Аскорбин қышқылы

Аскорбин қышқылы (С витамині) - адам мен жануарлар организмдеріндегі тотығу-тотықсыздану процестерін реттеп, организмнің түрлі ауруларға қарсы түру қабілетін күшейтетін, суда еритін витамин. Аскорбин қышқылы өсімдіктер мен кейбір жануарлар организмдерінде түзіледі. Витамин С көптеген өсімдіктерде, қымызда (бие сүтінде) көп болады. С витаминінің адам организмінде жетіспеуі құрқұлақ ауруына шалдықтырады.

Фармакотерапиялық тобы

Ас қорыту жолы және зат алмасу. Дәрумендер. Аскорбин қышқылы (С дәрумені), біріктірілімдерін қоса. Аскорбин қышқылы (С дәрумені), қарапайымдар. Аскорбин қышқылы (С дәрумені).

АТХ коды A11GA01

Қолданылуы

Аскорбин қышқылы ересектер мен балаларда цинганы емдеу және профилактикасы үшін, сондай-ақ аскорбин қышқылын қосымша енгізуді талап ететін басқа жағдайларда, С гиповитаминозы немесе авитаминозының жедел дамуы немесе пероральді қолдану мүмкін емес жағдайларда қолдануға көрсетілген.

Қолдануды бастағанға дейін қажетті мәліметтер тізбесі

Қолдануға болмайтын жағдайлар

— әсер етуші затқа немесе қосымша заттардың кез келгеніне аса жоғары сезімталдық

— гиперкоагуляция, қазіргі кезде немесе анамнездегі тромбофлебит және тромбоэмболиялық жағдайлар

— инсулинге тәуелді емес қант диабеті

— гипероксалурия

— бүйрек жеткіліксіздігі

— үдемелі қатерлі аурулар

— гемохроматоз

— талассемия

— полицитемия

— лейкемия

— сидеробластты анемия

— орақ тәрізді жасушалық анемия

— глюкоза-6-фосфатдегидрогеназа тапшылығы

Басқа дәрілік препараттармен өзара әрекеттесуі

Аскорбин қышқылының жоғары дозаларын қолдану несептің рН төмендеуіне әкелуі мүмкін, бұл өзекшелік реабсорбцияның артуына және қышқылдар болып табылатын дәрілік препараттардың жинақталуына әкелуі мүмкін, бұл ретте негіздері болып табылатын қосылыстардың өзекшелік реабсорбциясы төмендеуі мүмкін, бұл олардың фармакологиялық белсенділігінің төмендеуіне алып келеді.

Аскорбин қышқылы тотығу-тотықсыздану реакцияларына негізделген әртүрлі зертханалық тестілер нәтижелерін бұрмалауы мүмкін екендігін ескеру қажет. Қан плазмасында оның шамадан тыс концентрациясымен пациенттерде темірдің бүйрек экскрециясын стимуляциялау үшін аскорбин қышқылы мен десферриоксамді бір мезгілде тағайындау темірдің кардиоуытты әсерінің артуына әкелуі мүмкін. Сондықтан жүрек функциясы қалыпты пациенттерге десферриоксамин енгізудің бірінші айы ішінде аскорбин қышқылын тағайындауға болмайды, ал жүрек ауруы бар пациенттерге аскорбин қышқылы мен десферриоксаминді бір мезгілде тағайындауға болмайды.

Аскорбин қышқылының инъекциялық ерітіндісін аминофиллин, блеомицин сульфаты, эритромицин лактобионаты, нафциллин, нитрофурантоин, конъюгацияланған эстрогендер, натрий бикарбонаты, сульфофуразол диэтаноламин, темір тұздары, ауыр металдардың тотықтырғыштарымен және тұздарымен, әсіресе мыстың тұздарымен, үйлеспейді.

Сондай-ақ, ерітінділер концентрациясы мен ерітінділер pH байланысты хлорамфениколдың натрий сукцинатымен үйлеспеуі мүмкін.

Қандағы салицилаттар концентрациясын жоғарылатады және  оксалурияның даму қаупін арттырады.

Этинилэстрадиол, тетрациклин және пенициллиндер сіңуін жоғарылатады.

Темірдің сіңуіне және оның қалпына келтірілген түрде жинақталуына ықпал етеді.

Аскорбин қышқылы және біріктірілген ішілетін контрацептивтер өзара  бір бірінің концентрациясын төмендетеді.

Барбитураттар мен примидон аскорбин қышқылының несеппен шығарылуын күшейтеді.

Жоғары дозаларда аскорбин қышқылы амфетамин және трициклді антидепрессанттар экскрециясын ұлғайтады.

Дефероксаминмен бір мезгілде қолданғанда оның әсерін үдетеді және темірдің шығарылуын арттырады.

Тікелей емес антикоагулянттардың (фениндион, варфарин, неодикумарин) және гепариннің әсерін әлсіретеді.

Ұзақ қолданғанда хинолондар, кальций хлориді, салицилаттар мен глюкокортикостероидтар плазмада аскорбин қышқылының деңгейін және организмде оның мөлшерін төмендетеді.

Темекі шегу мен этил спирті аскорбин қышқылының метаболизмін жеделдетеді және организмде оның мөлшерін төмендетеді.

Қияр, кәді және ақжелкен құрамында болатын тағамдық өнімдер аскорбин қышқылының емдік әсерін бәсеңдетеді.

Арнайы ескертулер

Жүктілік және лактация кезеңі. Аскорбин қышқылы плацента арқылы өтеді және ана сүтіне бөлінеді. Жүктілік және лактация кезеңінде аскорбин қышқылын жоғары дозада пайдалану тоқтату реакциясы сияқты жаңа туған нәрестеде аскорбин ауруы (цингаға ұқсас жай-күй) дамуына әкелуі мүмкін. Жүктілік (тәулігіне 60-70 мг) және лактация кезеңінде (тәулігіне 80-90 мг) аскорбин қышқылына қажеттілік нормасын асыруға болмайды.

Жоғары дозада пайдалану. Аскорбин қышқылын тәулігіне 500 мг-нан артық дозада пайдалану глюкоза-6-фосфатдегидрогеназа тапшылығы, орақ тәрізді жасушалы  анемиясы бар адамдарда гемолиздік криздің дамуына түрткі болуы, жедел сол жақ қарыншалық жеткіліксіздіктің дамуына әкелуі мүмкін.

Зертханалық көрсеткіштерге әсері. Аскорбин қышқылы тотықсыздандырғыш ретінде қандағы глюкоза, билирубин деңгейін, трансаминаза белсенділігі және трансаминазалар және ЛДГ белсенділігін анықтау нәтижелеріне әсер етуі мүмкін.

Препараттың көлік құралын немесе қауіптілігі зор механизмдерді басқару қабілетіне әсер ету ерекшеліктері

Әсер етпейді.

Қолдану жөніндегі нұсқаулар

Дозалау режимі

Дозалар аурудың сипаты мен ауырлығын ескере отырып, жеке белгіленеді.

С гиповитаминозы және геморрагиялық диатезі болғанда ересектерге әдетте күніне 50-

150 мг тағайындалады. Цинга және қан кету кезінде тәуліктік доза 300-500 мг дейін артады. Ең жоғары бір реттік доза 200 мг, тәуліктік доза –1 г.

Пациенттердің ерекше топтары

Балалар

12 жасқа дейінгі балаларға 5% ерітінді (0,5-2 мл) түрінде дене салмағына

5-7 мг/кг тәуліктік дозада вена ішіне тағайындайды.

Әдетте балалар үшін тәуліктік дозалар мынаны құрайды:

6 айға дейінгі жаста – 30 мг,

6-12 ай – 35 мг,

1-3 жас – 40 мг,

4-10 жас – 45 мг,

11-14 жас – 50 мг.

Ең жоғары тәуліктік доза – 100 мг.

Бүйрек жеткіліксіздігі бар пациенттер

Аскорбин қышқылын бүйрек тастарының пайда болу қаупіне байланысты бүйрек жеткіліксіздігі бар пациенттерге сақтықпен тағайындау керек. Бүйректе тас түзілуі қайталанатын пациенттер үшін аскорбин қышқылының тәуліктік дозасы 100-200 мг аспауы тиіс.  Ауыр немесе терминалдық бүйрек жеткіліксіздігі бар пациенттер үшін (диализдегі науқастар) аскорбин қышқылының тәуліктік дозасы 50-100 мг аспауы тиіс.  Глюкоза-6-фосфатдегидрогеназа тапшылығы бар науқастар үшін аскорбин қышқылының тәуліктік дозасы 100-500 мг аспауы тиіс. 

Енгізу әдісі мен жолы

Бұлшықет ішіне және вена ішіне қолданылады.

Артық дозаланған жағдайда қабылдануы тиіс шаралар

Симптомдары: аскорбин қышқылының артық дозалануы диареяны қоса, асқазан-ішек жолы тарапынан болатын симптомдармен қатар жүруі мүмкін. Аскорбин қышқылын жоғары дозада қолдану гипероксалурияға және несептің қышқыл реакциясы кезінде бүйректе кальций оксалатынан конкременттер түзілуіне әкелуі мүмкін. Аскорбин қышқылы тәулігіне 600 мг және одан жоғары дозада диурездік әсерге ие.

Емі: дозаны азайту немесе препаратты тоқтату, симптоматикалық ем. Гемодиализ және перитонеальді диализ тиімсіз.

Дәрілік препаратты қолдану тәсілін түсіндіру үшін медициналық қызметкеріне кеңес алу үшін жүгіну ұсынылады

ДП стандартты қолданған кезде байқалатын жағымсыз реакциялардың сипаттамасы және осы жағдайда қабылдауға тиісті шаралар 

— артериялық қысымның жоғарылауы

— ұйқы безінің эндокриндік функциясының бәсеңдеуі (гипергликемия, глюкозурия)

— тромбоцитоз, анемия, нейтрофилез

— гиперпротромбинемия, тромбофилия

— метаболизмдік ацидоз

— аллергиялық реакциялар (оның ішінде анафилаксиялық шок)

— бүйрек функциясының бұзылуы (гломерулопатия)

— ұзақ қолданғанда нейроуытты әсеріне әкелетін мырыш және мыс алмасуының бұзылуы (қозғыштықтың артуы, ұйқының бұзылуы)

— миокардиодистрофия

— несеп-тас ауруы (несептің қышқылдық реакциясы кезінде кальций оксалатынан тастар түзілуі)

— жоғары дозалары диареяны қоса, асқазан-ішек жолы тарапынан симптомдарды туғызуы мүмкін

жоғары дозаларда ұзақ қолданғанда және одан кейін аскорбин қышқылының әдеттегі дозаға дейін түсіп азаюы кезінде С дәрумені тапшылығы симптомдарының дамуы мүмкін.

Қосымша мәліметтер

Дәрілік препараттың құрамы

Бір ампуланың ішінде

белсенді зат – 100 мг аскорбин қышқылы,

қосымша заттар: натрий гидрокарбонаты, сусыз натрий сульфиті, инъекцияға арналған су.

Сыртқы түрінің, иісінің, дәмінің сипаттамасы

Мөлдір түссіз немесе сәл боялған сұйықтық.

Шығарылу түрі және қаптамасы

2 мл препараттан шыны ампулада.

Әр ампулаға өздігінен желімделетін заттаңба жапсырылады немесе мәтінді терең басу әдісімен жылдам бекитін бояумен ампулаға жазады.

10 ампуладан ампуланы ашуға арналған пышақпен немесе скарификатормен бірге гофрлауға арналған қағаздан жасалған гофрланған қосымша беті бар картон қорапқа салынады.

Қорапты офсеттік қағаздан немесе көп бояулы баспаға арналған қағаздан немесе баспаға арналған қағаздан жасалған бандероль-заттаңбамен желімдейді .

Қораптар медициналық қолдану жөніндегі қазақ және орыс тілдеріндегі нұсқаулықтармен бірге топтық қаптамаға буып-түйіледі.

Медициналық қолдану жөніндегі қазақ және орыс тілдеріндегі нұсқаулықтардың саны қораптардың санына сәйкес келуі тиіс.

10 ампуладан ампуланы ашуға арналған пышақпен немесе скарификатормен және медициналық қолдану жөніндегі қазақ  және орыс тіліндегі нұсқаулықпен бірге ампулаларды бекітуге арналған картоннан жасалған қосымша беті бар картон қорапшаға салынады.

Қорапшаларды топтық қаптамаға орайды.

Сындыру сақинасы немесе сындыру кертігі мен нүктесі бар ампулаларды пайдаланған жағдайда ампулаларды ашуға арналған пышақ немесе скарификатор салу көзделмеген.

Дереккөздер

1. Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009. ISBN 9965-822-54-9