Қыпшақ тілдері

Қыпшақ тілдері — түркі тілдері арасында тіл саны бойынша ең ірі топтардың бірі. Қыпшақ тілі тармағын ғалымдар Батыс-түркі тілдері (кейде солтүстік-батыс тілдері ) деп атайды. Қыпшақ тілдері орта ғасырда көне түркі тілдері негізінде қалыптасқан.

Қыпшақ тілдері тобы
Жоғрапиялық таралуы:
:	Алтай тілдері ()  Түркі тілдері   Қыпшақ тілдері тобы
Бөлікшелері:	Армян-қыпшақ† Параба Башқұрт Қырымтатар тілі Құман† Қарашай-балқар Қарайым Қарақалпақ Қазақ Қыпшақ† Қырымшақ Құмық Ноғай Ежелгі татар† Татар
Қыпшақ тілдерінің таралу аймағы

Бөлікшелері

Географиясына және тілдің құрамына қарай қыпшақ тілдері келесі тармақтарға бөлінеді :

• - құман, яғни қарайым тілі, қарашай-балқар тілі, құмық тілі, қырымтатар тілі, армян-қыпшақ тілі, ұрым тілі;
• - башқұрт тілі, татар тілі;
• - добруджа татар тілі, қазақ тілі, қарақалпақ тілі, ноғай тілі.
• - алтай тілі, қырғыз тілі.

Ерекшеліктер

Қыпшақ тілдері тобына басқа түркі тілдерінен айырмашылығы:

• дауыстылар саны 8 — 9 болады, ы, і, у, ү ерекше дыбыстары қолданылады;
• ерін үндестігі сирек кездеседі (құлұн — құлын);
• созылыңқы дауыстылары жоқ; в) ғ, г дыбыстары мүлдем айтылмайды не у, й дыбыстарымен алмасады. (тағ>тау);
• сөз басында ұяң б, қатаң т, к, қ дыбыстары болады (болат, тіл — полат, діл);
• б дыбысының орнына м қолданылады (бен — мен);
• сөз басында й ~ ж ~ ж (дж) дыбыстары тұрақсыз келеді (йол — жол (джол);
• кейбір қатаң дыбыстар ұяң айтылады: п>б, қ>ғ, к>г дауыстылар арасында спирант дыбыстарға айналады: п>у; б>у; қ>ғ; к>г.

Көне қыпшақ ескерткіштерінің тілі (Қыпшақ жазба ескерткіштері)

Көне қыпшақ тілі Қимақтар мемлекеті тұсында туындап (9 — 11 ғасырлар), қазіргі тілдердің негізі болған. Моңғолдар үстемдігі тұсында ол тілде сөйлейтін ру-тайпалар ыдырады, Алтын Орда кезінде (13 — 15 ғасырлар) әдеби, ресми тіл ретінде қолданылып, кейін тұтастығынан тағы да айрылды. Сөйтіп, қазіргі Қыпшақ Тілі Тармағы пайда болды. Қыпшақ тілі Осман түріктері тілінің диалектілеріне айналған.

Дереккөздер

1. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic (HTML) (2005). Тексерілді, 18 наурыз 2007.
2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Kipchak". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
3. [1]