Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков

Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков (1966 жылдың 13 наурызы , Бірлік ауылы, Мойынқұм ауданы, Жамбыл облысы — 1988 жылдың 21 мамыры , Семей, Семей облысы, Қазақ КСР, КСРО) — 1986 жылғы Алматыдағы Желтоқсан көтерілісінің қатысушысы. Оған қатысқаннан кейін ең жоғарғы жазаға — өлім жазасына кесілді. Одан кейін үкім 20 жыл бас бостандығынан айыруға өзгертілді. Семей түрмесінде, бостандық айыру орнына бара жатқанда белгісіз жағдайда қайтыс болды. 1992 жылы өлімінен кейін ақталды. 1996 жылы Қазақстан президентінің жарлығымен оған өлімінен кейін Халық қаһарманы марапаты берілді.

Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков
Туған күні	13 наурыз 1966 (1966-03-13)
Туған жері	Бірлік ауылы, Мойынқұм ауданы, Жамбыл облысы, Қазақ КСР, КСРО
Қайтыс болған күні	21 мамыр 1988 (1988-05-21) (22 жас)
Қайтыс болған жері	Семей, Қазақ КСР, КСРО
Азаматтығы	КСРО
Ұлты	қазақ
Қызметі	Алматыдағы Желтоқсан көтерілісінің қатысушысы
Әкесі	Ноғайбай Рысқұлбеков
Анасы	Дәметкен Рысқұлбекова
Марапаттары мен сыйлықтары	Халық қаһарманы
Ортаққордағы Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков

Өмірбаяны

Дулат тайпасының Шымыр руының Бестерек бөлімінен шыққан.

Институтқа дейін

Қайрат Жамбыл облысының Мойынқұм ауданының «Көктерек» кеңшарында тұрып, жұмыс істейтін Ноғайбай және Дәметкен Рысқұлбековтердің отбасында алтыншы бала болып дүниеге келді.

Новотроицкідегі(қазіргі Төле би, Шу ауданы, Жамбыл облысы) интернат-мектепте оқыған. Мектеп қауымдастығының өміріне белсенді түрде қатысқан, қабырға газетін шығарған, комсомол ұяшығының хатшысы болған. Оның інісінің естеліктері бойынша ол:

Шу ауданы және Мойынқұм аудандарының малшыларына арналған интернат-мектепте оқыдық. Ол жақсы оқыған әрі белсенді болған. Жетінші сыныпта комсомолға қосылғанынан кейін, бірден біздің мектептің комсомолды организациясының хатшысы болып сайланды. Ол өзінің міндеттеріне үлкен жауапкершілікпен қарайтын. Бұл қасиеттері оған күреспен айналысуға кедергі болмайтын. Мені алғаш рет бокс секциясына Қайрат апарған. Оның тағы бір қасиеті оның тазалықты ұнатуы болған. Егер жейдемде кір жаға екенін көрсе, менен оны шешуді әлде жууды талап ететін.

Түпнұсқасы  (орыс.)  

Мы учились в школе-интернате для детей животноводов Чуского и Мойынкумского районов. Он хорошо учился и был активистом. Вступив в седьмом классе в комсомол, он сразу был избран секретарём комитета комсомольской организации нашей школы. Он очень ответственно относился к своим обязанностям. Это не мешало ему быть спортсменом, заниматься борьбой. Именно Кайрат привёл меня в первый раз в секцию бокса. Ещё одна его черта — он любил чистоту. Если видел на моей рубашке грязный воротник, требовал тут же сменить рубашку или постирать её.

1983 жылы орта мектепті бітірді. Онжылдық жоспар аяқталған соң, ол Алматы архитектуралық-құрылыстық институтына (ААҚИ) құжаттарын тапсырды. Бірақ бірінші реттен институтқа түсе алмай, ауылына қайтып кішкене уақыт малшы болды.

1984—1986 жылдары № 33635 әскери бөлімінің десанттық әскерінде шұғыл қызметін өткерген. Қызметін сержант лауазымында бітірді. 1986 жылы әскерден үйге оралды. Әкесі Ноғайбайдың сөзі:

Сол жылы Қайрат әскерден оралды. Біз оны ол күні күтпеп едік. Бізді таңғалдырып ол өлең оқып берген еді, бірақ бұған ешкім назар аудармады. Ауыл балаларының тілдері кейде ғана өткір болып келеді. Сол үшін оның өлең жазатыны менің ойыма да келмейтін..

Түпнұсқасы  (орыс.)  

В тот год Кайрат вернулся из армии. Мы не ждали его в тот день. На наше удивление столь неожиданным приездом, прочитал стихи, но никто не придал им значения. Аульские ребята, за редким исключением, на язык остры… Поэтому я и не догадывался, что сын пишет стихи.

Институт

Рысқұлбековтің кәсіподақ билеті, 1986 жылдың қарашасы

1986 жылдың күзінде Алматы архитектура-құрылыс институтына (ААҚИ) түсті, сол институттың №1 жатақханасының 17 секциясында тұрды; әкесі Ноғайбайдың естеліктері бойынша Қайратқа оқуы қиын болатын. Институтта Қайрат студенттік кәсіби бюроның мүшесі, қоғамдық тағам бойынша бақылаушы және комсомол бірлестігінің командирі болған. Әр сенбіде бірінші курстықтар отырыстар жасайтын; үйден келген тамақпен бөлісетін, самаурында жасалған шайды ішетін, домбырада ойнайтын және Қайрат шығарған өлеңдерді тыңдайтын.

Желтоқсан

1986 жылдың 17 желтоқсанында Қайрат радиодан білген Желтоқсан көтерілісі басталды. Факультеттің деканы жыне оның орынбасарлары институттан шығуға және демонстрацияларға қосылуға қатал түрде тыйым салды. Бірақ оған қарамастан 1986 жылдың 17 желтоқсанында жатақханадағы басқа оған қосылған студенттермен бірге митингке кетті. Кейін әкесімен кездесуде ол барлығы сияқты Л.И.Брежнев атындағы алаңға ешқандай мақсатсыз барғанын мойындады. Митингіні суатқыштар арқылы тарата бастағанда, демонстранттар жазушы Олжас Сүлейменовпен кездесу үшін Қазақстан жазушылар одағының ғимаратына қарай жылжи бастады. Бірақ есіктер жабық болғандықтан ішінде Қайрат бар студенттер тобы Ленин даңғылындағы Қазақ педагогикалық институтына қарай жүгірді. Шамамен осы уақытта Рысқұлбеков мемлекеттік қауіпсіздік комитетітің қызметкерлерімен фото және видеокамераларына түсірілді.

Сот процесі

1987 жылдың 1 қаңтары Рысқұлбеков 18 желтоқсан таңның 9 сағат 30 минутында Фурманов көшесі мен Абай даңғылында жасалған фотосуреттің негізінде тұтқындалды. Тұтқындалу күнінде Көктерек ауылындағы нағашы ағасының үйінде болды. Онымен бірге айыпты деп Түгелбай Тәшенов, Жамбылбек Тайжұмаев, Ертай Көпесбаев, Қайрымбаев Күзембаев кінәланатын. Күзембаевтің естеліктеріне сенсек, ол Қайратпен тек Қазақ КСР-ның жоғарғы сотына бара жатқанда ғана танысты. Оның есінде Қайраттың оны алдап халық жасақшысы Савицкийдың өлтіруін мойындауға мәжбүрлегені туралы сөздері есінде қалды. Ол камерада отырғанда бірнеше рет сотталған қылмыскерлер оны жасақшыны өлтірген үшін, милиционерді өлтіргенге қарағанда азырақ түрмеде азырақ отыратынына көндірді. Одан неге өзін жасамаған басқа адамның өлтірілуін өзіне алдын деп сұрағанда ол туысқандары мен жақындары үшін қорыққаны және олардың тыныштығы туралы ойлағанын айтты, себебі оған келіспесе отбасынды жоғалтамыз деп айтыпты. Сот процессі 1987 жылдың 25 мамыры басталды. Бірінші жиналыста теледидар өкілдері болған, бірақ үзілістен кейін олар біреудің бұйрығын тыңдап шығып кетті. Рысқұлбеков кінәланған қылмыстардың ішінде милиция сержант А. А. Алмабековке жарақаттар жасауы және халық сергегі, радиотелеорталықтың инженері С. А. Савицкийды өлтіруі болатын (Сергей Савицкий 19 желтоқсан 4.30-да қайтыс болды, ода екі бала қалды — 3,5 және 8 жастылар). Сот процессінің жүрісі қоғамдық кінәлаушы болып тағайындалған Әділбек Оразовтың арқасында белгілі болды. Оған бұған қатысты бірнеше ескерту айтылғанына қарамастан жиналыстардың стенограммасын жүргізген

1987 жылдың 27 мамыры. Алмабековтың айтуынша Рысқұлбеков оны таяқпен ұрып «Лас-лас мент, немене сен форма киіп алғансын(орыс. Мент поганый чего ты оделся в форму)» деп айғайлады. Қайрат Ленин даңғылы арқылы түсіп бара жатқанында онда таяқ болмағанын айтып, кінәсын мойындамады.

1987 жылдың 1 маусымы. 1961 жылы туылған радиотехникалық оқу орнының курсанты куәгер Магомед Гардановтың сөзінше ол демонстранттарды қоршап тұрған және сол кезде ол Рысқұлбеков мен Күзембаевты көрді. Тура сол күні куәгер Иоф Исаков Сәтбаев көшесіне қарай бара жатқан тобырды көргенін айтты, оның есінде ең қатты қалған қолында таяғы бар Рысқұлбеков. Куәгер Асқар Қаюмов оны алаңға (Бейбітшілік көшесі мен Сәтпаев көшелерінің жол айрығы) әкелгенін айтты. Ол тобыр таяқтар мен және тастар мен №18 автобусты қирата бастағанын көрді. Рысқұлбеков тобырдың алдында болып, ылғида бірдене айғайлап тұрды. Рысқұлбековтен басқа оның есінде ешкім қалмады. Куәгер Алматы ауыр машина жасау зауытының жұмысшысы Игорь Гамаюнов Рысқұлбековті сурет арқылы таныды. Гамаюновтың сөздерінше, Рысқұлбеков демонстранттар арасындағы ең белсенді болып, автобустың терезесін қиратып, сергекті ұрып тастаған.

1987 жылдың 2 маусымы. Куәгер Наталья Дарюшина аппарат терезесінен Савицкийдың ұрылуын көргенін айтты. Оның айтуынша Рысқұлбеков оның көзінше Савицкийды үш-төрт рет ұрды, ал Тәшенов пен Күзембаев таяқты қолданып ешкімді жақындатпай тұрған. Бұл 10 минут бойы жалғасты.

1987 жылдың 3 маусымы. Куәгер Василий Белолипецкий Рысқұлбеков пен басқалар автобусқа шабуылдағандарында, оларды сол жерден айдатуға тырысты, сол кезде Белолипецкий жасақшылардың біреуі тұрып, кетіп қалуға тырысқанын көрді. Оны кім ұрғанын Белолипецкий көрген жоқ, бірақ қасында тұрған Рысқұлбековті көрді. Рысқұлбеков бірінші текетіресте Белолипецкий оны танымағанын айтты. Сол кезде тергеуші барлығына артқа қарауды бұйырды, Рысқұлбековтің аяқ киімінде тег болған еді, және ол қайта бұрылғанда Белолипецкий бірден оған көрсетті.

1987 жылдың 4 маусымы. Куәгер Е. Осипова зардап шеккен Алмабековты танығанын айтты. Ол оны қалай ұрып жатқанын көрмеді, бірақ Осипова мейрамханада отырғанда ол қан-жоса болып ғимаратқа кірді, сол кезде Осипова бірден жедел жәрдем шақырды. Алмабеков барлығы осылай болғанын растады.

