Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ассириялықтар (сириялықтар, айсорлар; шығыс ассириялықтардың өз атауы – атурайлар, сураялар, батыс – суряндар) — Месопотамияның байырғы халқы, Таяу Шығыстағы этникалық қауым.
| Ассириялықтар | |
| айсорлар, атурайлар, сураялар | |
 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
|---|---|
 Ирак | 506 000 |
 Сирия | 84 000 |
 Түркия | 65 000 |
 АҚШ | 58 000 |
 Иран | 34 000 |
 Ливан | 34 000 |
 Ресей | 13 700 |
 Швеция | 10 000 |
 Ұлыбритания | 8 000 |
| Грузия | 6 200 |
| Тілдері | |
|
| |
| Діні | |
Этнонимі
Атурай, Сурай есімдері, сонымен қатар Айсора, Суриани, сиро-халдейлер, сириялықтар сияқты есімдері бар — олар ежелгі Ассирия мемлекетінің атынан шыққан.
Эндоэтнонимдері
«Айсорлар» эндоэтнонимі орыс тіліне армян тілінен енген («асори» армян тілінде), ал ассириялықтар туралы орыс географиялық, тарихи-этнографиялық әдебиетіндегі алғашқы мәліметтер армян зерттеушілеріне тиесілі. Осылайша, 19 ғасырдың аяғында Лалаянцтың «Ван Вилаетінің Айсоры» очеркі бар, сонымен бірге қысқаша «Калашевтың Айсор-орыс сөздігі» пайда болды.
1928-1929 жылдары жарық көрген алғашқы кеңес энциклопедиясында «ассириялықтар» деген термин жоқ, бірақ «өздерін ежелгі ассириялықтардың ұрпақтары деп санайды» деген сөйлеммен «айсорлар» деген термин бар. Соғыстан кейінгі (1950-1970) жылдары жарық көрген Үлкен Совет Энциклопедиясында бұл қате түзетілді».
Араб тілінде – «آشوريون»; иврит тілінде — «אשורים»; парсы тілінде – «آشوريان»; грузин тілінде — «ასურელები»; күрд тілінде – «Aramî»; армян тілінде — «Ասորիներ»; ағылшын тілінде – «Assyrian people»; орыс тілінде — «Ассирийцы/Айсоры»; авар тілінде — «Айсорав».
Тілі және жазуы
Ассириялықтар сөйлейді, ол Таяу Шығыстың көне тілі және семит тілдер тобына жатады. Тарихта арамей тілі көптеген елдерде, соның ішінде Иран, Ирак, Сирия, Түркия және Израильде қолданылған. Тұрғылықты елдердің тілдері де кең таралған.
Ассириялықтардың жазуы ерекше назар аударуға тұрарлық. Адамзат сол кездегі өмір мен мәдениет туралы барлық білімді саз тақтайшалардың арқасында алды. Бастапқыда пиктография қолданылды (объектілердің кескіні, олардың сыртқы түрі). Байланыс әдісі ретінде сызбалар көп уақытты қажет ететін. Ежелгі өркениеттердің сиясы саз балшық, ал жазу құралы ағаштан ойылған өткір таяқ болған. Ежелгі ассириялықтар өздері және айналасындағы әлем туралы жазған тақтайшалар кептірілген және жазу ылғалдылық пен уақыттың әсерінен бұзылмауы үшін күйдірілді.
Жазуы Сириялық эстранжело әліпбиіне негізделген: ܐ ܒ ܓ ܕ ܖ ܗ ܘ ܙ ܚ ܛ ܝ ܞ ܟ ܠ ܡ ܢ ܣ ܤ ܥ ܦ ܧ ܨ ܩ ܪ ܫ ܬ
Діні
Ассириялықтар 1-3 ғасырларда қабылдаған христиан дінін ұстанады. Олардың ішінде несториандық деп аталатын ежелгі христиандықтың бағыттарының бірін білдіретін және оны ұстанушыларының бірі Константинополь Патриархы Несториустың атымен аталды. Несториандықтар иконаны мойындамайды, тек кресті құрметтейді. Ассириялықтар олардың ілімін Несториус дәуіріндегі ежелгі ілім деп санайды.
Ерте орта ғасырларда ассириялық несториан шіркеуі (Шығыс ассириялық шіркеуі) Үндістанда, Қытайда және Орталық Азияда христиандықты белсенді түрде таратты. 13 ғасырда оның құрамына кең аумақта 25 мегаполис пен 130 епископтық кірді. Несториандық шіркеуге қатты соққы Шыңғыс ханның жаулап алуынан және әсіресе Тамерлан тұсында болды.
1914-1918 жылдары Ресейге келген ассириялық босқындардың шамамен 90%-ы несториандар және 10%-ға жуығы Түркияның Битлис вилаятының Ботан аймағынан және Иранның Салмас қаласынан келген ассиро-халдей бірлестігінің католиктері болды. Ассириялық босқындар арасында православиелік христиандар (негізінен Ираннан келген) және баптистер де болды.
Қазіргі уақытта ассириялықтар негізінен Шығыс Ассирия шіркеуіне (несториандық), Сириялық якобиттік шіркеуге (монофиситтік) және Рим-Католик шіркеуімен одаққа кірген (XVI ғасырдың ортасында) несторианды біріктірген Ассирия-халдей шіркеуіне жатады.
Таралу аймағы және халық саны
Ассириялықтардың көпшілігі Иракта орналасқан тарихи отанынан (Месопотамия) тыс жерде, әлемнің әртүрлі елдерінде диаспора ретінде тұрады. Ассириялықтардың ең үлкен диаспораларының бірі АҚШ, Канада, Австралия, Швеция, Германия, Франция, Ресей, Иран, Түркия және Сирия сияқты басқа елдерде де тұрады. 20 ғасырдың басында орын алған геноцид пен қоныс аудару салдарынан көптеген ассириялықтар тарихи жерлерін тастап, басқа аймақтарға қоныс аударуға мәжбүр болды. Бұл ассириялықтардың бүгінде әлемнің түкпір-түкпірінде тұратын, бірақ әлі де өз мәдениетін, дәстүрлері мен тілін сақтайтын диаспоралық халық болуына әкелді.
Ирандағы саны 34 мың адам, Ирак 506 мың адам, Түркия 65 мың адам, Сирия 84 мың адам, Ливан 34 мың адам, Палестина 4 мың адам, Израиль 0,5 мың адам, Кувейт 4 мың адам, Грузия 6,2 мың адам, Армения 3,4 мың адам, Әзербайжан 1,3 мың адам, Ресей 13,7 мың адам, АҚШ 58 мың адам, Ұлыбритания 8 мың адам, Швеция 10 мың ада), Франция 3,5 мың адам.
Жалпы саны, әртүрлі бағалаулар бойынша, 450 мыңнан 3 миллион адамға дейін.
Тарихы
Ассирия алғаш рет тәуелсіздігін шамамен 4000 жыл бұрын алған. Тәуелсіздікке дейін қаланы шумерлер деп аталатын халық басқарды және шумер өркениеті құлдырағаннан кейін ғана тәуелсіздік алды. Қазіргі ғалымдар Ассирия тарихын жиі үш кезеңге бөледі: ескі ассириялық, орта ассириялық және жаңа ассириялық кезең. Әр кезеңді қамтитын уақыт ұзақтығы ғалымдар арасында пікірталас тудыруда.
