Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Кеңес үкіметі, немесе Кеңестер билігі – бұрынғы Ресей империясында (1917 жылдың 1 қыркүйегінен Ресей Республикасы) Уақытша үкімет қарулы күшпен құлатылған Қазан төңкерісінен кейін орнатылған билік жүйесінің атауы; кейде “Кеңес үкіметі” ұғымы Кеңес Одағындағы жалпы билік жүйесінің атауы ретінде де қолданылады. “Кеңес” (орыс тілінде ) сөзі алғаш рет төңкерісшіл жұмысшы табының сайланбалы жетекші органы – Жұмысшы депутаттары кеңесі түрінде 1905 – 07 жылғы бірінші орыс революциясы барысында пайда болған.
Кеңес одағының құрылуы
1917 жылғы Ақпан революциясы кезінде солдаттар мен төңкерісшіл жұмысшы табының сайланбалы жетекші органы жер-жерде құрылған . 1917 ж. 3 – 24 маусымда Санкт-Петербургте Жұмысшы және солдат депутаттары кеңестерінің бірінші бүкілресейлік съезі өтті. Съезге бүкіл елдегі 305 Жұмысшы, солдат және шаруа депутаттары кеңестерінен, олардың 53 аймақтық бірлестіктерінен, 34 әскери бөлімнен – барлығы 1090 делегат қатысты. революциялық демократия және мемлекеттік билік, 1-дүниежүзілік соғысқа көзқарас, Уақытша үкімет кезінде сайлауы басталған бүкіл елдегі халық сайлаған өкілдер – дайындық, Ресейдегі ұлт мәселесі, т.б. өзекті мәселелер туралы баяндамалар тыңдап, талқылады. 320 адамнан құралған (ВЦИК) сайлады. 1917 ж. 25 қазандағы (7 қараша) Қазан төңкерісін жүзеге асырған қарулы көтерілісті Жұмысшы және солдат депутаттары кеңестерінің екінші бүкілресейлік съезінің ашылуына орайластырды. Съезге елдегі 402 кеңестен 649 делегат қатысты. Большевик және солшыл делегаттарының саны (550 адам) басым болған съезд 25 – 27 қазанда (7 – 9 қараша) жұмыс істеді. Съезд Уақытша үкіметтің құлатылуын мақұлдады, мемл. билікті өз қолына алғанын жариялады, жер-жердегі билік “Жұмысшылар, солдаттар және шаруалар кеңестеріне берілсін!” деген үндеу, қабылдады. Сондай-ақ, съезд БРОАК-тің (ВЦИК) жаңа құрамын 106 адамнан (оның 62-сі большевик) сайлап, елді басқару үшін Кеңес үкіметінің үкіметін – Владимир Ильич Ленин бастаған, құрамына тек большевиктер кірген (Жұмысшы-шаруа кеңестік үкіметін) құрды. Кеңестер билігі Ресейдің өнеркәсіпті қалаларында шапшаң орнады. Уақытша үкіметке адал күштердің қарсылығы басып-жаншылып, кадеттер партиясы заңнан тыс деп жарияланды, оппозициялық басылымдар жабылды. Алайда 1917 ж. 12 қарашада өткен Құрылтайшылар жиналысына сайлауда большевиктер 25% шамасында ғана дауыс алды. Өз талаптары өтпейтін болғандықтан большевиктерден құралған Халық Комиссарлары Кеңесі Санкт-Петербургте ашылған Құрылтайшылар жиналысын 1918 ж. 5 (18) қаңтарда қуып тарқатып жіберді. Халық Комиссарлары Кеңесі, сондай-ақ, олардың жергілікті органдары болып қалыптаса бастаған Жұмысшы, солдат және шаруа кеңестерінің атқарушы органдары () бұрынғы Ресей империясы құрамында бодандықта болған ұлттардың империя тағы құлағаннан кейін құрған ұлттық мемл. бірлестіктеріне дұшпандықпен қарады. Мыс., олар 1917 ж. 12 (25) желтоқсанда Қазақстанда құрылған Алаш автономиясы мен оның үкіметі – Ұлт кеңесін танудан бас тартты. Кеңестік биліктің Ташкенттегі өкілдері 1917 ж. 29 қарашада (12 желтоқсан) құрылған Түркістан автономиясының Қоқандағы Кеңесі мен Үкіметін 1918 ж. 19 – 22 ақпанда қарулы күшпен талқандады. Бұл оқиғалар елдің одан әрі екі жарылып, Азамат соғысының шиеленісе түсуіне апарып соқты.
1918 ж. наурызға қарай кеңестік билік бұрынғы Ресей империясы аумағының басым бөлігінде орнады. Банктер, кәсіпорындар мемлекет мүлкіне айналдырыла бастады. Германиямен уақытша бітім жасалды. Ресейдің 2-дүниежүзілік соғыстан шығуы, кеңестік биліктің нығаюы бұрынғы Антанта әскери одағы елдерінің наразылығын туғызып, оның соңы шет ел мемлекеттерінің ақ гвардияшыларға әскери және экон. көмек жасауына әкеп соқты. Кеңестік билікті сақтап қалу үшін большевиктер саясатына көшті, контрреволюцияға және саботажға қарсы күресетін төтенше комиссиялар (1917 – 22 ж.) құрды, бұқаралық Қызыл Армия ұйымдастырды. Кеңес өкіметінің уақытша төтенше органдары ретінде, Қазан төңкерісі кезеңіндегі әскери-рев. к-ттер тәжірибесін пайдалана отырып, революциялық комитеттер (ревкомдар, 1918 – 20 ж.), сот органдары болып табылатын әскери трибуналдар (1917 – 22 ж.) құрды. Осындай шаралар арқылы Кеңес үкіметі Азамат соғысында жеңіске жетті. Елде жеке-дара орнату бағдары айқындала бастады. 3-Бүкілресейлік кеңестер съезінің (23 – 31 қаңтар, 1918) Ресейді (РКСФР) деп жариялауына байланысты, 1918 ж. 30 сәуірде Ташкентте РКСФР құрамындағы Түркістан автономиялық кеңестік социалистік республикасы (Түркістан АКСР-і, Түркреспублика), 1920 ж. 12 қазанда РКСФР құрамындағы Киргиз (Қазақ) автономиялық кеңестік социалистік республикасы (Қазақ АКСР-і, ) құрылды (1919 жылдан съезге дейін Қазақ өлкесін басқару жөніндегі революциялық комитет – жұмыс істеді). Кеңес үкіметінің Орта Азияда ұлттық-мемлекеттік межелеу жүргізуіне байланысты, 1924 ж. 27 қазанда таратылып, қазақ облыстары Қазақ АКСР-іне қосылды. Ол 1936 ж. Қазақ КСР-іне айналды. Алайда орталық Кеңес үкіметі (қ. Кеңес Одағы) одақтас республикаларға дербес билік жүргізу мүмкіндігін берген жоқ. Ресейдегі мемлекттік биліктің сайланбалы органы 1918 – 36 ж. болды. Қазіргі Қазақстан аумағы алғашқыда жекелеген Ресей губернияларының, 1920 – 36 ж. Қазақ АКСР-і ретінде құрамына қосылатын. Кеңес үкіметінің 1917 – 36 ж. жергілікті және орталық билік органдары – құрамы көп сатылы және ашық дауыс беретін сайлау жолымен қалыптасатын кеңестер съездері болды.
Жұмысшы депутаттары кеңесі
Жұмысшы депутаттары кеңесі - КСРО-дағы мемлекеттік өкіметтің сайланып қойылатын өкілетті органдар. Ол Ресейдегі 1905-07 ж. революцияда, жұмысшылар ереуіліне басшы орган ретінде, бұқаралық творчествосы нәтижесінде құрылды. Кейбір кеңестер революцияның өрлеу кезеңінде қарулы көтеріліске басшылық ететін органына айналды. 1905-07 ж. кеңестердің тәжірбиесі 1917 ж. Буржуазиялық-демократиялық Ақпан революциясында және Қазан төңкерісінде үлкен рөл атқарды. 1917 ж. Ақпан революциясы барысында құрылған кеңестер пролетариат пен шаруалардың революциялық-демократиялық диктатурасының органдары болды. Петроград жұмысшылары мен солдаттарының үлгісімен Қазақстан еңбекшілері де кеңестер құруға кірісті. 1917 жылдың наурыз – сәуірінде Қазақстан қалаларының көпшілігінде кеңестер құрылды. 1917 жылдың 7 наурызда Әулиеата горнизонының солдаты Тюрин қаласында митинг өткізді. Онда солдаттар мен жұмысшылардың кеңесі құрылды. 1917 ж. 27 және 31 мамырда өткен жұмысшылар мен солдаттар депутаттарының Сырдария облыстық кеңесі отырысында Әулиеата уезінің II болысынан болыстық атқару комитетінің сайлау кезінде жіберілген бұрмалаушылық жөніндегі шағымдарын талқылаған. 1917 ж. 2 мамырда солдаттар мен жұмысшылар депутаттарының Әулиеата және Бішкек кеңесі бірлескен комиссиясы жазда қуаңшылықтан егіннің және шөптің күйіп кеткенін хабарлап, күзде аштықтан халықты аман алып қалудың шараларын белгілеуді өтінген. 1917 ж. 11 сәуірде солдаттар мен офицерлер депутаттарының комитеті Әулиеата жұмысшылар депутаттар кеңесіне бірікті. Оны слесарь Н.Чернышев басқарды. 1917 ж. 24-25 қыркүйекте жұмысшылар мен солдаттардың Әулиеата кеңесі халықтың талабына сәйкес жалдаптардың қоймаларын тінтіп, асықты ашыққан тұрғындарға таратылып берді. Басмашыларға қарсы күресіп, Кеңес өкіметінің орнығуына аянбай күш жұмсады.
Қазақстанда Кеңес үкіметінің орнатылуы
Кеңес үкіметі орнауының екі түрлі жолы болды:
- Өнеркәсіп орталықтары мен темір жолға жақын, жұмысшылар басым оңтүстік және солтүстік аймақтарда - бейбіт жолмен.
- Сібір, Орал, Жетісу казактары мен офицерлер, кулактар біріккен контрреволюциялық күштер басым аудандарда – қарулы күрес жолымен.
Перовск (Қызылорда) жұмысшылары мен солдаттары өкімет билігін 1917 жылғы 30 қазанда (29 қараша) өз қолына алды. Ол кезде бұл үлкен әскери гарнизон орналасқан ірі темір жол станциясы болатын. Бұл жерде Совет үкіметі бейбіт жолмен орнады.
Сырдария облысында Кеңес үкіметінің орнауы оның саяси – экономикалық және әкімшілік орталағы Ташкент қаласында 1917 жылғы 31 қазанда қарулы күреспен орнады. 1917 жылы қараша айының орта кезінде Кеңес үкіметі Черняев (Шымкент) қаласында жеңді. Қараша – желтоқсан айларында Кеңес үкіметі Әулиеата, Түркістанда, Қазалы, Арал поселкесінде және облыстың басқа да ірі елді мекендерінде қан төгіссіз бейбіт жолмен орнады.
Кеңес үкіметін орнату үшін Ақмола даласы мен Ертіс бойында табан тірескен шайқастар жүргізілді. 1917 жылы 12 қарашада Уақытша революциялық комитет құрылды. Төрағасы И. Д. Дубинин болды, құрамына Ғ. Ыдырысов, Я. Побелянский, К. Сүтішов, К. Рыжков және т. б кірді. Дегенмен, Көкшетау, Павлодар, Атбасар, Семей, Өскемен өлкелерінде казак – орыс және офицер – старшина билеуші топтардың ықпалы басым болғандықтан Кеңес үкіметі үшін күрес біраз қиындыққа кездесті.
Семейде үкімет билігі жергілікті Кеңестің қолына 1918 жылы ақпанның 16 – нан 17 – не қараған түнде көшті.
1917 жылғы желтоқсан – 1918 жылғы наурыз аралығында Кеңес үкіметі Торғай облысының орталығы Қостанай, Ақтөбе қалалары мен басқа да ірі елді мекендерде орнады. Торғай облысында Кеңес үкіметінің орнауына А. Иманов, Қ. Қойдосов, В. Чеклиров, В. Зинченко және т. б күрескерлер елеулі үлес қосты.
1917 жылы қарашада Орынборда атаман Дутов контрреволюциялық төңкеріс жасап, өкімет билігі казактардың «Әскери үкіметі» қолына көшті. Атаман Дутовтың казактар тобы, Алашорда үкіметі, меньшевиктер Кеңес үкіметіне қарсы бірікті. Дутовшыларға қарсы күрес жүргізіліп шұғыл әскери көмек көрсетілді. Нәтижесінде 1918 жылы 18 қаңтарда Орынборда қарулы күреспен Кеңес үкіметі орнады.
Оралда Кеңес үкіметі қиын жағдайда орнатылып, 1918 жылы 15 қаңтарда жеңіп шықты.
Жетісуда Кеңес үкіметін орнату жолындағы күрес, контрреволюциялық күштерінің басым болуына байланысты 1918 жылдың көктеміне дейін созылды. Мұнда революцияны қолдаушылардың қосқан үлесі елеулі болды.
Олардың арасында Т. Бокин, Т. Өтенов, Ж. Бабаев, А. Розыбакиев сияқты жергілікті халық өкілдері бар еді. Верный жұмысшылары Қызыл гвардия жасақтарын ұйымдастырды, әскери төңкеріс комитетін құрды.
Сөйтіп, наурыздың 2–не 3–не қараған түні Верныйда әскери – революциялық (төңкеріс) комитеті басқарған күштер қала еңбекшілерінің қолдауына сүйеніп «әскри үкіметтің» тірегі болған қамалды, қару – жарақ қоймаларын, почта – телеграфты т. б маңызды мекемелерді басып алды да, Верный қаласында Кеңес үкіметін орнатты.
Кеңес үкіметі наурыз айында Жаркентте, Сергиопольда (Аягөз), Талдықорғанда, көкектің бас кезінде Лепсіде орнады.
Сөйтіп, 1917 жылдың қазан айынан бастап 1918 жылдың наурыз айына шейін Кеңес үкіметі Қазақстанның көп жерінде жеңіске жетті, яғни Кеңес үкіметі өлкеде түгел орнап бітті.
Социалистік шаруашылық пен мәдениеттің негіздерін жасау
Кеңес үкіметі жеңгеннен кейін Қазақстанда да ескі мекемелер оның ішінде уақытша үкіметтің комиссарлары, отарлау чиновниктік - әкімшілік, қоныстандыру басқармасы, сот жүйесі жойылып, Қазақстанда жаңа үкіметтің басқару жүйелері құрыла бастады. Жергілікті жерлерде шаруа Кеңестері, халық шаруашылығы Кеңестері құрылды. Кеңестердің атқару комитеттері жанынан денсаулық сақтау, әділет, қаржы, ағарту, жер, өнеркәсіп бөлімдері ұйымдастырылды. Бұл шаралар Кеңес үкіметі жауларының қарсылыығын туғызды. Сондықтан ішкі конрреволюцияға қарсы күресу үшін қазақ жерінде Бүкілроссиялық төтенше комиссиясының (Б.Т.К) органдары құрылып, қызыл террор енгізілді.
1918 жылы 21 наурызда Орынборда Кеңестердің бірінші Торғай облыстық съезі басталды. Съезде жергілікті басқару жүйесі, әлеуметтік мәселелер жайында қаулы қабылданды. Бұл съездің қаулысы бойынша Алаш қозғалысының үнқағазы «Қазақ» газеті жабылды.
1918 жылы 20 сәуірде Ташкентте Түркістан Кеңестерінің V съезі болды. Бұл съезде құрамында Жетісу облысы бар Түркістан автономиялы Кеңестік Социолистік республикасы жарияланды.
Ұлтаралық қайшылықтар саясатын жоюда шұғыл шаралар белгіленді. Верныйда орыс – қазақ қатынастарын реттеу жөніндегі комитет құрылды. (Комиссардың орынбасары Т. Бокин) қазақ, ұйғыр, орыс қатынастарын реттеу жөніндегі комитет жұмыс істеді (Комиссардың орынбасары А. Розыбакиев.)
Кеңес үкіметі өлкедегі ірі өнеркәсіпті, банктерді, тасымал жолдарын мемлекет қарамағына алды. Кәсіпорындарда 8 сағаттық, шахталар мен кеніштерде 6 сағаттық жұмыс күні енгізілді. Капиталистер мен патша чиновниктерінің иелігіндегі 3,5 млн десятина жер кедей шаруаларға бөлініп берілді. Большевиктер «жоғарыдан» коммуналар мен ауылдарды көбейтуді жүзеге асырып, орташаларды социализмге күштеп енгізбек болды. 1918 жылы сәуірде Петроградта Семей облысына 200 отбасы орыс жұмысшылары көшіп келіп, ауылшаруашылық коммуналарын ұйымдастырды.
1918 жылы 17 мамырда «Суландыру жұмыстарына 50 млн. сом қаржы бөлү туралы» декрет қабылданды.
Қазақстанда осы жылдары мәдени құрылыс бағдарламасы жүзеге асырылды: - Мектептерде ана тілінде тегін оқыту енгізілді. - Ақмола халыққа білім беру бөлімінің бастығы С. Сейфуллин болды. - Бөкей облысының халыққа білім беру комиссары С. Мендешев болды. Кеңес үкіметі
Кеңес Одағының ыдырауы
1936 жылғы КСРО Конституциясына сәйкес, кеңестер съезінің орнына халық тікелей сайлайтын Еңбекшілер депутаттары кеңестерінің біртұтас жүйесі белгіленді. Бұл өзгерістердің баршасы коммунистер қолымен жасалды, шын мәнінде мемл. билікті большевиктер партиясы жүргізді. Өкімет билігі кеңестер қолында деп есептелгенмен, олардың қызметін партия органдары басқарды. 1977 жылғы КСРО Конституциясы бойынша, Еңбекшілер депутаттары кеңестерінің жүйесі Халық депутаттары кеңестері болып өзгертілді. Кеңестерге депутаттар сайлау сипат алды. Кеңес үкіметі бір партиялы тоталитарлық жүйенің көз алдайтын демократиялық фасады рөлін ғана атқарды. Бір партияның билігіндегі әкімшіл-әміршіл жүйемен сіңісіп кеткендіктен, Кеңес үкіметі терең дағдарысқа ұшырады. Жүргізілген реформалар (жаңа экон. саясатты аяғына жеткізбей тұжыру, жеделдетіп индустрияландыру мен күштеп ұжымдастыруды өткізу, тың және тыңайған жерлерді игеру науқанын жүргізу, қайта құру, т.б.) елді уақытша табыстарға жеткізгенімен, негізінен, экон. және әлеум. қайшылықтарды тереңдете түсті, ұлт мәселесінің шешімін тосқан түйінді тұстарын елеусіз қалдырды, 1977 ж. КСРО Конституциясы бойынша жетекшілік рөлін заңдастырып алған (6-баб) КОКП мемл. құрылымдарды толығымен билеп, Кеңес үкіметін алмастыруын ашық жүргізді, Кеңес үкіметі нің басқару жүйесі онан әрі тығырыққа тірелді. Кеңес үкіметінің дамыған елдерге қарағанда саяси және экон. жағынан көп артта қалып қоюы – басқару жүйесін жетілдіруді талап етті. Осы мақсатта 1986 ж. саясатын жүргізе бастау – партиялық диктатура мен оған тығыз байлаулы кеңестік жүйені тоқырауға ұшыратты. 1991 ж. КСРО-ның ыдырауына байланысты, орталық Кеңес үкіметі құлады. Тәуелсіздік алған одақтас республикалардың бәрі өз елдеріндегі Кеңес үкіметінен бас тартып, өркениет талабына сай жаңа мемл. құрылымдар жасауға көшті.
