Жәнібек Герей қырымтат Canibek Geray 1568 1636 Герей әулетінен шыққан Қырым ханы 1610 1623 1628 1635 Шақай Мүбарак Герей

Жәнібек Герей (қырымтат. Canibek Geray; 1568—1636) — Герей әулетінен шыққан Қырым ханы (1610–1623, 1628–1635), Шақай Мүбарак Герей нұреддиннің ұлы (1593 қай.), Қырым ханы I Дәулет Герейдің немересі. Қырым ханы I Селәмет Герейдің (1608-1610) асырап алған ұлы. II Ғазы Герейдің тұсында Алып Герейдің сыбайласы Мүбарак Герейдің отбасы Солтүстік Кавказға қашады, болашақ ханның нағашы жұрты сол жақтан. Күйеуі қайтыс болғаннан кейін анасы І Фатих Герейге, одан кейін І Селәмет Герейге тұрмысқа шығады. I Селәмет Герей тұсында қашқын Мехмет Герейдің (1609-1610) орнына Жәнібек Герей қалғай болып тағайындалады.

Жәнібек Герей
қырымтат. Canibek Geray,
جانيبک كراى

Лауазымы

Ту

23-Билеуші, Падишаһ және Ұлы Қырым ханы

Ту

1610 — 1623

Ізашары

I Селәмет Герей

Ізбасары

III Мехмет Герей

Ту

25-Билеуші, Падишаһ және Ұлы Қырым ханы

Ту

1628 — 1635

Ізашары

III Мехмет Герей

Ізбасары

Өмірбаяны

Діні

ислам

Дүниеге келуі

Қайтыс болуы

Династия

Әкесі

Балалары

, Сахиб Герей

Монограммасы

Өмірбаяны

Асырап алған әкесі қайтыс болғаннан кейін ол Бақшасарайдағы хан тағын иеленді. Хан тағына отырған Жәнібек Герей інісі Дәулет Герейді (1610-1623) қалғай етіп тағайындайды. І Селәмет Герейдің үлкен ұлы Азамат Герей (1632 қай.) 1610-1623, 1625-1627, 1628-1631 жылдары нұреддин болды.

Билік еткен кезеңде сұлтанның бұйрығымен Парсы мен Польшаға жорықтар жасап, өзін Осман империясының адал одақтасы ретінде көрсетті. Оның ұрыстарда жолы болмады: жеңістері ірі жеңілістерімен алмасып жатты. 1630-жылдары Шығыс Еуропа аймағында күш тепе-теңдігін сақтау үшін Ресейге қарсы Смоленск соғысында Польшаны қолдап, Мәскеу маңында сәтті жорықтар жасады.

Басқару стилі демократиялық және басқарудың маңызды мәселелерінде бейлермен ақылдасу үрдісімен сипатталады.

Жәнібек талғампаз, әдебиеттен хабардар адам еді.

1623-1628 жылдары III Мехмет Герей тұсында биліктен айырылды. Таққа екінші рет отырған ол Қырымда Шырын мен Мансұр рулары арасындағы ашық соғысқа тап болды. Хан Мансұрлардың әскери қолдауының арқасында екінші рет билікке келіп, оларға қарыздар болды, бұл басқа қырым руларын оған қарсы қойды. Ақсүйектер арасындағы теке-тіресті еңсере алмады.

Хан тағына екінші рет отырған Жәнібек Герей інісі Дәулет Герейді (1628-1631) қалғай етіп тағайындайды. 1631 жылы бұрынғы нұреддин Азамат Герей (1631-1632) қалғай етіп тағайындайды, кейін Жәнібек Герейдің бұйрығымен өлтірілді. 1632 жылы Жәнібек өзінің ұлы Мүбарак Герейді (1632-1635) қалғай етіп тағайындайды. 1631 жылы жаңа нұреддин болып Селәмет Герей ханның ұлы Мүбарак Герей (1631-1632) тағайындалды.

1635 жылы сұлтанның жарлығымен Қырым ханы Жәнібек Герей тақтан алынып, Родос аралына зейнеткерлікке жіберілді, сол жерде ол көп ұзамай қайтыс болды. Ол Родостағы Мұрат Рейс мешітінің жанында бөлек кесенеге жерленді.

Әдебиет

О. Гайворонский «Герейлердің шоқжұлдызы»
О. Гайворонский «Екі құрлықтың билеушілері» 1-2 том
Хәлім Герей «Хандардың қызғылт гүлзары» (Қырым хандарының тарихы)

Дереккөздер

Агеев В.В. Погребения Гераев в архитектурном комплексе Мурад Рейса // Материалы по Археологии и Истории Античного и Средневекового Крыма. Вып. 6. Севастополь — Тюмень, 2014. С. 242–257.

[1] Агеев В.В. Погребения Гераев в архитектурном комплексе Мурад Рейса // Материалы по Археологии и Истории Античного и Средневекового Крыма. Вып. 6. Севастополь — Тюмень, 2014. С. 242–257.