Ежелгі Ассириялық кезең - бұл кезең әдетте шамамен 4000 жыл бұрын Ассирия алғаш рет тәуелсіздік алғаннан кейінгі уақытты білдіреді. Ежелгі жазбаларда Ассирия билеушілерінің өздерін Ассур құдайының «өкілдері» деп атағанын көрсетеді. Алайда бұл ғалымдар үшін әлі күнге дейін жұмбақ күйінде қалып отыр. Қала кейінірек қазіргі Ирак пен Сириядағы кең аумақты басқаратын империяға айналды. Шәмші-Адад империясы ұзақ өмір сүрмеді. Ол қайтыс болғаннан кейін Хаммурапи басқарған Вавилон империясы мен «Миттани» деп аталатын патшалық Шәмші-Адад жерлерін басып алды. Ежелгі жазбалар біздің дәуірімізге дейінгі 1500 жылға қарай Ассирия қаласына Миттанидің қатты ықпал еткенін көрсетеді.
Орта Ассириялық кезең - қазіргі ғалымдар бұл уақытты «Орта Ассирия» кезеңі деп жиі атайды. Осы уақыттың басында Ассур-Убаллит I (б.з.д. 1363-1328 жж. билік құрған) Ассирияға жақын аумақты жаулап алып, Мысыр мен Вавилон патшаларынан оның мәртебесін дипломатиялық тұрғыдан мойындауға қол жеткізді. Оның мұрагерлері Ассирия территориясын одан әрі кеңейтті. Адад-Нирари I (б.з.д. 1305-1274 ж.) Ассирияны билеген патшалықты басып алып, Митанниді жаулап алды. Ол Тайдуға сарай салып, қаланы басқаруды белгілеу үшін стелалар жасады.
Дегенмен, Тиглат-Пилесер және оның мұрагерлері кезіндегі жазбалар Ассирияның қандай қиындықтарға тап болғанын көрсетеді. Таяу Шығыстағы қалалар мен өркениеттер Эгей теңізінен келген бір топ адам аймаққа жергілікті халықты ығыстырып, сауда желілерін қиратқаннан бері құлдырады. Ассириялық жазбалар Тиглат-Пилесер мен оның мұрагерлері қоныс аударған немесе басқа жолмен хаосқа ұшыраған арамейліктер тобына қарсы жиі соғысқанын көрсетеді. Екі ғасыр ішінде Ассирия территориясы бірте-бірте азайып, патшалық Ассирия мен оған жақын аумаққа бақылауды сақтап қалды.
Жаңа ассириялық кезең - біздің дәуірімізге дейінгі 9 ғасырдан бастап ассириялықтар аумақтарын қайтадан кеңейте бастаған уақыт кезеңін қазіргі ғалымдар «жаңа ассириялық» кезең деп атайды. Осы уақыт ішінде Ассирияның бақылауындағы аумақ өзінің ең үлкен географиялық шегіне жетті.
Ашурнасирпал II тұсында (б.з.б. 883-859 жж. билігі) ассириялықтар бір кездері өздері басқарған аумақтың көп бөлігін қайтарып алып, қайтадан Жерорта теңізінің жағалауына жетті. Оның жетістіктерін мойындаған Ашурнасирпал II Нимруд қаласында жаңа сарай салып, қаланы Ассирияны басқару үшін пайдаланды. Бұл саясатты болашақ Ассирия патшалары жалғастырды, Саргон II (б.з.д. 721-705 жж. билік құрған) жаңа Хорсабад қаласының негізін қалап, оны өзінің астанасы етті, ал Сеннахериб (б.з.д. 704-681 жж.) Ниневиде жаңа сарай салып, Ассирияның астанасын сол жерге көшірді.
Ассириялықтар Вавилонды және қазіргі Ливанның бір бөлігін қайтарып алудан басқа, қазіргі Израиль мен Палестинаға жорықтар жасады. 671 жылы Мысыр перғауны Тахарка жеңіліп, ассириялықтар Мысыр астанасы Мемфисті басып алды. Содан кейін ассириялықтар бірнеше вассалдық билеушілерді пайдаланып Мысырды басқаруға тырысты. Ассириялықтар Вавилонды және қазіргі Ливанның бір бөлігін қайтарып алудан басқа, қазіргі Израиль мен Палестинаға жорықтар жасады.
Ассирияның құлауы - Ассирия билігінің гүлденген кезінде Батыс Азияның көптеген ірі қалалары жойылды. Тіпті атақты Вавилонды Евфрат өзенінің суы қиратып, су басқан. Вавилондықтар өз астанасын қирағаннан кейін 12 жылдан кейін ғана қалпына келтіре бастады. Ассирияның күш-қуаты мен жеңіліске ұшыраған жауларға жасалған қатыгездікке қарамастан, тұтқынға алынған халықтар азаттық күресін тоқтатқан жоқ. Ассирияның күшті билеушілерінің бірі Ашурбанипал қайтыс болғаннан кейін ол Вавилон империясынан бөлінді. Мидиялықтармен одақ жасасқан вавилондықтар Ассирияға шабуыл жасады. Біздің эрамызға дейінгі 612 жылы Ниневиді басып алып, өртеп жіберді. Ассириялықтар одан әрі шайқастар жүргізді, бірақ олардың әскері біртіндеп әлсіреп, аумақтан біртіндеп айырылды. Ассирия билігі өмір сүруін тоқтатты.
Кәсібі
Жоғарғы және төменгі Заба аңғарларында таулы шалғындарда жазғы мал жаюмен мал шаруашылығы дамыды. Мал шаруашылығымен қатар егін шаруашылығы да дамыды. Ассирия халқы ежелден өзен аңғарларында арпа, бұршақ (дәндік бидай), бау-бақша дақылдарын еккен, ал таулардың оңтүстік беткейлерінде террассалық егіншілікке қолайлы бау-бақша және жүзімдіктер құрды. Ассирия егіншілігінде суару қолданылды, бірақ ол Оңтүстік Месопотамияға қарағанда әлдеқайда қарапайым рөл атқарды.
Тек астық шаруашылығы ғана емес, бақша шаруашылығы да айтарлықтай кең тарады. Патша сарайында жеміс-жидек пен көкөністің бағалы сорттары өсірілді. Мирра ағашын, мақтаны климатқа бейімдеуге әрекет жасалды. Жүзімнің бағалы сорттары таулы елдерден әкелінді. Ассириялықтар құрмаларды Вавилониядан әкелді. Мұнда құрма ағаштары жақсысы өсті, бірақ олардың жемістері піспеді. Тек оңтүстіктегі Сухи провинциясында (Вавилониямен шекаралас) ассириялық бағбандар құрма жинай алды. Біздің дәуірімізге дейінгі 1 ғасырда Ассирияда лимон өсірілді.
Ашшурдың қирандыларынан Сеннахерибтің бұйрығымен сынған үлкен бақтың қалдықтары табылды. Бақша жасанды үйіндімен жабылған 16000 м2 каналды суармалы аумақты алып жатты. Әдетте саз қабырғамен қоршалған жеке меншік бақтардың суреттері мен суреттері сақталған.
Шикізаттың көптігі халықтың әртүрлі қолөнермен айналысуына мүмкіндік берді. Металлургия өте кең дамыды. Ассириялықтар, көршілері хеттер мен урарттар сияқты, олардың иелігінде жеткілікті мөлшерде металл рудасы болды және мыс пен темір өндіре алды. Қола алу үшін мыс қалайымен немесе қорғасынмен қорытылады. Ассириялықтар әртүрлі металдан қару жасауды білген және өз әскерлерінің қаруларымен ежелгі Шығыс әлеміне әйгілі болған.
Ассирия мен Кіші Азия елдері арасындағы саудада металдардың маңызы зор болды. Күл-тепеден табылған іскерлік құжаттарда алтын, күміс, мыс және қорғасын туралы айтылады. Қорғасын ең көп таралған сауда заты болды. Солтүстікте Боғаз-кёя ға дейін және оңтүстігінде Евфрат аңғарына дейін тұратын тайпалармен керуен саудасын жүргізген ірі сауда кәсіпорындарының басында ассириялық көпестер тұрды.
Ресейде олар негізінен шағын саудамен (Ираннан келген иммигранттар), жөндеу және аяқ киім тазалаумен (Түркиядан келген иммигранттар), Грузияда дәстүрлі түрде құрылыста жұмыс істейді. Қазіргі ассириялықтардың арасында зиялы қауым, орта бизнес өкілдері бар.
Өмір салты
Олар балаларды батыл, адал етіп тәрбиелеуге тырысады. Адалдық адам бойындағы ең жақсы қасиет болып саналады. Өсек айту, жеңіл-желпі болу, бос сөз айту – мұның бәрі келеңсіз құбылыстар. Ассириялық қоғамда тек жомарт, құрметті және батыл адам ғана билікке ие болады. Отбасында әрбір бала мұқият қадағаланып, оның тәртібі үнемі бақыланады.
Қонақ күтуді жақсы көреді. Қонақжайлылық дәстүрі қонаққа көктен келген хабаршы ретінде қарауды талап етеді. Қонақ ұзақ отырмауды, көп ішпеуді, қажетсіз сұрақтарды қоймауды талап ететін белгілі бір этикетті сақтау маңызды. Сондай-ақ үнемі қонаққа бару да қабылданбайды, мұны кем дегенде екі күнде бір рет жасау керек.
Әйелге де өзіндік көзқарастары болды. Егер ер адам жұмыс істейтін отағасы болса, онда әйелге бала тәрбиелеу міндеті жүктелді. Ол үшін жұмыс, негізінен, жаза болып саналды, егер әйел жұмыс істейтін болса бақытсыз деп саналады. Ол үйден қарт әйелдің немесе еркек туыстарының бірінің бақылауымен шыға алады. Қазіргі ассириялық қыздарға бетін ашуға тыйым салынбайды.
Үйлену тойының әдет-ғұрыптары ерекше: тау тұрғындары қызға сақина ұсынады, ол оны қолына тағып немесе бас тарту белгісі ретінде қайта береді, ал жазықта тұратындардың қалыңдықты ұрлау әдеті бар. Қыз үшін міндетті түрде төлем төлеу керек. Үйлену тойын ұйымдастырмас бұрын, жас жұбайлар жұлдызнамашыға жүгінеді, ол некені заңдастырудың ең сәтті күнін ұсынады. Күйеу жігіттің үйінде той ұйымдастырылады, содан кейін жастар бір бөлмеде үш күн тұруы керек. Содан кейін ол жұбайының үйіне барып бірге тұрады. Әйел күйеуінің ата-анасын құрметтеп, оларға сөзсіз мойынсұнуы керек, әйтпесе ол масқарамен теңестірілген ажырасуды күтуі мүмкін. Қазір әдет-ғұрып басқаша, ассириялықтар енді тек өз халқының өкілдерінен жұп іздемейді.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
Қалалар 2-4 шаршы км аумақты алып жатты және ондаған мың тұрғынды құрады. Қаланың орталығында қабырғамен қоршалған ғибадатхана кешені болды. Патша немесе билеушінің сарайы және негізгі мемлекеттік шаруашылық ғимараттары да осында болған. Қаланың қалған бөлігін тұрғын үйлер мен басқа ғимараттар алып жатты. Үйлер бір-біріне жақын орналасып, ені 1,5-3 м болатын бұралаң көшелерді құрады, өзен немесе каналдың жағасында сауда кемелері тоқтайтын порт болды. Айлақтың жанындағы қызу сауда жүрді.
Қала тұрғындарының үйі көбінесе ауданы 35-70 шаршы метр болатын тұрғын үйден және ағаш қабырғамен қоршалған учаскеден тұрады. Көптеген қала тұрғындарының меншігінің тағы бір түрі шағын (бір гектардан аспайтын) құрма бақтары болды. Олар қалаларға жақын жерлерде немесе жақын орналасқан ауылдық елді мекендерде орналасты.
Ассириялық үйлер бір қабатты, екі ауласы бар (біреуі отбасылық зират болған). Үйлердің қабырғалары қыш кірпіштен немесе саманнан қаланған. Ашурадағы қазба жұмыстары нәтижесінде тұрғын үйлердің жоспарлары Шығысқа ортақ нысанға ие болды, яғни жаппай, аласа, терезесіз кірпіш қабырға аумағымен қоршалған, аула ішіндегі тұрғын үйлер оңтүстік жағында орналасқан. Үйлер бір қабатты, жылудан қорғау үшін солтүстікке қарайтын үйлерде желдеткіш тесіктер орнатылған. Кіреберіс үйдің ұзын жағында болды. Учаскенің ортасында ашық төселген аула болды.
Ассирия ауқаттыларының үйінде бірнеше бөлме болған, қонақ бөлмелерде қабырғалар кілемшелермен, түрлі-түсті маталармен және кілемдермен безендірілген. Бөлмелерде металл тақталармен безендірілген жиһаздар мен піл сүйегі мен асыл тастардан жасалған әшекейлеулер болды.
Көптеген үйлердің шатырының астында терезелері болды. Осылайша, 1932-1933 жылдары Тель-Асмарадағы (ежелгі Ашнунак) қазба жұмыстары кезінде кейбір үйлерде қабырғалардың жоғарғы бөлігінде ағаш немесе саз қаңқасы бар шағын төртбұрышты терезелер (55 шаршы см) табылды.
Дәстүрлі киімдері
Ежелгі Ассирия қоғамының киімінде қатаң таптық айырмашылықтар болды. Ауқатты адамдардың киімдері сыртқы жылтырлық пен шексіз сән-салтанатқа бейімділігін көрсетті. Күлгін және қою күлгін түсті маталар ерекше бағаланды. Мұндай маталардан тігілген киімдер өте қымбат болды және оларды тек жоғары мәртебелі адамдар киюге рұқсат етілді.
Ерлер киімі - ерлердің негізгі киімі «канди» - қысқа жеңді жейде болды. Кандиді барлық таптағы ер адамдар киген. Бұл жейделер жасалған материалдың сапасы әртүрлі болды. Адам неғұрлым ауқатты бай болса, оның киімі соғұрлым ұзынырақ болады және шашақпен безендірілді.
Ассириялық және вавилондық кедейлер «канди» көйлегінен басқа киім білмеген. Ал сырт киім киюге тек патшаға, діни қызметкерлерге және ақсүйектерге ғана рұқсат етілді.
Әйелдер киімі - ассириялық әйелдердің костюмі ерлердікінен еш айырмашылығы жоқ. Әйелдер киімі үшін жұқа және жеңіл маталар пайдаланылды. Діни әйелдер мөлдір қызыл көйлектер киді, киімдері қаусырмалы, жиектеріне шашақтар тігілген. Ассирия-вавилондық әйелдер қарапайым, түзу, ұзын жеңді көйлектер мен кішкентай қалпақшалар киген. Ауқатты әйелдердің көйлектері ұзын, денеге сай болды. Басына иық пен арқаны жауып тұратын жамылғы бекітілді. Бастарында асыл тастармен безендірілген тәж, құлақтарында сырғалар, қолдарында білезіктер болған. Әйел неғұрлым ауқатты болса, оның киіміндегі шашақтар да соншалықты көп болатын. Қарапайым әйелдердің костюмдерінде шашақ болған жоқ.
