Астрахан хандығы (1459-1556) — Алтын Орда ыдырағаннан кейін құрылған дербес мемлекеттердің бірі. Тақ үшін күресте туысы Ахмет ханнан жеңілген Үлкен Орда ханы (1459 –1465) ата-бабасының иелігі (Астрахан) қашып келіп, дербес хандық құрды. Оның аумағына Каспийдіңсолтүстік-батыс жағалауы, төменгі Еділ бойы, Солтүстік Кавказ енді.
Астрахан хандығы | ||||
| ||||
---|---|---|---|---|
Астанасы | Қажы-Тархан | |||
Тіл(дер)і | ескі татар және ноғай | |||
Халқы | 15-20 мың | |||
Басқару формасы | монархия | |||
Династиясы | Тоқа-Темір (Жошы ұрпағы) | |||
- (1459-1476) | Махмұд (тұңғыш ханы) | |||
- (1554-1556) | Дербіш-Әли (соңғы ханы) | |||
Тарихы
Қысқаша сипаттама
Мемлекеттің жер аумағын ескеретін болсақ, ол ыдыраған Алтын Орданың ішіндегі ең кішісі. Батысында Кубань өзені мен Донның төмінгі ағысына дейінгі, ал оңтүстігінде Терек өзеніне дейінгі аумақты алып жатты. Шығысындағы шекарасы Бұзан өзініне дейін жеткен. Дәл осы жерде оның Ноғай Ордасымен шекарасы орналасатын. Халқы 15-20 мың адам шамасында болды. Негізінен, түркі тілдес тайпалардан тұрды. Көшпелі мал шаруашылығымен, аң, балық аулау, тұз өндіру, қолөнер, Бұзан бойындағылар аздап егіншілікпен айналысты. Әскерінің саны 3 мыңдай адам. Батыс пен шығысты жалғастырған Астрахан хандығы Русьпен, Қазанмен, Қырыммен, Хорезммен, Армениямен, Иранмен, Әзербайжанмен, Сібірмен, Ноғай Ордасымен, Қазақ хандығымен, Түркиямен саяси және сауда байланыстарын орнатты. Билеушілер Жошының кіші ұлы ұрпақтары болды. Астрахандық ханзадалар Қазан мен Русьте маңызды қызметтерге ие болып, олардың тарихына елеулі ықпал етті. Бай сауда орталығы болғандықтан, көршілерінің шапқыншылығына жиі ұшырап отырды. Хандық өзінен әлдеқайда мықты Ноғай Ордасымен Қырым хандығының ықпалында болды. Қырым хандығы Астрахан тағына өзіне тәуелді хандарды отырғызатын. Бұл көршілес Ноғай Ордасының саясатына қарама-қайшы келгендіктен бірнеше қақтығысқа алып келген. 1492 жылы қаланы Сібір билеушісі басып алды. Үлкен Орда, Ноғай ордасы мен Қырым хандығы да Астрахан хандығының ішкі істеріне араласып отырды. XVI ғасырдың ортасында Астрахан хандығын Ресей жаулап алды.
