Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Халықаралық фонетикалық әліпби (ХФӘ) (ағылш. International Phonetic Alphabet, қысқ. IPA;) — негізінен латын әліпбиіне негізделген фонетикалық нотацияның алфавиттік жүйесі. Ол XIX ғасырдың соңында халықаралық фонетикалық қауымдастықпен әзірленген ауызекі тілдің дыбыстарының стандартталған көрінісі. ХФӘ-ны , шет тілі студенттері мен , , , әншілер, актерлер, тіл жасаушылар мен аудармашылар пайдаланады.
| Халықаралық фонетикалық әліпби | |
| Түрі: | |
|---|---|
| Тілдері: | Кез келген тілдің фонетикасы мен фонемалық транскрипциясы үшін қолданылады |
| Пайда болу уақыты: | 1888 жыл |
| Кезең: | XIX ғ. – қазіргі уақытқа дейін |
|
| |
| Жазу жүйесі | |
Тарихы
1886 жылы француз лингвисті Пол Пасси бастаған бір топ француз және британ тілі мұғалімдері ұйым құрды, ол 1897 жылдан бастап Халықаралық фонетикалық қауымдастық (французша: Association phonétique internationale) деп аталды. Түпнұсқа әліпби ром алфавиті деп аталатын ағылшын тіліне арналған Генри Свит ұсынған емле реформасына негізделген, бірақ оны басқа тілдерге қолайлы ету үшін таңбалардың мағыналары тілден тілге өзгеруі мүмкін. Мысалы, ағылшын тілінде [ʃ] дыбысы «c» әрпімен, ал француз тілінде «ch» әріп тіркесімімен берілген. Дегенмен, 1888 жылы әліпби әртүрлі тілдер үшін біркелкі пішінге келтірілді, осылайша барлық кейінгі түзетулердің негізін қалады.
Құрылғаннан бері ХФӘ бірнеше рет қайта қараудан өтті. 1900 және 1932 жылдардағы елеулі өзгерістерден кейін ХФӘ 1989 жылғы Киль конгресіне дейін өзгеріссіз қалды. 1993 жылы кішігірім түзету жасалды – төрт орта ортаңғы дауысты дыбыстар қосылды және дауыссыз импласивті дауыссыз таңбалар жойылды. Соңғы өзгеріс 2005 жылы жасалды – лабио-дентальдық (еріндік-тіс) бір екпінді дауыссыз дыбыстың таңбасы - ⱱ қосылды. Таңбаларды қосу және алып тастаудан басқа, IPA өзгертулері негізінен таңбалар мен санаттардың атын өзгертуден, сондай-ақ қаріп түрлерін өзгертуден тұрды.
Детунды сөйлеудің фонетикалық транскрипциясына арналған ХФӘ кеңейтімдері 1990 жылы жасалды және 1994 жылы Халықаралық клиникалық фонетика және лингвистика қауымдастығымен ресми түрде мойындалды.
Сипаттамасы
IPA-дің негізгі принципі — әрбір жеке дыбыс (немесе сөйлеу сегменті) үшін жеке таңба, символ беру болып табылады. Яғни, ол бір дыбысты көрсету үшін бірнеше әріп (диграф)-ты қолданбайды немесе бірнеше дыбысты көрсету үшін бір әріпті пайдаланбайды (ағылшын тіліндегі [ks] немесе [gz] үшін «x» сияқты). Онда әріптің дыбысталуы контекстке байланысты болатын символдар жоқ (мысалы, ағылшын және басқа еуропалық тілдердегі «c»). Ақырында, IPA әдетте екі дыбыс үшін ерекше әріптерге ие болмайды, егер олардың арасында қандай да бір белгілі тіл айырмашылық жасамаса (бұл қасиет «таңдаушылық» ретінде белгілі).
ХФӘ-нің 107 символы дауысты және дауыссыз дыбыстар үшін, 31-і диакритикалар (дыбыстың неғұрлым нақты анықтамасы) ретінде қолданылады. Және 19-ы бойлық, тон, екпін және интонация сияқты қасиеттерді белгілеу үшін пайдаланылады.
Әріптер
Халықаралық фонетикалық қауымдастық ХФӘ әріптерін үш санатқа бөледі: дауыстылар мен пульмоникалық және бейпульмоникалық дауыссыздар.
Дереккөздер
- International Phonetic Association (IPA), Handbook.
- MacMahon Michael K. C. Phonetic Notation // The World's Writing Systems / P. T. Daniels — New York: Oxford University Press, 1996. — P. 821–846. — ISBN 0-19-507993-0.
- Wall Joan International Phonetic Alphabet for Singers: A Manual for English and Foreign Language Diction — Pst, 1989. — ISBN 1-877761-50-8.
Сілтемелер
| Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: ХФӘ |
- ХФӘ ресми сайты
- ХФӘ интерактивті кестесі
- Юникодты сұрыптау кестесі – Латын және ХФӘ әріптері форма бойынша сұрыпталған
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Halykaralyk fonetikalyk әlipbi HFӘ agylsh International Phonetic Alphabet kysk IPA negizinen latyn әlipbiine negizdelgen fonetikalyk notaciyanyn alfavittik zhүjesi Ol XIX gasyrdyn sonynda halykaralyk fonetikalyk kauymdastykpen әzirlengen auyzeki tildin dybystarynyn standarttalgan korinisi HFӘ ny shet tili studentteri men әnshiler akterler til zhasaushylar men audarmashylar pajdalanady Halykaralyk fonetikalyk әlipbiTүri ӘlipbiTilderi Kez kelgen tildin fonetikasy men fonemalyk transkripciyasy үshin koldanyladyPajda bolu uakyty 1888 zhylKezen XIX g kazirgi uakytka dejin I P A agylshynsha ajtyluynyn transkripciyasy IPA da Zhazu zhүjesiBul үlgini koru ondeuTarihy1886 zhyly francuz lingvisti Pol Passi bastagan bir top francuz zhәne britan tili mugalimderi ujym kurdy ol 1897 zhyldan bastap Halykaralyk fonetikalyk kauymdastyk francuzsha Association phonetique internationale dep ataldy Tүpnuska әlipbi rom alfaviti dep atalatyn agylshyn tiline arnalgan Genri Svit usyngan emle reformasyna negizdelgen birak ony baska tilderge kolajly etu үshin tanbalardyn magynalary tilden tilge ozgerui mүmkin Mysaly agylshyn tilinde ʃ dybysy c әrpimen al francuz tilinde ch әrip tirkesimimen berilgen Degenmen 1888 zhyly әlipbi әrtүrli tilder үshin birkelki pishinge keltirildi osylajsha barlyk kejingi tүzetulerdin negizin kalady 2020 zhyly kajta karalgan resmi HFӘ kestesi Қurylgannan beri HFӘ birneshe ret kajta karaudan otti 1900 zhәne 1932 zhyldardagy eleuli ozgeristerden kejin HFӘ 1989 zhylgy Kil kongresine dejin ozgerissiz kaldy 1993 zhyly kishigirim tүzetu zhasaldy tort orta ortangy dauysty dybystar kosyldy zhәne dauyssyz implasivti dauyssyz tanbalar zhojyldy Songy ozgeris 2005 zhyly zhasaldy labio dentaldyk erindik tis bir ekpindi dauyssyz dybystyn tanbasy ⱱ kosyldy Tanbalardy kosu zhәne alyp tastaudan baska IPA ozgertuleri negizinen tanbalar men sanattardyn atyn ozgertuden sondaj ak karip tүrlerin ozgertuden turdy Detundy sojleudin fonetikalyk transkripciyasyna arnalgan HFӘ kenejtimderi 1990 zhyly zhasaldy zhәne 1994 zhyly Halykaralyk klinikalyk fonetika zhәne lingvistika kauymdastygymen resmi tүrde mojyndaldy SipattamasyIPA din negizgi principi әrbir zheke dybys nemese sojleu segmenti үshin zheke tanba simvol beru bolyp tabylady Yagni ol bir dybysty korsetu үshin birneshe әrip digraf ty koldanbajdy nemese birneshe dybysty korsetu үshin bir әripti pajdalanbajdy agylshyn tilindegi ks nemese gz үshin x siyakty Onda әriptin dybystaluy kontekstke bajlanysty bolatyn simvoldar zhok mysaly agylshyn zhәne baska europalyk tilderdegi c Akyrynda IPA әdette eki dybys үshin erekshe әripterge ie bolmajdy eger olardyn arasynda kandaj da bir belgili til ajyrmashylyk zhasamasa bul kasiet tandaushylyk retinde belgili HFӘ nin 107 simvoly dauysty zhәne dauyssyz dybystar үshin 31 i diakritikalar dybystyn negurlym nakty anyktamasy retinde koldanylady Zhәne 19 y bojlyk ton ekpin zhәne intonaciya siyakty kasietterdi belgileu үshin pajdalanylady ӘripterHalykaralyk fonetikalyk kauymdastyk HFӘ әripterin үsh sanatka boledi dauystylar men pulmonikalyk zhәne bejpulmonikalyk dauyssyzdar DerekkozderInternational Phonetic Association IPA Handbook MacMahon Michael K C Phonetic Notation The World s Writing Systems P T Daniels New York Oxford University Press 1996 P 821 846 ISBN 0 19 507993 0 Wall Joan International Phonetic Alphabet for Singers A Manual for English and Foreign Language Diction Pst 1989 ISBN 1 877761 50 8 SiltemelerOrtakkorda bugan katysty media sanaty bar HFӘHFӘ resmi sajty HFӘ interaktivti kestesi Yunikodty suryptau kestesi Latyn zhәne HFӘ әripteri forma bojynsha suryptalgan