Патшалар киімі - Ассиро-Вавилон патшасының салтанатты костюмі әдетте бірнеше киімнен тұрды. Жіңішке ақ жүн матадан тігілген қысқа жеңді ұзын канди астыңғы жағына қымбат күлгін жиекпен жиылып, кестемен безендірілген. Ол белден белбеумен байланған, оның ұштары безендірілген. Ежелгі Ассирияда патшалар конас киген. Бұл қызыл түсті жамылғы. Конас сонымен қатар кестелердің көптігімен және өмір ағашы ретінде стильдендірілген әртүрлі жолақтармен сипатталды. Конастың артқы жағында тік, ал алдыңғы жағында дөңгелектелген. Кейде конасқа қосымша тағы бір жадағай киіп, жиекпен әшекейлеп, кеудені сәл жабады.
Патшалық қадір-қасиетінің белгісі әшекейлермен безендірілген қолшатыр болды. Патша екі қолында екі білезік киген: бірі білекке, екіншісі шынтақтан жоғары.
Дәстүрлі тағамдары
Ассирия тағамдары — жер бетіндегі ең көне тағамдардың бірі. Ассирия асханасының дәстүрі мен сабақтастығы көне асхана жабдықтарын пайдаланудан, тағам дайындау технологиясынан, тағам шикізатының құрамынан, дәмдерді сақтаудан, сүйікті тағамдардың түрінен көрінеді. Ассириялықтар сиыр, қой, шошқа, күркетауық, тауық, қаз, үйрек өсірді. Мал шаруашылығы да әртүрлі сүт өнімдерінің, негізінен ірімшіктердің, сондай-ақ ашытылған сүт өнімдерінің көзіне айналды.
Ассириялық тағамдарды дайындау технологиясына келетін болсақ, ол күрделі және кейбір жағдайларда көп еңбекті қажет етеді. Көп қабатты қамырды (кяда) жайып алу көп еңбекті қажет етеді.
Технологиялық әдістердің әртүрлілігі сорпаларда да көрінеді: мұнда сүт-жұмыртқа негізі бар сорпалар (гирду, бушала) және бөлек дайындалған сорпалар (ширва д-бисра), оған ұнтақталған ет қосылған тағамдардың көптігі және басқа компоненттер де ұнтақталған күйде (кутли) қосылады.
Ассирия тағамдарына, табиғи еттен жасалған тағамдар (кебаб), сондай-ақ тұтас құс етінен жасалған тағамдар да кіреді. Ассириялық диетадағы сүйікті ұн өнімі ерекше нан — лаваш болып табылады. Ассириялықтардың ашытылған сүт өнімдерінен жасалған сүйікті сусындары — мяста, сохатен және давв. Ірімшіктердің үлкен ассортиментінен таңдаулылары — гупта және джаджик.
Ассирия жерінде егіншіліктің ерте пайда болуы мыңдаған жылдар бойы Ассирия асханасында (тары, арпа, бидай, күріш), сондай-ақ бұршақ дақылдарында (бұршақ, жасымық, бұршақ, бұршақ) дәнді дақылдардың кең ассортиментін қолдануға әкелді.
Ассириялықтардың тамақтануында көкөністер мен жемістер маңызды орын алады. Олар шикі, кептірілген, маринадталған күйде тұтынылады. Сонымен қатар, олар сорпалар мен негізгі тағамдарды дайындау кезінде міндетті компоненттер болып табылады. Көбінесе көкөніс рационы қара бұрыш, кинза, жалбыз, эстрагон, тимьян, аскөк, ақжелкен сарымсақ пен пияз т.б. дәмдеуіштермен толықтырылады. Кондитерлік өнімдерді (мертоха, проха) дайындаған кезде даршын, кардамон, қалампыр, ваниль қосылады.
Шай мен кофе ассириялықтардың әдеттегі және сүйікті сусындары болып табылады.
Фольклоры
Ассириялықтардың бай ауыз әдебиеті сақталған (мақал-мәтелдер, ертегілер, билер). Дәстүрлі мерекелердің барлығы дерлік христиандық: Пасха, Рождество және т.б., ассириялық христиан әулиелерін (Нусардил, Мар-Шалыта, Мар-Геворгиз) еске алу күндері. Жаңа жылды ассириялықтар 1 сәуірде тойлайды және оны Хаб-Ниссан деп атайды. Бұл Тигр және Евфрат өзендерінің тасқынымен байланысты болды.
Қазақстандағы ассириялықтар
Қазақстанда ассириялық диаспорасының пайда болуы соғыс алдындағы және соғыс жылдарындағы халықтарды күштеп қоныс аударумен байланысты: ХХ ғасырдың 50-ші жылдарында Солтүстік Кавказдан, Грузиядан, Қырымнан және Әзербайжаннан күштеп жер аудару толқыны нәтижесінде ассириялықтардың едәуір бөлігі Қазақстанға көшірілді. 1999 жылғы халық санағы бойынша 371 ассириялықтың 235-і Алматы қаласында тұрады.
Қазақстандағы ассириялық диаспора санының динамикасы:
- 1970 ж. — 586 адам,
- 1979 ж. — 460 адам,
- 1989 ж. — 446 адам,
- 1999 ж. — 371 адам,
- 2009 ж. — 195 адам,
- 2013 ж. — 186 адам болды. Ассириялықтар негізінен қалаларда тұрады.
Сілтеме
![image]()
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Ассириялықтар
Дереккөздер
- Ассириялықтар/Айсорлар. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- Ассириялықтар - олар кімдер? Мәдениет, дін, тарих. Тексерілді, 29 маусым 2024.
- Михайлов С.С. Ассириялықтардың діни сенімдері. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- Мищенко Е.В., Михайлов С.С. Ассириялықтар.. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- Ассириялықтар өз тарихымен өмір сүретін халық. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- Ассириялықтар. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- Ассириялықтар кімдер: ұлы империяның пайда болуы мен құлдырауының тарихы. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- Ассирия билігі. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- II мыңжылдықтағы Ассирияның шаруашылық өмірі, қоғамы.. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- Ассирияның IX-VII ғасырлардағы экономикалық және әлеуметтік жүйесі. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- Ассирия. Экономикалық даму және әлеуметтік жүйе. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- Ассириялықтар - қазіргі әлемдегі ежелгі халықтың мәдениеті мен өмірі. Тексерілді, 29 маусым 2024.
- Ежелгі Месопотамиядағы күнделікті өмір. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- Ежелгі Ассирияның сәулет өнері. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- Ежелгі Ассирияның тарихы. Тексерілді, 30 маусым 2024.
- Ежелгі Месопотамия костюмі. Тексерілді, 1 шілде 2024.
- Ассирия ұлттық тағамдары. Тексерілді, 1 шілде 2024.
- Ассириялықтар. Тексерілді, 1 шілде 2024.
- Э. Д. Сүлейменова, Д. Х. Ақанова, Н. Ж. Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» — Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020. — Б. 107. — 480 б. — ISBN 978–601–7988-21-0.
