Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Эспаньола (/ˌhɪspənˈjoʊlə/) — Кариб теңізінде орналасқан, Вест-Индиядағы Үлкен Антиль аралдарының ішінде екінші ірі арал. Аралда Гаити Республикасы және Доминикан Республикасы бар.
| Эспаньола фр. Haïti, Ayiti | |
 | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Ауданы | 76 480 км² |
| Ең биік нүктесі | 3087 м |
| Тұрғындар (2014 жыл) | 21 396 000 адам |
| Халық тығыздығы | Айтылым қатесі: Күтілмеген оператор < адам/км² |
| Орналасуы | |
| 19°00′00″ с. е. 70°40′00″ б. б. / 19.00000° с. е. 70.66667° б. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 19°00′00″ с. е. 70°40′00″ б. б. / 19.00000° с. е. 70.66667° б. б. (G) (O) (Я) | |
| Акватория | Кариб теңізі |
| Елдер |  Гаити Доминикан Республикасы |
 Эспаньола Ортаққорда | |
Бұрынғы атауы - «Эспаньола (исп. La Española, фр. Hispaniola, Ispayola)».
Гаитидің ауданы 76,48 мың км² құрайды. Аралдың халқы - 20 миллионнан асады (2009).
Табиғаты
Куба ( арқылы бөлінген) және Пуэрто-Риконың ( арқылы бөлінген) арасында орналасқан.
Жағалаулар қатты жырымдалған, көп бөлігі рифтермен қоршалған дөңдер (оңтүстік-шығыстан тыс жерлер); батысында аттас аралымен шығанағы бар. Эспаньола негізінде орта кайнозойлық шөгінді жыныстар және жанартаулы; жер қойнауында алтын, күміс, мыс, темір, ас тұзы бар. Бедері таулы (атауы осыдан); батыстан шығысқа қарай төрт тау жотасы созылған, ең ірісі - Орталық Кордильера (), аралдың ең биік нүктесі және бүкіл Вест-Индияда - (3087 м); аты аталғандай орталық орынға ие және аралдың солтүстік-батыс бөлігінен Доминикан Республикасының оңтүстік жағалауына дейін созылған. Аралдың оңтүстік бөлігінде, төменгі жағында, Орталық плато мен шұңғымасында аралдың оңтүстік жағалауы бойымен созылып жатқан От, Сел және Сьерра-де-Бауроко дөңдері, сондай-ақ Сьерра-де-Нейба және Мато орналасқан. Аралдың солтүстігінде Солтүстік дөңдері (Орталық Кордильераның жалғасы), (ең биік нүктесі - 1249 м) және биік емес (ең биік биіктігі 701 м) бар. Аралдың оңтүстік-шығыс бөлігінде кең таулы аймақ.
Аралда жер сілкіністері жиі болады.
Өзендері суы мол, толқынды, әдетте ұзындығы шағын (ең ірісі батыста - , солтүстікте - және оңтүстікте - ). Көптеген көлдер; ең үлкені - ағынсыз және .
Климат тропикалық пассатты; жауын-шашын көп (ылғалды маусым маусымнан желтоқсанға дейін; желді тау бөктерінде орташа жылдық жауын-шашын - 2000 мм-ге дейін, ішкі алқаптарда - 300-1000 мм-ге дейін); тамыз-қыркүйекте дауыл жиі болады.
Флора ағаштың бағалы түрлері (палисандр, түрлі пальма ағаштары және т.б.) өсіп келе жатқан тропикалық ормандары болып табылады; Кордильеры-Сентральдың бөктерінде - қылқан жапырақты-қатты жапырақты ормандар; аралдың ішкі аймақтарында жапырақты түспежапырақты ормандар мен бұталар басым. Аралдың фаунасы сүтқоректілерге кедей (тек жарқанаттар мен кеміргіштер кеңінен ұсынылған); жыртқыштар жоқ. Түрлі құстар мен жәндіктер бар. Кесірткелер және қолтырауындар бар.
Тарихы
Арал 1492 жылы 6 желтоқсанда Христофер Колумб ашқан және оны Эспаньол деп атады («Кіші Испания»); Колумбтың екінші саяхаты кезінде Жаңа Әлемдегі осында құрылған. Үндіктер испан конкистадорларына қарсы тұрды. Осыдан кейін Ұлыбритания мен Франция аралға таласты. 1697 жылы қол қойылды. Оған сәйкес, аралдың батыс бөлігі Францияға, ал шығыс бөлігі Испанияда қалдырылды. басталғаннан кейін 1795 жылы бүкіл аралды француздар басып алды.
1791-1803 жылдар аралығында аралда тарихта жалғыз сәтті құлдар көтерілісі - өрбіді.
1808 жылы Испания аралдың шығыс бөлігін қайтарып алды. 1821 жылы босату соғыстары нәтижесінде Санто-Доминго отарлаушылардан босады, бірақ 1822 жылы көршілес Гаити Республикасының қол астына кірді. 1844 жылы гаитяндарға қарсы көтеріліс орын алды, содан кейін Доминикан Республикасы аралдың шығыс бөлігінде жарияланды.
Мемлекеттер
Аралдың шығыс бөлігін Доминикан Республикасы, ал батысын - Гаити Республикасы орын алады:
| Мемлекет | Халық саны, адам (2009) | Ауданы, км² | Халық тығыздығы, адам/км² |
|---|---|---|---|
| Доминикан Республикасы | 10 090 000 | 48 730 | 207 |
| Гаити Республикасы | 10 033 000 | 27 750 | 362 |
Экономикасы
Кофе, какао, қант, темекі, мақта, , ваниль, банан, бағалы ағаш түрлері, доминикан ромы экспортталады.
2010 жылғы жер сілкінісі
2010 жылы 12 қаңтарда Гаити жағалауларында 7,0 магнитудалық жер сілкінісі болды. Эпицентр Порт-о-Пренс қаласынан 15 шақырым жерде орналасты. Порт-о-Пренс қаласына қатты зақым келді, жәбірленушілердің саны ондаған, ал кейбіреулердің бағалауы бойынша жүздеген мың адам болды. Порт-о-Пренске жақын Каррефур қаласынан батысқа қарай он шақырым қашықтықта алғашқы жер сілкінісінің магнитудасы 7-7,3 болды. Кейінірек сол ауданда 5,5 және одан жоғары магнитудасы 3 жер сілкінісі тіркелді. Жер сілкінісі кезінде көптеген ғимараттар, соның ішінде Президент сарайы, сондай-ақ, Порт-о-Принстегі БҰҰ миссиясы орналасқан Christophe қонақ үйі қатты зақымдалды.
Жәбірленушілер саны 222 570 адамды құрады. Сондай-ақ, 22 ақпанда Гаити аумағында Порт-о-Пренс қаласынан 20 шақырым жерде магнитудасы 4,7 тағы бір жер сілкінісі болды. 3 адам жарақаттанды.
Тағы қараңыз
Әдебиет
- Гонионский С. А. Гаитянская трагедия. М.: Наука, 1974.
- McIntosh, Gregory C. The Piri Reis Map of 1513. — University of Georgia Press, 2000. — P. 88.
- Castillo Pantaleón, Juan Miguel. La Nacionalidad Dominicana. — Santo Domingo : Editora *Nacional, Ministerio de Cultura, 2012. — P. 329.
- Cook, Noble David (2005). “Taino (Arawak) Indians”. Encyclopedia of Genocide and Crimes Against Humanity. 3 – via GVRL.
- Berman, Mary (2008). “The Greater Antilles and Bahamas”. Encyclopedia of Archaeology – via Credo.
- Holguín. 21st Century Anthropology: A Reference Handbook. — Thousand Oaks, CA, USA : Sage Publications, 2010.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Espanola ˌhɪspenˈjoʊle Karib tenizinde ornalaskan Vest Indiyadagy Үlken Antil araldarynyn ishinde ekinshi iri aral Aralda Gaiti Respublikasy zhәne Dominikan Respublikasy bar Espanola fr Haiti AyitiSipattamasyAudany76 480 km En biik nүktesi3087 mTurgyndar 2014 zhyl 21 396 000 adamHalyk tygyzdygyAjtylym katesi Kүtilmegen operator lt adam km Ornalasuy19 00 00 s e 70 40 00 b b 19 00000 s e 70 66667 b b 19 00000 70 66667 G O Ya Koordinattar 19 00 00 s e 70 40 00 b b 19 00000 s e 70 66667 b b 19 00000 70 66667 G O Ya T AkvatoriyaKarib teniziElder Gaiti Dominikan RespublikasyEspanolaEspanola Ortakkorda Buryngy atauy Espanola isp La Espanola fr Hispaniola Ispayola Gaitidin audany 76 48 myn km kurajdy Araldyn halky 20 millionnan asady 2009 TabigatyKuba arkyly bolingen zhәne Puerto Rikonyn arkyly bolingen arasynda ornalaskan Zhagalaular katty zhyrymdalgan kop boligi riftermen korshalgan donder ontүstik shygystan tys zherler batysynda attas aralymen shyganagy bar Espanola negizinde orta kajnozojlyk shogindi zhynystar zhәne zhanartauly zher kojnauynda altyn kүmis mys temir as tuzy bar Bederi tauly atauy osydan batystan shygyska karaj tort tau zhotasy sozylgan en irisi Ortalyk Kordilera araldyn en biik nүktesi zhәne bүkil Vest Indiyada 3087 m aty atalgandaj ortalyk orynga ie zhәne araldyn soltүstik batys boliginen Dominikan Respublikasynyn ontүstik zhagalauyna dejin sozylgan Araldyn ontүstik boliginde tomengi zhagynda Ortalyk plato men shungymasynda araldyn ontүstik zhagalauy bojymen sozylyp zhatkan Ot Sel zhәne Serra de Bauroko donderi sondaj ak Serra de Nejba zhәne Mato ornalaskan Araldyn soltүstiginde Soltүstik donderi Ortalyk Kordileranyn zhalgasy en biik nүktesi 1249 m zhәne biik emes en biik biiktigi 701 m bar Araldyn ontүstik shygys boliginde ken tauly ajmak Aralda zher silkinisteri zhii bolady Өzenderi suy mol tolkyndy әdette uzyndygy shagyn en irisi batysta soltүstikte zhәne ontүstikte Koptegen kolder en үlkeni agynsyz zhәne Klimat tropikalyk passatty zhauyn shashyn kop ylgaldy mausym mausymnan zheltoksanga dejin zheldi tau bokterinde ortasha zhyldyk zhauyn shashyn 2000 mm ge dejin ishki alkaptarda 300 1000 mm ge dejin tamyz kyrkүjekte dauyl zhii bolady Flora agashtyn bagaly tүrleri palisandr tүrli palma agashtary zhәne t b osip kele zhatkan tropikalyk ormandary bolyp tabylady Kordilery Sentraldyn bokterinde kylkan zhapyrakty katty zhapyrakty ormandar araldyn ishki ajmaktarynda zhapyrakty tүspezhapyrakty ormandar men butalar basym Araldyn faunasy sүtkorektilerge kedej tek zharkanattar men kemirgishter keninen usynylgan zhyrtkyshtar zhok Tүrli kustar men zhәndikter bar Kesirtkeler zhәne koltyrauyndar bar TarihyAral 1492 zhyly 6 zheltoksanda Hristofer Kolumb ashkan zhәne ony Espanol dep atady Kishi Ispaniya Kolumbtyn ekinshi sayahaty kezinde Zhana Әlemdegi osynda kurylgan Үndikter ispan konkistadorlaryna karsy turdy Osydan kejin Ұlybritaniya men Franciya aralga talasty 1697 zhyly kol kojyldy Ogan sәjkes araldyn batys boligi Franciyaga al shygys boligi Ispaniyada kaldyryldy bastalgannan kejin 1795 zhyly bүkil araldy francuzdar basyp aldy 1791 1803 zhyldar aralygynda aralda tarihta zhalgyz sәtti kuldar koterilisi orbidi 1808 zhyly Ispaniya araldyn shygys boligin kajtaryp aldy 1821 zhyly bosatu sogystary nәtizhesinde Santo Domingo otarlaushylardan bosady birak 1822 zhyly korshiles Gaiti Respublikasynyn kol astyna kirdi 1844 zhyly gaityandarga karsy koterilis oryn aldy sodan kejin Dominikan Respublikasy araldyn shygys boliginde zhariyalandy MemleketterAraldyn shygys boligin Dominikan Respublikasy al batysyn Gaiti Respublikasy oryn alady Memleket Halyk sany adam 2009 Audany km Halyk tygyzdygy adam km Dominikan Respublikasy 10 090 000 48 730 207Gaiti Respublikasy 10 033 000 27 750 362EkonomikasyKofe kakao kant temeki makta vanil banan bagaly agash tүrleri dominikan romy eksporttalady 2010 zhylgy zher silkinisiTolyk makalasy Gaitidegi zher silkinisi 2010 Gaiti turgyny kiragan mejramhanadan shygyp keledi 2010 zhyly 12 kantarda Gaiti zhagalaularynda 7 0 magnitudalyk zher silkinisi boldy Epicentr Port o Prens kalasynan 15 shakyrym zherde ornalasty Port o Prens kalasyna katty zakym keldi zhәbirlenushilerdin sany ondagan al kejbireulerdin bagalauy bojynsha zhүzdegen myn adam boldy Port o Prenske zhakyn Karrefur kalasynan batyska karaj on shakyrym kashyktykta algashky zher silkinisinin magnitudasy 7 7 3 boldy Kejinirek sol audanda 5 5 zhәne odan zhogary magnitudasy 3 zher silkinisi tirkeldi Zher silkinisi kezinde koptegen gimarattar sonyn ishinde Prezident sarajy sondaj ak Port o Prinstegi BҰҰ missiyasy ornalaskan Christophe konak үji katty zakymdaldy Zhәbirlenushiler sany 222 570 adamdy kurady Sondaj ak 22 akpanda Gaiti aumagynda Port o Prens kalasynan 20 shakyrym zherde magnitudasy 4 7 tagy bir zher silkinisi boldy 3 adam zharakattandy Tagy karanyzӘdebietGonionskij S A Gaityanskaya tragediya M Nauka 1974 McIntosh Gregory C The Piri Reis Map of 1513 University of Georgia Press 2000 P 88 Castillo Pantaleon Juan Miguel La Nacionalidad Dominicana Santo Domingo Editora Nacional Ministerio de Cultura 2012 P 329 Cook Noble David 2005 Taino Arawak Indians Encyclopedia of Genocide and Crimes Against Humanity 3 via GVRL Berman Mary 2008 The Greater Antilles and Bahamas Encyclopedia of Archaeology via Credo Holguin 21st Century Anthropology A Reference Handbook Thousand Oaks CA USA Sage Publications 2010