1987 жылдың 5 маусымы. Куәгер Петр Милованов алаңда (Фурманов көшесі мен Сәтбаев көшелерінің қиылысы) кезекшілікте болғанында көтерілісшілердің бет әлпетін жаттау керек деген бұйрық түскенін хабарлады. Оның айтуынша қаңтарда және ақпанда ол суретте тек Рысқұлбековті таныды. Оның үстіне ол фотографияларда Күзембаевқа көрсететін, ал кінәланушылардың арасында Рысқұлбековке көрсететін. Тағы ол кезекшілік күнінде және басқа мәлімдерде шатасты. Куәгер радио қызметкері Надежда Валяева студия терезесінен адамды ұрып жатқанын көргенін хабарлады. Оның көзіне ең қатты бесеуі түсті, екеуі оның есінде қалды, сол екеуінің ішінде Рысқұлбеков.

11 маусым сот пікірталасты бастады, 15 мамыр Рысқұлбеков өзінің соңғы сөзін айтты:

Мен өзімді тәртіпсіздік ұйымдастырушыларының ықпалына түскенім үшін кінәлаймын... Мен онда бейбіт митинг болады деп ойладым, қақтығыстарды күтпеп едім. Сот азаматтары және халықтық бағалаушылар менің сөзіме сеніңіздер, менің жасақшы Савицкийдың өліміне мүлдем қатысым жоқ.

Түпнұсқасы  (орыс.)  

Я виню себя в том, что оказался под влиянием организаторов беспорядков… Я думал, что там будет мирный митинг, не ожидал столкновений. Граждане судьи и народные заседатели, верьте моей честности, я не имею ни малейшего отношения к смерти дружинника Савицкого.

Қайрат өзінің кінәсін мойындамады. Оның соттаты соңғы сөзіне сәйкес — нағыз жігітке қыздарды ұрып жатқанда жәй қарап тұруға болмайды. Тағы ол соңғы сөзінде өлең оқыды, төреші мен прокурорларды әділетті болуға шақырды, оның жас екенін ұмытпауды сұрады, туысқандары мен жақындарынан кешірім сұрады, олармен қоштасты.

1987 жылдың 16 маусымы Е. Л. Грабарниктың төрағалығымен Қазақ КСР жоғарғы сотының қылмыстық істер бойынша соттық алқасы істі ашық жиналыста қарап шығып Қайратты ең жоғарғы жазаға — атуға үкім шығарды. Жалпы санағанда, үкімге сәйкес, Қайрат Рысқұлбековтің белсенді қатысуымен 9 көлік жағылды, тағы 153 зақымдалды, 326 милиционер және 96 әскер жараланды; ол мемлекетке 302 644 рубль сомасында зақым келтірді.

Қайраттың 8 тамыздың респулика прокурорына мәлімдемесіне сәйкес, тергеудің бір күнінде, ол Республикалық МҚК-ның тергеу изоляторының №7 изоляторында болғанында, республика прокоратурасының тергеу бөлімінің бастығы Алексей Дубаев Рысқұлбеков камерасына өзінің хабарлаушысы Павел Весельевті кіргізді.

Қоштасу хатында, КСРО Жоғарғы Кеңесіне кешірім өтінішінде және прокурордың атына шағымда Қайрат өзінің Савицкийдың өліміне кінәсін толықтай жоққа шығарды және тергеу жүргізудің дұрыс емес тәсілдеріне, өтірік куәлерге, обьективсіздікке шағымданған. Туысқандарына жазған соңғы хатында Қайрат былай жазған:

Иә, жасырмаймын, 1986 жылдың 18 желтоқсаны мен алаңға барғанмын. Бұны маған не тартқылады: біріншіден, онда не болып жатқанын өз көзіммен көргім келгені. Екіншіден, егер ол жақта солдаттар мен милиционерлер қазақ қыздарын ұрып жатыр деген әңгімелер пайда болса, азамат пен жігіт қоғаушының парызын орындауға шешімділігім. ...Бірақ, Құдай бұған куәгер мен ешкімді өлтірген жоқпын. Мұндай нәрсе жасау менің мүмкіндіктерімнен және күшімнен жоғары. Ешқашан және ешқай жағдайда мен мұндайға бара алмаушы едім. Иә, іс болды, мен бір милиционерді ол бір қызды шашынан сүйреп, жабайы түрде оны ұрып жатқаны үшін бірнеше рет ұрдым. Бірақ бұл адам әлі күнге шейін тірі, оған ешқандай айтарлықтай зат болған жоқ. Осымен менің қылмыстарым таусылады...

Түпнұсқасы  (орыс.)  

Да, не стану скрывать, 18 декабря 1986 года я ходил на площадь. К тому меня побудило: во-первых, желание увидеть собственными глазами, что же там такое происходит. Во-вторых, решимость выполнить долг гражданина и мужчины-защитника, если подтвердятся разговоры о том, что солдаты и милиционеры безжалостно избивают молоденьких казахских девушек. …Однако, Бог тому свидетель, я никого не убивал. Совершить такое выше моих сил, возможностей. Никогда и ни при каких обстоятельствах я не смог бы пойти на это. Да, было дело, ударил несколько раз одного милиционера за то, что он таскал за волосы и избивал изуверски какую-то девушку. Но этот человек по сей день жив, ничего такого с ним не случилось. На том исчерпывается всё моё преступление…

1983 жылдың 23 сәуірі КСРО Жоғарғы Кеңесі прездиумының үкімімен өлім жазасы бас бостандықты 20 жылға айруға ауыстырылдыы. Мұхтар Шаханов комиссиясының заңгерлерінің қорытындысы бойынша аффект кезінде туысқандарына жазылған хатта ол былай жазған:

...Сендер өздерін естігендей, атуды маған 20 жылға ауыстырды. Мұндай тағдырдың бұрылысы мүмкін біреуді қуантып әлде жұбату шеді. Бірақ жеке маған бұл хабарлама қуаныш әкелген жоқ. Қымбатты ана, сен мені түсіне алмайсын. Маған бұл зынданда кінәсіз отыруым керек деген ойдан өте қатты қиын. Он бір ай бойғы өлім сәті мені толықтай таусылдырды. Менде мүлдем күш қалмады. Және мен не болсада 20 жыл азапқа шыдағым келмейді...

Түпнұсқасы  (орыс.)  

…Как вы и сами слышали, расстрел заменили мне двадцатью годами. Такой поворот судьбы кого-то, быть может, обрадовал бы или утешил. Но лично мне это сообщение радости не принесло. Дорогая мама, ты не можешь не понять меня! Мне невыносимо тяжело от мысли, что должен сидеть и сидеть в этой темнице без вины. Одиннадцать месяцев рокового мгновения истощили меня до предела. У меня не осталось никаких сил. И я не хочу ни за что терпеть двадцать лет мучений…

Өлімі

Қайрат кезең-кезеңмен Қарағандыдан Свердловскқа (қазіргі Екатеринбург) бару керек еді, бірақ бастапқы жол бағыты белгісіз себептермен ауысып, ол басқа түрмеге түсті. 1988 жылдың 21 мамыры жаза өтеуге Ивдель қаласына барар жолда ол Семейде құпиялы жағдайда қайтыс болды. Тергеудің ресми нұсқасы бойынша Рысқұлбеков камераластың майкасында асылып өлді. Өлімінен бір күн бұрын оның камерасына 1953 жылы туған, алты рет сотталған қылмыскер Леонид Кимович Власенко кіргізілді, ресми нұсқа бойынша оның майкасында Рысқұлбеков асылды.

Сарапшылардың қорытындысында Рысқұлбеков қашан өмірден кетті, қанша уақыт асылып тұрды, стангуляциялық бороздың характері қандай болды және ол қандай затпен жасалды деген сұрақтарға толық жауап берілмеді. Тағы да егер оның камерада тұрған сөмкесінде өзінің екі майкасы болса, Рысқұлбековке не үшін ол кейін асылған Власенко берген майка керек екені түсініксіз болып қалды.

Қайрат Семейде жерленді, ата-анасына баласының денесін отанына қайтаруға рұқсат берілмеді.

Ақталуы

Рысқұлбековке Тараздағы ескерткіш (1996—2018)

КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты Мұхтар Шахановтың КСРО халықтық депутаттар сьезінде және КСРО жоғарғы кеңесінің сессияларындағы сөздері мен талаптарынан кейін, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің прездиумы 1986 жылғы Алматыдағы және басқа да облыстардағы желтоқсан оқиғасын соңғы рет бағалау үшін комиссия ұйымдастырды. Комиссия жұмысына 200-ден астам әртүрлі маман-сарапшылар тартылды. Ол сарапшылардың құрамына заңгерлер, дәрігерлер, әлеуметтанушылар, саясаттанушылар, философтар, демографтар, экономисттер, практикалық прокуратураның, юстиция министрлігінің, ішкі істер министрлігінің қызметкерлері, бұрынғы МҚК қызметкерлері, шығармашылық интелегенция мен қауымдастық ұйымдардың - комсомолдың, кәсіподақтардың және халықтық депутаттар кеңесінің өкілдері кірді. Мүшелер және сарапшылар ретінде тағы да қауымдастық құқыққорғау ұйымдарының - Лативилық адам құқықтары бойынша лигасы, Қазақстанның адам құқықтар бойынша қоғамдық комитеті, Арал, Балқаш және Қазақстан экологиясының мәселесі бойынша қоғамдық комитеті, Невада-Семей ядерге қарсы қозғалысы мен басқалардың өкілдері қосылды. Комиссиядағы төрт тәуелсіз сарапшы Рысқұлбековтың қылмыстық ісің зерттеп, үкімдер заңсыз деген қорытындыға келді. Бұл оймен тағыда КСРО прокуратураның бригадасының басқарушысы В. Гаев келісті. Комиссия энергетикалық техникумның қолдарына алаңда қолдарына түскен сигналды зымырандар мен басқада арнайы құралдарды қолданған студенттеріне қарсы қылмыстық іс қозғалғанын, бірақ бұл қылмыстық іс студенттер тергеушілерге керек куә берген соң, прокуратурамен тоқтатылғанын анықтады. Тағы да Рысқұлбеков өзіне қол жұмсау факті күмәнге қойылды.

1992 жылдың 21 ақпан Қайрат Рысқұлбеков толықтай ақталды.

1996 жылы Қайрат Рысқұлбеков қайтыс болғанынан кейін Қазақстан президентінің жарлығымен Халық қаһарманы марапатымен және Отан орденімен марапатталды.

Есімінің ұлықталуы

1992 жылы «Емен бұтақтары» атты Қайрат Рысқұлбековтің өлеңдері мен күнделікті жазбаларының жинағы басылып шығарылды.

1996 жылы режиссёр Қалдыбай Абенов 1986 жылғы Алматыдағы Желтоқсан көтерілісі туралы Аллажар фильмінің түсірілімін аяқтады. Фильм Азат атты, түрмеге қамалып, тергеушілердің қорлауынан және бақылаушылардан өткен ұл туралы. Азаттың прототипі - Қайрат Рысқұлбеков.

Таразда оның атына аталған саябақтың кіреберісінде 1996 жылдың 17 желтоқсаны оған ескерткіш ашылды. 2018 жылдың 27 қазаны толық бойлы жаңа ескерткіш қойылды. Оның ашылуында Қайраттың әпкесі Гүлнар Рысқұлбекова болды.

2002 жылдың желтоқсанында Семейде Қайрат Рысқұлбековтің Жанболатов Мұратбек атты мүсінші жасаған мүсін ашылды. Ода Қайрат қамаудан қашып бара жатқан болып көрсетілген. Ашылу рәсіміне Қайраттың анасы - Дәметкен Рысқұлбекова келген. Тура сол күні Рысқұлбековтің қабіріне жаңа құлпытас қойылды.

Тағы да Семейде Қайрат Рысқұлбековтің атымен № 33 мектеп аталған, ол мектепте оған арнап жасалған мұражай және «Жас Қайрат» балалар ұйымы бар.

Алматыда оның атымен Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы (бұрынғы Алматы архитектуралық-құрылыстық институты (ААҚИ), онда Рысқұлбеков оқыған) орналасақан көшеге оның аты берілген.

Дереккөздер

1. Борцу за независимость // Желтоксан-86: Статьи и публикации за 1996—2005 — Алматы: Алтынбек Сәрсенбайұлы қоры. — Т. 7. — Б. 204—205. — 300 б. — ISBN 9965-9999-2-9.
2. Часнык Л Қ. Рысқұлбеков туралы естелік. Қайсар рухты қазақ // Желтоқсан-86. 2-кітап. Намыс оты алаулаған / Құраст. Б. Әбдіғалиев, Б. Көрпебайұлы, Н. Әубәкір. Ред. А. Қайнарбек — Алматы: Алтынбек Сәрсенбайұлы қоры. — Б. 3—6. — 284 б. — ISBN 9965-9999-9-6.
3. Марлан Жиембай. «Моя совесть чиста» — Кайрат Рыскулбеков. Казинформ (2 маусым 2009). Басты дереккөзінен мұрағатталған 14 тамыз 2011.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 29 маусым 2010.
4. Данияров Т. Жизни, прерванные «метелью» // Алма-Ата. 1986. Декабрь. Книга-хроника (вторая) / Пер. Кенжегуловой Н — Алматы: Коллегия «Аударма», РГЖИ «Дәуір». — Б. 192. — 146—147 б. — 40000 таралым. — ISBN 5-86228-012-X.
5. Қайраттың інісі Талғаттың естелігінен // Желтоқсан-86. 2-кітап. Намыс оты алаулаған / Құраст. Б. Әбдіғалиев, Б. Көрпебайұлы, Н. Әубәкір. Ред. А. Қайнарбек — Алматы: Алтынбек Сәрсенбайұлы қоры, 2006. — Б. 203—204. — 284 б. — ISBN 9965-9999-2-9.
6. Рысакова М. Бессмертие Кайрата // Желтоксан-86: Статьи и публикации за 1996—2005 — Алматы: ОФ «Фонд Алтынбека Сарсенбайулы», 2006. — ISBN 9965-9999-9-6.
7. Қайранбеков Б. Халқымның алдында кінәсіз екенімді білемін // Желтоқсан-86. 2-кітап. Намыс оты алаулаған / Құраст. Б. Әбдіғалиев, Б. Көрпебайұлы, Н. Әубәкір. Ред. А. Қайнарбек — Алматы: Алтынбек Сәрсенбайұлы қоры, 2006. — Б. 44. — 284 б. — ISBN 9965-9999-2-9.
8. Людосанова В. Желтоксан в его сердце // Желтоксан-86: Статьи и публикации за 1996—2005 — Алматы: ОФ «Фонд Алтынбека Сарсенбайулы», 2006. — Т. 7. — Б. 75—78. — 300 б. — ISBN 9965-9999-9-6.
9. Табей К. При загадочных обстоятельствах // Желтоксан-86: Статьи и публикации за 1986—1995 — Алматы: ОФ «Фонд Алтынбека Сарсенбайулы», 2006. — Т. 6. — Б. 284—291. — 328 б. — ISBN 9965-831-00-9.
10. Табеев К. Смерть на взлёте // Алма-Ата. 1986. Декабрь. Книга-хроника (вторая) / Пер. Кенжегуловой Н. — Алма-Ата: Коллегия «Аударма», РГЖИ «Дәуір», 1992. — Б. 115—134. — 192 б. — 40000 таралым. — ISBN 5-86228-012-X.
11. Данияров Т. «Суд пятерых» // Алма-Ата. 1986. Декабрь. Книга-хроника (вторая) / Пер. Кенжегуловой Н. — Алма-Ата: Коллегия «Аударма», РГЖИ «Дәуір». — Б. 164—183. — 40000 таралым. — ISBN 5-86228-012-X.
12. Данияров Т. Жизни, прерванные «метелью» // Алма-Ата. 1986. Декабрь. Книга-хроника (вторая) / Пер. Кенжегуловой Н. — Алма-Ата: Коллегия «Аударма», РГЖИ «Дәуір», 1992. — Б. 161-162. — 192 б. — 40000 таралым. — ISBN 5-86228-012-X.
13. КазТАГ. Расплата за бесчинства // Желтоксан-86: Статьи и публикации за 1986-1995 — Алматы: ОФ «Фонд Алтынбека Сарсенбайулы», 2006. — Т. 6. — Б. 30—31. — 328 б. — ISBN 9965-831-00-9.
14. Депутат Шаханов раскрывает правду о событиях в Алма-Ате // Желтоксан-86: Статьи и публикации за 1986—1995 — Алматы: ОФ «Фонд Алтынбека Сарсенбайулы», 2006. — Т. 6. — Б. 116. — 328 б. — ISBN 9965-831-00-9.
15. Светлана Михайлова. Наш Кайрат. — Экспресс-К, 12 декабря 2006. — № 234 (16136).
16. Қазақстан республикасының президентінің 1996 жылдың 9 желтоқсанының № 3265 «Қайрат Рысқұлбековке ең жоғарғы марапат — „Халық қаһарманы“ беру" туралы жарлығы
17. Ануар Омар. Герой независимости. Вечерняя Астана. Басты дереккөзінен мұрағатталған 14 тамыз 2011.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 2 шілде 2010.
18. Казис Тогузбаев. И спустя 25 лет после Декабрьских событий фильм «Аллажар» не пускают в прокат. Радио Азаттык (22 сәуір 2011). Басты дереккөзінен мұрағатталған 20 қаңтар 2013.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 13 қаңтар 2013.
19. Галина Скрипник Герои независимости: «Иной судьбы не стану я просить» - участник декабрьских событий 1986 года Кайрат Рыскулбеков в своих стихах и воспоминаниях современников. Казинформ.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 21 қаңтар 2018.
20. В Таразе сдан в эксплуатацию реконструированный парк имени Кайрата Рыскулбекова. ZhambylNews (27 қазан 2018).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 28 қазан 2018.
21. Алина Когай. Кайрат Рыскулбеков получил ореол героя, причины его смерти раскрыть уже не требуют. Радио Азаттык. Басты дереккөзінен мұрағатталған 14 тамыз 2011.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 29 маусым 2010.
22. В преддверии Дня Независимости. Аппарат акима Ауэзовского района. Басты дереккөзінен мұрағатталған 15 тамыз 2011. Тексерілді, 4 шілде 2010.

Қолданылған әдебиет

• Желтоксан — 86. Кн. 6. Статьи и публикации за 1986—1995 годы / [сост. Б. Абдыгалиев и др.] — Алматы: ОФ «Фонд Алтынбека Сарсенбайулы», 2006. — 328 б. — ISBN 9965-831-00-9. (орыс.)
• Желтоксан — 86. Кн. 7. Статьи и публикации за 1986—1995 годы / [сост. Б. Абдыгалиев и др.] — Алматы: ОФ «Фонд Алтынбека Сарсенбайулы», 2006. — 300 б. — ISBN 9965-9999-9-6. (орыс.)
• Желтоксан — 86. Кн. 8. Сборник документов / [сост. Б. Абдыгалиев и басқалар.] — Алматы: ОФ «Фонд Алтынбека Сарсенбайулы», 2006. — 457 б. — ISBN 9965-9999-8-8. (орыс.)
• Желтоқсан-86. 2-кітап. Намыс оты алаулаған. / [Құраст. Б. Әбдіғалиев, Б. Көрпебайұлы, Н. Әубәкір] — Алматы: Алтынбек Сәрсенбайұлы қоры, 2006. — 284 б. — ISBN 9965-9999-2-9.
• 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы: саясат, билік, тағдырлар. Респ. ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары — Алматы: Қазақ университеті, 2008. — 166 б. — ISBN 9965-30-564-1.

Сыртқы сілтемелер

• Желтоқсанға - 25 жыл
• Қайраттың хаты Мұрағатталған 31 желтоқсанның 2010 жылы.