үlken uly әri kalgajy Toktamys Gerejdi murager etip tagajyndajdy Bakshasarajdagy iri Қyrym bejleri Ғazy hannyn erkin rastap Toktamys Gerejdi zhana han etip sajlajdy Bul tagajyndau Osman sultanymen kelisilmegen bolatyn 1608 zhyldyn kokteminde Ystanbulga Қyrym elshiligi kelip sultan I Ahmetke Toktamystyn han tagyna sajlangany turaly habardar etip onyn tagajyndaluyn makuldaudy surajdy Birak Osman padishasy tiisti zharlyk shygarudan bas tartady 1608 zhyly sәuirde Zhetikalada zheti zhyl tүrmede otyrgan 50 zhastagy Selәmet Gerej bosatylyp Ystanbulga zhetkizildi sonda sultan I Ahmet ony Қyrymnyn zhana hany dep zhariyalady Қalgaj bolyp Selyamettin inisi әri majdandas serigi Mehmet Gerej tagajyndaldy Zhana han Қyrymga teniz arkyly al kalgaj zhana sherik zhasagymen kurlykpen attandy Osy kezde Ғazy Gerejdin uldary Toktamys Gerej han men Sefer Gerej kalgaj oz zhaktastarymen kurlyk arkyly Ystanbulga bettedi Ontүstik Bug ozeninin tatarlar ony Aksu dep atajdy zhagasynda Mehmet Gerej zhana sherikterdin zhasagymen birge Ғazy Gerejdin uldaryna shabuyl zhasap olar sonda kaza tapty Selәmet Gerej Қyrymga kelip Bakshasarajga baryp han tagyna otyrdy Қyrym bejleri sultannyn zharlygyn oryndauga mәzhbүr boldy Biligin nygajtkan Selәmet Gerej inisi Mehmet Gerejdi kalgaj etip tagajyndasa Sherkesiyadan Қyrymga kelgen baska inisi Shaһin Gerej nureddin boldy Shaһin Gerejmen birge Zhәnibek pen Dәulet Gerej Shakaj Mүbarak Gerejdin uldary hanzadalar anasy Dүrbikemen birge Қyrymga oraldy Қyrym hany Selәmet Gerej Dүrbikege үjlenip balalaryn asyrap algandygyn zhariyalady 1609 zhyly agajyndy Mehmet pen Shaһin Қyrym hany Selәmet Gerejge karsy sәtsiz kastandyk ujymdastyryp Қyrymnan kashuga mәzhbүr boldy Selәmet Gerej ozinin asyrap algan uly Zhәnibek Gerejdi 1609 1610 kalgaj al onyn inisi Dәulet Gerejdi 1609 1610 nureddin etip tagajyndajdy I Selәmet Gerej eki zhyldan sәl astam uakyt bilik zhүrgizdi bilik etken kezde eshkandaj karsylyk kormej aksүjektermen tatu boldy Ol tek ozinin kalgajy men nureddini Mehmet pen Shaһin Gerejlermen kaktygysty birak basymdykka ie bolyp olardy Қyrymnan Buzhakka Dnestr men Dunaj ozenderinin arasyndagy dala ygystyrdy Selәmet Gerej ozinen buryngylardyn sayasatyn zhalgastyra otyryp Resej men Polshanyn shekaralas ajmaktaryna shapkynshylyktar ujymdastyrdy Қyrym hany Selәmet Gerejdin urpagy kop boldy Biraz erekshelikterdi kospaganda 1671 zhyldan kejin bilik etken Қyrym handarynyn barlygy I Selәmettin urpaktary boldy 52 zhastagy Selәmet Gerej 1610 zhyly mamyrdyn ayagynda nemese mausymnyn basynda kajtys boldy Ol Bakshasarajdagy Hamushan oramynda ornalaskan dүrbede kesene zherlengen Dүrbe saktalmaj kaldy ӘdebietGajvoronskij Aleksej Sozvezdie Geraev Akmeshit 2003 zh Oleksa Gajvoronskij Poveliteli dvuh materikov tom 1 Kiev Bakshasaraj 2007 zh ISBN 978 966 96917 1 2 Oleksa Gajvoronskij Poveliteli dvuh materikov tom 2 Kiev Bakshasaraj 2009 zh ISBN 978 966 2260 03 8 st 23 35DerekkozderO Gajvoronskij Poveliteli dvuh materikov tom 1 Kiev Bahchisaraj 2007 g st 284 O Gajvoronskij Poveliteli dvuh materikov tom 1 Kiev Bahchisaraj 2007 g st 297 O Gajvoronskij Poveliteli dvuh materikov tom 1 Kiev Bahchisaraj 2007 g st 314