Дереккөздер:
- Қазақ энциклопедиясы
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kenes үkimeti nemese Kenester biligi buryngy Resej imperiyasynda 1917 zhyldyn 1 kyrkүjeginen Resej Respublikasy Uakytsha үkimet karuly kүshpen kulatylgan Қazan tonkerisinen kejin ornatylgan bilik zhүjesinin atauy kejde Kenes үkimeti ugymy Kenes Odagyndagy zhalpy bilik zhүjesinin atauy retinde de koldanylady Kenes orys tilinde sozi algash ret tonkerisshil zhumysshy tabynyn sajlanbaly zhetekshi organy Zhumysshy deputattary kenesi tүrinde 1905 07 zhylgy birinshi orys revolyuciyasy barysynda pajda bolgan Kenes odagynyn kuryluy1917 zhylgy Akpan revolyuciyasy kezinde soldattar men tonkerisshil zhumysshy tabynyn sajlanbaly zhetekshi organy zher zherde kurylgan 1917 zh 3 24 mausymda Sankt Peterburgte Zhumysshy zhәne soldat deputattary kenesterinin birinshi bүkilresejlik sezi otti Sezge bүkil eldegi 305 Zhumysshy soldat zhәne sharua deputattary kenesterinen olardyn 53 ajmaktyk birlestikterinen 34 әskeri bolimnen barlygy 1090 delegat katysty revolyuciyalyk demokratiya zhәne memlekettik bilik 1 dүniezhүzilik sogyska kozkaras Uakytsha үkimet kezinde sajlauy bastalgan bүkil eldegi halyk sajlagan okilder dajyndyk Resejdegi ult mәselesi t b ozekti mәseleler turaly bayandamalar tyndap talkylady 320 adamnan kuralgan VCIK sajlady 1917 zh 25 kazandagy 7 karasha Қazan tonkerisin zhүzege asyrgan karuly koterilisti Zhumysshy zhәne soldat deputattary kenesterinin ekinshi bүkilresejlik sezinin ashyluyna orajlastyrdy Sezge eldegi 402 kenesten 649 delegat katysty Bolshevik zhәne solshyl delegattarynyn sany 550 adam basym bolgan sezd 25 27 kazanda 7 9 karasha zhumys istedi Sezd Uakytsha үkimettin kulatyluyn makuldady meml bilikti oz kolyna alganyn zhariyalady zher zherdegi bilik Zhumysshylar soldattar zhәne sharualar kenesterine berilsin degen үndeu kabyldady Sondaj ak sezd BROAK tin VCIK zhana kuramyn 106 adamnan onyn 62 si bolshevik sajlap eldi baskaru үshin Kenes үkimetinin үkimetin Vladimir Ilich Lenin bastagan kuramyna tek bolshevikter kirgen Zhumysshy sharua kenestik үkimetin kurdy Kenester biligi Resejdin onerkәsipti kalalarynda shapshan ornady Uakytsha үkimetke adal kүshterdin karsylygy basyp zhanshylyp kadetter partiyasy zannan tys dep zhariyalandy oppoziciyalyk basylymdar zhabyldy Alajda 1917 zh 12 karashada otken Қuryltajshylar zhinalysyna sajlauda bolshevikter 25 shamasynda gana dauys aldy Өz talaptary otpejtin bolgandyktan bolshevikterden kuralgan Halyk Komissarlary Kenesi Sankt Peterburgte ashylgan Қuryltajshylar zhinalysyn 1918 zh 5 18 kantarda kuyp tarkatyp zhiberdi Halyk Komissarlary Kenesi sondaj ak olardyn zhergilikti organdary bolyp kalyptasa bastagan Zhumysshy soldat zhәne sharua kenesterinin atkarushy organdary buryngy Resej imperiyasy kuramynda bodandykta bolgan ulttardyn imperiya tagy kulagannan kejin kurgan ulttyk meml birlestikterine dushpandykpen karady Mys olar 1917 zh 12 25 zheltoksanda Қazakstanda kurylgan Alash avtonomiyasy men onyn үkimeti Ұlt kenesin tanudan bas tartty Kenestik biliktin Tashkenttegi okilderi 1917 zh 29 karashada 12 zheltoksan kurylgan Tүrkistan avtonomiyasynyn Қokandagy Kenesi men Үkimetin 1918 zh 19 22 akpanda karuly kүshpen talkandady Bul okigalar eldin odan әri eki zharylyp Azamat sogysynyn shielenise tүsuine aparyp sokty 1918 zh nauryzga karaj kenestik bilik buryngy Resej imperiyasy aumagynyn basym boliginde ornady Bankter kәsiporyndar memleket mүlkine ajnaldyryla bastady Germaniyamen uakytsha bitim zhasaldy Resejdin 2 dүniezhүzilik sogystan shyguy kenestik biliktin nygayuy buryngy Antanta әskeri odagy elderinin narazylygyn tugyzyp onyn sony shet el memleketterinin ak gvardiyashylarga әskeri zhәne ekon komek zhasauyna әkep sokty Kenestik bilikti saktap kalu үshin bolshevikter sayasatyna koshti kontrrevolyuciyaga zhәne sabotazhga karsy kүresetin totenshe komissiyalar 1917 22 zh kurdy bukaralyk Қyzyl Armiya ujymdastyrdy Kenes okimetinin uakytsha totenshe organdary retinde Қazan tonkerisi kezenindegi әskeri rev k tter tәzhiribesin pajdalana otyryp revolyuciyalyk komitetter revkomdar 1918 20 zh sot organdary bolyp tabylatyn әskeri tribunaldar 1917 22 zh kurdy Osyndaj sharalar arkyly Kenes үkimeti Azamat sogysynda zheniske zhetti Elde zheke dara ornatu bagdary ajkyndala bastady 3 Bүkilresejlik kenester sezinin 23 31 kantar 1918 Resejdi RKSFR dep zhariyalauyna bajlanysty 1918 zh 30 sәuirde Tashkentte RKSFR kuramyndagy Tүrkistan avtonomiyalyk kenestik socialistik respublikasy Tүrkistan AKSR i Tүrkrespublika 1920 zh 12 kazanda RKSFR kuramyndagy Kirgiz Қazak avtonomiyalyk kenestik socialistik respublikasy Қazak AKSR i kuryldy 1919 zhyldan sezge dejin Қazak olkesin baskaru zhonindegi revolyuciyalyk komitet zhumys istedi Kenes үkimetinin Orta Aziyada ulttyk memlekettik mezheleu zhүrgizuine bajlanysty 1924 zh 27 kazanda taratylyp kazak oblystary Қazak AKSR ine kosyldy Ol 1936 zh Қazak KSR ine ajnaldy Alajda ortalyk Kenes үkimeti k Kenes Odagy odaktas respublikalarga derbes bilik zhүrgizu mүmkindigin bergen zhok Resejdegi memlekttik biliktin sajlanbaly organy 1918 36 zh boldy Қazirgi Қazakstan aumagy algashkyda zhekelegen Resej guberniyalarynyn 1920 36 zh Қazak AKSR i retinde kuramyna kosylatyn Kenes үkimetinin 1917 36 zh zhergilikti zhәne ortalyk bilik organdary kuramy kop satyly zhәne ashyk dauys beretin sajlau zholymen kalyptasatyn kenester sezderi boldy Zhumysshy deputattary kenesiZhumysshy deputattary kenesi KSRO dagy memlekettik okimettin sajlanyp kojylatyn okiletti organdar Ol Resejdegi 1905 07 zh revolyuciyada zhumysshylar ereuiline basshy organ retinde bukaralyk tvorchestvosy nәtizhesinde kuryldy Kejbir kenester revolyuciyanyn orleu kezeninde karuly koteriliske basshylyk etetin organyna ajnaldy 1905 07 zh kenesterdin tәzhirbiesi 1917 zh Burzhuaziyalyk demokratiyalyk Akpan revolyuciyasynda zhәne Қazan tonkerisinde үlken rol atkardy 1917 zh Akpan revolyuciyasy barysynda kurylgan kenester proletariat pen sharualardyn revolyuciyalyk demokratiyalyk diktaturasynyn organdary boldy Petrograd zhumysshylary men soldattarynyn үlgisimen Қazakstan enbekshileri de kenester kuruga kiristi 1917 zhyldyn nauryz sәuirinde Қazakstan kalalarynyn kopshiliginde kenester kuryldy 1917 zhyldyn 7 nauryzda Әulieata gornizonynyn soldaty Tyurin kalasynda miting otkizdi Onda soldattar men zhumysshylardyn kenesi kuryldy 1917 zh 27 zhәne 31 mamyrda otken zhumysshylar men soldattar deputattarynyn Syrdariya oblystyk kenesi otyrysynda Әulieata uezinin II bolysynan bolystyk atkaru komitetinin sajlau kezinde zhiberilgen burmalaushylyk zhonindegi shagymdaryn talkylagan 1917 zh 2 mamyrda soldattar men zhumysshylar deputattarynyn Әulieata zhәne Bishkek kenesi birlesken komissiyasy zhazda kuanshylyktan eginnin zhәne shoptin kүjip ketkenin habarlap kүzde ashtyktan halykty aman alyp kaludyn sharalaryn belgileudi otingen 1917 zh 11 sәuirde soldattar men oficerler deputattarynyn komiteti Әulieata zhumysshylar deputattar kenesine birikti Ony slesar N Chernyshev baskardy 1917 zh 24 25 kyrkүjekte zhumysshylar men soldattardyn Әulieata kenesi halyktyn talabyna sәjkes zhaldaptardyn kojmalaryn tintip asykty ashykkan turgyndarga taratylyp berdi Basmashylarga karsy kүresip Kenes okimetinin ornyguyna ayanbaj kүsh zhumsady Қazakstanda Kenes үkimetinin ornatyluyKenes үkimeti ornauynyn eki tүrli zholy boldy Өnerkәsip ortalyktary men temir zholga zhakyn zhumysshylar basym ontүstik zhәne soltүstik ajmaktarda bejbit zholmen Sibir Oral Zhetisu kazaktary men oficerler kulaktar birikken kontrrevolyuciyalyk kүshter basym audandarda karuly kүres zholymen Perovsk Қyzylorda zhumysshylary men soldattary okimet biligin 1917 zhylgy 30 kazanda 29 karasha oz kolyna aldy Ol kezde bul үlken әskeri garnizon ornalaskan iri temir zhol stanciyasy bolatyn Bul zherde Sovet үkimeti bejbit zholmen ornady Syrdariya oblysynda Kenes үkimetinin ornauy onyn sayasi ekonomikalyk zhәne әkimshilik ortalagy Tashkent kalasynda 1917 zhylgy 31 kazanda karuly kүrespen ornady 1917 zhyly karasha ajynyn orta kezinde Kenes үkimeti Chernyaev Shymkent kalasynda zhendi Қarasha zheltoksan ajlarynda Kenes үkimeti Әulieata Tүrkistanda Қazaly Aral poselkesinde zhәne oblystyn baska da iri eldi mekenderinde kan togissiz bejbit zholmen ornady Kenes үkimetin ornatu үshin Akmola dalasy men Ertis bojynda taban tiresken shajkastar zhүrgizildi 1917 zhyly 12 karashada Uakytsha revolyuciyalyk komitet kuryldy Toragasy I D Dubinin boldy kuramyna Ғ Ydyrysov Ya Pobelyanskij K Sүtishov K Ryzhkov zhәne t b kirdi Degenmen Kokshetau Pavlodar Atbasar Semej Өskemen olkelerinde kazak orys zhәne oficer starshina bileushi toptardyn ykpaly basym bolgandyktan Kenes үkimeti үshin kүres biraz kiyndykka kezdesti Semejde үkimet biligi zhergilikti Kenestin kolyna 1918 zhyly akpannyn 16 nan 17 ne karagan tүnde koshti 1917 zhylgy zheltoksan 1918 zhylgy nauryz aralygynda Kenes үkimeti Torgaj oblysynyn ortalygy Қostanaj Aktobe kalalary men baska da iri eldi mekenderde ornady Torgaj oblysynda Kenes үkimetinin ornauyna A Imanov Қ Қojdosov V Cheklirov V Zinchenko zhәne t b kүreskerler eleuli үles kosty 1917 zhyly karashada Orynborda ataman Dutov kontrrevolyuciyalyk tonkeris zhasap okimet biligi kazaktardyn Әskeri үkimeti kolyna koshti Ataman Dutovtyn kazaktar toby Alashorda үkimeti menshevikter Kenes үkimetine karsy birikti Dutovshylarga karsy kүres zhүrgizilip shugyl әskeri komek korsetildi Nәtizhesinde 1918 zhyly 18 kantarda Orynborda karuly kүrespen Kenes үkimeti ornady Oralda Kenes үkimeti kiyn zhagdajda ornatylyp 1918 zhyly 15 kantarda zhenip shykty Zhetisuda Kenes үkimetin ornatu zholyndagy kүres kontrrevolyuciyalyk kүshterinin basym boluyna bajlanysty 1918 zhyldyn koktemine dejin sozyldy Munda revolyuciyany koldaushylardyn koskan үlesi eleuli boldy Olardyn arasynda T Bokin T Өtenov Zh Babaev A Rozybakiev siyakty zhergilikti halyk okilderi bar edi Vernyj zhumysshylary Қyzyl gvardiya zhasaktaryn ujymdastyrdy әskeri tonkeris komitetin kurdy Sojtip nauryzdyn 2 ne 3 ne karagan tүni Vernyjda әskeri revolyuciyalyk tonkeris komiteti baskargan kүshter kala enbekshilerinin koldauyna sүjenip әskri үkimettin tiregi bolgan kamaldy karu zharak kojmalaryn pochta telegrafty t b manyzdy mekemelerdi basyp aldy da Vernyj kalasynda Kenes үkimetin ornatty Kenes үkimeti nauryz ajynda Zharkentte Sergiopolda Ayagoz Taldykorganda kokektin bas kezinde Lepside ornady Sojtip 1917 zhyldyn kazan ajynan bastap 1918 zhyldyn nauryz ajyna shejin Kenes үkimeti Қazakstannyn kop zherinde zheniske zhetti yagni Kenes үkimeti olkede tүgel ornap bitti Socialistik sharuashylyk pen mәdeniettin negizderin zhasauKenes үkimeti zhengennen kejin Қazakstanda da eski mekemeler onyn ishinde uakytsha үkimettin komissarlary otarlau chinovniktik әkimshilik konystandyru baskarmasy sot zhүjesi zhojylyp Қazakstanda zhana үkimettin baskaru zhүjeleri kuryla bastady Zhergilikti zherlerde sharua Kenesteri halyk sharuashylygy Kenesteri kuryldy Kenesterdin atkaru komitetteri zhanynan densaulyk saktau әdilet karzhy agartu zher onerkәsip bolimderi ujymdastyryldy Bul sharalar Kenes үkimeti zhaularynyn karsylyygyn tugyzdy Sondyktan ishki konrrevolyuciyaga karsy kүresu үshin kazak zherinde Bүkilrossiyalyk totenshe komissiyasynyn B T K organdary kurylyp kyzyl terror engizildi 1918 zhyly 21 nauryzda Orynborda Kenesterdin birinshi Torgaj oblystyk sezi bastaldy Sezde zhergilikti baskaru zhүjesi әleumettik mәseleler zhajynda kauly kabyldandy Bul sezdin kaulysy bojynsha Alash kozgalysynyn үnkagazy Қazak gazeti zhabyldy 1918 zhyly 20 sәuirde Tashkentte Tүrkistan Kenesterinin V sezi boldy Bul sezde kuramynda Zhetisu oblysy bar Tүrkistan avtonomiyaly Kenestik Sociolistik respublikasy zhariyalandy Ұltaralyk kajshylyktar sayasatyn zhoyuda shugyl sharalar belgilendi Vernyjda orys kazak katynastaryn retteu zhonindegi komitet kuryldy Komissardyn orynbasary T Bokin kazak ujgyr orys katynastaryn retteu zhonindegi komitet zhumys istedi Komissardyn orynbasary A Rozybakiev Kenes үkimeti olkedegi iri onerkәsipti bankterdi tasymal zholdaryn memleket karamagyna aldy Kәsiporyndarda 8 sagattyk shahtalar men kenishterde 6 sagattyk zhumys kүni engizildi Kapitalister men patsha chinovnikterinin ieligindegi 3 5 mln desyatina zher kedej sharualarga bolinip berildi Bolshevikter zhogarydan kommunalar men auyldardy kobejtudi zhүzege asyryp ortashalardy socializmge kүshtep engizbek boldy 1918 zhyly sәuirde Petrogradta Semej oblysyna 200 otbasy orys zhumysshylary koship kelip auylsharuashylyk kommunalaryn ujymdastyrdy 1918 zhyly 17 mamyrda Sulandyru zhumystaryna 50 mln som karzhy bolү turaly dekret kabyldandy Қazakstanda osy zhyldary mәdeni kurylys bagdarlamasy zhүzege asyryldy Mektepterde ana tilinde tegin okytu engizildi Akmola halykka bilim beru boliminin bastygy S Sejfullin boldy Bokej oblysynyn halykka bilim beru komissary S Mendeshev boldy Kenes үkimetiKenes Odagynyn ydyrauy1936 zhylgy KSRO Konstituciyasyna sәjkes kenester sezinin ornyna halyk tikelej sajlajtyn Enbekshiler deputattary kenesterinin birtutas zhүjesi belgilendi Bul ozgeristerdin barshasy kommunister kolymen zhasaldy shyn mәninde meml bilikti bolshevikter partiyasy zhүrgizdi Өkimet biligi kenester kolynda dep eseptelgenmen olardyn kyzmetin partiya organdary baskardy 1977 zhylgy KSRO Konstituciyasy bojynsha Enbekshiler deputattary kenesterinin zhүjesi Halyk deputattary kenesteri bolyp ozgertildi Kenesterge deputattar sajlau sipat aldy Kenes үkimeti bir partiyaly totalitarlyk zhүjenin koz aldajtyn demokratiyalyk fasady rolin gana atkardy Bir partiyanyn biligindegi әkimshil әmirshil zhүjemen sinisip ketkendikten Kenes үkimeti teren dagdaryska ushyrady Zhүrgizilgen reformalar zhana ekon sayasatty ayagyna zhetkizbej tuzhyru zhedeldetip industriyalandyru men kүshtep uzhymdastyrudy otkizu tyn zhәne tynajgan zherlerdi igeru naukanyn zhүrgizu kajta kuru t b eldi uakytsha tabystarga zhetkizgenimen negizinen ekon zhәne әleum kajshylyktardy terendete tүsti ult mәselesinin sheshimin toskan tүjindi tustaryn eleusiz kaldyrdy 1977 zh KSRO Konstituciyasy bojynsha zhetekshilik rolin zandastyryp algan 6 bab KOKP meml kurylymdardy tolygymen bilep Kenes үkimetin almastyruyn ashyk zhүrgizdi Kenes үkimeti nin baskaru zhүjesi onan әri tygyrykka tireldi Kenes үkimetinin damygan elderge karaganda sayasi zhәne ekon zhagynan kop artta kalyp koyuy baskaru zhүjesin zhetildirudi talap etti Osy maksatta 1986 zh sayasatyn zhүrgize bastau partiyalyk diktatura men ogan tygyz bajlauly kenestik zhүjeni tokyrauga ushyratty 1991 zh KSRO nyn ydyrauyna bajlanysty ortalyk Kenes үkimeti kulady Tәuelsizdik algan odaktas respublikalardyn bәri oz elderindegi Kenes үkimetinen bas tartyp orkeniet talabyna saj zhana meml kurylymdar zhasauga koshti Derekkozder Қazak enciklopediyasyBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet