Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жарқанат (лат. Microchiroptera) — қолқанаттылар отрядының бір тармағы. Олигоцен дәуірінен белгілі. Арктика, Антарктида және Мұхит аралдарынан басқа құрлықтарда кең тараған. Дүние жүзінде 20 тұқымдасқа бірігетін 700-дей түрі, ал Қазақстанда 3 тұқымдасы: (Rhіnolophіdae), оның 1 туысы, 3 түрі (кіші тағатұмсықты жарқанат, үлкен тағатұмсықты жарқанат, бұхар тағатұмсықты жарқанаты); (Vespertіlіonіdae), оның 8 туысы 23 түрі (Азия жалпаққұлақты жарқанаты, ақбауыр жарқанат, Бобринский жарқанаты, Иконников жарқанаты — Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген); (Molossіdae), оның 1 туысы 1 түрі (кеңқұлақты жарқанат — Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген) бар. Бұлардың дене тұрқы 3 см-ден () 9,2 см-дей (кеңқұлақты жарқанат). Салмағы 3,5 г-нан () 47 г-ға () жетеді. Тері жамылғысында қоңыр және сұр түстері басым. Құлақ қалқанының жиегі дөңгелек емес. Көздері нашар көреді. Тырнақтары болмайды. 18 — 20 тісі бар, азу тістері бұдырлы. Туысын, түрін анықтауда тіс құрылысының, олардың орналасуының үлкен маңызы бар. Жарқанаттардың есту мүшесі жақсы жетілген. Кеңістікте өзі шығаратын жоғарғы жиіліктегі ультрадыбыстарды (40 — 80 кГц), сондай-ақ, адам естімейтін, төменгі жиіліктегі инфрадыбыстарды (12 кГц) қайта қабылдау арқылы бағдарланады. Жарқанат ұя салмайды, үңгірлерді, ағаш қуыстарын, үй, құрылыс шатырларын, жарқабақтардағы құс індерін мекендейді. Күндіз жеке не топтанып, бастарын төмен салбыратып, аяқтарымен тасқа, ағашқа, жарға жабысып демалады. Кешкі ымыртта және түнде жемтігін қалықтап ұшып жүріп, тасадан тосын шабуыл жасап, шап беріп аулайды. Әр түрлі омыртқасыздар, әсіресе, түн жәндіктерімен қоректенеді. Қазан — қараша айларында қысқы ұйқыға кетеді. Бұл кезде Жарқанаттардың дене температурасы қоршаған орта температурасынан 1 — 2°С-қа ғана жоғары болады. Наурыз — сәуір айларында оянады. Ал қыс жылы болған жылдары қысқы ұйқыға кетпейді. Жарқанат табиғи жағдайда 20 — 25 жылдай тіршілік етеді. Жылына бір рет көбейіп, жалқы кейде егіз табады. Балалары анасына жабысып өмір сүріп, бір айдан соң өз бетінше ұша бастайды. Жарқанаттар әр түрлі зиянды жәндіктермен қоректеніп, ауыл шаруашылығы және орман шаруашылықтарына пайда да келтіреді. Сондай-ақ, түрлі аурулар (әсіресе, құтыру) таратып, адамға, жануарларға зиянын да тигізеді;
| Жарқанаттар | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Corynorhinus townsendii | ||||||||||
| ||||||||||
| Ұлы тұқымдастары | ||||||||||
| |
Жарқанаттардың көшуі
Еуропа мен Азияны мекендейтін кейбір жарқанаттар орын ауыстырып, көшеді. Олар өздерінің өмір сүру орталарын қыс кезінде тастап, жылы жаққа қарай ұшады. Америка Құрама Штаттарын мекендейтін қызыл жарқанат пен үлкен ақ басты жарқанаттар қыс кезінде Құрама Штаттарының солтүстігі мен Канададан Джорджия, Оңтүстік Каролина және Флорида секілді жылы аймақтарға қарай көшеді. Әрдайым көшіп-қонып жүретін жарқанаттарға жеміс жарқанаты мен ұшатын түлкі жатады.
Эхолокация
Эхолокация – жарқанаттар қолданатын навигация жүйесі. Олар эхолокация көмегімен қоректерін тауып, кедергілерді анықтап, бір-бірімен байланысады. Олар ауаға жоғары жиілікті дыбыстар шығарады. Дыбыс кедергіге барып тигенде ол артқа қайта жаңғырығып, жарқанаттар сол арқылы жолдарын табады. Сонымен қатар жарқанаттар эхолокация көмегімен заттың пішіні мен өлшемін де анықтай алады.
Жіктелуі
Жарқанаттар – қолқанаттылар отрядының бір тармағы. «Қолқанат» сөзі гректің «chiro» – «қол» және «ptera» – «қанат» сөздерінен алынған. Қолқанаттылар өз ішінде екі топқа бөлінеді: үлкен қолқанаттылар (үлкен жарқанаттар) және кіші қолқанаттылар (кіші жарқанаттар).
Жарғанаттар және тозаңдану
Көп елдерде адамдар жарқанаттарды еттері үшін немесе жай қызық үшін аулайды. Алайда көбіміз жарқанаттардың өсімдіктерді тозаңдандыруда атқаратын қызметі туралы ұмытып кетеміз. Жарқанаттар көптеген тропикалық өсімдіктер мен ағаштарды тозаңдандырады. Әдетте, олар түнде гүлдейтін, шырышты гүлдерді тозаңдандырады.
Қорегі
Жарқанаттардың көбі жәндіктермен қоректенеді. Олар түнде ұшатын жәндіктерге шабуыл жасайды. Кейбір жарқанаттар жемістерді, тозаңдар мен гүл шырындарын да пайдаланады. Кей үлкен жарқанаттар балықтарды, кеміргіштерді, құстарды, тіпті жарқанаттарды да жеуі мүмкін.
Дереккөздер
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — зоология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zharkanat lat Microchiroptera kolkanattylar otryadynyn bir tarmagy Oligocen dәuirinen belgili Arktika Antarktida zhәne Muhit araldarynan baska kurlyktarda ken taragan Dүnie zhүzinde 20 tukymdaska birigetin 700 dej tүri al Қazakstanda 3 tukymdasy Rhinolophidae onyn 1 tuysy 3 tүri kishi tagatumsykty zharkanat үlken tagatumsykty zharkanat buhar tagatumsykty zharkanaty Vespertilionidae onyn 8 tuysy 23 tүri Aziya zhalpakkulakty zharkanaty akbauyr zharkanat Bobrinskij zharkanaty Ikonnikov zharkanaty Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engizilgen Molossidae onyn 1 tuysy 1 tүri kenkulakty zharkanat Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engizilgen bar Bulardyn dene turky 3 sm den 9 2 sm dej kenkulakty zharkanat Salmagy 3 5 g nan 47 g ga zhetedi Teri zhamylgysynda konyr zhәne sur tүsteri basym Қulak kalkanynyn zhiegi dongelek emes Kozderi nashar koredi Tyrnaktary bolmajdy 18 20 tisi bar azu tisteri budyrly Tuysyn tүrin anyktauda tis kurylysynyn olardyn ornalasuynyn үlken manyzy bar Zharkanattardyn estu mүshesi zhaksy zhetilgen Kenistikte ozi shygaratyn zhogargy zhiiliktegi ultradybystardy 40 80 kGc sondaj ak adam estimejtin tomengi zhiiliktegi infradybystardy 12 kGc kajta kabyldau arkyly bagdarlanady Zharkanat uya salmajdy үngirlerdi agash kuystaryn үj kurylys shatyrlaryn zharkabaktardagy kus inderin mekendejdi Kүndiz zheke ne toptanyp bastaryn tomen salbyratyp ayaktarymen taska agashka zharga zhabysyp demalady Keshki ymyrtta zhәne tүnde zhemtigin kalyktap ushyp zhүrip tasadan tosyn shabuyl zhasap shap berip aulajdy Әr tүrli omyrtkasyzdar әsirese tүn zhәndikterimen korektenedi Қazan karasha ajlarynda kysky ujkyga ketedi Bul kezde Zharkanattardyn dene temperaturasy korshagan orta temperaturasynan 1 2 S ka gana zhogary bolady Nauryz sәuir ajlarynda oyanady Al kys zhyly bolgan zhyldary kysky ujkyga ketpejdi Zharkanat tabigi zhagdajda 20 25 zhyldaj tirshilik etedi Zhylyna bir ret kobejip zhalky kejde egiz tabady Balalary anasyna zhabysyp omir sүrip bir ajdan son oz betinshe usha bastajdy Zharkanattar әr tүrli ziyandy zhәndiktermen korektenip auyl sharuashylygy zhәne orman sharuashylyktaryna pajda da keltiredi Sondaj ak tүrli aurular әsirese kutyru taratyp adamga zhanuarlarga ziyanyn da tigizedi ZharkanattarCorynorhinus townsendiiDүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby SүtkorektilerSaby ҚolkanattylarKishi saby Microchiroptera 1875Ұly tukymdastaryZharkanattardyn koshuiEuropa men Aziyany mekendejtin kejbir zharkanattar oryn auystyryp koshedi Olar ozderinin omir sүru ortalaryn kys kezinde tastap zhyly zhakka karaj ushady Amerika Қurama Shtattaryn mekendejtin kyzyl zharkanat pen үlken ak basty zharkanattar kys kezinde Қurama Shtattarynyn soltүstigi men Kanadadan Dzhordzhiya Ontүstik Karolina zhәne Florida sekildi zhyly ajmaktarga karaj koshedi Әrdajym koship konyp zhүretin zharkanattarga zhemis zharkanaty men ushatyn tүlki zhatady EholokaciyaEholokaciya zharkanattar koldanatyn navigaciya zhүjesi Olar eholokaciya komegimen korekterin tauyp kedergilerdi anyktap bir birimen bajlanysady Olar auaga zhogary zhiilikti dybystar shygarady Dybys kedergige baryp tigende ol artka kajta zhangyrygyp zharkanattar sol arkyly zholdaryn tabady Sonymen katar zharkanattar eholokaciya komegimen zattyn pishini men olshemin de anyktaj alady ZhikteluiZharkanattar kolkanattylar otryadynyn bir tarmagy Қolkanat sozi grektin chiro kol zhәne ptera kanat sozderinen alyngan Қolkanattylar oz ishinde eki topka bolinedi үlken kolkanattylar үlken zharkanattar zhәne kishi kolkanattylar kishi zharkanattar Zharganattar zhәne tozandanuKop elderde adamdar zharkanattardy etteri үshin nemese zhaj kyzyk үshin aulajdy Alajda kobimiz zharkanattardyn osimdikterdi tozandandyruda atkaratyn kyzmeti turaly umytyp ketemiz Zharkanattar koptegen tropikalyk osimdikter men agashtardy tozandandyrady Әdette olar tүnde gүldejtin shyryshty gүlderdi tozandandyrady ҚoregiZharkanattardyn kobi zhәndiktermen korektenedi Olar tүnde ushatyn zhәndikterge shabuyl zhasajdy Kejbir zharkanattar zhemisterdi tozandar men gүl shyryndaryn da pajdalanady Kej үlken zharkanattar balyktardy kemirgishterdi kustardy tipti zharkanattardy da zheui mүmkin DerekkozderOryssha kazaksha tүsindirme sozdik Biologiya Zhalpy redakciyasyn baskargan professor E Aryn Pavlodar 2007 1028 b ISBN 9965 08 286 3 Қazak enciklopediyasy Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul zoologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz