Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Джеймс Клерк Максвелл (ағылш. James Clerk Maxwell; 13 шілде 1831 жыл, Эдинбург, Шотландия — 5 қараша 1879 жыл, , Англия) — ағылшын физигі, классикалық электродинамиканы жасаушы, статистикалық физиканың негізін салушылардың бірі. Лондон мүшесі (1860). Эдинбург (1847 — 50) және Кембридж (1850 — 54) университеттерінде оқыған. Кавендиш лабораториясын (1871 жылдан оның директоры) ұйымдастырған. Максвеллдің негізгі ғылыми еңбектері , газдардың кинетикалық теориясы, оптика, серпімділік теориясы, т.б. көптеген мәселелерге арналды. Оның алғашқы зерттеулерінің бірі зат түсін көрудің физиологиясы мен физикасы және колориметрия жөніндегі еңбектері болды (1852 — 72). деп аталған түсті сандық түрде өрнектеуге арналған алғашқы приборды жасады. бір-бірімен байланыспаған қатты бөлшектерден тұрғанда ғана орнықты бола алатындығын дәлелдеді (1857 — 59); Максвелл Фарадей идеясын дамыта отырып, электро-магниттік өріс теориясын (Максвелл теңдеуі) тұжырымдады; ығысу тогы туралы түсінікті енгізді; электромагниттік толқынның болатындығын алдын ала айтты; жарықтың электромагниттік табиғаты туралы тұжырым жасады. (кейін Максвелл үлестірілуі деп аталды) ғылыми тұрғыдан дәлелдеді. , диффузиясын және жылу өткізгіштігін зерттеді. Оптикадан (), серпімділік теориясынан (, ), термодинамикадан, физика тарихынан, т.б. еңбектер жазды.
| Джеймс Клерк Максвелл | |
| ағылш. James Clerk Maxwell | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | , Англия |
| Ғылыми аясы | |
| Жұмыс орны | |
| Альма-матер | |
| Ғылыми жетекші |
|
| Атақты шәкірттері | |
| Қолтаңбасы |
|
| Шығармасы Уикиқайнарда. | |
Мансабы
- Алғашында , Эдинбург университетінде (1847-1850 жылдары), содан кейін Питерхауз Кембридж университетінде (1850-1854 жылдары) және Тринити-колледжінде оқыды.
- 1855 жылы Тринити-колледжі советінің мүшесі болды.
- 1856-1860 жылдары Абердин университетінің Маришал-колледжінің натурал философия профессоры болды.
- 1860 жылдан бастап Лондон университетінің Кингз-колледжіндегі физика және астрономия кафедрасының меңгерушісі болды.
- 1871 жылы Кембридж университетінде тәжірибелік физика кафедрасын басқарды. Ол 1874 жылдың 16 маусымында ашылып, Кавендиштің атымен аталған ғылыми-зерттеу зертханасын ұйымдастырды.
Ғылыми еңбектері
Өзінің алғашқы ғылыми жұмысын Максвелл мектеп қабырғасында орындады, ол овал фигураларды сызудың қарапайым әдісін ойлап тапты. Бұл жұмыс Корольдық қоғамның отырысында баяндалып, оның «Еңбектерінде» басылып шықты. Максвелл Тринити-колледжі кеңесінің мүшесі болған уақытта түстер теориясы бойынша тәжірибе жасаумен айналысқан және де Юнг теориясының әрі Гельмгольцтың негізгі үш түс теориясының жалғастырушы болды. Түстерді араластыру бойынша жасаған тәжірибелерінде Максвелл айрықша құрал – зырылдауықты пайдаланды, оның дискі секторларға бөлініп, түрлі түстерге боялды (Максвелл дискі). Зырылдауықты жылдам айналдырғанда түстер араласады: егер диск түстер спектрі орналасуы бойынша боялған болса, онда ол ақ болып көрінеді, ал егер де оның бір бөлігін қызыл түске, ал екінші бөлігін сары түске бояса, ол тоқсары болып көрінеді; көк пен сарының араласуы жасыл түстің көрінісін берді.
1860 жылы Максвелл түсті қабылдау және оптика бойынша жасаған жұмыстары үшін марапатталды.
1857 жылы Кембридж университеті тұрақтылығына арналған ең жақсы жұмысқа байқау жариялады. Бұл құрылымдарды XVII ғасырда Галилей ашқан болатын, әрі бұл құрылымдар таң қаларлық табиғаттың жұмбағы болды: планета табиғаты белгісіз заттан тұратын үш тұтас концентрлі сақиналармен қоршалған болып көрінді. Лаплас олардың қатты бола алмайтындығын дәлелдеді. Математикалық талдау жасау арқылы аксвелл олардың сұйық та бола алмайтындығына көз жеткізіп, мұндай құрылым тек өзара байланыспаған метеориттердің шоғырынан тұрған жағдайда ғана тұрақты бола алады деген қорытындығы келді. Сақиналардың тұрақтылығы олардың Сатурнға тартылуы және планета мен метеориттердің өзара қозғалысы салдарынан қамтамасыз етіледі. Осы жұмысы үшін Максвелл Дж. Адамс сыйлығын алды.
Максвеллдің алғашқы жұмыстарының бірі – газдардың кинетикалық теориясына арналған жұмысы. 1859 жылы ғалым Британдық қауымдастық отырысында молекулалардың жылдамдық бойынша таралуы туралы (Максвелл таралуы) баяндама жасады. Максвелл газдардың кинетикалық теориясын жасап, «еркін жол жүру ұзындығы» түсінігін енгізген ғалым Р. Клаузиустың көзқарастарын ары қарай дамытты. Максвелл газдарды ұйықталған кеңістікте бейберекет түрде қозғалатын, идеал серпімді шарлар жинағының ансамблі тәрізді қарастыру түсінігін ұстанды. Шарларды (молекулаларды) жылдамдықтары бойынша топтарға бөлуге болады, сонымен қатар стационар күйде молекулалар саны, олардың топтан шығуына да, топқа қайта енуіне де қарамастан тұрақты болып қалады. Осындай қарастырудан «бөлшектердің жылдамдық бойынша таралуы заңдылығы ең кіші квадраттар әдісі теориясында бақыланатын қателіктердің таралу заңдылығына сәйкес болады, яғни сәйкес» деген қорытынды туындайды. Максвелл өзінің теориясы негізінде Авогадро заңын, диффузияны, жылуөткізгіштікті, ішкі үйкелісті түсіндірді.
1867 жылы термодинамиканың екінші бастамасының статикалық табиғатын көрсетті («Максвелл ібілісі»).
1831 жылы, Максвелл дүниеге келген жылы, М. Фарадей электромагниттік индукцияның ашылуына әкелген классикалық тәжірибелер жасаумен айналысты. Электр және магниттік құбылыстардың табиғатына қатысты екі көзқарас болған кезеңнен шамамен 20 жыл өткен соң Максвелл электр және магнетизмді зерттеуге кірісті. А.М. Ампер және Ф. Нейман сынды ғалымдар электромагниттік күштерді екі массаның арасындағы гравитациялық тартылысқа ұқсас деп қарастырып, алшақ әсер ету концепциясын ұстанды. Фарадей болса, оң және теріс электр зарядтарын немесе магниттік солтүстік және оңтүстік полюстерін байланыстыратын күш сызықтары жөніндегі ойды ұстанды. Күш сызықтары барлық қоршаған кеңістікті (өріс, Фарадей терминологиясы бойынша) толтырады да магниттік және электрлік өзара әсерлесуді туындатады. Фарадейге сүйеніп Максвелл күш сызықтарының гидродинамикалық үлгісін құрастырды және Фарадейдің механикалық үлгілеріне сәйкес келетін электродинамиканың сол кезде белгілі болған қатынастарын математикалық тілде өрнектеді. Осы зерттеудің негізгі қорытындылары «Фарадейдің күш сызықтары» атты жұмысында бейнеленген.
1860-1865 жылдары Максвелл электромагниттік құбылыстардың негізгі заңдылықтарын сипаттайтын теңдеулер (Максвелл теңдеулері) жүйесі ретінде құрастырған электромагниттік өріс теориясын жасады: 1-ші теңдеу Фарадейдің электро-магниттік индукциясын білдірді; 2-шісі – ығысу тогы түсінігі негізінде Максвеллдің өзі ашқан, магнитоэлектрлік индукцияны білдірді; 3-шісі – электр мөлшерінің сақталу заңы; 4-шісі – құйындық қасиеті. Осы ойларды дамыта отырып, Максвелл мынадай қорытындыға келді: магнит және электр өрістерінің кез келген өзгерістері қоршаған кеңістікті сүзіп өтетін күш сызықтарының өзгеруін туындатуы керек, яғни ортада таралатын импульстар (немесе толқындар) болу керек. Осы толқындардың таралу жылдамдығы ортаның магниттік және диэлектриктік өтімділігіне тәуелді болып, электромагниттік бірліктің электростатикалық бірлікке қатынасымен анықталады. Максвелл мен басқа да зерттеушілердің деректері бойынша бұл қатынас 3,4·1010 см/с шамасын құрайды, әрі ол бұдан жеті жыл бұрын француз физигі А. Физо өлшеген жарық жылдамдығы шамасына жуық болды.
1861 жылдың қазан айында Максвелл Фарадейге өзінің ашқан жаңалығын мәлімдеді: жарық – ол өткізбейтін ортада таралатын электромагниттік қозу, яғни электромагниттік толқындардың бір түрі. Зерттеулердің бұл соңғы сатысы Максвеллдің «Электромагниттік өрістің динамикалық теориясы» атты жұмысында баяндалған, ал оның электродинамика бойынша жасаған жұмыстарын әйгілі «Электр және магнетизм жөніндегі трактат» шығармасында қорытындылады. Электромагниттік өріс теориясы және де одан туындайтын электромагниттік толқындардың болуы жөніндегі қорытындылар Максвеллдің өмір сүрген заманында ешқандай тәжірибелік дәлелдемелері жоқ жай ғана теориялық жағдайлар болып қалғандықтан, оны замандастары көбінде «ой ойыны» ретінде қабылдады. 1887 жылы неміс ғалымы Генрих Герц, Максвеллдің теориялық қорытындыларын толығымен дәлелдейтін тәжірибе жасады.
Өмірінің соңғы жылдары Максвелл Кавендиштің қолжазбалық мұрасын баспаға шығаруға дайындаумен айналысты. Екі үлкен том 1879 жылдың қазан айында жарық көрді.
Максвелл үлестірілуі
Максвелл үлестірілуі — молекулаларының қозғалысы классикалық механика заңдарына (мысалы, ) бағынатын тұрған молекулаларының жылдамдықтары бойынша үлестірілуі. Алғаш рет Джеймс Клерк Максвелл дәлелдеген (1859). Максвелл үлестірілуі бойынша жылдамдық компоненттері х-тен х+dх-ке, у-тен у+dу-ке, және z-тен z+dz-ке дейінгі интервалдарда жататын f () бірлік көлеміндегі молекулалардың Максвелдің үлестірілу функциясымен: , (1) анықталады, мұндағы m — , n — бірлік көлемдегі . Осы өрнектен жылдамдықтарының -ден +d-ға дейінгі интервалда жататын молекула саны да Максвелл үлестірілуі деп аталады және ол мынадай түрде беріледі: dn=F()d= = (2) Ол ең деп аталатын жылдамдығы кезінде өзінің максимумына жетеді. үшін Т=273 К кезінде b=1506 м/с. Температура жоғарылаған сайын Максвелл үлестірілуінің максимумы (b) шамасы жоғарылау температураларға қарай ығысады. Максвелл үлестірілуі молекулалар арасындағы өзара әсерге тәуелді емес және классиклық сипаттама мүмкін болған жағдайда тек үшін ғана емес, үшін де орындалады. Ол, сондай-ақ, сұйықтықтағы не газдағы (қалқыған) (Броундық қозғалыс) үшін де орынды. Максвелл үлестірілуін 1920 жылы неміс физигі О. тәжірибе жүзінде растаған.
Дереккөздер
- Қазақ энциклопедиясы 6 том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Dzhejms Klerk Maksvell agylsh James Clerk Maxwell 13 shilde 1831 zhyl Edinburg Shotlandiya 5 karasha 1879 zhyl Angliya agylshyn fizigi klassikalyk elektrodinamikany zhasaushy statistikalyk fizikanyn negizin salushylardyn biri London mүshesi 1860 Edinburg 1847 50 zhәne Kembridzh 1850 54 universitetterinde okygan Kavendish laboratoriyasyn 1871 zhyldan onyn direktory ujymdastyrgan Maksvelldin negizgi gylymi enbekteri gazdardyn kinetikalyk teoriyasy optika serpimdilik teoriyasy t b koptegen mәselelerge arnaldy Onyn algashky zertteulerinin biri zat tүsin korudin fiziologiyasy men fizikasy zhәne kolorimetriya zhonindegi enbekteri boldy 1852 72 dep atalgan tүsti sandyk tүrde ornekteuge arnalgan algashky pribordy zhasady bir birimen bajlanyspagan katty bolshekterden turganda gana ornykty bola alatyndygyn dәleldedi 1857 59 Maksvell Faradej ideyasyn damyta otyryp elektro magnittik oris teoriyasyn Maksvell tendeui tuzhyrymdady ygysu togy turaly tүsinikti engizdi elektromagnittik tolkynnyn bolatyndygyn aldyn ala ajtty zharyktyn elektromagnittik tabigaty turaly tuzhyrym zhasady kejin Maksvell үlestirilui dep ataldy gylymi turgydan dәleldedi diffuziyasyn zhәne zhylu otkizgishtigin zerttedi Optikadan serpimdilik teoriyasynan termodinamikadan fizika tarihynan t b enbekter zhazdy Dzhejms Klerk Maksvellagylsh James Clerk MaxwellTugan kүni13 mausym 1831 1831 06 13 Tugan zheriEdinburg ShotlandiyaҚajtys bolgan kүni5 karasha 1879 1879 11 05 48 zhas Қajtys bolgan zheri AngliyaҒylymi ayasyfizika matematika mehanikaZhumys ornyAberdin universiteti Kembridzh universitetiAlma materEdinburg universiteti Kembridzh universitetiҒylymi zhetekshiAtakty shәkirtteriҚoltanbasyShygarmasy Uikikajnarda Dzhejms Klerk Maksvell Tartandyk tasap әlemdegi en birinshi tүrli tүsti fotosuretMansabyAlgashynda Edinburg universitetinde 1847 1850 zhyldary sodan kejin Piterhauz Kembridzh universitetinde 1850 1854 zhyldary zhәne Triniti kolledzhinde okydy Maksuell okygan Edinburg akademiyasy1855 zhyly Triniti kolledzhi sovetinin mүshesi boldy 1856 1860 zhyldary Aberdin universitetinin Marishal kolledzhinin natural filosofiya professory boldy 1860 zhyldan bastap London universitetinin Kingz kolledzhindegi fizika zhәne astronomiya kafedrasynyn mengerushisi boldy 1871 zhyly Kembridzh universitetinde tәzhiribelik fizika kafedrasyn baskardy Ol 1874 zhyldyn 16 mausymynda ashylyp Kavendishtin atymen atalgan gylymi zertteu zerthanasyn ujymdastyrdy Ғylymi enbekteriӨzinin algashky gylymi zhumysyn Maksvell mektep kabyrgasynda oryndady ol oval figuralardy syzudyn karapajym әdisin ojlap tapty Bul zhumys Koroldyk kogamnyn otyrysynda bayandalyp onyn Enbekterinde basylyp shykty Maksvell Triniti kolledzhi kenesinin mүshesi bolgan uakytta tүster teoriyasy bojynsha tәzhiribe zhasaumen ajnalyskan zhәne de Yung teoriyasynyn әri Gelmgolctyn negizgi үsh tүs teoriyasynyn zhalgastyrushy boldy Tүsterdi aralastyru bojynsha zhasagan tәzhiribelerinde Maksvell ajryksha kural zyryldauykty pajdalandy onyn diski sektorlarga bolinip tүrli tүsterge boyaldy Maksvell diski Zyryldauykty zhyldam ajnaldyrganda tүster aralasady eger disk tүster spektri ornalasuy bojynsha boyalgan bolsa onda ol ak bolyp korinedi al eger de onyn bir boligin kyzyl tүske al ekinshi boligin sary tүske boyasa ol toksary bolyp korinedi kok pen sarynyn aralasuy zhasyl tүstin korinisin berdi 1860 zhyly Maksvell tүsti kabyldau zhәne optika bojynsha zhasagan zhumystary үshin marapattaldy Maksuell bejitindegi bas tasy 1857 zhyly Kembridzh universiteti turaktylygyna arnalgan en zhaksy zhumyska bajkau zhariyalady Bul kurylymdardy XVII gasyrda Galilej ashkan bolatyn әri bul kurylymdar tan kalarlyk tabigattyn zhumbagy boldy planeta tabigaty belgisiz zattan turatyn үsh tutas koncentrli sakinalarmen korshalgan bolyp korindi Laplas olardyn katty bola almajtyndygyn dәleldedi Matematikalyk taldau zhasau arkyly aksvell olardyn sujyk ta bola almajtyndygyna koz zhetkizip mundaj kurylym tek ozara bajlanyspagan meteoritterdin shogyrynan turgan zhagdajda gana turakty bola alady degen korytyndygy keldi Sakinalardyn turaktylygy olardyn Saturnga tartyluy zhәne planeta men meteoritterdin ozara kozgalysy saldarynan kamtamasyz etiledi Osy zhumysy үshin Maksvell Dzh Adams syjlygyn aldy Maksvelldin algashky zhumystarynyn biri gazdardyn kinetikalyk teoriyasyna arnalgan zhumysy 1859 zhyly galym Britandyk kauymdastyk otyrysynda molekulalardyn zhyldamdyk bojynsha taraluy turaly Maksvell taraluy bayandama zhasady Maksvell gazdardyn kinetikalyk teoriyasyn zhasap erkin zhol zhүru uzyndygy tүsinigin engizgen galym R Klauziustyn kozkarastaryn ary karaj damytty Maksvell gazdardy ujyktalgan kenistikte bejbereket tүrde kozgalatyn ideal serpimdi sharlar zhinagynyn ansambli tәrizdi karastyru tүsinigin ustandy Sharlardy molekulalardy zhyldamdyktary bojynsha toptarga boluge bolady sonymen katar stacionar kүjde molekulalar sany olardyn toptan shyguyna da topka kajta enuine de karamastan turakty bolyp kalady Osyndaj karastyrudan bolshekterdin zhyldamdyk bojynsha taraluy zandylygy en kishi kvadrattar әdisi teoriyasynda bakylanatyn katelikterdin taralu zandylygyna sәjkes bolady yagni sәjkes degen korytyndy tuyndajdy Maksvell ozinin teoriyasy negizinde Avogadro zanyn diffuziyany zhyluotkizgishtikti ishki үjkelisti tүsindirdi 1867 zhyly termodinamikanyn ekinshi bastamasynyn statikalyk tabigatyn korsetti Maksvell ibilisi 1831 zhyly Maksvell dүniege kelgen zhyly M Faradej elektromagnittik indukciyanyn ashyluyna әkelgen klassikalyk tәzhiribeler zhasaumen ajnalysty Elektr zhәne magnittik kubylystardyn tabigatyna katysty eki kozkaras bolgan kezennen shamamen 20 zhyl otken son Maksvell elektr zhәne magnetizmdi zertteuge kiristi A M Amper zhәne F Nejman syndy galymdar elektromagnittik kүshterdi eki massanyn arasyndagy gravitaciyalyk tartylyska uksas dep karastyryp alshak әser etu koncepciyasyn ustandy Faradej bolsa on zhәne teris elektr zaryadtaryn nemese magnittik soltүstik zhәne ontүstik polyusterin bajlanystyratyn kүsh syzyktary zhonindegi ojdy ustandy Kүsh syzyktary barlyk korshagan kenistikti oris Faradej terminologiyasy bojynsha toltyrady da magnittik zhәne elektrlik ozara әserlesudi tuyndatady Faradejge sүjenip Maksvell kүsh syzyktarynyn gidrodinamikalyk үlgisin kurastyrdy zhәne Faradejdin mehanikalyk үlgilerine sәjkes keletin elektrodinamikanyn sol kezde belgili bolgan katynastaryn matematikalyk tilde ornektedi Osy zertteudin negizgi korytyndylary Faradejdin kүsh syzyktary atty zhumysynda bejnelengen 1860 1865 zhyldary Maksvell elektromagnittik kubylystardyn negizgi zandylyktaryn sipattajtyn tendeuler Maksvell tendeuleri zhүjesi retinde kurastyrgan elektromagnittik oris teoriyasyn zhasady 1 shi tendeu Faradejdin elektro magnittik indukciyasyn bildirdi 2 shisi ygysu togy tүsinigi negizinde Maksvelldin ozi ashkan magnitoelektrlik indukciyany bildirdi 3 shisi elektr molsherinin saktalu zany 4 shisi kujyndyk kasieti Osy ojlardy damyta otyryp Maksvell mynadaj korytyndyga keldi magnit zhәne elektr oristerinin kez kelgen ozgeristeri korshagan kenistikti sүzip otetin kүsh syzyktarynyn ozgeruin tuyndatuy kerek yagni ortada taralatyn impulstar nemese tolkyndar bolu kerek Osy tolkyndardyn taralu zhyldamdygy ortanyn magnittik zhәne dielektriktik otimdiligine tәueldi bolyp elektromagnittik birliktin elektrostatikalyk birlikke katynasymen anyktalady Maksvell men baska da zertteushilerdin derekteri bojynsha bul katynas 3 4 1010 sm s shamasyn kurajdy әri ol budan zheti zhyl buryn francuz fizigi A Fizo olshegen zharyk zhyldamdygy shamasyna zhuyk boldy 1861 zhyldyn kazan ajynda Maksvell Faradejge ozinin ashkan zhanalygyn mәlimdedi zharyk ol otkizbejtin ortada taralatyn elektromagnittik kozu yagni elektromagnittik tolkyndardyn bir tүri Zertteulerdin bul songy satysy Maksvelldin Elektromagnittik oristin dinamikalyk teoriyasy atty zhumysynda bayandalgan al onyn elektrodinamika bojynsha zhasagan zhumystaryn әjgili Elektr zhәne magnetizm zhonindegi traktat shygarmasynda korytyndylady Elektromagnittik oris teoriyasy zhәne de odan tuyndajtyn elektromagnittik tolkyndardyn boluy zhonindegi korytyndylar Maksvelldin omir sүrgen zamanynda eshkandaj tәzhiribelik dәleldemeleri zhok zhaj gana teoriyalyk zhagdajlar bolyp kalgandyktan ony zamandastary kobinde oj ojyny retinde kabyldady 1887 zhyly nemis galymy Genrih Gerc Maksvelldin teoriyalyk korytyndylaryn tolygymen dәleldejtin tәzhiribe zhasady Өmirinin songy zhyldary Maksvell Kavendishtin kolzhazbalyk murasyn baspaga shygaruga dajyndaumen ajnalysty Eki үlken tom 1879 zhyldyn kazan ajynda zharyk kordi Maksvell үlestiriluiMaksvell үlestirilui molekulalarynyn kozgalysy klassikalyk mehanika zandaryna mysaly bagynatyn turgan molekulalarynyn zhyldamdyktary bojynsha үlestirilui Algash ret Dzhejms Klerk Maksvell dәleldegen 1859 Maksvell үlestirilui bojynsha zhyldamdyk komponentteri h ten h d h ke u ten u d u ke zhәne z ten z d z ke dejingi intervaldarda zhatatyn f birlik kolemindegi molekulalardyn Maksveldin үlestirilu funkciyasymen 1 anyktalady mundagy m n birlik kolemdegi Osy ornekten zhyldamdyktarynyn den d ga dejingi intervalda zhatatyn molekula sany da Maksvell үlestirilui dep atalady zhәne ol mynadaj tүrde beriledi dn F d 2 Ol en dep atalatyn zhyldamdygy kezinde ozinin maksimumyna zhetedi үshin T 273 K kezinde b 1506 m s Temperatura zhogarylagan sajyn Maksvell үlestiriluinin maksimumy b shamasy zhogarylau temperaturalarga karaj ygysady Maksvell үlestirilui molekulalar arasyndagy ozara әserge tәueldi emes zhәne klassiklyk sipattama mүmkin bolgan zhagdajda tek үshin gana emes үshin de oryndalady Ol sondaj ak sujyktyktagy ne gazdagy kalkygan Broundyk kozgalys үshin de oryndy Maksvell үlestiriluin 1920 zhyly nemis fizigi O tәzhiribe zhүzinde rastagan DerekkozderҚazak enciklopediyasy 6 tom