Қынаменде ұлттық ойын сауық кеші Күйеу жігіт қалыңдық отауына немесе қыз үйіне жолдастарымен алғаш келген күні өтеді Шығ

Қынаменде — ұлттық ойын-сауық кеші. Күйеу жігіт қалыңдық отауына немесе қыз үйіне жолдастарымен алғаш келген күні өтеді. Шығыс халықтарында Қынаменде кеші күйеу қалыңдықпен бірге болған күннің ертеңінде де өткізіледі. Қынаменде кешіне қатысушы қыз-келіншектер қызыл-жасыл киініп, тырнақтарын бояйтын болған.

В. В. Радлов өз сөздігінде: “Қынаменде — тырнақ бояйтын қызыл бояу. Мұсылмандар тырнақтарына қына жағады. Осман түріктері үйлену тойынан кейінгі түнді “қына гешесі” деп атайды.

Бұлай атайтын себебі — қалыңдық қына түнінің алдында саусақтарын қынамен бояп алады” деп жазды. Қалыңдықтың тырнағын қынамен бояйтын салт қазақ тұрмысында ертеде болған.

«Қынаменде» (дәстүр) «Қынаменде, жар-жар мен беташар бар, өлеңсіз солар қызық бола ма гүл?»(Абай). Бұл да ұлттық ғұрыпымызда салтанатты да, көңілді кештің бірі. Құда түсіп, уәде пісіп, қалың мал төлеген соң күйеудің атастырған қалыңдығын алғаш рет көруге келген тойы «қынаменде» деп аталады. Шығыс халықтарында «қынаменде» кеші қыз абыройының тазалығын білдіру үшін қалыңдықпен бірге болған күннің ертеңіне де өткізіледі. Ән, күй, би қатар жүргізілетіндіктен «қынаменде» жас жұбайлардың шаттық кешіне, жастардың махаббат мұратына жету символына айналған. Бұл да дәстүрге бай еліміздің тәрбиелік ережесінің бір саласы.

Күйеудің бұл жолы әр жерде әр түрлі аталатынын да айта кеткен жөн. Мұны кей жер «қалыңдық ойнау» дейді, кей жерде «ұрын келу» дейді. «Бір күні күйеу байғұс ұрын келді, Қисайтып жаман бөркін қырын келді» (Н.Ахметбеков).

Қазақ үшін әсіресе жеңгелер мен жастар үшін бұл да бір той десе де болады. Болашақ күйеу қыз ауылына өзінше «көрінбеген» болып, бірақ қараңғы түсе салтанатпен, жолдас-жораларымен келеді. Мұны «есік көру» көбінесе «ұрын келу» деп айтады. Күйеу осы жолы өзінің болашақ жарын көріп танысып-білісіп, тілдесіп көңілін демдейді.

Әрине «ұрын келудің де кәде-жораларын аз емес. «Сені күтіп жүгіреміз деп ентігіп қалдық» деп «ентікпе» сұрап жеңгелері келеді, «балдыз көрімдік» деп тағы біреулері келеді, тағы да сол сияқты.

Дереккөздер

Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
КСЭ.7 том
Салт-дәстүрлер кітабы,Атамұра 2011ж.

Сыртқы сілтемелер

http://www.atazholy.kz/salt-d-st-r-det-ryp-yrymdar.html?start=14 Мұрағатталған 1 ақпанның 2014 жылы.

Осы мақала қазақ мәдениеті туралы бастама болып табылады. Бұны толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесуіңізді сұраймыз.

[1] Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8

[2] КСЭ.7 том

[3] Салт-дәстүрлер кітабы,Атамұра 2011ж.