Аббасилер халифаты (араб.: الدولة العباسية) — Аббасилер әулеті билігінің астында 750-945 және 1194-1258 жылдар аралығында өмір сүрген феодалдық теократиялық мемлекет.
Аббасилер халифаты араб.: اَلْخِلَافَةُ ٱلْعَبَّاسِيَّةُ Халифат Тарихи мемлекет | |||||||
| |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
Аббасилер халифаты шамамен 850 ж. | |||||||
Астанасы | Куфа (750–766 жж.) | ||||||
Ірі қалалары | Бағдат, Дамаск, Мосул, Каир, Басра, Раққа, Тунис, Алеппо, Иерусалим, Мекке, Медине, Бұхара, Самарқан, Дамьят | ||||||
Тіл(дер)і | Араб тілі (орталық әкімшілік); және әртүрлі аймақтық тілдер | ||||||
Діні | Ислам | ||||||
Ақша бірлігі | Динар (алтын мәнеталар) Дирхам (күміс мәнеталар) | ||||||
Аумағы | 6,800,000 км² | ||||||
Халқы | Арабтар, Түркілер, Парсылар, Берберлер, Ассириялықтар, Еврейлер | ||||||
Басқару формасы | Халифат | ||||||
Династиясы | Аббас әулеті | ||||||
Халиф | |||||||
- 750 – 754 | Әс-Саффах | ||||||
- 754 – 775 | Әл-Мансұр | ||||||
- 775 – 785 | Әл-Мәһди | ||||||
- 785 – 786 | Әл-Һади | ||||||
- 786 – 809 | Һарун әр-Рашид | ||||||
- 809 – 813 | Әл-Әмин | ||||||
- 934 – 940 | Әр-Разы | ||||||
- 991 – 1031 | Әл-Қадір | ||||||
- 1242 – 1258 | Әл-Мұстағсым | ||||||
Каир Аббасилер Мәмлүк Сұлтанатының қамқорлығымен | |||||||
- 1261 – 1261 | Әл-Мұстансыр | ||||||
- 1302 – 1340 | Әл-Мүстәкфи | ||||||
- 1451 – 1455 | Әл-Қайым | ||||||
- 1508 – 1516 (1517) | Мұхаммед әл-Мүтәуәккил | ||||||
← ← → Моңғол империясы → Илхан мемлекеті → Осман империясы → → |
Халифат құрамына Азияда орналасқан қазіргі араб елдері, Мысыр, Иран, Солтүстік Африка және Орталық Азия мен Үндістанның бөліктері кірді. 945 жылы халифатты Буидтер жаулап алғанға дейін ол дербес саясат жүргізді. 1055 жылы Бағдатты селжұқтар басып алғаннан кейін Аббаси халифтері астананың маңындағы аумаққа ғана билік етті.
Халифа әл-Мансур халифаттың астанасын әл-Куфадан Тигр өзенінің бойында жаңадан салынған Бағдатқа көшірді. 836-892 жылдар аралығында халифаттың астанасы Самарра қаласында болды.
Тарих
Шығу тегі
Аббасилер пайғамбардың ағасы Аббас ибн Абд әл-Мутталибтантараған. Бастапқыда Аббасилер мемлекет істерінде маңызды рөл атқарған жоқ. Бірақ халифатта билеуші Омейяд әулетіне наразылық күшейген сайын бұл әулеттің маңызы арта түсті. Әли ұрпақтарының жақын туыстары болғандықтан, Аббасилер билік үшін күресте шиіттердің қолдауына сене алатын. Аббастың шөбересі Мұхаммед ибн Әли ибн Абдаллах 8-ғасырдың басында оны имам деп таныған бірнеше шиит әулеттерінің қолдауына ие болды. Ибн әт-Тиктақ Мұхаммедтің имам лауазымын шиіт имамдарының бірі Әбу Хашим Абдулладан алғанын, ол өліп жатқанда Мұхаммедті өзінің мұрагері деп жариялағанын хабарлайды.
Аббасилер көтерілісі
Осы кезден бастап Аббасилер Омейядтарға қарсы көтеріліске жасырын дайындала бастады. Омейядтарға қарсы қозғалыстың орталығы Куфа, одан басқа Аббасилер Хорасан мен Мауараннахрда үлкен қолдауға ие болды. 743 жылы Мұхаммед тұтқынға алынып, өлім жазасына кесілді. Имамат ұлы Ибраһимге өтті. Оның тұсында Хорасанға дарынды қолбасшы, парсы Әбу Муслим аттанды. Ол шиіт болғанымен, бар күшін Аббасилердің ісіне жұмсады. Әбу Муслим аз уақыттың ішінде Иранның қала тұрғындарының басым бөлігін Аббасилерді жақтауға көндірді. Оны Омейядтар құлатылғаннан кейін билік Әли ұрпақтарына өтеді деп сенген шиіттер де қолдады.
743 жылы халифа Хишамның өлімінен кейін Омейядтардың ішінде билік үшін күрестің басталуы Аббасилер үшін сәтті болды. 747 жылы Хорасанда Аббасилердің өкілдері Ибрахим ибн Мұхаммед, және оның інісі Абул-Аббас әс-Саффах басқарған көтеріліс басталды. 749 жылдың 26 маусымында Аббасилер Нехавенд шайқасында жеңіске жетті, бұл оларға Бағдадқа жол ашты. 28 қарашада Куфа мешітінде Әбу-л-Аббас өзін жаңа халиф деп жариялады.
Соңғы Омейяд халифасы Маруан II халифаттың батыс бөлігін тағы алты ай басқарып, Мысырға қашып кетті, ол 750 жылы қаза тапты. Аббасилер Омейядтардың барлығын дерлік қырып тастады, сонымен қатар жақтастары – Әбу Муслимді (755) өлтірді.
751 жылға қарай арабтар Иран, Ирак, Сирия, Палестинаны жаулап алды. Батыс Түрік қағанатының қарсылығына қарамастан, оның оңтүстік бөлігі халифаттың құрамына кірді. Арабтардың келуімен, бұл аймаққа бірте-бірте ислам тарай бастады. 751 жылы шілдеде Халифат пен қарлұқтардың бірлескен әскері Таң әулетінің әскерімен Талас маңында кездесті. Талас шайқасының нәтижесі Аббасидтердің қарлұқтармен жеңісі болды, бұл Мәуераннахр мен Орталық Азияда исламның таралуының, сондай-ақ Ұлы Жібек жолына арабтардың ықпал етуінің бастауы болды.
Алғашқы кезең (752-775)
Әбу әл-Аббастың мұрагері Әл-Мансур ең алдымен астананы Дамасктен жаңадан салынған Бағдад қаласына көшірді, себебі ол халифаның жақтастары - парсыларға жақынырақ болды. Бағдад 762 жылы Тигр өзенінің бойында қаланған. Сонымен қатар, билікті бөлу үшін жаңа уәзір лауазымы пауда болды, жергілікті әмірлерге де көбірек билік берілді.
Бұл сайып келгенде Аббаси халифтерінің көпшілігі салтанатты рөл ғана атқарды дегенді білдірді, өйткені уәзірлердің ықпалы күшейіп, бұрынғы араб ақсүйектері бірте-бірте парсы бюрократиясымен ауыстырылды. Әл-Мансур кезінде әл-Андалус бөлініп кетті, шииттер көтеріліске шығып жеңіліске ұшырады .
Аббасилер парсылардың қолдауына қатты тәуелді болды. әл-Мансур өз сарайында араб емес мұсылмандарға жақсы көзбен қарады. Бұл араб және парсы мәдениеттерін біріктіруге көмектескенімен, олардың көптеген араб жақтастарын алшақтатты. Омейядтардың тірі қалған жалғыз өкілі І Әбдірахман Испанияның тәуелсіз әмірі атанды. 929 жылы Абд ар-Рахман III халифа атағын алып, Кордова халифатын құрды.
Алтын ғасыр
Ыдырауы
Дереккөздер
- «…Abbasid Caliphate, which had extended from India to North Africa, and the emergence of successor states afterward.» Confounding Powers — Anarchy and International Society from the Assassins to Al Qaeda, Cambridge University Press, 2016, page 72.
- Аббасиды // Энциклопедия «Кругосвет»
- Dupuy & Dupuy, 1986, p. 233
- Hoiberg, 2010, p. 10
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Abbasiler halifaty arab الدولة العباسية Abbasiler әuleti biliginin astynda 750 945 zhәne 1194 1258 zhyldar aralygynda omir sүrgen feodaldyk teokratiyalyk memleket Abbasiler halifaty arab ا ل خ ل اف ة ٱل ع ب اس ي ة Halifat Tarihi memleket750 zhyl 1517 zhyl bajrakAbbasiler halifaty shamamen 850 zh Astanasy Kufa 750 766 zhzh Bagdat 766 836 892 1258 zhzh Samarra 836 892 zhzh Kair 1261 1517 zhzh Iri kalalary Bagdat Damask Mosul Kair Basra Rakka Tunis Aleppo Ierusalim Mekke Medine Buhara Samarkan DamyatTil der i Arab tili ortalyk әkimshilik zhәne әrtүrli ajmaktyk tilderDini IslamAksha birligi Dinar altyn mәnetalar Dirham kүmis mәnetalar Fels mys mәnetalar Aumagy 6 800 000 km Halky Arabtar Tүrkiler Parsylar Berberler Assiriyalyktar EvrejlerBaskaru formasy HalifatDinastiyasy Abbas әuletiHalif 750 754 Әs Saffah 754 775 Әl Mansur 775 785 Әl Mәһdi 785 786 Әl Һadi 786 809 Һarun әr Rashid 809 813 Әl Әmin 934 940 Әr Razy 991 1031 Әl Қadir 1242 1258 Әl MustagsymKair Abbasiler Mәmlүk Sultanatynyn kamkorlygymen 1261 1261 Әl Mustansyr 1302 1340 Әl Mүstәkfi 1451 1455 Әl Қajym 1508 1516 1517 Muhammed әl Mүtәuәkkil Mongol imperiyasy Ilhan memleketi Osman imperiyasy Halifat kuramyna Aziyada ornalaskan kazirgi arab elderi Mysyr Iran Soltүstik Afrika zhәne Ortalyk Aziya men Үndistannyn bolikteri kirdi 945 zhyly halifatty Buidter zhaulap alganga dejin ol derbes sayasat zhүrgizdi 1055 zhyly Bagdatty selzhuktar basyp algannan kejin Abbasi halifteri astananyn manyndagy aumakka gana bilik etti Halifa әl Mansur halifattyn astanasyn әl Kufadan Tigr ozeninin bojynda zhanadan salyngan Bagdatka koshirdi 836 892 zhyldar aralygynda halifattyn astanasy Samarra kalasynda boldy TarihShygu tegi Abbasiler pajgambardyn agasy Abbas ibn Abd әl Muttalibtantaragan Bastapkyda Abbasiler memleket isterinde manyzdy rol atkargan zhok Birak halifatta bileushi Omejyad әuletine narazylyk kүshejgen sajyn bul әulettin manyzy arta tүsti Әli urpaktarynyn zhakyn tuystary bolgandyktan Abbasiler bilik үshin kүreste shiitterdin koldauyna sene alatyn Abbastyn shoberesi Muhammed ibn Әli ibn Abdallah 8 gasyrdyn basynda ony imam dep tanygan birneshe shiit әuletterinin koldauyna ie boldy Ibn әt Tiktak Muhammedtin imam lauazymyn shiit imamdarynyn biri Әbu Hashim Abdulladan alganyn ol olip zhatkanda Muhammedti ozinin murageri dep zhariyalaganyn habarlajdy Abbasiler koterilisi 750 zhyly territoriyasy Osy kezden bastap Abbasiler Omejyadtarga karsy koteriliske zhasyryn dajyndala bastady Omejyadtarga karsy kozgalystyn ortalygy Kufa odan baska Abbasiler Horasan men Mauarannahrda үlken koldauga ie boldy 743 zhyly Muhammed tutkynga alynyp olim zhazasyna kesildi Imamat uly Ibraһimge otti Onyn tusynda Horasanga daryndy kolbasshy parsy Әbu Muslim attandy Ol shiit bolganymen bar kүshin Abbasilerdin isine zhumsady Әbu Muslim az uakyttyn ishinde Irannyn kala turgyndarynyn basym boligin Abbasilerdi zhaktauga kondirdi Ony Omejyadtar kulatylgannan kejin bilik Әli urpaktaryna otedi dep sengen shiitter de koldady 743 zhyly halifa Hishamnyn oliminen kejin Omejyadtardyn ishinde bilik үshin kүrestin bastaluy Abbasiler үshin sәtti boldy 747 zhyly Horasanda Abbasilerdin okilderi Ibrahim ibn Muhammed zhәne onyn inisi Abul Abbas әs Saffah baskargan koterilis bastaldy 749 zhyldyn 26 mausymynda Abbasiler Nehavend shajkasynda zheniske zhetti bul olarga Bagdadka zhol ashty 28 karashada Kufa meshitinde Әbu l Abbas ozin zhana halif dep zhariyalady Songy Omejyad halifasy Maruan II halifattyn batys boligin tagy alty aj baskaryp Mysyrga kashyp ketti ol 750 zhyly kaza tapty Abbasiler Omejyadtardyn barlygyn derlik kyryp tastady sonymen katar zhaktastary Әbu Muslimdi 755 oltirdi 751 zhylga karaj arabtar Iran Irak Siriya Palestinany zhaulap aldy Batys Tүrik kaganatynyn karsylygyna karamastan onyn ontүstik boligi halifattyn kuramyna kirdi Arabtardyn keluimen bul ajmakka birte birte islam taraj bastady 751 zhyly shildede Halifat pen karluktardyn birlesken әskeri Tan әuletinin әskerimen Talas manynda kezdesti Talas shajkasynyn nәtizhesi Abbasidterdin karluktarmen zhenisi boldy bul Mәuerannahr men Ortalyk Aziyada islamnyn taraluynyn sondaj ak Ұly Zhibek zholyna arabtardyn ykpal etuinin bastauy boldy Algashky kezen 752 775 Әbu әl Abbastyn murageri Әl Mansur en aldymen astanany Damaskten zhanadan salyngan Bagdad kalasyna koshirdi sebebi ol halifanyn zhaktastary parsylarga zhakynyrak boldy Bagdad 762 zhyly Tigr ozeninin bojynda kalangan Sonymen katar bilikti bolu үshin zhana uәzir lauazymy pauda boldy zhergilikti әmirlerge de kobirek bilik berildi Bul sajyp kelgende Abbasi halifterinin kopshiligi saltanatty rol gana atkardy degendi bildirdi ojtkeni uәzirlerdin ykpaly kүshejip buryngy arab aksүjekteri birte birte parsy byurokratiyasymen auystyryldy Әl Mansur kezinde әl Andalus bolinip ketti shiitter koteriliske shygyp zheniliske ushyrady Abbasiler parsylardyn koldauyna katty tәueldi boldy әl Mansur oz sarajynda arab emes musylmandarga zhaksy kozben karady Bul arab zhәne parsy mәdenietterin biriktiruge komekteskenimen olardyn koptegen arab zhaktastaryn alshaktatty Omejyadtardyn tiri kalgan zhalgyz okili I Әbdirahman Ispaniyanyn tәuelsiz әmiri atandy 929 zhyly Abd ar Rahman III halifa atagyn alyp Kordova halifatyn kurdy Altyn gasyr YdyrauyDerekkozder Abbasid Caliphate which had extended from India to North Africa and the emergence of successor states afterward Confounding Powers Anarchy and International Society from the Assassins to Al Qaeda Cambridge University Press 2016 page 72 Abbasidy Enciklopediya Krugosvet Dupuy amp Dupuy 1986 p 233 Hoiberg 2010 p 10