Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Есет батыр (1803-1889) - Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы ұлт-азаттық қозғалыстың басшысы.
- 1838 жылы Жоламан батырмен тізе қосып, көтеріліске шығып, Елек қорғанына шабуыл жасады.
- 1847-1878 жылдары Жанқожа батырмен бірге Қоқан, Хиуа хандықтарына қарсы шықты.
- 1847-1858 жылдары Арал теңізінің батыс жағалауын, Үлкен және Кіші Борсық құмдары мен Мүғалжар тауларын, Жем, Сағыз, Ырғыз, Елек, Ойыл, Қиыл өзендерінің бойын жайлаған қазақтардың Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы көтерілісіне басшылық жасады.
- 19 ғасырдың 40-50 жылдарында Есет батыр бастаған ұлт-азаттық көтеріліс негізінен, ұсақ қимыл-әрекеттермен сипатталады. Олар шекараға жақын орналасқан Ресей бекеттеріне шабуыл жасап отырды.
- 1853-54 жылдары Есет батыр басшылығымен қарулы көтеріліске шыққан Кіші жүз қазақтарының шекаралық әкімшілікпен қақтығыстары болды.
- 1854 жылы көктемінде көтерілісшілердің саны 1500-ге жетті. Олар қазақ қауымынан түйе жинауды тоқтату, түтін салығын жою, қазақ даласына жазалаушы отрядтарды жіберуді тоқтату, жайылымдық жерге еркіндік беріп, Жем, Мұғалжар, Елек, Қобда, Жайық өзендерінің бойына еркін көшіп-қонуға мүмкіндік жасауды талап етті.
- 1858 жылы жазалаушы отряд көтерілісті күшпен басты. Есет көтерілістен бас тартқан соң оған кешірім жасалды.
- 1859 жылы тамызда бір топ сүлтан, билермен бірге Санкт-Петербургке жіберіліп, 24 тамызда патшаның қабылдауында болады.
- 1861 жылы қабақ руының басқарушысы болып тағайындалады.
- 1869 жылы Ырғыз уезі бастығының кіші көмекшісі болып бекітілді.
- 1873 жылы Хиуа жорығына қатысқаны үшін патшадан алтын медаль алды.
- 1879 жылы ол қызметтен босатылады.
- 1889 жылы қартайған шағында дүние салды.
| Есет Көтібарұлы | |
|---|---|
 | |
| Дүниеге келгені: | 1803 , Ақтөбе облысы , Шалқар ауданы, Ақши |
| Қайтыс болғаны: | 1889 |
| Мансабы: | батыр |
Есет Көтібарұлының өмірбаяны
Есет батыр Көтібарұлы (1803-1889) - халықтың әйгілі батырларының бірі. Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы ұлт-азаттық қозғалыстың басшысы, Әлімұлы тайпасының тарайтын Шекті руының Қабақ аймағының Қарабас аталығынан шыққан және өз аймағының басқарушысы болған. Ақтөбе облысының Шалқар ауданындағы Шалқар көлінен жеті-он шақырым жердегі Ақши бойында дүниеге келген.
1830-1850 жылдардағы ұлт-азаттық көтеріліс
1838 жылы Жоламан батырмен бірге көтеріліске шығып, Елек қорғанына шабуыл жасаған. 1847-1878 жылдары Жанқожа батырмен бірге Қоқан, Хиуа хандықтарына қарсы шықты. 1847-1858 жылдары Есет батыр Арал теңізінің батыс жағалауын, Үлкен және кіші Борсық құмдары мен Мұғалжар тауларын, Жем, Сағыз, Ырғыз, Елек, Ойыл, Қыйыл өзендерінің бойын жайлаған қазақтардың Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы көтерілісіне басшылық жасады. ХІХ ғасырдың 40-50 жылдарындағы Есет Көтібарұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілісі, негізінен, ұсақ қимыл-әрекеттермен сипатталды. Олар шекараға жақын орналасқан Ресей бекеттеріне шабуыл жасап отырды.
1853-1854 жылдары Есет батырдың басшылығымен қарулы көтеріліске шыққан Кіші жүз қазақтарының шекаралық әкімшілікпен қақтығыстары болды. 1853 жылы осы көтерілісті басуға сұлтан Арыстан Жантөрин, екі казак отряды мен 200 жігітті бастаған сұлтан Таукин, Орал бекінісінен майор Михайлов пен 600 жігітті бастаған сұлтан Е.Қасымов аттанды.Патша әкімшілігінің бұл жоспарынан хабардар болған Есет батыр Көтібарұлы шекті ауылдарын Үстіртке жіберіп, өзі 800 жігітпен жазалаушы отрядтарды күтіп қалды. Жақсы қаруланған жазалаушы отрядтардың көтерілісшілерге қарсы бұл жорықтары нәтижесіз болды. Орынбор генерал-губернаторының нұсқауымен көтерілісті басу келесі көктемге қалдырылды. Есет батыр Көтібарұлы 1853-1854 жылдың қысын Үлкен Борсықта өткізді.
1854 жылы көтерілісшілердің саны 1500-ге жетті. Олар Ресей үкіметінің алдына: қазақ қауымынан түйе жинауды тоқтату, жайылымдық жерге еркіндік беріп, Жем, Мұғалжар, Елек, Қобда, жайық өзендерінің бойларына көшіп-қонуға мүмкіндік жасау туралы талаптарын қойды.
1855 жылы Орынбор генерал-губернаторы Кіші жүздің бір топ билеуші сұлтандарына көтерілісті басып, Есет батырды қолға түсіруге қатаң тапсырма береді. Маусымның аяғында тапсырманы орындау үшін 900 адамдық отрядпен, өзіне бекітілген екі зеңбірегі бар казак жүздігі және дистанция бастықтарымен бірге Арыстан Жантөрин жорыққа аттанып, Ор бекінісінен 140 шақырым жер шамасындағы Елек өзенінің жоғарғы сағасындағы Суықсу шатқалына келіп бекінеді. Сұлтан ордасы мен көтерілісшілер арасында бірнеше күн бойы келіссөз жүргізіліп, екі жақ нақты шешімге келе алмайды. Осыдан кейін Есет батыр өз адамдарымен кеңесіп, сұлтан ордасына шабуыл жасауды ойластырады. 1855 жылы шілдеде көтерілісшілер сұлтан ордасын тұтқиылдан шабуылдап, А.Жантөрин бастаған он шақты би-старшындарын өлтіріп, казак отрядын талқандайды. Бұл оқиғаға мазасызданған Орынбор әкімшілігі көтерілісшілерді басуға тағы да жазалаушы отрядтар жіберіп, олар қазақ ауылдарын қырғынға ұшыратты.
1856 жылы қыркүйекте әскери дала сотының үкімімен А.Есмамбетов, Қ.Қарин және Е.Айнақұловтар атылды. 1857 жылы Ерназар Кенжалин, Бекет Серкебаев, тағы басқа 18 адам Сібірге жер аударылды. 1858 жылы қыркүйекте Бородин басқарған жазалаушы отряд көтерілісті біржолата басты. Есет батыр көтерілістен бас тартқан соң, оған кешірім жарияланды.
1859 жылы тамызда бір топ сұлтан, билермен бірге Санкт-Петерборға жіберіліп, 24 тамызда патша Александр ІІ-нің қабылдауында болды.
1861 жылы Есет Көтібарұлы Алшын тайпасының Әлімұлынан тарайтын Шекті руының қабақ аймағының басқарушысы болып тағайындалды.
1869 жылы Ырғыз уезі бастығының көмекшісі болып бекітілді. 1873 жылы Хиуа жорығына қатысқаны үшін патшадан алтын медаль алды. 1879 жылы ол қызметтен босатылды.
Есет Көтібарұлы туралы тарихи деректер
Есет Көтібарұлы жөнінде деректерді ХІХ ғасырда өзінің көзі тірісінде онымен кездескен жиһангерлер, тарихшылар, саясаткерлер, қоғам қайраткерлері жазып кеткен.
1856-1861 жылдары Ресей сыртқы істер министрлігі Азия департаментінің директоры болған Е.Ковалевский Хиуа сапары кезінде Есет Көтібарұлымен кездескенін былайша суреттейді: «Арал маңындағы Кіші жүз қазақтарының кейбір топтарынан құрылған отаршылдыққа қарсы қозғалысты басқаруынан бұрын Есетті сайын дала торабынан кездестірдім. Есет Геркулес сияқты атлетикалық дене бітімді, келбетті және ерлік іс-әрекеттері кез-келген еуропалықты таңғалдыратындай және бұл қасиеттері өз отандастарына да қатты әсерін тигізген». ХІХ ғасырдағы қазақ даласын еуропалықтарға алғаш рет таныстырған поляктың демократ-революционері, суретші Бронислав Залесский 1865 жылы Парижде француз тілінде шығарған «Қазақ сахарасына саяхат» деген кітабында былай деп жазған: «Мен бір күнімді Есет Көтібаров есімді қырғызбен өткіздім. Ол осы замандағы қазақ даласына танымал ерекше тұлға... ол көсем болып қалды... және қазының міндетін атқарды». Б.Залесский осы сапарында қара қарындашпен Есеттің қырынан отырған суретін салып алған. Есет сол заманда Еуропада, Ресейде суретке түсірілген, ол суреттері кезінде газет-журналдарда жарық көрген санаулы адамдардың бірі болды.
Ресейде табылған ақпарат құралдарында Кіші жүзде Есет батырдың аты 40-шы жылдарда өлтірілген отандасы Кенесарының немесе Кавказдағы Шамильдің атындай қаһарлы болғандығы және оның ұзын бойлы, қара сақалды, мұртты, оның жүзінен қайырымдылық пен сергектік, тұнық әрі сабырлы көздерінен терең ақылдылық, салмақпен айтқан әңгімелерінен оның қазақ болмысын терең білетіндігі және кең парасаттылығы байқалатындығы жазылған. Соңғы жылдары табылған тағы бір дерек шығыстанушы С.Өтенияз Ұлыбританияның Лондон ұлттық кітапханасының сирек кітаптар қорынан 1865 жылы ағылшын тілінде жарық көрген қазақ даласы жайлы кітаптың көшірмесін алып келген. Осы кітаптың 33-беті Есет батырға арналған. Онда Есеттің ұлының үлкені - Назардың да суреті басылған екен. Тарихи деректер бойынша, Орынбор генерал-губернаторы Назар Есетұлын немере ағасы Бекет Серкебайұлымен бірге Орынбор түрмесіне қамайды. Кейін Бекетті Сібірге жер аударады да, Назарды Есеттің қаһарынан сескеніп, босатып жібереді. Осы кітапта Есет батыр бастаған көтеріліс толық жазылады.
Есет Көтібарұлының барлық әулеті ел қорғауға араласып, аттары тарихта қалған. Әкесі Көтібардың ерлігі өз алдына бір төбе немере ағасы Арыстан батыр Тінәліұлы, інілері Бекет Серкебайұлы, Ерназар Кенжалыұлы да тарихта қалған жандар. Арыстан, Көтібар, Есет есімдері «Айман-Шолпан» жырына арқау болған. Есеттің арғы атасы Қалдыбай батыр еліміздің оңтүстігіндегі Сайрам шабуылына қатысып, сүйегі Түркістанда қалған. Есеттің арғы тегі Алтын Орда мен Ноғайлы ұлысының әміршісі болған, атақты «ел қамын жеген «ер Едігеге» барып тіреледі.
Есет батыр Көтібарұлы 1889 жылы қартайған шағында дүние салды. Ол туып-өскен Шалқар ауданындағы Шолақжидеде жерленген. Басына күмбезді кесене тұрғызылған.
Есет Көтібарұлы бастаған көтеріліс
XIX ғ. 50-жылдары Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы Есет Көтібарұлы белсенді күрес жүргізді. Ол Арал теңізіне қарай жылжыған ресейлік әскерге күшті қарсылық көрсетті. Есет Көтібарұлы (1803—1889 жж.) Көтібар батырдың ұрпағы болатын. Ол тек қана өз руы үлкен шектінің арасында емес, сондай-ақ көрші қазақ рулары адай, табын, шөмекей, төртқара, кішкене шекті рулар арасында да үлкен беделге ие болды.
Хиуа және Қоқан хандықтарына қарсы күрес
1847—1848 жж. Жанқожа Нұрмұхамедұлы мен бірлесіп Сырдарияның төменгі бөлігіндегі Хиуалық және Қоқандық жаулап алушыларға қарсы күрес жүргізді. Есет Көтібарұлы хиуалықтарға қарсы күресте Жанқожа Нұрмұхамедовқа бірнеше рет көмек көрсетті. Хиуалық хан Жанқожадан тек сұлтандардың ғана емес, сондай-ақ батырлардың қолымен де құтылуға тырысты. Әрине, халық батыры, Жанқожаның туысы Есет Көтібарұлы Хиуа ханының арандатуына көнген жоқ, керісінше, Хиуалық басқыншыларға қарсы күресте Жанқожаға барынша көмектесті.
Ресей империясына қарсы ұлт-азаттық көтеріліс
1838 ж. Есет Көтібар Жоламан батырмен бірге Ресейдің Елек қамалына шабуыл жасады. Орынбор билеушілері қайткен күнде де Есетті қолға түсіріп, оған патша үкіметін мойындауға мөжбүрлеуді алдарына мақсат етіп қойды. Жазалаушылар Арал теңізінің оңтүстік-батыс жағалауында тұратын көтеріліске қатысушылар мен бейбіт тұрғындарды қатал жазалады. Орынбор генерал-губернаторы көтерілісшілерді басу үшін жазалаушы отрядтарды бірінен соң бірін жіберіп жатты. Бірақ Есет Борсық құмдары мен Үстіртке ауылдар мен ауыр жүктерді дер кезінде жіберіп үлгірді. Даламен жылжып келе жатқан өзінің жігіттерін ол екі топқа бөліп, Ресейдің керуендеріне шабуыл жасап және жазалаушы отрядтармен ұрысқа араласты. 1847 жылдың жазында Жем өзенінің бойында Есет батыр патша үкіметінің жазалаушы әскеріне тұтқиылдан шабуыл жасады.
Патша әкімшілігінің жазалаушы отрядтары Есет Көтібарұлы құрамындағы бірнеше руларды талқандап, материалдық байлықтарын тартып алып, малдарын айдап кетті. Есет бәрібір Орынборлық ведомствоның жазалаушы күштерімен күресті жалғастырды. Патша әкімшілігі Есет батырды қолға түсіру мақсатымен бірнеше рет жазалаушы әскер жіберді. Сонда да Есет батыр өз елінің жер жағдайын жақсы білетін ол жазалаушы отрядты адастырып, таптырмай кетіп жүрді.
1855 жылы Есет Көтібарұлы бастаған көтерілісшілер отаршыл әкімшіліктің қолшоқпары билеуші-сұлтан Арслан Жантөриннің отрядын талқандайды. Сұлтан Арслан Жантөрин қаза болды. Патша үкіметінің сауда керуендері мен бекініс-қамалдарына шабуыл жасаумен болды. Есет батыр тарапынан Хиуамен әскери одақ құру жөнінде жасаған ұсынысы сәтсіз аяқталды. Ресеймен 20 жыл бойы жанқиярлықпен күрес жүргізген Есет батыр 1858 жылы ол патша өкіметінің бейбіт шартын өз еркімен қабылдады. Бұдан әрі патшаға қарсы күресу бос әурешілік екенін түсінді. Патша үкіметі оның бұған дейін Ресей империясына қарсы жүргізген күресіне кешірім жасады. Ол кейінірек тіпті Ырғыз уездік бастығының көмекшісі болып тағайындалды. 1873 ж. Орынбор отрядының құрамында ол Хиуа жорығына қатысты. Бүл жорығы үшін оған "Жігері үшін" алтын медалін иеленді. Есет Көтібарүлы 80 жастан аса өмір сүріп, қайтыс болды. Ол Ақтөбе облысының Шалқар станциясына жақын маңда жерленді.
Көтерілістің негізгі қозғаушы күші езілген қазақ шаруалары еді. Көтерілістің жеңілу себептері: қазақ шаруаларының ұйымдасуының әлсіздігі, стихиялық сипаты, жеке ақсүйек феодалдарының опасыздығы. Көтеріліс жеңілгенімен Оңтүстік Қазақстандағы Қоқан билеушілерінің озбырлығы қазақ еңбекшілерінің, Ресейдің құрамына кіруіне ұмтылған алғышарттардың пісіп-жетілуіне себепші болды.
Дереккөздер
- Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
- Дала Геркулесі. Тауман Төреханов. – Алматы: Атамұра Корпорациясы, 2008. ISBN 9965-21-804-8
- Тауман Төрехановтың ресми сайты, http://www.tauman-torekhanov.com, 2018 жылдың 10 шілде күні тексерілді
- Қaзaқстaн (Қaзaқ елі) тaрихы. Құрастырушы: Ноғайбаева М. Омaрбеков Т. Кәрібaев Б. Қaрaжaн Қ. – Алматы: “ЛитРес” баспасы, 2017. ISBN 9785040889969
- Қанмен жазылған тағдырлар. Тауман Төреханов. – Алматы: Атамұра Корпорациясы, 1999. ISBN 9965-01-320-9
- The Kazakhs. Olcott, M.B. – Stanford University: Hoover Institution Press, 1987. ISBN 9780817993535
- Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 ISBN 9965-607-02-8
- Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — тұлға туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Eset batyr 1803 1889 Resej imperiyasynyn otarshyldyk sayasatyna karsy ult azattyk kozgalystyn basshysy 1838 zhyly Zholaman batyrmen tize kosyp koteriliske shygyp Elek korganyna shabuyl zhasady 1847 1878 zhyldary Zhankozha batyrmen birge Қokan Hiua handyktaryna karsy shykty 1847 1858 zhyldary Aral tenizinin batys zhagalauyn Үlken zhәne Kishi Borsyk kumdary men Mүgalzhar taularyn Zhem Sagyz Yrgyz Elek Ojyl Қiyl ozenderinin bojyn zhajlagan kazaktardyn Resej imperiyasynyn otarshyldyk sayasatyna karsy koterilisine basshylyk zhasady 19 gasyrdyn 40 50 zhyldarynda Eset batyr bastagan ult azattyk koterilis negizinen usak kimyl әrekettermen sipattalady Olar shekaraga zhakyn ornalaskan Resej beketterine shabuyl zhasap otyrdy 1853 54 zhyldary Eset batyr basshylygymen karuly koteriliske shykkan Kishi zhүz kazaktarynyn shekaralyk әkimshilikpen kaktygystary boldy 1854 zhyly kokteminde koterilisshilerdin sany 1500 ge zhetti Olar kazak kauymynan tүje zhinaudy toktatu tүtin salygyn zhoyu kazak dalasyna zhazalaushy otryadtardy zhiberudi toktatu zhajylymdyk zherge erkindik berip Zhem Mugalzhar Elek Қobda Zhajyk ozenderinin bojyna erkin koship konuga mүmkindik zhasaudy talap etti 1858 zhyly zhazalaushy otryad koterilisti kүshpen basty Eset koterilisten bas tartkan son ogan keshirim zhasaldy 1859 zhyly tamyzda bir top sүltan bilermen birge Sankt Peterburgke zhiberilip 24 tamyzda patshanyn kabyldauynda bolady 1861 zhyly kabak ruynyn baskarushysy bolyp tagajyndalady 1869 zhyly Yrgyz uezi bastygynyn kishi komekshisi bolyp bekitildi 1873 zhyly Hiua zhorygyna katyskany үshin patshadan altyn medal aldy 1879 zhyly ol kyzmetten bosatylady 1889 zhyly kartajgan shagynda dүnie saldy Eset KotibarulyDүniege kelgeni 1803 Aktobe oblysy Shalkar audany AkshiҚajtys bolgany 1889Mansaby batyrEset Kotibarulynyn omirbayanyEset batyr Kotibaruly 1803 1889 halyktyn әjgili batyrlarynyn biri Resej imperiyasynyn otarshyldyk sayasatyna karsy ult azattyk kozgalystyn basshysy Әlimuly tajpasynyn tarajtyn Shekti ruynyn Қabak ajmagynyn Қarabas atalygynan shykkan zhәne oz ajmagynyn baskarushysy bolgan Aktobe oblysynyn Shalkar audanyndagy Shalkar kolinen zheti on shakyrym zherdegi Akshi bojynda dүniege kelgen 1830 1850 zhyldardagy ult azattyk koterilis 1838 zhyly Zholaman batyrmen birge koteriliske shygyp Elek korganyna shabuyl zhasagan 1847 1878 zhyldary Zhankozha batyrmen birge Қokan Hiua handyktaryna karsy shykty 1847 1858 zhyldary Eset batyr Aral tenizinin batys zhagalauyn Үlken zhәne kishi Borsyk kumdary men Mugalzhar taularyn Zhem Sagyz Yrgyz Elek Ojyl Қyjyl ozenderinin bojyn zhajlagan kazaktardyn Resej imperiyasynyn otarshyldyk sayasatyna karsy koterilisine basshylyk zhasady HIH gasyrdyn 40 50 zhyldaryndagy Eset Kotibaruly bastagan ult azattyk koterilisi negizinen usak kimyl әrekettermen sipattaldy Olar shekaraga zhakyn ornalaskan Resej beketterine shabuyl zhasap otyrdy 1853 1854 zhyldary Eset batyrdyn basshylygymen karuly koteriliske shykkan Kishi zhүz kazaktarynyn shekaralyk әkimshilikpen kaktygystary boldy 1853 zhyly osy koterilisti basuga sultan Arystan Zhantorin eki kazak otryady men 200 zhigitti bastagan sultan Taukin Oral bekinisinen major Mihajlov pen 600 zhigitti bastagan sultan E Қasymov attandy Patsha әkimshiliginin bul zhosparynan habardar bolgan Eset batyr Kotibaruly shekti auyldaryn Үstirtke zhiberip ozi 800 zhigitpen zhazalaushy otryadtardy kүtip kaldy Zhaksy karulangan zhazalaushy otryadtardyn koterilisshilerge karsy bul zhoryktary nәtizhesiz boldy Orynbor general gubernatorynyn nuskauymen koterilisti basu kelesi koktemge kaldyryldy Eset batyr Kotibaruly 1853 1854 zhyldyn kysyn Үlken Borsykta otkizdi 1854 zhyly koterilisshilerdin sany 1500 ge zhetti Olar Resej үkimetinin aldyna kazak kauymynan tүje zhinaudy toktatu zhajylymdyk zherge erkindik berip Zhem Mugalzhar Elek Қobda zhajyk ozenderinin bojlaryna koship konuga mүmkindik zhasau turaly talaptaryn kojdy 1855 zhyly Orynbor general gubernatory Kishi zhүzdin bir top bileushi sultandaryna koterilisti basyp Eset batyrdy kolga tүsiruge katan tapsyrma beredi Mausymnyn ayagynda tapsyrmany oryndau үshin 900 adamdyk otryadpen ozine bekitilgen eki zenbiregi bar kazak zhүzdigi zhәne distanciya bastyktarymen birge Arystan Zhantorin zhorykka attanyp Or bekinisinen 140 shakyrym zher shamasyndagy Elek ozeninin zhogargy sagasyndagy Suyksu shatkalyna kelip bekinedi Sultan ordasy men koterilisshiler arasynda birneshe kүn bojy kelissoz zhүrgizilip eki zhak nakty sheshimge kele almajdy Osydan kejin Eset batyr oz adamdarymen kenesip sultan ordasyna shabuyl zhasaudy ojlastyrady 1855 zhyly shildede koterilisshiler sultan ordasyn tutkiyldan shabuyldap A Zhantorin bastagan on shakty bi starshyndaryn oltirip kazak otryadyn talkandajdy Bul okigaga mazasyzdangan Orynbor әkimshiligi koterilisshilerdi basuga tagy da zhazalaushy otryadtar zhiberip olar kazak auyldaryn kyrgynga ushyratty 1856 zhyly kyrkүjekte әskeri dala sotynyn үkimimen A Esmambetov Қ Қarin zhәne E Ajnakulovtar atyldy 1857 zhyly Ernazar Kenzhalin Beket Serkebaev tagy baska 18 adam Sibirge zher audaryldy 1858 zhyly kyrkүjekte Borodin baskargan zhazalaushy otryad koterilisti birzholata basty Eset batyr koterilisten bas tartkan son ogan keshirim zhariyalandy 1859 zhyly tamyzda bir top sultan bilermen birge Sankt Peterborga zhiberilip 24 tamyzda patsha Aleksandr II nin kabyldauynda boldy 1861 zhyly Eset Kotibaruly Alshyn tajpasynyn Әlimulynan tarajtyn Shekti ruynyn kabak ajmagynyn baskarushysy bolyp tagajyndaldy 1869 zhyly Yrgyz uezi bastygynyn komekshisi bolyp bekitildi 1873 zhyly Hiua zhorygyna katyskany үshin patshadan altyn medal aldy 1879 zhyly ol kyzmetten bosatyldy Eset Kotibaruly turaly tarihi derekter Eset Kotibaruly zhoninde derekterdi HIH gasyrda ozinin kozi tirisinde onymen kezdesken zhiһangerler tarihshylar sayasatkerler kogam kajratkerleri zhazyp ketken 1856 1861 zhyldary Resej syrtky ister ministrligi Aziya departamentinin direktory bolgan E Kovalevskij Hiua sapary kezinde Eset Kotibarulymen kezdeskenin bylajsha surettejdi Aral manyndagy Kishi zhүz kazaktarynyn kejbir toptarynan kurylgan otarshyldykka karsy kozgalysty baskaruynan buryn Esetti sajyn dala torabynan kezdestirdim Eset Gerkules siyakty atletikalyk dene bitimdi kelbetti zhәne erlik is әreketteri kez kelgen europalykty tangaldyratyndaj zhәne bul kasietteri oz otandastaryna da katty әserin tigizgen HIH gasyrdagy kazak dalasyn europalyktarga algash ret tanystyrgan polyaktyn demokrat revolyucioneri suretshi Bronislav Zalesskij 1865 zhyly Parizhde francuz tilinde shygargan Қazak saharasyna sayahat degen kitabynda bylaj dep zhazgan Men bir kүnimdi Eset Kotibarov esimdi kyrgyzben otkizdim Ol osy zamandagy kazak dalasyna tanymal erekshe tulga ol kosem bolyp kaldy zhәne kazynyn mindetin atkardy B Zalesskij osy saparynda kara karyndashpen Esettin kyrynan otyrgan suretin salyp algan Eset sol zamanda Europada Resejde suretke tүsirilgen ol suretteri kezinde gazet zhurnaldarda zharyk korgen sanauly adamdardyn biri boldy Resejde tabylgan akparat kuraldarynda Kishi zhүzde Eset batyrdyn aty 40 shy zhyldarda oltirilgen otandasy Kenesarynyn nemese Kavkazdagy Shamildin atyndaj kaһarly bolgandygy zhәne onyn uzyn bojly kara sakaldy murtty onyn zhүzinen kajyrymdylyk pen sergektik tunyk әri sabyrly kozderinen teren akyldylyk salmakpen ajtkan әngimelerinen onyn kazak bolmysyn teren biletindigi zhәne ken parasattylygy bajkalatyndygy zhazylgan Songy zhyldary tabylgan tagy bir derek shygystanushy S Өteniyaz Ұlybritaniyanyn London ulttyk kitaphanasynyn sirek kitaptar korynan 1865 zhyly agylshyn tilinde zharyk korgen kazak dalasy zhajly kitaptyn koshirmesin alyp kelgen Osy kitaptyn 33 beti Eset batyrga arnalgan Onda Esettin ulynyn үlkeni Nazardyn da sureti basylgan eken Tarihi derekter bojynsha Orynbor general gubernatory Nazar Esetulyn nemere agasy Beket Serkebajulymen birge Orynbor tүrmesine kamajdy Kejin Beketti Sibirge zher audarady da Nazardy Esettin kaһarynan seskenip bosatyp zhiberedi Osy kitapta Eset batyr bastagan koterilis tolyk zhazylady Eset Kotibarulynyn barlyk әuleti el korgauga aralasyp attary tarihta kalgan Әkesi Kotibardyn erligi oz aldyna bir tobe nemere agasy Arystan batyr Tinәliuly inileri Beket Serkebajuly Ernazar Kenzhalyuly da tarihta kalgan zhandar Arystan Kotibar Eset esimderi Ajman Sholpan zhyryna arkau bolgan Esettin argy atasy Қaldybaj batyr elimizdin ontүstigindegi Sajram shabuylyna katysyp sүjegi Tүrkistanda kalgan Esettin argy tegi Altyn Orda men Nogajly ulysynyn әmirshisi bolgan atakty el kamyn zhegen er Edigege baryp tireledi Eset batyr Kotibaruly 1889 zhyly kartajgan shagynda dүnie saldy Ol tuyp osken Shalkar audanyndagy Sholakzhidede zherlengen Basyna kүmbezdi kesene turgyzylgan Eset Kotibaruly bastagan koterilisXIX g 50 zhyldary Resej imperiyasynyn otarshyldyk sayasatyna karsy Eset Kotibaruly belsendi kүres zhүrgizdi Ol Aral tenizine karaj zhylzhygan resejlik әskerge kүshti karsylyk korsetti Eset Kotibaruly 1803 1889 zhzh Kotibar batyrdyn urpagy bolatyn Ol tek kana oz ruy үlken shektinin arasynda emes sondaj ak korshi kazak rulary adaj tabyn shomekej tortkara kishkene shekti rular arasynda da үlken bedelge ie boldy Hiua zhәne Қokan handyktaryna karsy kүres 1847 1848 zhzh Zhankozha Nurmuhameduly men birlesip Syrdariyanyn tomengi boligindegi Hiualyk zhәne Қokandyk zhaulap alushylarga karsy kүres zhүrgizdi Eset Kotibaruly hiualyktarga karsy kүreste Zhankozha Nurmuhamedovka birneshe ret komek korsetti Hiualyk han Zhankozhadan tek sultandardyn gana emes sondaj ak batyrlardyn kolymen de kutyluga tyrysty Әrine halyk batyry Zhankozhanyn tuysy Eset Kotibaruly Hiua hanynyn arandatuyna kongen zhok kerisinshe Hiualyk baskynshylarga karsy kүreste Zhankozhaga barynsha komektesti Resej imperiyasyna karsy ult azattyk koterilis 1838 zh Eset Kotibar Zholaman batyrmen birge Resejdin Elek kamalyna shabuyl zhasady Orynbor bileushileri kajtken kүnde de Esetti kolga tүsirip ogan patsha үkimetin mojyndauga mozhbүrleudi aldaryna maksat etip kojdy Zhazalaushylar Aral tenizinin ontүstik batys zhagalauynda turatyn koteriliske katysushylar men bejbit turgyndardy katal zhazalady Orynbor general gubernatory koterilisshilerdi basu үshin zhazalaushy otryadtardy birinen son birin zhiberip zhatty Birak Eset Borsyk kumdary men Үstirtke auyldar men auyr zhүkterdi der kezinde zhiberip үlgirdi Dalamen zhylzhyp kele zhatkan ozinin zhigitterin ol eki topka bolip Resejdin keruenderine shabuyl zhasap zhәne zhazalaushy otryadtarmen uryska aralasty 1847 zhyldyn zhazynda Zhem ozeninin bojynda Eset batyr patsha үkimetinin zhazalaushy әskerine tutkiyldan shabuyl zhasady Patsha әkimshiliginin zhazalaushy otryadtary Eset Kotibaruly kuramyndagy birneshe rulardy talkandap materialdyk bajlyktaryn tartyp alyp maldaryn ajdap ketti Eset bәribir Orynborlyk vedomstvonyn zhazalaushy kүshterimen kүresti zhalgastyrdy Patsha әkimshiligi Eset batyrdy kolga tүsiru maksatymen birneshe ret zhazalaushy әsker zhiberdi Sonda da Eset batyr oz elinin zher zhagdajyn zhaksy biletin ol zhazalaushy otryadty adastyryp taptyrmaj ketip zhүrdi 1855 zhyly Eset Kotibaruly bastagan koterilisshiler otarshyl әkimshiliktin kolshokpary bileushi sultan Arslan Zhantorinnin otryadyn talkandajdy Sultan Arslan Zhantorin kaza boldy Patsha үkimetinin sauda keruenderi men bekinis kamaldaryna shabuyl zhasaumen boldy Eset batyr tarapynan Hiuamen әskeri odak kuru zhoninde zhasagan usynysy sәtsiz ayaktaldy Resejmen 20 zhyl bojy zhankiyarlykpen kүres zhүrgizgen Eset batyr 1858 zhyly ol patsha okimetinin bejbit shartyn oz erkimen kabyldady Budan әri patshaga karsy kүresu bos әureshilik ekenin tүsindi Patsha үkimeti onyn bugan dejin Resej imperiyasyna karsy zhүrgizgen kүresine keshirim zhasady Ol kejinirek tipti Yrgyz uezdik bastygynyn komekshisi bolyp tagajyndaldy 1873 zh Orynbor otryadynyn kuramynda ol Hiua zhorygyna katysty Bүl zhorygy үshin ogan Zhigeri үshin altyn medalin ielendi Eset Kotibarүly 80 zhastan asa omir sүrip kajtys boldy Ol Aktobe oblysynyn Shalkar stanciyasyna zhakyn manda zherlendi Koterilistin negizgi kozgaushy kүshi ezilgen kazak sharualary edi Koterilistin zhenilu sebepteri kazak sharualarynyn ujymdasuynyn әlsizdigi stihiyalyk sipaty zheke aksүjek feodaldarynyn opasyzdygy Koterilis zhenilgenimen Ontүstik Қazakstandagy Қokan bileushilerinin ozbyrlygy kazak enbekshilerinin Resejdin kuramyna kiruine umtylgan algysharttardyn pisip zhetiluine sebepshi boldy DerekkozderSayasi tүsindirme sozdik Almaty 2007 ISBN 9965 32 491 3 Dala Gerkulesi Tauman Torehanov Almaty Atamura Korporaciyasy 2008 ISBN 9965 21 804 8 Tauman Torehanovtyn resmi sajty http www tauman torekhanov com 2018 zhyldyn 10 shilde kүni tekserildi Қazakstan Қazak eli tarihy Қurastyrushy Nogajbaeva M Omarbekov T Kәribaev B Қarazhan Қ Almaty LitRes baspasy 2017 ISBN 9785040889969 Қanmen zhazylgan tagdyrlar Tauman Torehanov Almaty Atamura Korporaciyasy 1999 ISBN 9965 01 320 9 The Kazakhs Olcott M B Stanford University Hoover Institution Press 1987 ISBN 9780817993535 Batys Қazakstan oblysy Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2002 ISBN 9965 607 02 8 Tarihi tulgalar Tanymdyk kopshilik basylym Mektep zhasyndagy okushylar men kopshilikke arnalgan Қurastyrushy Togysbaev B Suzhikova A Almaty Almatykitap baspasy 2009 ISBN 978 601 01 0268 2Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul tulga turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz