Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Өзбек тілі (өз атауы — Оʻzbek tili, Ўзбек тили немесе Оʻzbekcha, Ўзбекча) — өзбектердің ұлттық және Өзбекстанның мемлекеттік тілі, түрік тілінен кейін сөйлеушілер саны ең көп түркі тілі. Дүние жүзі бойынша сөйлеушілер саны 45 миллионнан көп (2022).
| Өзбек тілі | |
 | |
| Өз атауы: | Оʻzbek tili, Oʻzbekcha, ئۇزبېك تیلى |
|---|---|
| Елдер: | Өзбекстан, Ауғанстан, Қазақстан, Түрікменстан, Тәжікстан |
| Ресми күйі: |
|
| Реттейтін мекеме: | Әлішер Науаи атындағы Ташкент мемлекеттік өзбек тілі мен әдебиеті университеті |
| Сөйлеушілер саны: | 45 миллион (2021) |
| Рейтинг: | 47 орын |
| Санаты: | |
| Алтай тілдері (күмәнді)
| |
| Жазуы: | |
| : | узб 710 |
| ISO 639-1: | uz |
| : | uzb |
| : | uzb |
| Тағы қараңыз: | |
Көне жазба әдеби тілі XIV-XVI ғасырда қалыптасқан. Қазіргі әдеби тілі Қазан төңкерісінен кейін Ташкент-Ферғана диалектісі негізінде дамыды.
Өзбек тілі басқа туыстас түркі тілдерінен сөз басында “й” дыбысын (йол – жол, йіп – жіп), сөздің ортасы мен соңында “ғ”, “г” дыбыстарын (тағ – тау, ағыз – ауыз) қолдану, сондай-ақ морфологиялық тұрғыдан көптік жалғауының тек “-лар” түрінде (сизлар, дафтарлар), ілік септігінің “-нинг”, табыс септігінің “-ни”, жатыс септігінің “-да”, шығыс септігінің “-дан” үлгілері негізінде бір ғана фонет. нұсқада қолданылуымен ерекшеленеді. А әрпі өзбек тілінде ә- дыбысын береді. Ал жалпы түркі тілдеріндегі а-ға өзбек тілінде о әріпі берілген. Дыбысталуы а мен о-ның арасындағы бір дыбыс. Өзбек тілінде ә әрпінің үңдестігі жақсы сақталған albatta - әлбәттә.
Өзбек тіліне үндестік заңы (сингармонизм, мысалы дауыстыларды жуан-жіңішке деп бөлу) тән емес, лексикалық жағынан араб, парсы тілдерінен ауысқан сөздер көп кездеседі, грамматикалық құрылымы тұрғысынан жалғамалы (агглютинативті) тілге жатады.
Тарихы
Диалектілері
Өзбек тілі 3 этнос негізінде құралған 3 диалекттен тұрады: қарлұқ, қыпшақ, оғыз диалекттері.
Қарлұқ диалектісі Ташкент, Бұхара маңында орналасқан және ол стандартты өзбек тілінің негізіне алынған.
Қыпшақ диалектісі Өзбекстанның батысында табылады. Бұл диалект қарақалпақ, қазақ тілдеріне жақын.
Оғыз диалектісі оңтүстік-батысты мекендеген оғыз тайпасының тілдік ерекшелігіне байланысты пайда болған.
Фонетикалық ерекшелігі жағынан бұл аталған диалектілер, "о"-мен сөйлеушілер, "а"-мен сөйлеушілер деп екіге бөлінеді (охшом–ахшам).
Әліпбиі
1927 жылға дейін араб, одан кейінгі он жылдықта негізделген латын (1927–1938), 1939 жылдан кирилл әліпбиін қолданса, қазіргі жазуы қайтадан, жаңартылған латын әліпбиіне көшті (1994).
| Ресми Латын әліпбиі | Кириллица | Араб жазуы | ХФӘ транскрипциясы | Қазақша аудармасы |
| Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng boʻlib tugʻiladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari ila birodarlarcha muomala qilishlari zarur. | Барча одамлар эркин, қадр-қиммат ва ҳуқуқларда тенг бўлиб туғиладилар. Улар ақл ва виждон соҳибидирлар ва бир-бирлари ила биродарларча муомала қилишлари зарур. | برچه آدملر ایرکن، قدرقمت وحقوقلرده تيڭ بولب توغیلدیلر. اولر عقل و وجدان صاحبیدرلر و بربرلری ایله برادرلرچه معامله قلشلری ضرور | [bærˈtʃæ ɒd̪æmˈlær erˈkɪn qæd̪r̩ qɨmˈmæt̪ ʋæ huquqlærˈd̪æ t̪em‿bɵˈlɨp t̪uʁɨlæd̪ɨˈlær uˈlær æql̩ ʋæ ʋɪdʒˈd̪ɒn sɒhɨbɨdɨrˈlær ʋæ bɨr bɨrlæˈrɨ iˈlæ bɨrɒdærlærˈtʃæ mu.ɒmæˈlæ qɨlɨʃlæˈrɨ zæˈrur] | Барлық адамдар тумысынан азат және қадір-қасиеті мен құқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс. |
Дереккөздер
- Қазақ энциклопедиясы, 7том
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Өzbek tili oz atauy Oʻzbek tili Ўzbek tili nemese Oʻzbekcha Ўzbekcha ozbekterdin ulttyk zhәne Өzbekstannyn memlekettik tili tүrik tilinen kejin sojleushiler sany en kop tүrki tili Dүnie zhүzi bojynsha sojleushiler sany 45 millionnan kop 2022 Өzbek tiliӨz atauy Oʻzbek tili Oʻzbekcha ئۇزبېك تیلى Elder Өzbekstan Auganstan Қazakstan Tүrikmenstan TәzhikstanResmi kүji Өzbekstan memlekettik til Auganstan halyktyn kopshiligi koldanatyn ajmaktar үshin resmi til Rettejtin mekeme Әlisher Nauai atyndagy Tashkent memlekettik ozbek tili men әdebieti universitetiSojleushiler sany 45 million 2021 Rejting 47 orynSanaty Euraziya tilderiAltaj tilderi kүmәndi Tүrki butagyҚarluk tobyҚarluk Horezm top tarmagy dd dd Zhazuy latynsha tote zhazu kirillica uzb 710ISO 639 1 uz uzb uzbTagy karanyz Kone zhazba әdebi tili XIV XVI gasyrda kalyptaskan Қazirgi әdebi tili Қazan tonkerisinen kejin Tashkent Fergana dialektisi negizinde damydy Өzbek tili baska tuystas tүrki tilderinen soz basynda j dybysyn jol zhol jip zhip sozdin ortasy men sonynda g g dybystaryn tag tau agyz auyz koldanu sondaj ak morfologiyalyk turgydan koptik zhalgauynyn tek lar tүrinde sizlar daftarlar ilik septiginin ning tabys septiginin ni zhatys septiginin da shygys septiginin dan үlgileri negizinde bir gana fonet nuskada koldanyluymen erekshelenedi A әrpi ozbek tilinde ә dybysyn beredi Al zhalpy tүrki tilderindegi a ga ozbek tilinde o әripi berilgen Dybystaluy a men o nyn arasyndagy bir dybys Өzbek tilinde ә әrpinin үndestigi zhaksy saktalgan albatta әlbәttә Өzbek tiline үndestik zany singarmonizm mysaly dauystylardy zhuan zhinishke dep bolu tәn emes leksikalyk zhagynan arab parsy tilderinen auyskan sozder kop kezdesedi grammatikalyk kurylymy turgysynan zhalgamaly agglyutinativti tilge zhatady TarihyDialektileriӨzbek tili 3 etnos negizinde kuralgan 3 dialektten turady karluk kypshak ogyz dialektteri Қarluk dialektisi Tashkent Buhara manynda ornalaskan zhәne ol standartty ozbek tilinin negizine alyngan Қypshak dialektisi Өzbekstannyn batysynda tabylady Bul dialekt karakalpak kazak tilderine zhakyn Ogyz dialektisi ontүstik batysty mekendegen ogyz tajpasynyn tildik ereksheligine bajlanysty pajda bolgan Fonetikalyk ereksheligi zhagynan bul atalgan dialektiler o men sojleushiler a men sojleushiler dep ekige bolinedi ohshom ahsham ӘlipbiiTolyk makalasy Өzbek әlipbii 1927 zhylga dejin arab odan kejingi on zhyldykta negizdelgen latyn 1927 1938 1939 zhyldan kirill әlipbiin koldansa kazirgi zhazuy kajtadan zhanartylgan latyn әlipbiine koshti 1994 Resmi Latyn әlipbii Kirillica Arab zhazuy HFӘ transkripciyasy Қazaksha audarmasyBarcha odamlar erkin qadr qimmat va huquqlarda teng boʻlib tugʻiladilar Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir birlari ila birodarlarcha muomala qilishlari zarur Barcha odamlar erkin kadr kimmat va ҳukuklarda teng bylib tugiladilar Ular akl va vizhdon soҳibidirlar va bir birlari ila birodarlarcha muomala kilishlari zarur برچه آدم لر ایرکن قدرقمت وحقوق لرده تيڭ بولب توغیلدیلر اولر عقل و وجدان صاحبیدرلر و بربرلری ایله برادرلرچه معامله قلشلری ضرور baerˈtʃae ɒd aemˈlaer erˈkɪn qaed r qɨmˈmaet ʋae huquqlaerˈd ae t em bɵˈlɨp t uʁɨlaed ɨˈlaer uˈlaer aeql ʋae ʋɪdʒˈd ɒn sɒhɨbɨdɨrˈlaer ʋae bɨr bɨrlaeˈrɨ iˈlae bɨrɒdaerlaerˈtʃae mu ɒmaeˈlae qɨlɨʃlaeˈrɨ zaeˈrur Barlyk adamdar tumysynan azat zhәne kadir kasieti men kukyktary ten bolyp dүniege keledi Adamdarga akyl parasat ar ozhdan berilgen sondyktan olar bir birimen tuystyk bauyrmaldyk karym katynas zhasaulary tiis DerekkozderҚazak enciklopediyasy 7tom Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet