Өзбек әліпбиі

Өзбек әліппесі — 24 (29) әріптен тұратын заманауи латын қарпіне негізделінген әліппе.

Бас және кіші әріптері:

O -

o

Тарихы

َӨзбек араб жазуы

Ауғанстанда араб жазуы күні бүгінге дейін қолданылады. Өзбек КСР-де 1928 жылға дейін өзбек тілі үшін араб жазуы қолданылды.

ا / آ	ب	پ	ت	ث	ج	چ	ح
خ	د	ذ	ر	ز	ژ	س	ش
ص	ض	ط	ظ	ع	غ	ف	ق
ک	گ	ل	م	ن	نگ	و	ۉ
هـ	ی	ی	ې

Яналиф

1928—1940 жж. латын жазуына негізделінген Яналиф пайдаланылды:

A a	B b	C c	Ç ç	D d	E e	Ə ə	F f
G g	Ƣ ƣ	H h	I i	J j	K k	L l	M m
N n	N̡ n̡	O o	Ө ө	P p	Q q	R r	S s
Ş ş	T t	U u	V v	X x	Y y	Z z	Ƶ ƶ
Ь ь	'

1936 ж. әдеби өзбек тілінің емлесі қыпшақ диалекттерінен қарлық диалекттерінің негізіне көшірілді (сингармонизмсыз), сондықтан Ə ə, Ө ө, Y y, Ь ь әріптері әліппеден өшірілді.

Кирил

1940—1992 жж. кирил жазуы пайдаланылды:

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж
З з	И и	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о
П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц
Ч ч	Ш ш	Ъ ъ	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я	Ў ў
Қ қ	Ғ ғ	Ҳ ҳ

Қазіргі латын жазуы

1992 өзбек тілінде қайтадан латын жазуы пайдаланылады, бірақ Яналиф үлгіснде емес, ағылшан әліппесі негізінде (мақала басын қараңыз).

Салыстырмалы кесте

Араб	Яналиф	Кирил	Қазіргі латын	IPA	қазақша кирил транскрипциясы
—1929	1936—1940	1940—1992	1992—
ﺍ, ه	Ə ə	А а	A a	[ɑ]	ә
ﺏ	B в	Б б	B b	[b]	б
چ	C c	Ч ч	Ch ch	[ʧ]	ч
ﺩ	D d	Д д	D d	[d]	д
ﻩ	E e	Е е	E e	[ɛ]	е
ﻑ	F f	Ф ф	F f	[f]	ф
گ	G g	Г г	G g	[g']	г
ﻍ	Ƣ ƣ	Ғ ғ	Gʻ gʻ	[ɣ]	ғ
ﺡ,ﻩ	H h	Ҳ ҳ	H h	[h]	һ
ی	I i	И и	I i	[ɪ]	і/и
ﺝ, ژ	Ç ç, Ƶ ƶ	Ж ж	J j	[ʤ]	дж
ﻙ	K k	К к	K k	[k']	к
ﻕ	Q q	Қ қ	Q q	[q]	қ
ﻝ	L l	Л л	L l	[l]	л
ﻡ	M m	М м	M m	[m]	м
ﻥ	N n	Н н	N n	[n]	н
ڭ	N̡ n̡	НГ нг	Ng ng	[ŋ]	ң
ﺍ	A a	О о	O o	[ɔ]	а
ﻭ	O o	Ў ў	Oʻ oʻ	[o]	о
پ	P p	П п	P p	[p]	п
ﺭ	R r	Р р	R r	[r]	р
ﺙ,ﺱ,ﺹ	S s	С с	S s	[s]	с
ﺵ	Ş ş	Ш ш	Sh sh	[ʃ]	ш
ﺕ,ﻁ	T t	Т т	T t	[t]	т
ﻭ	U u	У у	U u	[u]	ұ
ﻭ	V v	В в	V v	[v], [w]	в; у әрпі сөздің аяғында
ﺥ	X x	Х х	X x	[x]	х
ی	J j	Й й	Y y	[j]	й; ya, yu/yü (я, ю) әрптерімен жазылады
ﺫ,ﺯ,ﺽ,ﻅ	Z z	З з	Z z	[z]	з
ء, ع	'	Ъ ъ	ʼ	[ʔ]

Өзбек жазуының ерекшелері:

• Қазіргі латын жазуындағы Oʻoʻ әрпіне, кирилде — Ўў, Яналифте — Oo келеді. Бұл әріп жуан жартылай жабық о дыбысын (кәдімгі о дыбысына ұқсас) белгілейді ([o]).
• Қазіргі латын жазуындағы Oo әрпіне, кирилде — Оо, Яналифте — Aa келеді (Оо емес!). Бұл әріп [ɔ] жуан ашық дыбысын белгілейді (о мен а арасында естіледі).
• Қазіргі латын жазуындағы Aa әрпіне, кирилде — Аа, Яналифте — Əə келеді. Бұл әріп жіңішке ашық ә дыбысын белгілейді ([ɑ]).
• Кирил жазуындағы Ёё, Юю, Яя, латында тиісінше Yo yo, Yu yu, Ya ya тіркесімдері келеді.
• Ее әрпі сөз басында және дауыстылардың соңында Ye ye тіркесім бен жазылады.
• Ээ әрпі тура латын Ee әрпімен жазылады.
• Цц әрпі сөздің ішіндегі орнына қарай не Ts ts тіркесімімен, не Ss әрпімен жазылады.
• Сөзде ia, io, ai, oi әріптері қиюласқанда, i әрпі iy деп оқылады: milliard, biologiya, mozaika, alkoloid.
• Сөзде ea, ae, oe әріптері қиюласқанда, e әрпі y (латын) деп оқылады: teatr, aerostat, poema.
• Сөзде с және ҳ қиюласқанда, латын жазуында әріп арасына келесідей апостроф салынады: мысалы, sʼh.
• Апостроф (ʼ) дауыстылар соңында жазылғанда, дауысты дыбыстың ұзартылғанын белгілейді: she'r, e'tibor; o‘ артына келгенде жазылмайлды: moʻjiz, moʻtadil, moʻtabar.
• Апостроф (ʼ) дауыстылар алдында жазылғанда, келесі дауысты дыбысының бөлек айтылуын (паузаны) белгілейді: inʼom, sanʼat, qatʼiy, masʼul.
• Егер қаріпте қосылмыш төңкерілген үтір (ʻ — U+0312 COMBINING TURNED COMMA ABOVE), не нағыз типографиялық апостроф (ʼ — U+02BC MODIFIER LETTER APOSTROPHE) болмаса, тиісінше жалғыз сол тырнақшамен (‘ — U+2018 LEFT SINGLE QUOTATION MARK) мен жалғыз оң тырнақшамен (’ — U+2019 RIGHT SINGLE QUOTATION MARK) алматырылуға мүмкін. Е-пошта, SMS, т.б. қызметтерде бұлар тиісінше (` — U+0060 GRAVE ACCENT) және (' — U+0027 APOSTROPHE) дегенмен алмастырылады.

Сыртқы сілтемелер

• Orthographic Rules For The Uzbek Language Мұрағатталған 9 ақпанның 2012 жылы. (ағылш.)