Ұлттық сахналық өнер саласы.
Қазақтың кәсіби театр өнерінің қайнар көзі халық шығармашылығына (әнші, ақындар айтысы мен ), ежелден келе жатқан пен (беташар,бәдік, жар-жар, жоқтау, қоштасу, қыз кәде, шілдехана), ойын-сауық (алтыбақан, , қынаменде, ортеке, судыр-судыр) пен , т.б. секілді күлдіргі қулар өнеріне саяды. Қазақ халқының қоғамдық ортасында туған, қиыннан қисын табар тапқыр, ой-қиялы жүйрік, ділмар адамның жиынтық бейнесі болып, аты аңызға айналған Алдар Көсе, Жиренше шешен, Қожанасыр мен есіміне байланысты күлдіргі әңгімелер ел арасында ертеден белгілі. Ал , , , , , Мауқай, , , т.б. белгілі халық қуларының өнері туралы кезінде Ш.Хұсайынов пен Қ.Қуанышбаев (“Шаншарлар”), Ж.Шанин (“Айдарбек”, “”), т.б. драматургтар пьесалар жазды. Қуанышбаев, Е.Өмірзақов т.б. актерлер өз ойындарында халық қуларының бай тәжірибесін мол пайдаланды.Қазіргі қазақ кәсіби театрының тарихы 19 ғасырдың 2-жартысынан басталады. 1859 жылы Оралда, 1869 жылы Орынборда, 1875 жылы орыс драма театрларының негізі қаланып, жұмыс істей бастады. 1890 жылы Семей қаласында “” ұйымдастырылды. Алғашқы драм. шығармаларда “” пьесасының (1907) сюжетін қазақ тұрмысына құрса, ұлттық дастан негізінде 1908 жылы “Бекет” атты драма жазып, кейін оны сахнаға шығарды. 1911 – 12 ж. Шымкент, Ақмешіт (Қызылорда), Ақмола (Астана), Қостанай, Петропавл, Орал мен Семей қалаларында ойын-сауық үйірмелері ұйымдаса бастады. 1913 – 14 жылы Семейде қазақ мұғалімдері мен оқушы-жастар бірлесіп, “шығыс кеші” деген атпен ойын-сауық кештерін ұйымдастырды. Ұлттық театр өнері тарихында мәні зор ойын-сауықтар қатарында: Абайдың қайтыс болғанына он жыл толуына арналған әдеби, этнографиялық-музыкалық кеш (1914), “Біржан мен Сара айтысы” (1915, екеуі де Семейде) және “” (1915, ) сахнаға лайықталған нұсқасын атауға болады. Осы жылдары ұлттық драматургияның алғашқы туындылары жазылып, баспа бетін көрді әрі оның бірқатары әуесқойлар күшімен сахнада қойылды. Мұғалім (“Бақсы”, “”, т.б.) пен (“Малдыбай”, бәрі де 1912) тұңғыш пьесалар жазды. 1917 жылы маусым айында жайлауында (қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы) М.О. Әуезовтің “Еңлік – Кебек” трагедиясы алғаш рет қойылып, оған автордың өзі жетекшілік етті. 1918 – 24 жылы Ақмолада (қазіргі Астанада), , , , , және көптеген қазақ драм. үйірмелері ұйымдастырылып, , , , , , , , , , т.б-лардың драммалық шығармалары сахнаға шығарылды. 1918 жылы , , , т.б. қалаларда бірқатар орыс драма театрлары ашылды. “” сахнасында сол уақытта жарық көрген Аймауытовтың (“”, “”, “”, “”), Әуезовтың (“”, “”, “”, “”), Сейфуллиннің (“”), т.б. пьесалары қойылды. Бұл спектакльдердің көпшілігін сахнада қойған Шанин мен Аймауытов болды. 1925 жылы Қызылорда қаласында тұңғыш кәсіби ұлт театрының (қ. Қазақ драма театры) ұйымдастырылуы Қазақстанның мәдени тарихында мәні зор оқиғаға айналды. Қазақ театрының өнерінің қалыптасып даму кезеңі спектакльдерде натуралистік, әлеуметтік-тұрмыстық және фольклорлық-этнографиялық бояудың қатаң сақталуымен, халық әндерін мол пайдалануымен ерекшеленеді. Мұның өзі бір жағынан театр мен көрермендер арасындағы қарым-қатынасты күшейтуге мүмкіндік туғызса, екінші жағынан актерлердің көп салалы өнерді меңгеруіне жол ашты. Осы кезеңде Қазақ театры ұлттық пьесаларды ғана қоюмен шектелмей, алғаш рет классик. драматургия туындыларын игеруге талпыныс жасады. 1928 жылы Қазақтың мемлекеттік драма театры республикасының жаңа астанасы Алматыға көшіп келді. Әсіресе осы кезеңдегі Қазақ театры өнерінің қалыптасу жолында Әуезов драматургиясы мен Шаниннің режисер қызметінің мәні зор болды. Әуезовтың қуатты қаламынан туған “Қарагөз”, “”, “Абай”, “”, “Түнгі сарын”, т.б. драммалық шығармалары театр репертуарын жандандыра түсті. 30-жылдардың бас кезінде Алматыда (1927 – 28), Риддерде (1930 – 33) және Қарағандыда (1932 – 34) жұмысшы-жастар театры құрылды. Бұларды ұйымдастыруға Қ.Бадыров, К.Қармысов, С.Телғараев көп еңбек сіңірді. Қазақ театры өнерін одан әрі өркендету ісінде 1933 ж. 8 қыркүйекте Қазақстан өлкелік партия к-тінің “” туралы қаулысының рөлі ерекше болды. Осыған орай 1934 жылы Оралда (көркемдік жетекші Ғ.Төребаев), Шымкентте (көркемдік жетекші Ж.Арғынбаев), 1935 жылы Петропавл (1935 – 38) мен Ақтөбеде (1935 – 48), 1936 жылы Қарағанды (көркемдік жетекші Ш.Гатаулин) мен Жамбылда (қазіргі Тараз; көркемдік жетекші Арғынбаев) және 1938 жылы Гурьев (қазіргі Атырау; көркемдік жетекші А.И. Сусанов-Саянский) пен Павлодарда (көркемдік жетекші Н.М. Атаханов) облыстарында қазақ театрлары ашылып, халыққа мәдени қызмет көрсете бастады. Кәсіби дайындығы бар орыс режиссерлері қазақ актерлерін орыс театрының бай тәжірибесімен және К.С. Станиславский жүйесімен таныстырып, кәсіби сахна өнеріне шыңдады, әсіресе орыс, шет ел классикасы мен осы заман драматургиясының озық үлгілерін (Н.В. Гогольдің, Н.Ф. Погодиннің, К.А. Треневтің, У.Шекспирдің пьесалары) театр репертуарына енгізіп байытуда айтарлықтай еңбек сіңірді. 1934 жылы өткен Қазақстан жазушыларының 1 съезінде ұлттық әдебиет мәселесімен бірге драматургия мен театр жайы да кеңінен сөз болып, арнайы баяндамалар тыңдалды. Республика үкіметінің 1935 жылы “Колхоз-совхоз театрларын құру туралы” қабылданған арнайы қаулысынан кейін 30-жылдардың 2-жартысынан бастап көркемөнерпаздар үйірмелері негізінде пайда болған ауданда және ұжымшар, кеңшар театрлары кең қанат жайды. 1937 жылы ұйымдасқанына он жыл толуына байланысты Қазақтың мемлекеттік драма театры академиялық театр деген құрметті атаққа ие болды. Облысы қазақ драма театрлары 1937 жылдан арнаулы сахналық білімі бар жас кадрлармен толықтырыла бастады. Қазақ театр ұжымдарының кезеңінде бірқатар әскери-патриоттық тақырыптағы пьесаларды сахнаға шығарды. Майдандық концерт бригадалары ұйымдастырылды. Соғыс жылдары Қазақстанға келген Ю.А. Завадский, В.П. Марецкая, Н.Д. Мордвинов, Н.И. Сац, Н.М. Ужвий, Г.П. Юра, т.б. көрнекті театр қайраткерлерімен қазақ өнер шеберлерінің өзара шығармашылық қызметі сахналық шеберліктің кемелденіп өсуіне, жалпы рухани мәдениеттің дамуына игі ықпал етті. Режисер-педагогтар О.И. Пыжова мен Б.В. Бибиковтың бірлесіп қойған Шекспирдің “Асауға тұсау” спектаклі (1943, Петруччио – Ш.Айманов, Катарина – Х.Бөкеева) Қазақ драма театрының ең таңдаулы қойылымына айналып, ол актерлер үшін баға жетпес сахналық шыңдалу мектебі болды. Соғыс жылдары Жамбыл, Гурьев (қазіргі Атырау), Қарағанды, Павлодар облысы және 11 ұжымшар-кеңшар театрлары жергілікті көрермендерге белсенді мәдени қызмет көрсетті. 1944 жылы Алматы қаласында Балалар мен жасөспірімдер театры ашылды. Оның алғашқы ұйымдастырушылары режисер Сац пен драматург болды. 2-дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдары республика театрлары халқымыздың бейбіт құрылыстағы еңбегін көрсетуді басты мақсат етіп қойды. Осы кезеңде Қазақ драма театрымен қатар қазіргі Атырауда, Таразда, Қарағандыда, Семейде және Шымкент қалаларында облыстық драма театрлары жұмыс істеді. 1955 жылы Еңбекшіқазақ пен Қаратал ұжымшар-кеңшар театрларының негізінде Талдықорған облыстық драма театры ұйымдасты. 50-жылдары театр сахналарында ұлттық тарихи-фольклорлық драматургия бойынша спектакльдер қою ісі қайта жалғастырылып, біршама жандана түсті. Осыған орай Ғ.Мүсіреповтің “” (1952), “Шоқан Уәлиханов” (1955, екеуінің де режисер ) және “” (1957, режисер А.Тоқпанов) секілді тарихи-ғұмырнамалық тақырыпта жазылған жаңа пьесалар қойылды. Әуезов романының желісімен “Абай” спектаклі (инсценировкасын жасағандар Айманов пен , 1949) сахнаға шығарылды. 1957 – 58 жылы Алматы қаласында “Театр көктемі” деген атпен облыстық театрлардың алғашқы байқауы өткізілді. Байқауда Гурьев (қазіргі Атырау), Семей (қазіргі Шығыс Қазақстан) және Шымкент (қазіргі Оңтүстік Қазақстан) облыстық драма театрлары жүлдегер атанды. Қазақ әдебиеті мен өнерінің 1958 жылы Мәскеуде өткен онкүндігінде Айманов, Қ.Қуанышбаев, В.Б. Харламова КСРО халық артисі, сондай-ақ Ш.Жандарбекова мен С.Майқанова ҚазКСР-інің халық артисі деген құрметті атаққа ие болды, ал Бөкеева, Е.Я. Диордиев, С.Қожамқұлов пен Е.Өмірзақов Ленин орденімен марапатталды. 60-жылдардағы республика театр өмірі тақырыптық бағыт-бағдары мен сахналық жанрының әр алуандығымен ерекшеленді. Бүгінгі күннің көкейкесті мәселелеріне арналған төл пьесалар қою ісі одан әрі жалғасын табумен қатар шет ел драматургиясының туындылары да сахнада кеңінен қойылды. 1970 – 80 жылы республика театрларында осы заман тақырыбына арналған Т.Ахтановтың “Күтпеген кездесуі” мен “Махаббат мұңы”, О.Бөкеевтің “Құлыным, менің”, Ә.Әбішевтің “Мансап пен ұждан”, Н.Оразалиннің “Шырақ жанған түн” пьесалары бойынша спектакльдер қойылды. Осы жылдардағы көркемдік деңгейі жоғары, елеулі сахналық туындылардың бірі – Ә.Нұрпейісовтің трилогиясы негізінде қойылған “Қан мен тер” спектаклі (1973) болды. Ол – қазан төңкерісі қарсаңында қазақ даласындағы әлеум. жағдайдың диалектикасын сахналық көркем тілмен шынайы бейнеледі. Спектакль 1974 жылы КСРО Мемл. сыйлығына (режисер Мәмбетов, суретші жөне актерлер , мен ) ие болды. 1980 – 90 жылы Қазақ театрының режиссерлері республикадағы орыс драма театрлары сахнасында бірқатар спектакльдерді қойды. ҚР Ұлттық ғылым академиясының Әдебиет және өнер институтындағы театр мен кино өнері бөлімі ұлттық театр өнерінің тарихын һәм оның өзекті мәселелерін зерттеумен айналысады. Арнайы білім алған маман театртанушылар: , , , , , , , , , , Қазақстан театр өнерінің мәселелерін зерттеумен айналысты. 1962 жылы Алматы қаласында ерікті шығармашылық ұйым – Қазақ театр қоғамы (қазіргі ҚР Театр қайраткерлерінің одағы) ұйымдастырылды. Қазақ театыр өнері саласындағы таңдаулы туындыларға Күләш Байсейітова атынд. Қазақстанның Мемлекеттік сыйлығы (1966 жылдан жыл сайын, ал 1971 жылдан бастап екі жылда бір рет) беріледі. 1980 жылдардың аяғы мен 90-жылдардың басында әміршіл-әкімшіл жүйенің көбесі сөгіле бастауы, ашық демократиялық қоғамның орнауы мен цензуралық қысымның жойылуы, еліміздің тәуелсіздікке қол жеткізуі нәтижесінде республика театрларының шығармашылық өміріне жаңа леп әкелді, театрлар ұжымдарының алдына соны міндеттер қойды. Театрлар жаңа қоғамдық өмір мен әлеуметтік көзқарас және мақсат-мұратқа сай репертуарлық қорын тың туындылармен кеңейтті. Ұлт өмірінің тарихи белестерін жаңаша бағамдау мәселесі қазақ қаламгерлерінің драмалық шығармаларынан басты орын алып, ол Б.Әбілдаевтың “Айша бибі” (1986, режисер пен , Жамбыл облысы драма театры), “” (1988, режисер , Қазақ жастар мен балалар театры; 1989, режисер , Талдықорған драма театры), (режисер Ш.Зұлқашев),” (екеуі де 1988, режисер А.Сұлтанғалиев, Атырау облысттық драма театры), Әуезовтің “” (1989, режисер ) мен “Хан Кене” (1992, режисер Қ.Жетпісбаев, екеуі де Талдықорған драма театрында), “” (1992, режисер Ә.С. Рақымов), Иран-Ғайыптың “Шыңғыс хан” (1994, режисер Б.Атабаев), “Абылайханның ақырғы күндері” (1996, режисер Байсеркеұлы), Оразалиннің “Қилы кезең” (Әуезовтің шығармасы бойынша; 1997, режисер ), Ә.Кекілбаевтың “Абылай хан” (1998, режисер Атабаев, бәрі де Қазақтың мемлекеттік академиялық драма театрында), пен “” (1993, режисер Құлданов, Шымкент облыстық драма театры), “” (режисер , Қарағанды облыстық драма театры), О.Дастановтың “” (екеуі де 1998, режисер , Қазақ жастар мен балалар театры), т.б. спектакльдерде өзінің көркем сахналық шешімін тапты. 20 ғасырдың 90-жылдары Ақмола, Павлодар, Арқалық, Орал, Ақтөбе, Көкшетау, Петропавл, Өскемен, Жезқазған, Атырау, Түркістан қ-ларында жаңадан қазақ театрлары ұйымдастырылды. 1975 жылы Республикада орыс драма театры академиясы театр атағын алды.1976 жылы ұлттық театрдың негізін салушылардың бірі Қожамқұлов Социалисттік Еңбек Ері атанды, ал режисер Мәмбетовке КСРО халық арт. (2000), Халық қаһарманы атағы беріліп, жоғары ерекшелік белгісі – Алтын жұлдыз тапсырылған (2000). Идеялық-көркемдік жағынан уақыт талабына сай сапалы репертуары бар, халыққа жүйелі түрде мәдени қызмет көрсетіп отыратын үздік ұжымдарға (1959 жылдан) халық театры атағы берілді. 1985 жылы Қазақстандағы әуесқой ұжымдардың жалпы саны 20 191 жетті, оның 184-і кезінде халық театры атағына ие болды. Қалың көпшілікке танымал халық театрлары қатарында Абай (бұрынғы Семей облысы), Таран (Қостанай облысы), Шаян халық театры (Оңтүстік Қазақстан облысы) болды. Қазақстанда кәсіби 35 театр, оның ішінде 9 қазақ драма театры – Ақтөбеде (1993), Алматыда (1926), Атырауда (1938), Тараз бен Қарағандыда (1936), Қызылордада 1960), Оралда (1991), Талдықорғанда (1975), Шымкентте (1934); 6 қазақ музыкалы драма театры – Арқалықта (1972 жылдан, 1988 жылы Жезқазғанға қоныс аударды), Жетісайда (1969), Көкшетауда (1995), Павлодарда (1990), Семейде (1934), Түркістанда (2002); 2 Балалар мен жас өспірімдер театры (1947 жылдан қазақ, ал 1945 жылдан орыс театры); Неміс драма театры (1980, Теміртау, қазір Алматы қаласында); 3 музыкалы комедия театры – орыс (1973, Қарағанды), ұйғыр (1934, Алматы) және корей (1968, Алматы); 5 қуыршақ театры – Алматыда (1935, қазақ және орыс труппалары), Ақтөбе мен Жезқазғанда (1985), Ақтауда (1981) және Шымкентте (1983) жұмыс істеді.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, V том
Сілтемелер
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ұlttyk sahnalyk oner salasy Қazaktyn kәsibi teatr onerinin kajnar kozi halyk shygarmashylygyna әnshi akyndar ajtysy men ezhelden kele zhatkan pen betashar bәdik zhar zhar zhoktau koshtasu kyz kәde shildehana ojyn sauyk altybakan kynamende orteke sudyr sudyr pen t b sekildi kүldirgi kular onerine sayady Қazak halkynyn kogamdyk ortasynda tugan kiynnan kisyn tabar tapkyr oj kiyaly zhүjrik dilmar adamnyn zhiyntyk bejnesi bolyp aty anyzga ajnalgan Aldar Kose Zhirenshe sheshen Қozhanasyr men esimine bajlanysty kүldirgi әngimeler el arasynda erteden belgili Al Maukaj t b belgili halyk kularynyn oneri turaly kezinde Sh Husajynov pen Қ Қuanyshbaev Shansharlar Zh Shanin Ajdarbek t b dramaturgtar pesalar zhazdy Қuanyshbaev E Өmirzakov t b akterler oz ojyndarynda halyk kularynyn baj tәzhiribesin mol pajdalandy Қazirgi kazak kәsibi teatrynyn tarihy 19 gasyrdyn 2 zhartysynan bastalady 1859 zhyly Oralda 1869 zhyly Orynborda 1875 zhyly orys drama teatrlarynyn negizi kalanyp zhumys istej bastady 1890 zhyly Semej kalasynda ujymdastyryldy Algashky dram shygarmalarda pesasynyn 1907 syuzhetin kazak turmysyna kursa ulttyk dastan negizinde 1908 zhyly Beket atty drama zhazyp kejin ony sahnaga shygardy 1911 12 zh Shymkent Akmeshit Қyzylorda Akmola Astana Қostanaj Petropavl Oral men Semej kalalarynda ojyn sauyk үjirmeleri ujymdasa bastady 1913 14 zhyly Semejde kazak mugalimderi men okushy zhastar birlesip shygys keshi degen atpen ojyn sauyk keshterin ujymdastyrdy Ұlttyk teatr oneri tarihynda mәni zor ojyn sauyktar katarynda Abajdyn kajtys bolganyna on zhyl toluyna arnalgan әdebi etnografiyalyk muzykalyk kesh 1914 Birzhan men Sara ajtysy 1915 ekeui de Semejde zhәne 1915 sahnaga lajyktalgan nuskasyn atauga bolady Osy zhyldary ulttyk dramaturgiyanyn algashky tuyndylary zhazylyp baspa betin kordi әri onyn birkatary әueskojlar kүshimen sahnada kojyldy Mugalim Baksy t b pen Maldybaj bәri de 1912 tungysh pesalar zhazdy 1917 zhyly mausym ajynda zhajlauynda kazirgi Shygys Қazakstan oblysy Abaj audany M O Әuezovtin Enlik Kebek tragediyasy algash ret kojylyp ogan avtordyn ozi zhetekshilik etti 1918 24 zhyly Akmolada kazirgi Astanada zhәne koptegen kazak dram үjirmeleri ujymdastyrylyp t b lardyn drammalyk shygarmalary sahnaga shygaryldy 1918 zhyly t b kalalarda birkatar orys drama teatrlary ashyldy sahnasynda sol uakytta zharyk korgen Ajmauytovtyn Әuezovtyn Sejfullinnin t b pesalary kojyldy Bul spektaklderdin kopshiligin sahnada kojgan Shanin men Ajmauytov boldy 1925 zhyly Қyzylorda kalasynda tungysh kәsibi ult teatrynyn k Қazak drama teatry ujymdastyryluy Қazakstannyn mәdeni tarihynda mәni zor okigaga ajnaldy Қazak teatrynyn onerinin kalyptasyp damu kezeni spektaklderde naturalistik әleumettik turmystyk zhәne folklorlyk etnografiyalyk boyaudyn katan saktaluymen halyk әnderin mol pajdalanuymen erekshelenedi Munyn ozi bir zhagynan teatr men korermender arasyndagy karym katynasty kүshejtuge mүmkindik tugyzsa ekinshi zhagynan akterlerdin kop salaly onerdi mengeruine zhol ashty Osy kezende Қazak teatry ulttyk pesalardy gana koyumen shektelmej algash ret klassik dramaturgiya tuyndylaryn igeruge talpynys zhasady 1928 zhyly Қazaktyn memlekettik drama teatry respublikasynyn zhana astanasy Almatyga koship keldi Әsirese osy kezendegi Қazak teatry onerinin kalyptasu zholynda Әuezov dramaturgiyasy men Shaninnin rezhiser kyzmetinin mәni zor boldy Әuezovtyn kuatty kalamynan tugan Қaragoz Abaj Tүngi saryn t b drammalyk shygarmalary teatr repertuaryn zhandandyra tүsti 30 zhyldardyn bas kezinde Almatyda 1927 28 Ridderde 1930 33 zhәne Қaragandyda 1932 34 zhumysshy zhastar teatry kuryldy Bulardy ujymdastyruga Қ Badyrov K Қarmysov S Telgaraev kop enbek sinirdi Қazak teatry onerin odan әri orkendetu isinde 1933 zh 8 kyrkүjekte Қazakstan olkelik partiya k tinin turaly kaulysynyn roli erekshe boldy Osygan oraj 1934 zhyly Oralda korkemdik zhetekshi Ғ Torebaev Shymkentte korkemdik zhetekshi Zh Argynbaev 1935 zhyly Petropavl 1935 38 men Aktobede 1935 48 1936 zhyly Қaragandy korkemdik zhetekshi Sh Gataulin men Zhambylda kazirgi Taraz korkemdik zhetekshi Argynbaev zhәne 1938 zhyly Gurev kazirgi Atyrau korkemdik zhetekshi A I Susanov Sayanskij pen Pavlodarda korkemdik zhetekshi N M Atahanov oblystarynda kazak teatrlary ashylyp halykka mәdeni kyzmet korsete bastady Kәsibi dajyndygy bar orys rezhisserleri kazak akterlerin orys teatrynyn baj tәzhiribesimen zhәne K S Stanislavskij zhүjesimen tanystyryp kәsibi sahna onerine shyndady әsirese orys shet el klassikasy men osy zaman dramaturgiyasynyn ozyk үlgilerin N V Gogoldin N F Pogodinnin K A Trenevtin U Shekspirdin pesalary teatr repertuaryna engizip bajytuda ajtarlyktaj enbek sinirdi 1934 zhyly otken Қazakstan zhazushylarynyn 1 sezinde ulttyk әdebiet mәselesimen birge dramaturgiya men teatr zhajy da keninen soz bolyp arnajy bayandamalar tyndaldy Respublika үkimetinin 1935 zhyly Kolhoz sovhoz teatrlaryn kuru turaly kabyldangan arnajy kaulysynan kejin 30 zhyldardyn 2 zhartysynan bastap korkemonerpazdar үjirmeleri negizinde pajda bolgan audanda zhәne uzhymshar kenshar teatrlary ken kanat zhajdy 1937 zhyly ujymdaskanyna on zhyl toluyna bajlanysty Қazaktyn memlekettik drama teatry akademiyalyk teatr degen kurmetti atakka ie boldy Oblysy kazak drama teatrlary 1937 zhyldan arnauly sahnalyk bilimi bar zhas kadrlarmen tolyktyryla bastady Қazak teatr uzhymdarynyn kezeninde birkatar әskeri patriottyk takyryptagy pesalardy sahnaga shygardy Majdandyk koncert brigadalary ujymdastyryldy Sogys zhyldary Қazakstanga kelgen Yu A Zavadskij V P Mareckaya N D Mordvinov N I Sac N M Uzhvij G P Yura t b kornekti teatr kajratkerlerimen kazak oner sheberlerinin ozara shygarmashylyk kyzmeti sahnalyk sheberliktin kemeldenip osuine zhalpy ruhani mәdeniettin damuyna igi ykpal etti Rezhiser pedagogtar O I Pyzhova men B V Bibikovtyn birlesip kojgan Shekspirdin Asauga tusau spektakli 1943 Petruchchio Sh Ajmanov Katarina H Bokeeva Қazak drama teatrynyn en tandauly kojylymyna ajnalyp ol akterler үshin baga zhetpes sahnalyk shyndalu mektebi boldy Sogys zhyldary Zhambyl Gurev kazirgi Atyrau Қaragandy Pavlodar oblysy zhәne 11 uzhymshar kenshar teatrlary zhergilikti korermenderge belsendi mәdeni kyzmet korsetti 1944 zhyly Almaty kalasynda Balalar men zhasospirimder teatry ashyldy Onyn algashky ujymdastyrushylary rezhiser Sac pen dramaturg boldy 2 dүniezhүzilik sogystan kejingi zhyldary respublika teatrlary halkymyzdyn bejbit kurylystagy enbegin korsetudi basty maksat etip kojdy Osy kezende Қazak drama teatrymen katar kazirgi Atyrauda Tarazda Қaragandyda Semejde zhәne Shymkent kalalarynda oblystyk drama teatrlary zhumys istedi 1955 zhyly Enbekshikazak pen Қaratal uzhymshar kenshar teatrlarynyn negizinde Taldykorgan oblystyk drama teatry ujymdasty 50 zhyldary teatr sahnalarynda ulttyk tarihi folklorlyk dramaturgiya bojynsha spektaklder koyu isi kajta zhalgastyrylyp birshama zhandana tүsti Osygan oraj Ғ Mүsirepovtin 1952 Shokan Uәlihanov 1955 ekeuinin de rezhiser zhәne 1957 rezhiser A Tokpanov sekildi tarihi gumyrnamalyk takyrypta zhazylgan zhana pesalar kojyldy Әuezov romanynyn zhelisimen Abaj spektakli inscenirovkasyn zhasagandar Ajmanov pen 1949 sahnaga shygaryldy 1957 58 zhyly Almaty kalasynda Teatr koktemi degen atpen oblystyk teatrlardyn algashky bajkauy otkizildi Bajkauda Gurev kazirgi Atyrau Semej kazirgi Shygys Қazakstan zhәne Shymkent kazirgi Ontүstik Қazakstan oblystyk drama teatrlary zhүldeger atandy Қazak әdebieti men onerinin 1958 zhyly Mәskeude otken onkүndiginde Ajmanov Қ Қuanyshbaev V B Harlamova KSRO halyk artisi sondaj ak Sh Zhandarbekova men S Majkanova ҚazKSR inin halyk artisi degen kurmetti atakka ie boldy al Bokeeva E Ya Diordiev S Қozhamkulov pen E Өmirzakov Lenin ordenimen marapattaldy 60 zhyldardagy respublika teatr omiri takyryptyk bagyt bagdary men sahnalyk zhanrynyn әr aluandygymen erekshelendi Bүgingi kүnnin kokejkesti mәselelerine arnalgan tol pesalar koyu isi odan әri zhalgasyn tabumen katar shet el dramaturgiyasynyn tuyndylary da sahnada keninen kojyldy 1970 80 zhyly respublika teatrlarynda osy zaman takyrybyna arnalgan T Ahtanovtyn Kүtpegen kezdesui men Mahabbat muny O Bokeevtin Қulynym menin Ә Әbishevtin Mansap pen uzhdan N Orazalinnin Shyrak zhangan tүn pesalary bojynsha spektaklder kojyldy Osy zhyldardagy korkemdik dengeji zhogary eleuli sahnalyk tuyndylardyn biri Ә Nurpejisovtin trilogiyasy negizinde kojylgan Қan men ter spektakli 1973 boldy Ol kazan tonkerisi karsanynda kazak dalasyndagy әleum zhagdajdyn dialektikasyn sahnalyk korkem tilmen shynajy bejneledi Spektakl 1974 zhyly KSRO Meml syjlygyna rezhiser Mәmbetov suretshi zhone akterler men ie boldy 1980 90 zhyly Қazak teatrynyn rezhisserleri respublikadagy orys drama teatrlary sahnasynda birkatar spektaklderdi kojdy ҚR Ұlttyk gylym akademiyasynyn Әdebiet zhәne oner institutyndagy teatr men kino oneri bolimi ulttyk teatr onerinin tarihyn һәm onyn ozekti mәselelerin zertteumen ajnalysady Arnajy bilim algan maman teatrtanushylar Қazakstan teatr onerinin mәselelerin zertteumen ajnalysty 1962 zhyly Almaty kalasynda erikti shygarmashylyk ujym Қazak teatr kogamy kazirgi ҚR Teatr kajratkerlerinin odagy ujymdastyryldy Қazak teatyr oneri salasyndagy tandauly tuyndylarga Kүlәsh Bajsejitova atynd Қazakstannyn Memlekettik syjlygy 1966 zhyldan zhyl sajyn al 1971 zhyldan bastap eki zhylda bir ret beriledi 1980 zhyldardyn ayagy men 90 zhyldardyn basynda әmirshil әkimshil zhүjenin kobesi sogile bastauy ashyk demokratiyalyk kogamnyn ornauy men cenzuralyk kysymnyn zhojyluy elimizdin tәuelsizdikke kol zhetkizui nәtizhesinde respublika teatrlarynyn shygarmashylyk omirine zhana lep әkeldi teatrlar uzhymdarynyn aldyna sony mindetter kojdy Teatrlar zhana kogamdyk omir men әleumettik kozkaras zhәne maksat muratka saj repertuarlyk koryn tyn tuyndylarmen kenejtti Ұlt omirinin tarihi belesterin zhanasha bagamdau mәselesi kazak kalamgerlerinin dramalyk shygarmalarynan basty oryn alyp ol B Әbildaevtyn Ajsha bibi 1986 rezhiser pen Zhambyl oblysy drama teatry 1988 rezhiser Қazak zhastar men balalar teatry 1989 rezhiser Taldykorgan drama teatry rezhiser Sh Zulkashev ekeui de 1988 rezhiser A Sultangaliev Atyrau oblysttyk drama teatry Әuezovtin 1989 rezhiser men Han Kene 1992 rezhiser Қ Zhetpisbaev ekeui de Taldykorgan drama teatrynda 1992 rezhiser Ә S Rakymov Iran Ғajyptyn Shyngys han 1994 rezhiser B Atabaev Abylajhannyn akyrgy kүnderi 1996 rezhiser Bajserkeuly Orazalinnin Қily kezen Әuezovtin shygarmasy bojynsha 1997 rezhiser Ә Kekilbaevtyn Abylaj han 1998 rezhiser Atabaev bәri de Қazaktyn memlekettik akademiyalyk drama teatrynda pen 1993 rezhiser Қuldanov Shymkent oblystyk drama teatry rezhiser Қaragandy oblystyk drama teatry O Dastanovtyn ekeui de 1998 rezhiser Қazak zhastar men balalar teatry t b spektaklderde ozinin korkem sahnalyk sheshimin tapty 20 gasyrdyn 90 zhyldary Akmola Pavlodar Arkalyk Oral Aktobe Kokshetau Petropavl Өskemen Zhezkazgan Atyrau Tүrkistan k larynda zhanadan kazak teatrlary ujymdastyryldy 1975 zhyly Respublikada orys drama teatry akademiyasy teatr atagyn aldy 1976 zhyly ulttyk teatrdyn negizin salushylardyn biri Қozhamkulov Socialisttik Enbek Eri atandy al rezhiser Mәmbetovke KSRO halyk art 2000 Halyk kaһarmany atagy berilip zhogary erekshelik belgisi Altyn zhuldyz tapsyrylgan 2000 Ideyalyk korkemdik zhagynan uakyt talabyna saj sapaly repertuary bar halykka zhүjeli tүrde mәdeni kyzmet korsetip otyratyn үzdik uzhymdarga 1959 zhyldan halyk teatry atagy berildi 1985 zhyly Қazakstandagy әueskoj uzhymdardyn zhalpy sany 20 191 zhetti onyn 184 i kezinde halyk teatry atagyna ie boldy Қalyn kopshilikke tanymal halyk teatrlary katarynda Abaj buryngy Semej oblysy Taran Қostanaj oblysy Shayan halyk teatry Ontүstik Қazakstan oblysy boldy Қazakstanda kәsibi 35 teatr onyn ishinde 9 kazak drama teatry Aktobede 1993 Almatyda 1926 Atyrauda 1938 Taraz ben Қaragandyda 1936 Қyzylordada 1960 Oralda 1991 Taldykorganda 1975 Shymkentte 1934 6 kazak muzykaly drama teatry Arkalykta 1972 zhyldan 1988 zhyly Zhezkazganga konys audardy Zhetisajda 1969 Kokshetauda 1995 Pavlodarda 1990 Semejde 1934 Tүrkistanda 2002 2 Balalar men zhas ospirimder teatry 1947 zhyldan kazak al 1945 zhyldan orys teatry Nemis drama teatry 1980 Temirtau kazir Almaty kalasynda 3 muzykaly komediya teatry orys 1973 Қaragandy ujgyr 1934 Almaty zhәne korej 1968 Almaty 5 kuyrshak teatry Almatyda 1935 kazak zhәne orys truppalary Aktobe men Zhezkazganda 1985 Aktauda 1981 zhәne Shymkentte 1983 zhumys istedi Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 V tomSiltemelerBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet