Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Басқа мағыналар үшін Аляска (айрық) деген бетті қараңыз.Аляска (ағылш. Alaska [əˈlæskə]; аударғанда ала’сх’а – «киті бар мекен», «кит молшылығы») — Солтүстік Американың солтүстік-батыс шетінде орналасқан АҚШ-тағы жер көлемі бойынша ең үлкен штат. Оған өзі аттас түбек, Алеут аралдары, Канаданың батысын бойлайтын тынық мұхиттық жағалаудың жіңішке жолағы ( аралдарымен бірге) және континенттік бөлігі кіреді.
| АҚШ штаты | |||||
| Аляска | |||||
| |||||
 | |||||
| Штат ұраны | «Солтүстікке болашаққа» (лат. North to the Future) | ||||
| Штат әні | «Аляска Туы» (Alaska's Flag) | ||||
| Штат лақапаты | «Соңғы шекара» (ағылш. The Last Frontier) | ||||
| Ең ірі қаласы | Анкоридж | ||||
| Ірі қалалары | Джуно Ситка Колледж | ||||
| Тұрғыны | ▲733 391 (2020 жыл) 50-ші орын (АҚШ б-ша) | ||||
| - тығыздығы | 0,49 адам/км² | ||||
| 1-ші орын | |||||
| - барлығы | 1 717 854 км² | ||||
| - су беті | 236,507 км² (13,77 %) | ||||
| - ендік | 54° 40' с. е. бойынша 71° 50' с. е., 3 639 км | ||||
| - бойлық | 130° 00' б. б. бойынша 172° 00' б. б., 2 285 км | ||||
| Теңіз деңгейінен биіктігі | |||||
| - максимал биіктігі | 6 194 м | ||||
| - орташа биіктігі | 580 м | ||||
| - минимал биіктігі | 0 м | ||||
| Штат статусын иеленуі | 3 қаңтар 1959 жылы 49 ретпен | ||||
| - штат болмай тұрып | Аляска территориясы | ||||
| Губернаторы | Майк Данливи | ||||
| Вице-губернаторы | Нэнси Дальстром | ||||
| Заң шығару органы | Аляска Легислатурасы | ||||
| - жоғарғы палатасы | |||||
| - төменгі палатасы | |||||
| Сенат мүшелері | Лиза Меркауски Дэн Салливан | ||||
|
| Аляскалық: UTC−9 жазда UTC−8 Алеуттық: UTC−10 жазда UTC−9 | ||||
| Ресми сайты: | alaska.gov | ||||
 Ортаққордағы санаты: Аляска | |||||
Географиясы
Штат континенттің қиыр солтүстік-батысында орналасқан, Чукот түбегімен (Ресей) арасын Беринг бұғазы бөліп тұр, шығысында Канадамен, батысында Беринг бұғазының кішкентай учаскесінде Ресеймен шектеседі. Материктік бөліктен және көптеген аралдардан тұрады: , Алеут аралдары, , , . Штатты Солтүстік Мұзды Мұхит және Тынық мұхит сулары шайып жатыр. Тынық мұхиттық жағалауында — Аляска жотасы; ішкі жағы — биіктігі батысында 1200 м-ден бастап, шығысында 600 м-ге дейін үстірт ойпатқа ауысады. Солтүстікте — , одан кейін Арктика ойпаты орналасқан.
Мак-Кинли (Денали) тауы (6194 м) — Солтүстік Америкадағы ең биік шың. Сөнбеген жанартаулар да бар.
1912 жылы жанартау атқылауы салдарынан мен жаңа жанартауы пайда болды. Штаттың солтүстік бөлігін тундра қаптап жатыр. Одан төменірек ормандар орналасқан. Штаттың құрамына Ресейге қарасты (Ратманов аралы) 4 км ара қашықтықта орналасқан Беринг бұғазындағы (Крузенштерн аралы) кіреді.
Тынық мұхит жағалауында , теңіздік, салыстырмалы түрде жұмсақ; өзге аудандарында — қысы қатты арктикалық және .
АҚШ-тың ең биік шыңы Мак-Кинли тауының маңайында әйгілі орналасқан.
Ірі қалалары
| Халық саны 100 000 адамнан астам қалалар | ||||
Халық саны 10 000 — 100 000 адам аралығындағы қалалар
| ||||
| Халық саны 10 000 адамнан кем қалалар | ||||
|
|
| ||
Әкімшілік бөлінуі
Жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі төменгі әкімшілік бірлігі (county) болып табылатын басқа көптеген штаттардан ерекшелігі — Аляскада әкімшілік бірліктер (borough — «өзін-өзі басқаратын аймақ») деп аталады. Одан да өзге маңызды ерекшелігі — 15 баро және Анкоридж муниципалитеті Аляска территориясының тек белгілі бір бөлігін ғана алып жатыр. Қалған территориясындағы жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыруға халық саны (әлде оған қызығушылығы барлары) жеткілікті емес және де сол себепті бұл жерлерде ұйымдаспаған баро түзеді. Ал бұл өз кезегінде халық санағын жүргізуге және басқаруға да ыңғайлы болу үшін (census area) деп аталатын аймақтарға бөлінген. Аляскада мұндай аймақтардың саны - 11.
Алясканың барлық әкімшілік-территориялық бірліктерінің тізімі (алфавит бойынша):
- Алеушианс Ист баросы (Aleutians East Borough)
- Бристол Бэй баросы (Bristol Bay Borough)
- Баро Денали (Denali Borough)
- (Juneau City and Borough)
- Кетчикан Гэйтвэй баросы (Ketchikan Gateway Borough)
- Кинай Пенинсула баросы (Kenai Peninsula Borough)
- Кодиак Айлэнд баросы (Kodiak Island Borough)
- Лэйк энд Пенинсула баросы (Lake and Peninsula Borough)
- Матануска-Суситна баросы (Matanuska-Susitna Borough)
- Анкоридж муниципалитеті (Anchorage Municipality)
- Норт Слоуп баросы (North Slope Borough)
- Нортвест Арктик баросы (Northwest Arctic Borough)
- (Sitka City and Borough)
- Фэрбенкс Норт Стар баросы (Fairbanks North Star Borough)
- Хэйнс баросы (Haines Borough)
- (Yakutat City and Borough)
- Ұйымдаспаған баро
- Алеушианс Вест (Aleutians West Census Area)
- Бетел (Bethel Census Area)
- Валдиз-Кордова (Valdez-Cordova Census Area)
- Врангелл-Питерсбург (Wrangell-Petersburg Census Area)
- Диллингхэм (Dillingham Census Area)
- Ном (Nome Census Area)
- Принс-оф-Уэльс — Аутер Кетчикан (Prince of Wales — Outer Ketchikan Census Area)
- Саутист Фэрбенкс (Southeast Fairbanks Census Area)
- Скагвэй-Хуна-Ангун (Skagway-Hoonah-Angoon Census Area)
- Уэйд Хэмптон (Wade Hampton Census Area)
- Юкон-Коюкук (Yukon-Koyukuk Census Area)
Тарихы
Алғашқы қоныстанушылар
Сібір тайпаларының бір тобы 16-10 мың жыл бұрын қазіргі Беринг бұғазын кесіп өтті. Эскимостар арктикалық жағалауға, ал алеуттер Алеут аралдарына қоныстана бастады.
Алясканың ашылуы
Экономикасы
Халқы
Елдегі халық аз қоныстанған штаттардың бірі болғанымен, 1970-жылдары мұнай өнеркәсібі және көлік шаруашылығына бос орындарға шақырылғандардың қатарынан жаңа тұрғындар көшіп келді. Ал 1980-жылдары халықтың өсімі 36 проценттен астам болды.
Соңғы онжылдықтардағы Аляска халқының саны:
- 1990 жыл — 550 000 адам;
- 2004 жыл — 648 818 адам;
- 2005 жыл — 663 661 адам.
- 2006 жыл — 677 456 адам.
- 2007 жыл — 690 955 адам.
2005 жылы Аляска халқының саны одан бұрынғы жылмен салыстырғанда 5906 адамға немесе 0,9 %-ке өсті. 2000 жылмен салыстырғанда 36 730 адамға (5,9 %) көбейді. Бұл санның ішіне соңғы санақ бойынша халықтың 36 590 адамға табиғи өсімі (53 132 туу минус 16 542 өлім) кіреді, сондай-ақ көші-қон есебінен 1181 адамға көбейген. Құрама штаттардан тыс жерлерден көшіп келу (иммиграция) Аляска халқы санын 5800 адамға көбейтсе, ішкі миграция салдарынан 4619 адамға азайды. Аляска халқының тығыздығы АҚШ-тың барлық штаттарының арасындағы ең төменгі көрсеткіш.
Халқының 75 процентке жуығы ақ нәсілділер, АҚШ-та дүниеге келгендер. Штатта 88 мыңдай байырғы тұрғындар тұрады: үндістер (атапасклер, хайда, тлинкиттер, симшиандықтар), эскимостар және алеуттер. Штатта сонымен қатар азғантай орыс ұрпақтары да өмір сүреді. Негізгі діни топтары — католиктер, , , және . Православтардың үлесі әр түрлі деректерге сәйкес 8-10 %-ті құрайды және бұл елдегі ең жоғары көрсеткіш болып табылады.
Соңғы 20 жыл бойы тұрғындар сайлауда қалыптасқан дәстүр бойынша дауыс беруде. Штаттың бұрынғы губернаторы Сара Пейлин партияны басқарған кезінде 2008 жылғы сайлауда АҚШ вице-президенттігіне үміткер болған. Қазіргі кезде губернатор — Шон Парнелл.
Көршілес елдер
Қызықты деректер
Аляска туын 1927 жылы он үш жасар бала (Бенни Бенсон) ойлап шығарды.
Дереккөздер
- The population development in Alaska (ағыл.). City Population.(қолжетпейтін сілтеме)
- Штат Аляска Etats-Unis.ru
Сыртқы сілтемелер
- State of Alaska website (ағыл.)
- US Census Bureau Мұрағатталған 27 мамырдың 2010 жылы. АҚШ санақ бюросының ресми торабы (ағыл.)
- Alaska.com Information (ағыл.)
- Alaska Travel Industry Association (ағыл.)
- Alaska Newspapers Мұрағатталған 19 ақпанның 2007 жылы. (ағыл.)
- Келісім шарттың мәтіні ағылшын және француз тілдерінде (ағыл.)
- Аляска картасы (ағыл.)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baska magynalar үshin Alyaska ajryk degen betti karanyz Alyaska agylsh Alaska eˈlaeske audarganda ala sh a kiti bar meken kit molshylygy Soltүstik Amerikanyn soltүstik batys shetinde ornalaskan AҚSh tagy zher kolemi bojynsha en үlken shtat Ogan ozi attas tүbek Aleut araldary Kanadanyn batysyn bojlajtyn tynyk muhittyk zhagalaudyn zhinishke zholagy araldarymen birge zhәne kontinenttik boligi kiredi AҚSh shtatyAlyaska agylsh AlaskaShtat urany Soltүstikke bolashakka lat North to the Future Shtat әni Alyaska Tuy Alaska s Flag Shtat lakapaty Songy shekara agylsh The Last Frontier AstanasyEn iri kalasy AnkoridzhIri kalalary Dzhuno Sitka KolledzhTurgyny 733 391 2020 zhyl 50 shi oryn AҚSh b sha tygyzdygy 0 49 adam km Audany 1 shi oryn barlygy 1 717 854 km su beti 236 507 km 13 77 endik 54 40 s e bojynsha 71 50 s e 3 639 km bojlyk 130 00 b b bojynsha 172 00 b b 2 285 kmTeniz dengejinen biiktigi maksimal biiktigi 6 194 m ortasha biiktigi 580 m minimal biiktigi 0 mShtat statusyn ielenui 3 kantar 1959 zhyly 49 retpen shtat bolmaj turyp Alyaska territoriyasyGubernatory Majk DanliviVice gubernatory Nensi DalstromZan shygaru organy Alyaska Legislaturasy zhogargy palatasy tomengi palatasySenat mүsheleri Liza Merkauski Den SallivanAlyaskalyk UTC 9 zhazda UTC 8 Aleuttyk UTC 10 zhazda UTC 9Resmi sajty alaska govOrtakkordagy sanaty AlyaskaAlyaska XX gasyrdyn basyndagy Soltүstik Amerika kartasyndaGeografiyasyZhetikarakshy men Temirkazyk AҚSh Alyaska shtatynyn tuy Shtat kontinenttin kiyr soltүstik batysynda ornalaskan Chukot tүbegimen Resej arasyn Bering bugazy bolip tur shygysynda Kanadamen batysynda Bering bugazynyn kishkentaj uchaskesinde Resejmen shektesedi Materiktik bolikten zhәne koptegen araldardan turady Aleut araldary Shtatty Soltүstik Muzdy Muhit zhәne Tynyk muhit sulary shajyp zhatyr Tynyk muhittyk zhagalauynda Alyaska zhotasy ishki zhagy biiktigi batysynda 1200 m den bastap shygysynda 600 m ge dejin үstirt ojpatka auysady Soltүstikte odan kejin Arktika ojpaty ornalaskan Mak Kinli Denali tauy 6194 m Soltүstik Amerikadagy en biik shyn Sonbegen zhanartaular da bar 1912 zhyly zhanartau atkylauy saldarynan men zhana zhanartauy pajda boldy Shtattyn soltүstik boligin tundra kaptap zhatyr Odan tomenirek ormandar ornalaskan Shtattyn kuramyna Resejge karasty Ratmanov araly 4 km ara kashyktykta ornalaskan Bering bugazyndagy Kruzenshtern araly kiredi Tynyk muhit zhagalauynda tenizdik salystyrmaly tүrde zhumsak ozge audandarynda kysy katty arktikalyk zhәne AҚSh tyn en biik shyny Mak Kinli tauynyn manajynda әjgili ornalaskan Iri kalalary Halyk sany 100 000 adamnan astam kalalar AnkoridzhHalyk sany 10 000 100 000 adam aralygyndagy kalalar shtattyn astanasy Kolledzh VasillaHalyk sany 10 000 adamnan kem kalalarKetchikan Kenaj Kadyak Palmer Betel Barrou Unalashka Valdez Soldotna Homer Nom Peterburg Kocebu Syuard Dillinhem Kordova Hejns Nort Poul Ester Delta Dzhankshen GlennallenӘkimshilik bolinuiZhergilikti ozin ozi baskarudyn negizgi tomengi әkimshilik birligi county bolyp tabylatyn baska koptegen shtattardan ereksheligi Alyaskada әkimshilik birlikter borough ozin ozi baskaratyn ajmak dep atalady Odan da ozge manyzdy ereksheligi 15 baro zhәne Ankoridzh municipaliteti Alyaska territoriyasynyn tek belgili bir boligin gana alyp zhatyr Қalgan territoriyasyndagy zhergilikti ozin ozi baskarudy kalyptastyruga halyk sany әlde ogan kyzygushylygy barlary zhetkilikti emes zhәne de sol sebepti bul zherlerde ujymdaspagan baro tүzedi Al bul oz kezeginde halyk sanagyn zhүrgizuge zhәne baskaruga da yngajly bolu үshin census area dep atalatyn ajmaktarga bolingen Alyaskada mundaj ajmaktardyn sany 11 Alyaskanyn Alyaskanyn barlyk әkimshilik territoriyalyk birlikterinin tizimi alfavit bojynsha Aleushians Ist barosy Aleutians East Borough Bristol Bej barosy Bristol Bay Borough Baro Denali Denali Borough Juneau City and Borough Ketchikan Gejtvej barosy Ketchikan Gateway Borough Kinaj Peninsula barosy Kenai Peninsula Borough Kodiak Ajlend barosy Kodiak Island Borough Lejk end Peninsula barosy Lake and Peninsula Borough Matanuska Susitna barosy Matanuska Susitna Borough Ankoridzh municipaliteti Anchorage Municipality Nort Sloup barosy North Slope Borough Nortvest Arktik barosy Northwest Arctic Borough Sitka City and Borough Ferbenks Nort Star barosy Fairbanks North Star Borough Hejns barosy Haines Borough Yakutat City and Borough Ұjymdaspagan baro Aleushians Vest Aleutians West Census Area Betel Bethel Census Area Valdiz Kordova Valdez Cordova Census Area Vrangell Pitersburg Wrangell Petersburg Census Area Dillinghem Dillingham Census Area Nom Nome Census Area Prins of Uels Auter Ketchikan Prince of Wales Outer Ketchikan Census Area Sautist Ferbenks Southeast Fairbanks Census Area Skagvej Huna Angun Skagway Hoonah Angoon Census Area Uejd Hempton Wade Hampton Census Area Yukon Koyukuk Yukon Koyukuk Census Area TarihyAlgashky konystanushylar Sibir tajpalarynyn bir toby 16 10 myn zhyl buryn kazirgi Bering bugazyn kesip otti Eskimostar arktikalyk zhagalauga al aleutter Aleut araldaryna konystana bastady Alyaskanyn ashyluyEkonomikasyHalkyEldegi halyk az konystangan shtattardyn biri bolganymen 1970 zhyldary munaj onerkәsibi zhәne kolik sharuashylygyna bos oryndarga shakyrylgandardyn katarynan zhana turgyndar koship keldi Al 1980 zhyldary halyktyn osimi 36 procentten astam boldy Songy onzhyldyktardagy Alyaska halkynyn sany 1990 zhyl 550 000 adam 2004 zhyl 648 818 adam 2005 zhyl 663 661 adam 2006 zhyl 677 456 adam 2007 zhyl 690 955 adam 2005 zhyly Alyaska halkynyn sany odan buryngy zhylmen salystyrganda 5906 adamga nemese 0 9 ke osti 2000 zhylmen salystyrganda 36 730 adamga 5 9 kobejdi Bul sannyn ishine songy sanak bojynsha halyktyn 36 590 adamga tabigi osimi 53 132 tuu minus 16 542 olim kiredi sondaj ak koshi kon esebinen 1181 adamga kobejgen Қurama shtattardan tys zherlerden koship kelu immigraciya Alyaska halky sanyn 5800 adamga kobejtse ishki migraciya saldarynan 4619 adamga azajdy Alyaska halkynyn tygyzdygy AҚSh tyn barlyk shtattarynyn arasyndagy en tomengi korsetkish Halkynyn 75 procentke zhuygy ak nәsildiler AҚSh ta dүniege kelgender Shtatta 88 myndaj bajyrgy turgyndar turady үndister atapaskler hajda tlinkitter simshiandyktar eskimostar zhәne aleutter Shtatta sonymen katar azgantaj orys urpaktary da omir sүredi Negizgi dini toptary katolikter zhәne Pravoslavtardyn үlesi әr tүrli derekterge sәjkes 8 10 ti kurajdy zhәne bul eldegi en zhogary korsetkish bolyp tabylady Songy 20 zhyl bojy turgyndar sajlauda kalyptaskan dәstүr bojynsha dauys berude Shtattyn buryngy gubernatory Sara Pejlin partiyany baskargan kezinde 2008 zhylgy sajlauda AҚSh vice prezidenttigine үmitker bolgan Қazirgi kezde gubernator Shon Parnell Korshiles elderResej KanadaҚyzykty derekterAlyaska tuyn 1927 zhyly on үsh zhasar bala Benni Benson ojlap shygardy DerekkozderThe population development in Alaska agyl City Population kolzhetpejtin silteme Shtat Alyaska Etats Unis ruSyrtky siltemelerState of Alaska website agyl US Census Bureau Muragattalgan 27 mamyrdyn 2010 zhyly AҚSh sanak byurosynyn resmi toraby agyl Alaska com Information agyl Alaska Travel Industry Association agyl Alaska Newspapers Muragattalgan 19 akpannyn 2007 zhyly agyl Kelisim sharttyn mәtini agylshyn zhәne francuz tilderinde agyl Alyaska kartasy agyl