Жанартау атқылауы магма балқымаларының немесе өте қатты кесектердің сұйық лавалардың және газ бөлшектерінің жер бетінен

Жанартау атқылауы - магма балқымаларының немесе өте қатты кесектердің, сұйық лавалардың және газ бөлшектерінің жер бетінен көрініс беру процесі.

Жанартаулардың атқылау түрлерінің мысалдары

Жанартау атқылауы тек қана лавалардың төгілуімен немесе осы процеспен орайлас өрбитін қопарылыстармен сипатталады, қопарылыс барысында магма құрамындағы газдар және сол магма есебінен қалыптасқан кесектер мен күлдер зор қарқынмен аспанға атылуы ықтимал. Нақ осы жанартау өнімдерінің жер бетінен көрініс беру ерекшелігіне орай жанартау атқылауы экструзиялық, эффузиялық, эксполозиялық және эффузиялық-эксполозиялық (аралас) әрекеттер төрт түрге бөлінеді. Экструзиялық әрекет нәтижесінде өте тұтқыр лавалар жанартау тостағанынан сығымдала көтеріліп, байырғы күмбездерге ұқсас денелер түзеді; жанартаудың эффузиялық әрекеті оның көмейінен көтерілген сұйық лава ағындарының лақылдай төгілуімен сипатталады; жанартаудың эксполозиялық әрекеті жарылыстар мен қопарылыстардың көбеюімен, ірілі-ұсақты кесектер мен күлдердің және жанартау газдарының аспанға атылуымен ерекшеленеді; эффузиялық-эксполозиялық (аралас) әрекет барысында лавалардың төгілуі және ірілі-ұсақты қопарылыстар бір-бірімен алмасып отырады. Жанартау атқылауының үзақтығы бірнеше сағаттан бірнеше жылға дейін, кейде одан да көп уақытқа жетуі мүмкін.

Жанартау атқылауының түрлері

Жанартау атқылауының сипатына қарай

жарылыстық атқылау,
вулкандық типті атқылау,
гавайялық типтегі атқылау,
пелей типтегі атқылау және т.б. болып сараланады.

Жарылыстық атқылау

Вулкандық типті атқылау

Гавайялық типтегі атқылау

Гавай атқылауының түрі: 1: Күл шоғыры, 2: Лава фонтаны, 3: Кратер, 4: Лава көлі, 5: Фумаролдар, 6: Лава ағыны, 7: Лава мен күл қабаттары, 8: Жартас қабаты, 9: Табалдырық, 10 : Магма құбыры, 11: Магма камерасы, 12: Дайк

Пелей типтегі атқылау

Жанартау атқылауының күнілгергі белгілері

вулкандық жерсілкіну,
акустикалық құбылыстар,
магниттік қасиеттердің, фумаролдық саздар құрамының өзгеруі және т.б.

Жанартау атқылау себептері:тереңдік магмалық ошақтардан жер бетіне лавалар,ыстық газдар мен булар, сондай ақ жер қыртысындағы каналдар мен жарықтардың үстінде пайда болады.

Салдары:өлім,өсімдіктердің солып қалуы,цунами,зиянды газдар,лава

Дереккөздер

Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:Геология — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2

Бұл — геология бойынша мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.

[1] Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:Геология — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2