Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сенегал (фр. Sénégal), ресми атауы Сенегал Республикасы (фр. République du Sénégal) — Батыс Африкадағы мемлекет, атын елдегі өзеннің атынан алып тұр.
| Сенегал Республикасы République du Sénégal (фран.) Réewum Senegaal Senegaal | |||||
| |||||
| Ұран: «Бір халық, бір мақсат, бір сенім» | |||||
| Әнұран: | |||||
 | |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 20 тамыз 1960 жыл (Франциядан) | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілдері | француз тілі ұлттық тіл мәртебесіне иә. | ||||
| Елорда | Дакар | ||||
| Ірі қалалары | Дакар, , | ||||
| Үкімет түрі | Аралас республика | ||||
| Президенті | |||||
| Мемлекеттік діні | Зайырлы мемлекет | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 86-шы орын 196 712 км² 2,1 | ||||
| Жұрты • Сарап (2016) • Санақ (2016) • Тығыздығы | 15 411 614 адам (72-ші) 14 668 522 адам 68,7 адам/км² (134-ші) | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 59,987 млрд. $ (112-ші) 3,675 $ (158-ші) | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 24,240 млрд. $ (108-ші) 1,485 $ (158-ші) | ||||
| АДИ (2017) | ▲ 0,505 (төмен) (164-ші) | ||||
| Валютасы | КФА франкы | ||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | |||||
| ISO коды | SN | ||||
| ХОК коды | SEN | ||||
| Телефон коды | +221 | ||||
| Уақыт белдеулері | 0 | ||||
Батысында — Атлант мұхиты, солтүстігінде — Мауритания, шығысында — Мали, ал Гвинея және Гвинея-Бисау онтүстігінде. Ел ішінде Гамбия мемлекеті орналасқан.
Географиясы
Сенегал — субэкваторлық белдеудегі саванналар мен орманды алқаптар аймағындағы жазық ел. Оңтүстік-шығысында 500 м-ге дейінгі жеке биіктіктер бар.
Климаты субэкваторлық, солтүстігінде құрғақ, оңтүстігінде ылғалдырақ. Орташа температура: қаңтарда шамамен 23 °C және шілдеде 28 °C.
Сенегал аумағы арқылы тұрақты ағысы бар екі үлкен өзен - солтүстігінде Сенегал және оңтүстігінде Казаманс ағып жатыр. Қалған өзендердің көпшілігі құрғақшылық кезінде толығымен дерлік құрғайды.
Сенегалдағы ірі жануарлар толығымен дерлік жойылды, бірақ бөкендер саванналарда кездеседі, ал шалғай жерлерде әлі де шакалдар, гиеналар, қабыландар және гепардтар өмір сүреді. Мұнда көптеген ұсақ кеміргіштер, құстар, бауырымен жорғалаушылар, жәндіктер (соның ішінде цеце шыбыны) кездеседі. Жағалау сулары балықтарға, соның ішінде акулаларға бай.
Әкімшілік бөлінісуі
Сенегал 11 облыстан құрылған.
| Облыс | Облыс (фр.) | Орталығы | Жер көлемі, ш.шақырым | халық саны (2002), адам |
|---|---|---|---|---|
| Дакар | Dakar | Дакар | 550 | 2 267 356 |
| Diourbel | 4 359 | 1 049 954 | ||
| Fatick | 7 935 | 613 000 | ||
| Kaolack | 16 010 | 1 066 375 | ||
| Kolda | 21 011 | 847 243 | ||
| Louga | 29 188 | 677 533 | ||
| Matam | 25 083 | 423 041 | ||
| Saint-Louis | 19 044 | 688 767 | ||
| Tambacounda | 59 602 | 605 695 | ||
| Thiès | 6 601 | 1 290 265 | ||
| Ziguinchor | 7 339 | 437 986 |
Халқы
Толық мақалалары:
Халық саны
2009 — 13 '700'000. Бір жылда өсуі — 2,7 %
Орташа өмір сүру жасы
59 жас (57 — ерлер, 61 — әйелдер)
Тұратын ұлттар
20 шақты этникалық топтар бар. Ең ірілері: волоф (43 %), фульбе (24 %) и серер (15 %). Ақ нәсілділер (көбінесе француздар) және ливандықтар — 1 % шамасында.
Ресми тіл
Француз. Жергілікті тілдер де қолданылады
Халық сауаттылығы
Ерлерде — 51 % , әйелдер — 29 % (2002 жыл)
Діндер
— 94 %, христиандар — 5 %, жергілікті діндер — 1 %
Қалалық тұрғындар
42 % (2008)
Тарихы
Колонизацияға дейін
XI ғасыр шамасында араб шабуылшылары алып келген ислам елдегі ең маңызды дін ретінде саналды.
XIV ғасырда Сенегал жерінде бірнеше кішкентай елдер болған. Олардың арасында ең күштісі Джолоф империясы болды. Сенегалдың Горе аралы көптеген уақыт бойы ең үлкен құл сату орталығы болып саналды.
XV ғасырда бұл елде бірінші еуропалықтар келді. 1435 жылы Португалияның өкілдері келген. Ал XVII ғасырда француздар Сенегалда бірінші қаланың негізін салған.
Колония кезі
ХІХ ғасырдың екінші жартысында француздар Сенегал ішкі аймақтарын басып бастады. 1860 жылы Елдің ең ірі тайпасының басшысы, Хаджи Омар, Францияның протекторатын мойындады. Ал 1890 жылы қалған тайпалардың бәріде соларға қосылды.
Француздар Сенегалдан арахиспен алған, оған қоса, олар ел аумағынан алтын тапқан. 1885 жылы Сен-Луи-Дакар бірінші темір жолын құрған. 1909-1923 жылдары Дакардан көршілес Мали колониясына темір долын құрған.
Сенегалдың батысындағы 4 аудан тұрғындарына Франция азаматтығы құқығын берген, Франция парламентіне олардан 1 депутат сайланған (бірінші қара нәсілді депутат — Блез Диань (1914-1934 жылдары депутат болған). Ол Франция колония министрының орынбасарыда болған). Сол кезде бірнеше оқу орындары құрылған. Олар жергілікті халықтан колония әкімшіліктеріне жұмысшыларды дайндаған. Африка жұртынан Франция әскерінің бөлімшелері құрылған.
1895-1958 Сенегал Франция Батыс Африкасының құрамына кіреді. Оның астанасы болып 1902 жылы Дакар қаласы бекітіледі.
Тәуелсіздік кезеңі
Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін елдегі ұлттық қозғалыстар көбейеді. 1958 жылдың 25 қарашасында Сенегал Франция Қоғамының өз өзін басқаратын республика болып жарияланады. 1960 жылы 4 сәуір күні Сенегал мен Француздық Судан бірігіп, Мали Федерациясын құрады. Бұл ел тәуелсіздікке ие болады: 4 сәуір күні келісімге қол қойылады, бірақ ресми түрде тек 1960 жылдың 20-сы маусым күні жарияланады. Содан кейін саяси конфликттердін нәтижесінде, сол жылдың екігі бөлініп, Сенегал және Мали болып тәуелсіздіктерін жариялайды.
Сол кезден бастап, Сенегалда "африкандық социализм" құруы басталады. 1976 жылы Ата-заңға өзгеріс енгізіледі. Сол бойынша Сенегалда тек 3 партияның жұмысы заңды саналады. Олар: социал-демократиялық, либерал-демократиялық және марксист-лениндық. Бірақ оларға қоса елде бірнеше заңсыз партиялар жұмыс істеген — Тәуелсіздік және еңбек партиясы, Жаңа демократия үшін қозғалыс, Жұмысшылар Бірлестігі. 1980-ші жылдардың басында заңсыз партиялардың көбі заңды түрде ісін бастады.
1982 жылы Гамбиямен қосылып конфедерациясын құрды. Бірақ одан ештене шықпай, 7 жылдан кейін сол мемлекет жоқ болды.
Елдің онтүстігінде сепаратистік топтар өз істерін жүргізіп келе жатыр.
Саяси жағдай
Елбасы — президент — 5 жылға сайланады. Ол премьер-министрды тағайындайды. Премьер-министр министрлер кабинетін президент келісімімен құрады. Сенегал Парламенты бір палатыдан құрылған, ол Ұлттық Ассамблея деп аталады. Оның құрамына 120 сайланған депутат кіреді. 1976 жылдан бері елде бірнеше партия заңды түрде істейді. Олардың саны шектелмеген. Қазір Сенегалда 20 шақты партия бар. Сот жүйесі екі Жоғарғы соттан тұрады.
Негізгі саяси партиялары — Сенегал демократиялық партия, Сенегал Социалистік партия, прогрессивтік күштер Альянсы, жұмысшылар партия қозғалысы, Африкандық демократия және социализм партиясы.
Сенегалдың бірінші президенті Леопольд Седар Сенгор (1960-1980 жж.). 1981 жылы оны Абду Диуф ауыстырған. 2000 жылдан бері Сенегал президенті Абдулай Вад.
Экономикасы
Табиғи ресурстар — мұнай, темір қазбалары, алтын.
Сенегал экономикасы аса дамыған емес, шеттен келетін гуманитарлық көмектен тәуелді. ЖІӨ жан басына шаққанда — 1600 доллар (195 орын). Халықтың жартысынан көбі кедейлік деңгейінен төмен тұрады. 2007 Жұмыссыздық 48 % жетті.
Жұмыс істеушілердің 75 % ауыл шаруашылығында істейді (ЖІӨ 14 %). Өнімдері — арахис, жүгері, күріш, мақта. Мал және құс ұстайды, балық шаруашылығы бар.
Индустрия секторында (ЖІӨ 23 %) ауыл және балық шаруашылығының өнімін өндіру. Фосфат, темір, цирконий және алтын қазбаларын өндіру.
Қызмет ету сферасы — ЖІӨ 63 %.
Экспорт — 2,1 млрд долл. (2008) — балық, арахис, фосфаттар, мақта.
Негізгі сатып алушылар — Мали 19,2 %, Үндістан 9,4 %, Франция 5,4 %, Гамбия 5,3 %, Италия 4,8 %.
Импорт — 4,3 млрд долл. (2008) — тамақ өнімі, өндіріс тауарлары, т.б.
Негізгі импорттаушы елдер — Франция 19,9 %, Ұлыбритания 15,3 %, Қытай 6,8 %, Бельгия 4,6 %, Таиланд 4,5 %, Нидерланд 4,1 %.
Білім беру
Ата заңның 21 және 22 баптары бойынша балалардың бәріде білім алуға құқығы бар. 16 жасқа дейінгі балалардың бәріде білім алуға міндетті. Сауатсыздық деңгейі жоғары, әсіресе, әйелдер арасында. 2002-2005 жылдары ЖІӨ-нің тек 5.4 %-ы білім беру саласына бөлінген.
Спорт
Спорт тарихында бұл елде ең жоғары сатыны аяқдопшылар алған. Олар 2002 жылғы Жапония және Кореядағы әлем чемпионатында шерек-финалға дейін жеткен. Бұл күтпеген жағдай болған. ФИФА рейтингінде 72 орында тұр. Дакар қаласында мәресі орналасқан. Бірақ 2009 жылдан бастап бұл дода ланкестік шабуылдарға орай көшірілген.
Дереккөздер
- Архивированная копия. Басты дереккөзінен мұрағатталған 18 сәуір 2016.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 13 маусым 2016.
- Senegal. Central Intelligence Agency. Тексерілді, 20 қазан 2018.
- World Economic Outlook Database, October 2018. .
- 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 14 28 00 s e 14 15 00 b b 14 46667 s e 14 25000 b b 14 46667 14 25000 G O Ya Senegal fr Senegal resmi atauy Senegal Respublikasy fr Republique du Senegal Batys Afrikadagy memleket atyn eldegi ozennin atynan alyp tur Senegal Respublikasy Republique du Senegal fran Reewum Senegaal SenegaalҰran Bir halyk bir maksat bir senim Әnuran TarihyTәuelsizdik kүni 20 tamyz 1960 zhyl Franciyadan Memlekettik kurylymyResmi tilderi francuz tili ulttyk til mәrtebesine iә Elorda DakarIri kalalary Dakar Үkimet tүri Aralas respublikaPrezidentiMemlekettik dini Zajyrly memleketGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 86 shy oryn 196 712 km 2 1Zhurty Sarap 2016 Sanak 2016 Tygyzdygy 15 411 614 adam 72 shi 14 668 522 adam 68 7 adam km 134 shi EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 59 987 mlrd 112 shi 3 675 158 shi ZhIӨ nominal Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 24 240 mlrd 108 shi 1 485 158 shi ADI 2017 0 505 tomen 164 shi Valyutasy KFA frankyҚosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody SNHOK kody SENTelefon kody 221Uakyt beldeuleri 0 Batysynda Atlant muhity soltүstiginde Mauritaniya shygysynda Mali al Gvineya zhәne Gvineya Bisau ontүstiginde El ishinde Gambiya memleketi ornalaskan GeografiyasySenegal subekvatorlyk beldeudegi savannalar men ormandy alkaptar ajmagyndagy zhazyk el Ontүstik shygysynda 500 m ge dejingi zheke biiktikter bar Klimaty subekvatorlyk soltүstiginde kurgak ontүstiginde ylgaldyrak Ortasha temperatura kantarda shamamen 23 C zhәne shildede 28 C Senegal aumagy arkyly turakty agysy bar eki үlken ozen soltүstiginde Senegal zhәne ontүstiginde Kazamans agyp zhatyr Қalgan ozenderdin kopshiligi kurgakshylyk kezinde tolygymen derlik kurgajdy Senegaldagy iri zhanuarlar tolygymen derlik zhojyldy birak bokender savannalarda kezdesedi al shalgaj zherlerde әli de shakaldar gienalar kabylandar zhәne gepardtar omir sүredi Munda koptegen usak kemirgishter kustar bauyrymen zhorgalaushylar zhәndikter sonyn ishinde cece shybyny kezdesedi Zhagalau sulary balyktarga sonyn ishinde akulalarga baj Әkimshilik bolinisuiTolyk makalasy Senegal ajmaktary Senegal 11 oblystan kurylgan Oblys Oblys fr Ortalygy Zher kolemi sh shakyrym halyk sany 2002 adamDakar Dakar Dakar 550 2 267 356Diourbel 4 359 1 049 954Fatick 7 935 613 000Kaolack 16 010 1 066 375Kolda 21 011 847 243Louga 29 188 677 533Matam 25 083 423 041Saint Louis 19 044 688 767Tambacounda 59 602 605 695Thies 6 601 1 290 265Ziguinchor 7 339 437 986HalkyTolyk makalalary Halyk sany 2009 13 700 000 Bir zhylda osui 2 7 Ortasha omir sүru zhasy 59 zhas 57 erler 61 әjelder Turatyn ulttar 20 shakty etnikalyk toptar bar En irileri volof 43 fulbe 24 i serer 15 Ak nәsildiler kobinese francuzdar zhәne livandyktar 1 shamasynda Resmi til Francuz Zhergilikti tilder de koldanylady Halyk sauattylygy Erlerde 51 әjelder 29 2002 zhyl Dinder 94 hristiandar 5 zhergilikti dinder 1 Қalalyk turgyndar 42 2008 TarihyKolonizaciyaga dejin Megalitter XI gasyr shamasynda arab shabuylshylary alyp kelgen islam eldegi en manyzdy din retinde sanaldy XIV gasyrda Senegal zherinde birneshe kishkentaj elder bolgan Olardyn arasynda en kүshtisi Dzholof imperiyasy boldy Senegaldyn Gore araly koptegen uakyt bojy en үlken kul satu ortalygy bolyp sanaldy XV gasyrda bul elde birinshi europalyktar keldi 1435 zhyly Portugaliyanyn okilderi kelgen Al XVII gasyrda francuzdar Senegalda birinshi kalanyn negizin salgan Koloniya kezi HIH gasyrdyn ekinshi zhartysynda francuzdar Senegal ishki ajmaktaryn basyp bastady 1860 zhyly Eldin en iri tajpasynyn basshysy Hadzhi Omar Franciyanyn protektoratyn mojyndady Al 1890 zhyly kalgan tajpalardyn bәride solarga kosyldy Marselge bara zhatkan Senegaldyk otbasy Francuzdar Senegaldan arahispen algan ogan kosa olar el aumagynan altyn tapkan 1885 zhyly Sen Lui Dakar birinshi temir zholyn kurgan 1909 1923 zhyldary Dakardan korshiles Mali koloniyasyna temir dolyn kurgan Senegaldyn batysyndagy 4 audan turgyndaryna Franciya azamattygy kukygyn bergen Franciya parlamentine olardan 1 deputat sajlangan birinshi kara nәsildi deputat Blez Dian 1914 1934 zhyldary deputat bolgan Ol Franciya koloniya ministrynyn orynbasaryda bolgan Sol kezde birneshe oku oryndary kurylgan Olar zhergilikti halyktan koloniya әkimshilikterine zhumysshylardy dajndagan Afrika zhurtynan Franciya әskerinin bolimsheleri kurylgan 1895 1958 Senegal Franciya Batys Afrikasynyn kuramyna kiredi Onyn astanasy bolyp 1902 zhyly Dakar kalasy bekitiledi Tәuelsizdik kezeni Ekinshi Dүniezhүzilik sogystan kejin eldegi ulttyk kozgalystar kobejedi 1958 zhyldyn 25 karashasynda Senegal Franciya Қogamynyn oz ozin baskaratyn respublika bolyp zhariyalanady 1960 zhyly 4 sәuir kүni Senegal men Francuzdyk Sudan birigip Mali Federaciyasyn kurady Bul el tәuelsizdikke ie bolady 4 sәuir kүni kelisimge kol kojylady birak resmi tүrde tek 1960 zhyldyn 20 sy mausym kүni zhariyalanady Sodan kejin sayasi konfliktterdin nәtizhesinde sol zhyldyn ekigi bolinip Senegal zhәne Mali bolyp tәuelsizdikterin zhariyalajdy Sol kezden bastap Senegalda afrikandyk socializm kuruy bastalady 1976 zhyly Ata zanga ozgeris engiziledi Sol bojynsha Senegalda tek 3 partiyanyn zhumysy zandy sanalady Olar social demokratiyalyk liberal demokratiyalyk zhәne marksist lenindyk Birak olarga kosa elde birneshe zansyz partiyalar zhumys istegen Tәuelsizdik zhәne enbek partiyasy Zhana demokratiya үshin kozgalys Zhumysshylar Birlestigi 1980 shi zhyldardyn basynda zansyz partiyalardyn kobi zandy tүrde isin bastady 1982 zhyly Gambiyamen kosylyp konfederaciyasyn kurdy Birak odan eshtene shykpaj 7 zhyldan kejin sol memleket zhok boldy Eldin ontүstiginde separatistik toptar oz isterin zhүrgizip kele zhatyr Sayasi zhagdajAbdulaj Vad Senegaldyn kazirgi prezidenti Elbasy prezident 5 zhylga sajlanady Ol premer ministrdy tagajyndajdy Premer ministr ministrler kabinetin prezident kelisimimen kurady Senegal Parlamenty bir palatydan kurylgan ol Ұlttyk Assambleya dep atalady Onyn kuramyna 120 sajlangan deputat kiredi 1976 zhyldan beri elde birneshe partiya zandy tүrde istejdi Olardyn sany shektelmegen Қazir Senegalda 20 shakty partiya bar Sot zhүjesi eki Zhogargy sottan turady Ұlttyk Assambleya Negizgi sayasi partiyalary Senegal demokratiyalyk partiya Senegal Socialistik partiya progressivtik kүshter Alyansy zhumysshylar partiya kozgalysy Afrikandyk demokratiya zhәne socializm partiyasy Senegaldyn birinshi prezidenti Leopold Sedar Sengor 1960 1980 zhzh 1981 zhyly ony Abdu Diuf auystyrgan 2000 zhyldan beri Senegal prezidenti Abdulaj Vad EkonomikasyTabigi resurstar munaj temir kazbalary altyn Senegal ekonomikasy asa damygan emes shetten keletin gumanitarlyk komekten tәueldi ZhIӨ zhan basyna shakkanda 1600 dollar 195 oryn Halyktyn zhartysynan kobi kedejlik dengejinen tomen turady 2007 Zhumyssyzdyk 48 zhetti Zhumys isteushilerdin 75 auyl sharuashylygynda istejdi ZhIӨ 14 Өnimderi arahis zhүgeri kүrish makta Mal zhәne kus ustajdy balyk sharuashylygy bar Senegal balyk aulaushysy Industriya sektorynda ZhIӨ 23 auyl zhәne balyk sharuashylygynyn onimin ondiru Fosfat temir cirkonij zhәne altyn kazbalaryn ondiru Senegaldyn Parizhdegi Halykaralyk Auyl sharuashylygy kormesindegi orny Parizh 2007 Қyzmet etu sferasy ZhIӨ 63 Eksport 2 1 mlrd doll 2008 balyk arahis fosfattar makta Negizgi satyp alushylar Mali 19 2 Үndistan 9 4 Franciya 5 4 Gambiya 5 3 Italiya 4 8 Import 4 3 mlrd doll 2008 tamak onimi ondiris tauarlary t b Negizgi importtaushy elder Franciya 19 9 Ұlybritaniya 15 3 Қytaj 6 8 Belgiya 4 6 Tailand 4 5 Niderland 4 1 Bilim beruAta zannyn 21 zhәne 22 baptary bojynsha balalardyn bәride bilim aluga kukygy bar 16 zhaska dejingi balalardyn bәride bilim aluga mindetti Sauatsyzdyk dengeji zhogary әsirese әjelder arasynda 2002 2005 zhyldary ZhIӨ nin tek 5 4 y bilim beru salasyna bolingen SportParizh Dakar rallii otetin elder Sport tarihynda bul elde en zhogary satyny ayakdopshylar algan Olar 2002 zhylgy Zhaponiya zhәne Koreyadagy әlem chempionatynda sherek finalga dejin zhetken Bul kүtpegen zhagdaj bolgan FIFA rejtinginde 72 orynda tur Dakar kalasynda mәresi ornalaskan Birak 2009 zhyldan bastap bul doda lankestik shabuyldarga oraj koshirilgen DerekkozderArhivirovannaya kopiya Basty derekkozinen muragattalgan 18 sәuir 2016 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 13 mausym 2016 Senegal Central Intelligence Agency Tekserildi 20 kazan 2018 World Economic Outlook Database October 2018 2018 Human Development Report United Nations Development Programme 2018 Tekserildi 14 kyrkүjek 2018