Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жиде (Elaeagnus) — жиде тұқымдасына жататын жапырақ тастайтын (кейбіреулері мәңгі жасыл) ағаш. Бұта түрлері де бар.
| Жиде | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Elaeagnus commutata | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
 | ||||||||||||||
| түрлері | ||||||||||||||
| 50–70 түрі белгілі |
Қазақстанда 2 түрі бар: (E.turcomanіca), үшкіржеміс жидесі (E.oxycarpa). Солтүстік облыстардан басқа барлық жерлерде өседі. Бұталары тікенді, күміс түсті ұзынша кезек орналасқан жапырақтары болады. Гүлі қос жынысты. Жазғытұрым гүлдейді. Жиде — шірнелі өсімдік. Тұқымынан, тамыр өскінінен не тамыртүбінен көбейеді. Жемісі — , сырты ұнтақты жұмсақ қабықпен жабылған, түсі қызғылттау, бірақ қоңыр қабыршақпен жабылғаннан кейін күлгін көрінеді. Оны жеуге болады. Жиденің барлық түрі — әсемдік өсімдіктер. Оларды шөлді жерлерді көгалдандыруға, құм тоқтатуға, өзен мен арналардың жағасын бекітуге, т.б. пайдаланылады. Ағашын, сүрегін құрылысқа және отын ретінде, жемісін медицинада қолданады, құстарға жақсы азық болады. Жапырағы мен қабығында бояулық және илік заттар бар. Сабағынан алынатын сағызды заттан () лак және бояу өндіріледі.
Өсімдік туралы
Жиде – жидектер тұқымдасына жататын ағаш және бұталы өсімдік. Жиде ағашы еліміздің барлық өңірінде өседі. Биіктігі 10 метрге дейін жететін бұталы ағаш. Жапырақтарының үстіңгі беті сұрғылт көк, астыңғы жағы ақшыл, діңі және бұтақтары жылтыр, қызыл-қоңыр түсті. Жапырақтары сопақша келген, ұзындығы 3-8 см, ені 0,4-1,8 см. Гүлі ұсақ, жұпар, хош иісті, қызғылт сары. Гүлінің жұпар иісі жүз метрге дейін шығып тұрады. Жиденің гүлінен ара бал жинайды. Жиде жеміс-жидек тұқымдастарының ішіндегі ең соңында гүлдейтін ағаш. Еліміздің оңтүстік өңірлерінде мамыр мен маусымда, ал солтүстік өңірлерде маусым мен шілде айларында гүлдейді. Жидегі сүйекті, тәтті, құрғақ болады. Дүние жүзінде жиденің 40-қа жуық түрі бар. Қазақстанда 2 түрі өседі. Біріншісі – ұсақ, ақшыл түсті, сүйір жемісті жидек ағашы. Биіктігі 3-4 метр, бұталары тікенді болып келеді. Республикамыздың батысында, оңтүстігінде, Жоңғар, Іле, Күнгей Алатауларында,Қаратауда, сонымен бірге Сырдария, Шу, Талас, Іле, Арыс, Сарысу өзендерінің маңайында, көл бойындағы тоғайларда, құмды және сортаң жерлерде өседі. Екіншісі – түрікмен жидесі еліміздің оңтүстік аймағында өседі. Биіктігі 3-8 метр. Жидегі ірі, түсі қоңыр.
Қолданылуы
Жиде – көптеген дертке шипа. Гүлінің құрамында эфир майы, жапырағында аскорбин қышқылы болады. Сабағы мен бұтағының құрамында және бояу заттары бар. Жидегінде қант, органикалық қышқылдар, ақуыз, көмірсулар, фруктоза, аздап , дәрумендер бар. Жидеде Е дәрумені көп болады. Жидені іштің ауырғанын басу, иммунитетті көтеру, ас қорыту органдарының жұмысын жақсарту үшін пайдаланады. Жүрек-қан тамырлары ауруларын жидек жемісімен емдейді. Жиде құрғақшылыққа төзімді. Оны құм тоқтатуға, жыра, арық, өзен бойын, қаланы көгалдандыруға пайдалану керек. Гүлінен хош иісті май, иіс сулар алынады. Жиде балы адам денсаулығына өте пайдалы.
Тағы қараңыз
- Жаңғақ
- Жаңғақтар
- Бидай
- Дән
- Жеміс ағашы
- Жетілмеген дән
Сілтемелер
- Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.
Дереккөздер
Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Жидектер: Дидактикалық материал. - Алматы, 2011. - 16 б;ISBN 978-601-7237-31-8
- Қазақ тілі терминдер сөздігі I том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhide Elaeagnus zhide tukymdasyna zhatatyn zhapyrak tastajtyn kejbireuleri mәngi zhasyl agash Buta tүrleri de bar ZhideElaeagnus commutataDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Қos zharnaktylar unranked Saby Tukymdasy ZhidelerTegi Elaeagnus Karl Linnejtүrleri50 70 tүri belgili Қazakstanda 2 tүri bar E turcomanica үshkirzhemis zhidesi E oxycarpa Soltүstik oblystardan baska barlyk zherlerde osedi Butalary tikendi kүmis tүsti uzynsha kezek ornalaskan zhapyraktary bolady Gүli kos zhynysty Zhazgyturym gүldejdi Zhide shirneli osimdik Tukymynan tamyr oskininen ne tamyrtүbinen kobejedi Zhemisi syrty untakty zhumsak kabykpen zhabylgan tүsi kyzgylttau birak konyr kabyrshakpen zhabylgannan kejin kүlgin korinedi Ony zheuge bolady Zhidenin barlyk tүri әsemdik osimdikter Olardy sholdi zherlerdi kogaldandyruga kum toktatuga ozen men arnalardyn zhagasyn bekituge t b pajdalanylady Agashyn sүregin kurylyska zhәne otyn retinde zhemisin medicinada koldanady kustarga zhaksy azyk bolady Zhapyragy men kabygynda boyaulyk zhәne ilik zattar bar Sabagynan alynatyn sagyzdy zattan lak zhәne boyau ondiriledi Өsimdik turalyZhide zhidekter tukymdasyna zhatatyn agash zhәne butaly osimdik Zhide agashy elimizdin barlyk onirinde osedi Biiktigi 10 metrge dejin zhetetin butaly agash Zhapyraktarynyn үstingi beti surgylt kok astyngy zhagy akshyl dini zhәne butaktary zhyltyr kyzyl konyr tүsti Zhapyraktary sopaksha kelgen uzyndygy 3 8 sm eni 0 4 1 8 sm Gүli usak zhupar hosh iisti kyzgylt sary Gүlinin zhupar iisi zhүz metrge dejin shygyp turady Zhidenin gүlinen ara bal zhinajdy Zhide zhemis zhidek tukymdastarynyn ishindegi en sonynda gүldejtin agash Elimizdin ontүstik onirlerinde mamyr men mausymda al soltүstik onirlerde mausym men shilde ajlarynda gүldejdi Zhidegi sүjekti tәtti kurgak bolady Dүnie zhүzinde zhidenin 40 ka zhuyk tүri bar Қazakstanda 2 tүri osedi Birinshisi usak akshyl tүsti sүjir zhemisti zhidek agashy Biiktigi 3 4 metr butalary tikendi bolyp keledi Respublikamyzdyn batysynda ontүstiginde Zhongar Ile Kүngej Alataularynda Қaratauda sonymen birge Syrdariya Shu Talas Ile Arys Sarysu ozenderinin manajynda kol bojyndagy togajlarda kumdy zhәne sortan zherlerde osedi Ekinshisi tүrikmen zhidesi elimizdin ontүstik ajmagynda osedi Biiktigi 3 8 metr Zhidegi iri tүsi konyr ҚoldanyluyZhide koptegen dertke shipa Gүlinin kuramynda efir majy zhapyragynda askorbin kyshkyly bolady Sabagy men butagynyn kuramynda zhәne boyau zattary bar Zhideginde kant organikalyk kyshkyldar akuyz komirsular fruktoza azdap dәrumender bar Zhidede E dәrumeni kop bolady Zhideni ishtin auyrganyn basu immunitetti koteru as korytu organdarynyn zhumysyn zhaksartu үshin pajdalanady Zhүrek kan tamyrlary aurularyn zhidek zhemisimen emdejdi Zhide kurgakshylykka tozimdi Ony kum toktatuga zhyra aryk ozen bojyn kalany kogaldandyruga pajdalanu kerek Gүlinen hosh iisti maj iis sular alynady Zhide baly adam densaulygyna ote pajdaly Tagy karanyzZhangak Zhangaktar Bidaj Dәn Zhemis agashy Zhetilmegen dәnSiltemelerGүlstan osimdikter turaly sajt Muragattalgan 20 akpannyn 2012 zhyly DerekkozderҚ 74 Қulzhabaeva G Ә Өsimdikter әlemi oku әdistemelik kesheni Zhidekter Didaktikalyk material Almaty 2011 16 b ISBN 978 601 7237 31 8 Қazak tili terminder sozdigi I tom