- Ж. Н. Тойбаева /Құраст. Ғ. Жандыбаев, Г. Егеубаева Қазақстан халқы. Энциклопедия — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы». — Б. 107. — ISBN 978-601-7472-88-7.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Assiriyalyktar siriyalyktar ajsorlar shygys assiriyalyktardyn oz atauy aturajlar surayalar batys suryandar Mesopotamiyanyn bajyrgy halky Tayau Shygystagy etnikalyk kauym Assiriyalyktarajsorlar aturajlar surayalarEn kop taralgan ajmaktar Irak506 000 Siriya84 000 Tүrkiya65 000 AҚSh58 000 Iran34 000 Livan34 000 Resej13 700 Shveciya10 000 Ұlybritaniya8 000Gruziya6 200TilderiDinihristiandyk nestoriandar EtnonimiAturaj Suraj esimderi sonymen katar Ajsora Suriani siro haldejler siriyalyktar siyakty esimderi bar olar ezhelgi Assiriya memleketinin atynan shykkan Endoetnonimderi Ajsorlar endoetnonimi orys tiline armyan tilinen engen asori armyan tilinde al assiriyalyktar turaly orys geografiyalyk tarihi etnografiyalyk әdebietindegi algashky mәlimetter armyan zertteushilerine tiesili Osylajsha 19 gasyrdyn ayagynda Lalayanctyn Van Vilaetinin Ajsory ocherki bar sonymen birge kyskasha Kalashevtyn Ajsor orys sozdigi pajda boldy 1928 1929 zhyldary zharyk korgen algashky kenes enciklopediyasynda assiriyalyktar degen termin zhok birak ozderin ezhelgi assiriyalyktardyn urpaktary dep sanajdy degen sojlemmen ajsorlar degen termin bar Sogystan kejingi 1950 1970 zhyldary zharyk korgen Үlken Sovet Enciklopediyasynda bul kate tүzetildi Arab tilinde آشوريون ivrit tilinde אשורים parsy tilinde آشوريان gruzin tilinde ასურელები kүrd tilinde Arami armyan tilinde Ասորիներ agylshyn tilinde Assyrian people orys tilinde Assirijcy Ajsory avar tilinde Ajsorav Tili zhәne zhazuyAssiriyalyktar sojlejdi ol Tayau Shygystyn kone tili zhәne semit tilder tobyna zhatady Tarihta aramej tili koptegen elderde sonyn ishinde Iran Irak Siriya Tүrkiya zhәne Izrailde koldanylgan Turgylykty elderdin tilderi de ken taralgan Assiriyalyktardyn zhazuy erekshe nazar audaruga turarlyk Adamzat sol kezdegi omir men mәdeniet turaly barlyk bilimdi saz taktajshalardyn arkasynda aldy Bastapkyda piktografiya koldanyldy obektilerdin keskini olardyn syrtky tүri Bajlanys әdisi retinde syzbalar kop uakytty kazhet etetin Ezhelgi orkenietterdin siyasy saz balshyk al zhazu kuraly agashtan ojylgan otkir tayak bolgan Ezhelgi assiriyalyktar ozderi zhәne ajnalasyndagy әlem turaly zhazgan taktajshalar keptirilgen zhәne zhazu ylgaldylyk pen uakyttyn әserinen buzylmauy үshin kүjdirildi Zhazuy Siriyalyk estranzhelo әlipbiine negizdelgen ܐ ܒ ܓ ܕ ܖ ܗ ܘ ܙ ܚ ܛ ܝ ܞ ܟ ܠ ܡ ܢ ܣ ܤ ܥ ܦ ܧ ܨ ܩ ܪ ܫ ܬDiniAssiriyalyktar 1 3 gasyrlarda kabyldagan hristian dinin ustanady Olardyn ishinde nestoriandyk dep atalatyn ezhelgi hristiandyktyn bagyttarynyn birin bildiretin zhәne ony ustanushylarynyn biri Konstantinopol Patriarhy Nestoriustyn atymen ataldy Nestoriandyktar ikonany mojyndamajdy tek kresti kurmettejdi Assiriyalyktar olardyn ilimin Nestorius dәuirindegi ezhelgi ilim dep sanajdy Aradenadagy Mart Shmuni shirkeui Erte orta gasyrlarda assiriyalyk nestorian shirkeui Shygys assiriyalyk shirkeui Үndistanda Қytajda zhәne Ortalyk Aziyada hristiandykty belsendi tүrde taratty 13 gasyrda onyn kuramyna ken aumakta 25 megapolis pen 130 episkoptyk kirdi Nestoriandyk shirkeuge katty sokky Shyngys hannyn zhaulap aluynan zhәne әsirese Tamerlan tusynda boldy 1914 1918 zhyldary Resejge kelgen assiriyalyk boskyndardyn shamamen 90 y nestoriandar zhәne 10 ga zhuygy Tүrkiyanyn Bitlis vilayatynyn Botan ajmagynan zhәne Irannyn Salmas kalasynan kelgen assiro haldej birlestiginin katolikteri boldy Assiriyalyk boskyndar arasynda pravoslavielik hristiandar negizinen Irannan kelgen zhәne baptister de boldy Қazirgi uakytta assiriyalyktar negizinen Shygys Assiriya shirkeuine nestoriandyk Siriyalyk yakobittik shirkeuge monofisittik zhәne Rim Katolik shirkeuimen odakka kirgen XVI gasyrdyn ortasynda nestoriandy biriktirgen Assiriya haldej shirkeuine zhatady Taralu ajmagy zhәne halyk sanyAssiriya kyzy Assiriyalyktardyn kopshiligi Irakta ornalaskan tarihi otanynan Mesopotamiya tys zherde әlemnin әrtүrli elderinde diaspora retinde turady Assiriyalyktardyn en үlken diasporalarynyn biri AҚSh Kanada Avstraliya Shveciya Germaniya Franciya Resej Iran Tүrkiya zhәne Siriya siyakty baska elderde de turady 20 gasyrdyn basynda oryn algan genocid pen konys audaru saldarynan koptegen assiriyalyktar tarihi zherlerin tastap baska ajmaktarga konys audaruga mәzhbүr boldy Bul assiriyalyktardyn bүginde әlemnin tүkpir tүkpirinde turatyn birak әli de oz mәdenietin dәstүrleri men tilin saktajtyn diasporalyk halyk boluyna әkeldi Irandagy sany 34 myn adam Irak 506 myn adam Tүrkiya 65 myn adam Siriya 84 myn adam Livan 34 myn adam Palestina 4 myn adam Izrail 0 5 myn adam Kuvejt 4 myn adam Gruziya 6 2 myn adam Armeniya 3 4 myn adam Әzerbajzhan 1 3 myn adam Resej 13 7 myn adam AҚSh 58 myn adam Ұlybritaniya 8 myn adam Shveciya 10 myn ada Franciya 3 5 myn adam Zhalpy sany әrtүrli bagalaular bojynsha 450 mynnan 3 million adamga dejin TarihyAssiriya algash ret tәuelsizdigin shamamen 4000 zhyl buryn algan Tәuelsizdikke dejin kalany shumerler dep atalatyn halyk baskardy zhәne shumer orkenieti kuldyragannan kejin gana tәuelsizdik aldy Қazirgi galymdar Assiriya tarihyn zhii үsh kezenge boledi eski assiriyalyk orta assiriyalyk zhәne zhana assiriyalyk kezen Әr kezendi kamtityn uakyt uzaktygy galymdar arasynda pikirtalas tudyruda Ezhelgi Assiriyalyk kezen bul kezen әdette shamamen 4000 zhyl buryn Assiriya algash ret tәuelsizdik algannan kejingi uakytty bildiredi Ezhelgi zhazbalarda Assiriya bileushilerinin ozderin Assur kudajynyn okilderi dep ataganyn korsetedi Alajda bul galymdar үshin әli kүnge dejin zhumbak kүjinde kalyp otyr Қala kejinirek kazirgi Irak pen Siriyadagy ken aumakty baskaratyn imperiyaga ajnaldy Shәmshi Adad imperiyasy uzak omir sүrmedi Ol kajtys bolgannan kejin Hammurapi baskargan Vavilon imperiyasy men Mittani dep atalatyn patshalyk Shәmshi Adad zherlerin basyp aldy Ezhelgi zhazbalar bizdin dәuirimizge dejingi 1500 zhylga karaj Assiriya kalasyna Mittanidin katty ykpal etkenin korsetedi Ezhelgi assiriyalyktarAssiriyalyk boskyndar Siriyadagy zhanadan salyngan auylga bara zhatyr Orta Assiriyalyk kezen kazirgi galymdar bul uakytty Orta Assiriya kezeni dep zhii atajdy Osy uakyttyn basynda Assur Uballit I b z d 1363 1328 zhzh bilik kurgan Assiriyaga zhakyn aumakty zhaulap alyp Mysyr men Vavilon patshalarynan onyn mәrtebesin diplomatiyalyk turgydan mojyndauga kol zhetkizdi Onyn muragerleri Assiriya territoriyasyn odan әri kenejtti Adad Nirari I b z d 1305 1274 zh Assiriyany bilegen patshalykty basyp alyp Mitannidi zhaulap aldy Ol Tajduga saraj salyp kalany baskarudy belgileu үshin stelalar zhasady Degenmen Tiglat Pileser zhәne onyn muragerleri kezindegi zhazbalar Assiriyanyn kandaj kiyndyktarga tap bolganyn korsetedi Tayau Shygystagy kalalar men orkenietter Egej tenizinen kelgen bir top adam ajmakka zhergilikti halykty ygystyryp sauda zhelilerin kiratkannan beri kuldyrady Assiriyalyk zhazbalar Tiglat Pileser men onyn muragerleri konys audargan nemese baska zholmen haoska ushyragan aramejlikter tobyna karsy zhii sogyskanyn korsetedi Eki gasyr ishinde Assiriya territoriyasy birte birte azajyp patshalyk Assiriya men ogan zhakyn aumakka bakylaudy saktap kaldy Zhana assiriyalyk kezen bizdin dәuirimizge dejingi 9 gasyrdan bastap assiriyalyktar aumaktaryn kajtadan kenejte bastagan uakyt kezenin kazirgi galymdar zhana assiriyalyk kezen dep atajdy Osy uakyt ishinde Assiriyanyn bakylauyndagy aumak ozinin en үlken geografiyalyk shegine zhetti Ashurnasirpal II tusynda b z b 883 859 zhzh biligi assiriyalyktar bir kezderi ozderi baskargan aumaktyn kop boligin kajtaryp alyp kajtadan Zherorta tenizinin zhagalauyna zhetti Onyn zhetistikterin mojyndagan Ashurnasirpal II Nimrud kalasynda zhana saraj salyp kalany Assiriyany baskaru үshin pajdalandy Bul sayasatty bolashak Assiriya patshalary zhalgastyrdy Sargon II b z d 721 705 zhzh bilik kurgan zhana Horsabad kalasynyn negizin kalap ony ozinin astanasy etti al Sennaherib b z d 704 681 zhzh Ninevide zhana saraj salyp Assiriyanyn astanasyn sol zherge koshirdi Assiriyalyktar Vavilondy zhәne kazirgi Livannyn bir boligin kajtaryp aludan baska kazirgi Izrail men Palestinaga zhoryktar zhasady 671 zhyly Mysyr pergauny Taharka zhenilip assiriyalyktar Mysyr astanasy Memfisti basyp aldy Sodan kejin assiriyalyktar birneshe vassaldyk bileushilerdi pajdalanyp Mysyrdy baskaruga tyrysty Assiriyalyktar Vavilondy zhәne kazirgi Livannyn bir boligin kajtaryp aludan baska kazirgi Izrail men Palestinaga zhoryktar zhasady Assiriyanyn kulauy Assiriya biliginin gүldengen kezinde Batys Aziyanyn koptegen iri kalalary zhojyldy Tipti atakty Vavilondy Evfrat ozeninin suy kiratyp su baskan Vavilondyktar oz astanasyn kiragannan kejin 12 zhyldan kejin gana kalpyna keltire bastady Assiriyanyn kүsh kuaty men zheniliske ushyragan zhaularga zhasalgan katygezdikke karamastan tutkynga alyngan halyktar azattyk kүresin toktatkan zhok Assiriyanyn kүshti bileushilerinin biri Ashurbanipal kajtys bolgannan kejin ol Vavilon imperiyasynan bolindi Midiyalyktarmen odak zhasaskan vavilondyktar Assiriyaga shabuyl zhasady Bizdin eramyzga dejingi 612 zhyly Ninevidi basyp alyp ortep zhiberdi Assiriyalyktar odan әri shajkastar zhүrgizdi birak olardyn әskeri birtindep әlsirep aumaktan birtindep ajyryldy Assiriya biligi omir sүruin toktatty KәsibiZhogargy zhәne tomengi Zaba angarlarynda tauly shalgyndarda zhazgy mal zhayumen mal sharuashylygy damydy Mal sharuashylygymen katar egin sharuashylygy da damydy Assiriya halky ezhelden ozen angarlarynda arpa burshak dәndik bidaj bau baksha dakyldaryn ekken al taulardyn ontүstik betkejlerinde terrassalyk eginshilikke kolajly bau baksha zhәne zhүzimdikter kurdy Assiriya eginshiliginde suaru koldanyldy birak ol Ontүstik Mesopotamiyaga karaganda әldekajda karapajym rol atkardy Nestoriandyk assiriyalyk otbasy maj ondirude Mavana Persiya Tek astyk sharuashylygy gana emes baksha sharuashylygy da ajtarlyktaj ken tarady Patsha sarajynda zhemis zhidek pen kokonistin bagaly sorttary osirildi Mirra agashyn maktany klimatka bejimdeuge әreket zhasaldy Zhүzimnin bagaly sorttary tauly elderden әkelindi Assiriyalyktar kurmalardy Vaviloniyadan әkeldi Munda kurma agashtary zhaksysy osti birak olardyn zhemisteri pispedi Tek ontүstiktegi Suhi provinciyasynda Vaviloniyamen shekaralas assiriyalyk bagbandar kurma zhinaj aldy Bizdin dәuirimizge dejingi 1 gasyrda Assiriyada limon osirildi Ashshurdyn kirandylarynan Sennaheribtin bujrygymen syngan үlken baktyn kaldyktary tabyldy Baksha zhasandy үjindimen zhabylgan 16000 m2 kanaldy suarmaly aumakty alyp zhatty Әdette saz kabyrgamen korshalgan zheke menshik baktardyn suretteri men suretteri saktalgan Shikizattyn koptigi halyktyn әrtүrli kolonermen ajnalysuyna mүmkindik berdi Metallurgiya ote ken damydy Assiriyalyktar korshileri hetter men urarttar siyakty olardyn ieliginde zhetkilikti molsherde metall rudasy boldy zhәne mys pen temir ondire aldy Қola alu үshin mys kalajymen nemese korgasynmen korytylady Assiriyalyktar әrtүrli metaldan karu zhasaudy bilgen zhәne oz әskerlerinin karularymen ezhelgi Shygys әlemine әjgili bolgan Assiriya men Kishi Aziya elderi arasyndagy saudada metaldardyn manyzy zor boldy Kүl tepeden tabylgan iskerlik kuzhattarda altyn kүmis mys zhәne korgasyn turaly ajtylady Қorgasyn en kop taralgan sauda zaty boldy Soltүstikte Bogaz kyoya ga dejin zhәne ontүstiginde Evfrat angaryna dejin turatyn tajpalarmen keruen saudasyn zhүrgizgen iri sauda kәsiporyndarynyn basynda assiriyalyk kopester turdy Resejde olar negizinen shagyn saudamen Irannan kelgen immigranttar zhondeu zhәne ayak kiim tazalaumen Tүrkiyadan kelgen immigranttar Gruziyada dәstүrli tүrde kurylysta zhumys istejdi Қazirgi assiriyalyktardyn arasynda ziyaly kauym orta biznes okilderi bar Өmir saltyOlar balalardy batyl adal etip tәrbieleuge tyrysady Adaldyk adam bojyndagy en zhaksy kasiet bolyp sanalady Өsek ajtu zhenil zhelpi bolu bos soz ajtu munyn bәri kelensiz kubylystar Assiriyalyk kogamda tek zhomart kurmetti zhәne batyl adam gana bilikke ie bolady Otbasynda әrbir bala mukiyat kadagalanyp onyn tәrtibi үnemi bakylanady Iraktan kelgen assiriyalyk siriyalyk әjelder Қonak kүtudi zhaksy koredi Қonakzhajlylyk dәstүri konakka kokten kelgen habarshy retinde karaudy talap etedi Қonak uzak otyrmaudy kop ishpeudi kazhetsiz suraktardy kojmaudy talap etetin belgili bir etiketti saktau manyzdy Sondaj ak үnemi konakka baru da kabyldanbajdy muny kem degende eki kүnde bir ret zhasau kerek Әjelge de ozindik kozkarastary boldy Eger er adam zhumys istejtin otagasy bolsa onda әjelge bala tәrbieleu mindeti zhүkteldi Ol үshin zhumys negizinen zhaza bolyp sanaldy eger әjel zhumys istejtin bolsa bakytsyz dep sanalady Ol үjden kart әjeldin nemese erkek tuystarynyn birinin bakylauymen shyga alady Қazirgi assiriyalyk kyzdarga betin ashuga tyjym salynbajdy Үjlenu tojynyn әdet guryptary erekshe tau turgyndary kyzga sakina usynady ol ony kolyna tagyp nemese bas tartu belgisi retinde kajta beredi al zhazykta turatyndardyn kalyndykty urlau әdeti bar Қyz үshin mindetti tүrde tolem toleu kerek Үjlenu tojyn ujymdastyrmas buryn zhas zhubajlar zhuldyznamashyga zhүginedi ol nekeni zandastyrudyn en sәtti kүnin usynady Kүjeu zhigittin үjinde toj ujymdastyrylady sodan kejin zhastar bir bolmede үsh kүn turuy kerek Sodan kejin ol zhubajynyn үjine baryp birge turady Әjel kүjeuinin ata anasyn kurmettep olarga sozsiz mojynsunuy kerek әjtpese ol maskaramen tenestirilgen azhyrasudy kүtui mүmkin Қazir әdet guryp baskasha assiriyalyktar endi tek oz halkynyn okilderinen zhup izdemejdi Eldi mekenderi men dәstүrli baspanalary Қalalar 2 4 sharshy km aumakty alyp zhatty zhәne ondagan myn turgyndy kurady Қalanyn ortalygynda kabyrgamen korshalgan gibadathana kesheni boldy Patsha nemese bileushinin sarajy zhәne negizgi memlekettik sharuashylyk gimarattary da osynda bolgan Қalanyn kalgan boligin turgyn үjler men baska gimarattar alyp zhatty Үjler bir birine zhakyn ornalasyp eni 1 5 3 m bolatyn buralan koshelerdi kurady ozen nemese kanaldyn zhagasynda sauda kemeleri toktajtyn port boldy Ajlaktyn zhanyndagy kyzu sauda zhүrdi Bazadagy auyl Hakkari shamamen 1900 jpg Қala turgyndarynyn үji kobinese audany 35 70 sharshy metr bolatyn turgyn үjden zhәne agash kabyrgamen korshalgan uchaskeden turady Koptegen kala turgyndarynyn menshiginin tagy bir tүri shagyn bir gektardan aspajtyn kurma baktary boldy Olar kalalarga zhakyn zherlerde nemese zhakyn ornalaskan auyldyk eldi mekenderde ornalasty Assiriyalyk үjler bir kabatty eki aulasy bar bireui otbasylyk zirat bolgan Үjlerdin kabyrgalary kysh kirpishten nemese samannan kalangan Ashuradagy kazba zhumystary nәtizhesinde turgyn үjlerdin zhosparlary Shygyska ortak nysanga ie boldy yagni zhappaj alasa terezesiz kirpish kabyrga aumagymen korshalgan aula ishindegi turgyn үjler ontүstik zhagynda ornalaskan Үjler bir kabatty zhyludan korgau үshin soltүstikke karajtyn үjlerde zheldetkish tesikter ornatylgan Kireberis үjdin uzyn zhagynda boldy Uchaskenin ortasynda ashyk toselgen aula boldy Assiriya aukattylarynyn үjinde birneshe bolme bolgan konak bolmelerde kabyrgalar kilemshelermen tүrli tүsti matalarmen zhәne kilemdermen bezendirilgen Bolmelerde metall taktalarmen bezendirilgen zhiһazdar men pil sүjegi men asyl tastardan zhasalgan әshekejleuler boldy Koptegen үjlerdin shatyrynyn astynda terezeleri boldy Osylajsha 1932 1933 zhyldary Tel Asmaradagy ezhelgi Ashnunak kazba zhumystary kezinde kejbir үjlerde kabyrgalardyn zhogargy boliginde agash nemese saz kankasy bar shagyn tortburyshty terezeler 55 sharshy sm tabyldy Dәstүrli kiimderi Ezhelgi Assiriya kogamynyn kiiminde katan taptyk ajyrmashylyktar boldy Aukatty adamdardyn kiimderi syrtky zhyltyrlyk pen sheksiz sәn saltanatka bejimdiligin korsetti Kүlgin zhәne koyu kүlgin tүsti matalar erekshe bagalandy Mundaj matalardan tigilgen kiimder ote kymbat boldy zhәne olardy tek zhogary mәrtebeli adamdar kiyuge ruksat etildi Dәstүrli kiimdegi assiriyalyk bala Erler kiimi erlerdin negizgi kiimi kandi kyska zhendi zhejde boldy Kandidi barlyk taptagy er adamdar kigen Bul zhejdeler zhasalgan materialdyn sapasy әrtүrli boldy Adam negurlym aukatty baj bolsa onyn kiimi sogurlym uzynyrak bolady zhәne shashakpen bezendirildi Assiriyalyk zhәne vavilondyk kedejler kandi kojleginen baska kiim bilmegen Al syrt kiim kiyuge tek patshaga dini kyzmetkerlerge zhәne aksүjekterge gana ruksat etildi Әjelder kiimi assiriyalyk әjelderdin kostyumi erlerdikinen esh ajyrmashylygy zhok Әjelder kiimi үshin zhuka zhәne zhenil matalar pajdalanyldy Dini әjelder moldir kyzyl kojlekter kidi kiimderi kausyrmaly zhiekterine shashaktar tigilgen Assiriya vavilondyk әjelder karapajym tүzu uzyn zhendi kojlekter men kishkentaj kalpakshalar kigen Aukatty әjelderdin kojlekteri uzyn denege saj boldy Basyna iyk pen arkany zhauyp turatyn zhamylgy bekitildi Bastarynda asyl tastarmen bezendirilgen tәzh kulaktarynda syrgalar koldarynda bilezikter bolgan Әjel negurlym aukatty bolsa onyn kiimindegi shashaktar da sonshalykty kop bolatyn Қarapajym әjelderdin kostyumderinde shashak bolgan zhok Patshalar kiimi Assiro Vavilon patshasynyn saltanatty kostyumi әdette birneshe kiimnen turdy Zhinishke ak zhүn matadan tigilgen kyska zhendi uzyn kandi astyngy zhagyna kymbat kүlgin zhiekpen zhiylyp kestemen bezendirilgen Ol belden belbeumen bajlangan onyn ushtary bezendirilgen Ezhelgi Assiriyada patshalar konas kigen Bul kyzyl tүsti zhamylgy Konas sonymen katar kestelerdin koptigimen zhәne omir agashy retinde stildendirilgen әrtүrli zholaktarmen sipattaldy Konastyn artky zhagynda tik al aldyngy zhagynda dongelektelgen Kejde konaska kosymsha tagy bir zhadagaj kiip zhiekpen әshekejlep keudeni sәl zhabady Patshalyk kadir kasietinin belgisi әshekejlermen bezendirilgen kolshatyr boldy Patsha eki kolynda eki bilezik kigen biri bilekke ekinshisi shyntaktan zhogary Dәstүrli tagamdary Assiriya tagamdary zher betindegi en kone tagamdardyn biri Assiriya ashanasynyn dәstүri men sabaktastygy kone ashana zhabdyktaryn pajdalanudan tagam dajyndau tehnologiyasynan tagam shikizatynyn kuramynan dәmderdi saktaudan sүjikti tagamdardyn tүrinen korinedi Assiriyalyktar siyr koj shoshka kүrketauyk tauyk kaz үjrek osirdi Mal sharuashylygy da әrtүrli sүt onimderinin negizinen irimshikterdin sondaj ak ashytylgan sүt onimderinin kozine ajnaldy Assiriyanyn әdettegi tagamdary Assiriyalyk tagamdardy dajyndau tehnologiyasyna keletin bolsak ol kүrdeli zhәne kejbir zhagdajlarda kop enbekti kazhet etedi Kop kabatty kamyrdy kyada zhajyp alu kop enbekti kazhet etedi Tehnologiyalyk әdisterdin әrtүrliligi sorpalarda da korinedi munda sүt zhumyrtka negizi bar sorpalar girdu bushala zhәne bolek dajyndalgan sorpalar shirva d bisra ogan untaktalgan et kosylgan tagamdardyn koptigi zhәne baska komponentter de untaktalgan kүjde kutli kosylady Assiriya tagamdaryna tabigi etten zhasalgan tagamdar kebab sondaj ak tutas kus etinen zhasalgan tagamdar da kiredi Assiriyalyk dietadagy sүjikti un onimi erekshe nan lavash bolyp tabylady Assiriyalyktardyn ashytylgan sүt onimderinen zhasalgan sүjikti susyndary myasta sohaten zhәne davv Irimshikterdin үlken assortimentinen tandaulylary gupta zhәne dzhadzhik Assiriya zherinde eginshiliktin erte pajda boluy myndagan zhyldar bojy Assiriya ashanasynda tary arpa bidaj kүrish sondaj ak burshak dakyldarynda burshak zhasymyk burshak burshak dәndi dakyldardyn ken assortimentin koldanuga әkeldi Assiriyalyktardyn tamaktanuynda kokonister men zhemister manyzdy oryn alady Olar shiki keptirilgen marinadtalgan kүjde tutynylady Sonymen katar olar sorpalar men negizgi tagamdardy dajyndau kezinde mindetti komponentter bolyp tabylady Kobinese kokonis raciony kara burysh kinza zhalbyz estragon timyan askok akzhelken sarymsak pen piyaz t b dәmdeuishtermen tolyktyrylady Konditerlik onimderdi mertoha proha dajyndagan kezde darshyn kardamon kalampyr vanil kosylady Shaj men kofe assiriyalyktardyn әdettegi zhәne sүjikti susyndary bolyp tabylady Folklory Assiriyalyktardyn baj auyz әdebieti saktalgan makal mәtelder ertegiler biler Dәstүrli merekelerdin barlygy derlik hristiandyk Pasha Rozhdestvo zhәne t b assiriyalyk hristian әulielerin Nusardil Mar Shalyta Mar Gevorgiz eske alu kүnderi Zhana zhyldy assiriyalyktar 1 sәuirde tojlajdy zhәne ony Hab Nissan dep atajdy Bul Tigr zhәne Evfrat ozenderinin taskynymen bajlanysty boldy Қazakstandagy assiriyalyktarҚazakstanda assiriyalyk diasporasynyn pajda boluy sogys aldyndagy zhәne sogys zhyldaryndagy halyktardy kүshtep konys audarumen bajlanysty HH gasyrdyn 50 shi zhyldarynda Soltүstik Kavkazdan Gruziyadan Қyrymnan zhәne Әzerbajzhannan kүshtep zher audaru tolkyny nәtizhesinde assiriyalyktardyn edәuir boligi Қazakstanga koshirildi 1999 zhylgy halyk sanagy bojynsha 371 assiriyalyktyn 235 i Almaty kalasynda turady Қazakstandagy assiriyalyk diaspora sanynyn dinamikasy 1970 zh 586 adam 1979 zh 460 adam 1989 zh 446 adam 1999 zh 371 adam 2009 zh 195 adam 2013 zh 186 adam boldy Assiriyalyktar negizinen kalalarda turady SiltemeOrtakkorda bugan katysty mediafajldar bar AssiriyalyktarDerekkozderAssiriyalyktar Ajsorlar Tekserildi 30 mausym 2024 Assiriyalyktar olar kimder Mәdeniet din tarih Tekserildi 29 mausym 2024 Mihajlov S S Assiriyalyktardyn dini senimderi Tekserildi 30 mausym 2024 Mishenko E V Mihajlov S S Assiriyalyktar Tekserildi 30 mausym 2024 Assiriyalyktar oz tarihymen omir sүretin halyk Tekserildi 30 mausym 2024 Assiriyalyktar Tekserildi 30 mausym 2024 Assiriyalyktar kimder uly imperiyanyn pajda boluy men kuldyrauynyn tarihy Tekserildi 30 mausym 2024 Assiriya biligi Tekserildi 30 mausym 2024 II mynzhyldyktagy Assiriyanyn sharuashylyk omiri kogamy Tekserildi 30 mausym 2024 Assiriyanyn IX VII gasyrlardagy ekonomikalyk zhәne әleumettik zhүjesi Tekserildi 30 mausym 2024 Assiriya Ekonomikalyk damu zhәne әleumettik zhүje Tekserildi 30 mausym 2024 Assiriyalyktar kazirgi әlemdegi ezhelgi halyktyn mәdenieti men omiri Tekserildi 29 mausym 2024 Ezhelgi Mesopotamiyadagy kүndelikti omir Tekserildi 30 mausym 2024 Ezhelgi Assiriyanyn sәulet oneri Tekserildi 30 mausym 2024 Ezhelgi Assiriyanyn tarihy Tekserildi 30 mausym 2024 Ezhelgi Mesopotamiya kostyumi Tekserildi 1 shilde 2024 Assiriya ulttyk tagamdary Tekserildi 1 shilde 2024 Assiriyalyktar Tekserildi 1 shilde 2024 E D Sүlejmenova D H Akanova N Zh Shajmerdenova Қazakstan tilderi әleumettik lingvistika anyktamalygy Almaty Izdatelstvo Zolotaya Kniga ZhShS 2020 B 107 480 b ISBN 978 601 7988 21 0 Zh N Tojbaeva Қurast Ғ Zhandybaev G Egeubaeva Қazakstan halky Enciklopediya Almaty Қazak enciklopediyasy B 107 ISBN 978 601 7472 88 7