Астрахан хандығының билеушілері
Астрахан хандығын 1459-1556 жылдары келесі билеушілер басқарды:
- Махмұд (1459-1476)
- I Қасым (1476-1495)
- Әбіл-Керім (1495-1515)
- Жәнібек (1515-1521)
- Хусейн (1521-1527)
- Шейх Ахмет хан (1527-1528)
- II Қасым (1528-1531)
- I Ислам Керей (1531)
- II Қасым (1531-1532)
- Ақ-Кубек (1532)
- Әбділрахман (1533-1537)
- Ақ-Кубек (1537-1540)
- Әбділрахман (1540-1545)
- Жамғыршы (1546-1547)
- Жамғыршы (1549)
- Дербішәлі (1550-1552)
- Жамғыршы (1552-1554)
- Дербішәлі (1554-1556)
Дереккөздер
- Балалар Энциклопедиясы, II- том
- Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Astrahan handygy 1459 1556 Altyn Orda ydyragannan kejin kurylgan derbes memleketterdin biri Tak үshin kүreste tuysy Ahmet hannan zhenilgen Үlken Orda hany 1459 1465 ata babasynyn ieligi Astrahan kashyp kelip derbes handyk kurdy Onyn aumagyna Kaspijdinsoltүstik batys zhagalauy tomengi Edil bojy Soltүstik Kavkaz endi Astrahan handygy1459 1556Astanasy Қazhy TarhanTil der i eski tatar zhәne nogajHalky 15 20 mynBaskaru formasy monarhiyaDinastiyasy Toka Temir Zhoshy urpagy 1459 1476 Mahmud tungysh hany 1554 1556 Derbish Әli songy hany TarihyҚyskasha sipattama Orys әskerinin Қazhy Tarhandy zhaulap aluy 1554 Bejneli zhylnamalar zhinagy Memlekettin zher aumagyn eskeretin bolsak ol ydyragan Altyn Ordanyn ishindegi en kishisi Batysynda Kuban ozeni men Donnyn tomingi agysyna dejingi al ontүstiginde Terek ozenine dejingi aumakty alyp zhatty Shygysyndagy shekarasy Buzan ozinine dejin zhetken Dәl osy zherde onyn Nogaj Ordasymen shekarasy ornalasatyn Halky 15 20 myn adam shamasynda boldy Negizinen tүrki tildes tajpalardan turdy Koshpeli mal sharuashylygymen an balyk aulau tuz ondiru koloner Buzan bojyndagylar azdap eginshilikpen ajnalysty Әskerinin sany 3 myndaj adam Batys pen shygysty zhalgastyrgan Astrahan handygy Ruspen Қazanmen Қyrymmen Horezmmen Armeniyamen Iranmen Әzerbajzhanmen Sibirmen Nogaj Ordasymen Қazak handygymen Tүrkiyamen sayasi zhәne sauda bajlanystaryn ornatty Bileushiler Zhoshynyn kishi uly urpaktary boldy Astrahandyk hanzadalar Қazan men Ruste manyzdy kyzmetterge ie bolyp olardyn tarihyna eleuli ykpal etti Baj sauda ortalygy bolgandyktan korshilerinin shapkynshylygyna zhii ushyrap otyrdy Handyk ozinen әldekajda mykty Nogaj Ordasymen Қyrym handygynyn ykpalynda boldy Қyrym handygy Astrahan tagyna ozine tәueldi handardy otyrgyzatyn Bul korshiles Nogaj Ordasynyn sayasatyna karama kajshy kelgendikten birneshe kaktygyska alyp kelgen 1492 zhyly kalany Sibir bileushisi basyp aldy Үlken Orda Nogaj ordasy men Қyrym handygy da Astrahan handygynyn ishki isterine aralasyp otyrdy XVI gasyrdyn ortasynda Astrahan handygyn Resej zhaulap aldy Astrahan handygynyn bileushileriAstrahan handygyn 1459 1556 zhyldary kelesi bileushiler baskardy Mahmud 1459 1476 I Қasym 1476 1495 Әbil Kerim 1495 1515 Zhәnibek 1515 1521 Husejn 1521 1527 Shejh Ahmet han 1527 1528 II Қasym 1528 1531 I Islam Kerej 1531 II Қasym 1531 1532 Ak Kubek 1532 Әbdilrahman 1533 1537 Ak Kubek 1537 1540 Әbdilrahman 1540 1545 Zhamgyrshy 1546 1547 Zhamgyrshy 1549 Derbishәli 1550 1552 Zhamgyrshy 1552 1554 Derbishәli 1554 1556 DerekkozderBalalar Enciklopediyasy II tom Ajbyn Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 880 bet ISBN 9965 893 73 HBul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet