Мойынқұм ауданы

Мойынқұм ауданы – Жамбыл облысының солтүстік-шығыс бөлігіндегі әкімшілік бөлік. Жер аумағы 50,4 мың км². Батыстан шығысқа қарай 330 км, ал оңтүстіктен солтүстікке қарай 275 км-ге созылып жатыр. Тұрғын саны – 28 663 адам (2023).

Қазақстан ауданы
Мойынқұм ауданы
Әкімшілігі
Облысы	Жамбыл облысы
Аудан орталығы	Мойынқұм
Ауылдық округтер саны	16
Ауыл саны	24
Әкімі	Ермек Кәрентаев
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Мойынқұм ауылы, Қабышев көшесі, №2
Тарихы мен географиясы
Координаттары	45°06′36″ с. е. 72°33′00″ ш. б. / 45.11000° с. е. 72.55000° ш. б. / 45.11000; 72.55000 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 45°06′36″ с. е. 72°33′00″ ш. б. / 45.11000° с. е. 72.55000° ш. б. / 45.11000; 72.55000 ^(G) ^(O) ^(Я)
Құрылған уақыты	1964
Жер аумағы	50,4 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	28 663 адам (2023)
Ұлттық құрамы	қазақтар (91,7%), орыстар (5,77%), күрдтер (0,95%), басқа ұлт өкілдері (1,58%)
Сандық идентификаторлары
Автомобиль коды	08
Мойынқұм ауданының әкімдігі

1964 жылы 31-ші желтоқсанда Қазақ КСР Жоғарғы Советі Президиумының Қаулысына байланысты, бұрынғы Көктерек ауданының аумағында қазіргі Мойынқұм ауданы құрылды. Аудан орталығы Фурмановка ауылы болды.

Ауданның географиялық сипаттамасы

Солтүстігінде Қарағанды облысының Ақтоғай ауданымен және Приозёрск қаласымен, шығысында Алматы облысының Жамбыл, Балқаш аудандарымен, батысында Сарысу ауданымен, оңтүстігінде Талас, Байзақ, Тұрар Рысқұлов, Меркі, Шу аудандарымен шектеседі.

Мойынқұм ауданы Оңтүстік Қазақстанның орталығына жуық 40-46 градус солтүстік енділікпен 68-74 градус шығыстық-бойлық аралығына орналасқан. Ауданның шығысынан-батысына дейінгі қашықтық 330 шақырым болса, ал оңтүстігінен-солтүстігіне дейін 275 шақырым қашықтықты алып жатыр. Аудан солтүстік жағынан Қарағанды облысынан 190 шақырым қашықтықты қамтитын аумағымен шектессе, Солтүстік Шығыс бөлігінде Балқаш көлінің 115 шақырым жиегін қамтитын жерлерді басып өтеді. Ауданның оңтүстік-шығыс шекарасы Алматы облысының 140 шақырым жерімен шектесіп жатыр және 40 шақырым қашықтықта облысымыздың Қордай ауданының жерін жиектейді. Оңтүстік шекара қашықтығы 180 шақырым Шу, 120 шақырым Т.Рысқұлов аудандарының жерімен шектеседі. Ал оңтүстік-батыс және батыс жағынан қашықтығы 250 шақырым созылған жерлерде Талас ауданының шекарасымен, батыс және терістік-батыс бөлігінде ұзындығы 250 шақырымға шамалас Сарысу ауданының жерімен шектеседі. Жалпы алғанда ауданның шекарасының ұзындығы 1285 шақырымға жетіп, территориясының жалпы көлемі 59 330 шаршы км-ге тең.

Аудан бойынша 1-ші қаңтар 1970 жылға халықтың саны – 46 517 адам болды.

Мойынқұм ауданы облыс территориясының 42 пайызын алып жатыр,яғни жер көлемі бойынша облыста бірінші орында,ал халқының саны жағынан сегізінші орында. Аудан территориясының көлемі Батыс Европадағы Голландия, Бельгия, Люксембург және Манако сияқты майда мемлекеттердің жерімен тең деуге болады.

Ауданның табиғи ресурстары

Мойынқұм ауданының жер қыртысы әртүрлі. Ауданның оңтүстік –шығысы мен батыстарында жоталармен қыраттар биік үстірттер кездеспейді. Оның есесіне жал-жал боп жатқан құмды төбешіктер, бұйраттар кездеседі, ал солтүстік-шығыспен Балқаш көлінің оңтүстік жиегін алып жатқан алқапта Шу-Іле тауының сілемдері көп жерді алып жатыр. Қырғыз Алатауының бір тармағы болған, теңіз деңгейінен 1800 м биік. Айтаудан биіктігі 1053 метрлік Хантау бөлінеді. Бұл таудан Жиек деп аталатын қырат басталып, бірнеше ондаған шақырымнан кейін Желтау және биіктігі 947 метрлік Жамбыл тауымен жалғасады. Одан әрі Қойжарылған, Майжарылған, Байғара, Шағырлы деген шөлейтті әр қыратты жерлермен ұштасады.

Аудан көлемінде Шудан басқа да өзеншелер кездеседі. Олар Былқылдақ, Сарыбұлақ, Ақсүйек, Қияқты, Қарасай, Шынтас,бұлардың қайсысы болса да мал суаруға пайдаланылады. Алайда олардың көбісінің суы ашқылтым немесе тұзы аздау өзеншелер. Тек Сарыбұлақ пен Қарасайдың суы ғана тұщы. Дегенмен жаз айларының соңына таман бұл өзеншелер жылғалардың көпшілігінің суы тартылып қалады. Мойынқұм ауданында көлдер көп. Олардың ішіндегі ең үлкені әрине Балқаш көлі. Оның ауданға қарайтын бөлігінің жалпы көлемі 304 шаршы км, тереңдігі 8-12 м. Көлдің батыс жағалаулары құламалы жартасты болып келеді. Олардың ішінде әсіресе Қарақамыс, Қашқантеңіз, Шөмпек деген шығанақтар басқалардан гөрі көлемді. Көлдің жағалауларындағы мүйістер- аралдарда пішендер аз емес. Көлден ешбір өзен немесе өзенше мен жылға ағып шықпаса да, жаз айларында күннің ыстығынан Балқаш көлі аздап тартылады. Дегенмен оған келіп құятын Іле, Қаратал, Лепсі және Аякөз өзендерінің суы молдығынан Балқаш көлі көп болғанда өз арнасынан 0,40-0,77 мм-ге ғана төмендейді. Оның өзі де маусым-шілде айларында ғана, Балқаш көлі көбінесе желтоқсан айының орта шенінен мұз боп қатып, сәуір айының аяқ шені еріп түсіп кетеді.

Халқы

1959	1970	1979	1989	1999	2009	2021
26247	▲46307	▲47567	▼46471	▼34552	▼31130	▼28752

Әкімшілік бөлінісі

Аудандағы 24 елді мекен 13 ауылдық округ пен 3 ауылдық әкімдікке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)

Ауылдық округтері	2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
Ақбақай ауылдық әкімдігі	1473	▼534	36,3	804	▼309	38,4	669	▼225	33,6
Ақсүйек ауылдық әкімдігі	1231	▼839	68,2	602	▼419	69,6	629	▼420	66,8
Биназар ауылдық округі	1377	▼1296	94,1	724	▼673	93	653	▼623	95,4
Бірлік ауылдық округі	3157	▼2866	90,8	1549	▼1435	92,6	1608	▼1431	89
Жамбыл ауылдық округі	1234	▼1222	99	639	▼619	96,9	595	▲603	101,3
Кеңес ауылдық округі	1907	▲2065	108,3	963	▲1090	113,2	944	▲975	103,3
Қарабөгет ауылдық округі	1603	▼1394	87	841	▼726	86,3	762	▼668	87,7
Қызылотау ауылдық округі	576	▲646	112,2	283	▲336	118,7	293	▲310	105,8
Қызылтал ауылдық округі	1271	▲1272	100,1	655	▼644	98,3	616	▲628	101,9
Қылышбай ауылдық округі	919	▼870	94,7	477	▼459	96,2	442	▼411	93
Мирный ауылдық әкімдігі	864	▼591	68,4	408	▼307	75,2	456	▼284	62,3
Мойынқұм ауылдық округі	8463	▲8895	105,1	4193	▲4512	107,6	4270	▲4383	102,6
Мыңарал ауылдық округі	1539	▼1418	92,1	777	▼720	92,7	762	▼698	91,6
Ұланбел ауылдық округі	1120	▼969	86,5	605	▼539	89,1	515	▼430	83,5
Хантау ауылдық округі	1343	▼1170	87,1	656	▼598	91,2	687	▼572	83,3
Шығанақ ауылдық округі	3053	▼2705	88,6	1496	▼1326	88,6	1557	▼1379	88,6
ЖАЛПЫ САНЫ	31130	▼28752	92,4	15672	▼14712	93,9	15458	▼14040	90,8

Аудан тарихы

1903 жылы Гуляевкада қазіргі Мойынқұм ауданының орталығы Фурмановка ауылында 4 үй болған. Олардың ең алғаш қоныстанған орта дәулетті шаруа Гуляев Федор Яковлевич деген кісі. Бұған дейін Ф.Я.Гуляев Қырғызстандағы Шалдуардан жыл сайын жаз айларында малын айдап келіп осында бағып жүрген. Кейін осы маңайда қоныстанып бір-жола тұрып қалады. Гуляевкамен қатар пайда болған Алексеевка ауылы. Фурмановка ауылының батысында 30 шақырым жердегі қазіргі «Маяк» участогі. Жергілікті халық ондағы немістердің көптігіне байланысты көбінесе оны неміс ауылы, ал ондағы базарды неміс базары деп атап кеткен.

1925-1926 жылдары уақ болыстарды ірілендіру, болыстық советтің атқару комитеттерін ұйымдастыру, әкімшілік басқару орындарының аумақтарын белгілеу істері жүргізілді. Сол жылдары 18 старшин елді / кейін ауыл советі аталды/ қамтитын Аққолтық, Ағашақ, Жалайыр болыстары біріктіріліп Гуляев сельсоветі құрылды. Оның орталығы бұрынғы Гуляевка / қазіргі Фурмановка ауылы болды/.

Селода сол кезде 40-50 ғана үй болған. Бұл сельсовет алғашқыда Гуляев сельсоветі, кейіннен Гуляев подрайоны деп аталған. Сельсоветтің подрайон болып ресми аталғандығы жөнінде мұрағаттық құжаттар сақталған. Гуляев подрайон болған жылдары Гуляевка ауылы өзінше бір ауыл / село/ болып, оның алғашқы басшылығына Василий Гуляев сайланған.

Гуляев селолық Советіне немесе подрайонына 6 ауылдық Совет қамтыған бұрынғы 18 старшина ел қараған.

1925 жылдың аяғында Көктерек болысындағы елдерде – Көкірек ауыл Советі құрылып, Жетісу облысы, Алматы уезі Шоқпар подрайонына қараған.

Жалайыр болысы да ауылдық Совет болып қайта құрылды. Бұл ел Совет Өкіметінің алғашқы жылдары қазіргі Жамбыл атындағы совхоз орталығы маңында Алайғыр тоғанын қазып, қырықшақты үй егін егіп, мал шаруашылығымен айналысқан.

1922-1925 жылдары №4 ауылда «Союз» қосшы ұйымы құрылған. Қазіргі «Талдыөзек» совхозының «Шорман аралы» деп аталатын жерінде халық жиі қоныстанғандықтан, бұрынғы мешіті 1927 жылы мектепке айналдырып, онда 30 шақты бала оқыған. Қазіргі «Фурманов» атындағы совхоздың «Ерназар» участогіндегі елді мекенде сол жылы бастауыш мектебі ашылған.

Қазіргі «Талдыөзек» совхозының территориясында Қылышбай деген әрі ақын, сөзге шешен адам болған. Жамбыл атындағы совхозда Бектас деген жыршы, Зікір деген балуан, «Құмөзек» совхозының территориясында Дүрмішев Молдабек деген ақын болған. «Көктерек» совхозынан арғы елдерде Кенжеқожа, Сауытбек, Жидебай деген ақындар болған. Олар төменгі Шуды жиі-жиі аралап өз өнерлерін ортаға салып жүрген. Сауытбек әрі әнші, композитор болған. Оның «Ақбөпе» деген әні Мойынқұмның «Бескепе» деп аталатын жерінде шығарылған. Белгілі қазақ-совет ақыны Иса Байзақов Сауытбектің «Ақбөпе» әнін шығарудағы оқиғасын «Ақбөпе» поэмасын жазуға сюжет етіп алған. Сонымен қатар қазіргі «Мойынқұм» совхозының орталығынан шығысқа қарай 14-15 шақырым жердегі «Құралай сұлудың бейітіне» байланысты «Құралай сұлу» поэмасын жазған. Шу бойындағы осындай өнерпаздардың өнерінің дамуына Октябрь революциясының алдында ғана келіп қайтқан композитор әрі әнші Балуан Шолақтың ықпалы өте күшті болған. Ол Көкшетау шонжарларының қуғындауынан бой тасалап Шу бойына, Сәмбет елінде 3-4 жыл жүріп қайтқан.

1928 жылдың басында Сырдария губерниясы жойылып, оның орнына территориясына аздаған өзгешеліктер ендіріліп, Сырдария округі құрылды. Бұл округке ендірілген 21 аудан қарады. Соның бірі 1928 жылғы 23 маусымда құрылып, орталығы қазіргі Новотроицк болған Мойынқұм ауданы еді. 1924 жылдан бастап болыс деген ат жойылды. Ауыл немесе селолық Совет атқару комитеті деген атқа ие болды. Әкімшілік, басқару орындары, соның ішінде Гуляев подрайоны 18 ауылды қамтыған 6 ауыл Советі біріктірілді. Ірілендірілген бұл селолық Совет атқару комитетіне немесе подрайонына қазіргі Шу ауданының батыс бөлігін, төменгі Шу өзенінің сол жағасындағы елді мекендердің барлығы да кірді. Жаңа құрылған Мойынқұм ауданына Гуляев подрайонына қарасты 6 ауыл Совет 18 елді мекенінен басқа 31 елді мекен қараған 12 ауыл Совет қарады. Аудан Сырдария округіне бағынды. Ал Шу өзенінің оң жақ бетіндегі елді мекендер Алматы округіне қарасты Шоқпар ауданына қарады. Бұл ауданның орталығы алғашқы кезде Көктөбе ауылы, кейіннен Воскресенское / қазіргі Ленинское / ауылы болды. Сол кездегі мұрағаттық құжаттарына қарағанда 1929 жылы Шоқпар ауданына Мойынқұм жеріндегі Көкірек ауыл Советі қарап келген. Шоқпар ауданына ол жылдары қазіргі Мыңарал кентінің халықтары да қарап келген.

1930-1931 жылдары көшпелі елді отырық тандыру, әкімшілік-басқару органдарын жетілдіру, территориялық шекараларды анықтау істері барған сайын маңызды іске айналды. Сондықтан жеке қожалықтарды жаппай коллективтендіру, партия Совет органдарының экономикалық және мәдени құрылыс ісіне басшылығын барынша арттыру мақсатында 1930 жылы тамыз айында КСРО Орталық Атқару Комитеті мен Халық Комиссарлар Советі округтерді жою, оның орнына ірілендірілген аудандар құру туралы қаулы алды. Осыған байланысты Қазақстандағы 13 округ, оған қараған 193 ауданның орнына орталыққа тікелей бағынатын ірілендірілген 121 аудан құрылды. 17 желтоқсан 1931 жылы Сырдария округі мүлдем жойылды. Сол аудандастыру кезінде 10 артель, бірнеше серіктері бар бұрынғы Мойынқұм мен Шоқпар аудандары 1931 жылдың аяғында бірігіп, Новотроицк ауылы аудан орталығы болып қала берді. 49745 адамы бар бұл аудан 20 ақпан 1932 жылдан бастап, 1939 жылдың 14 қазанына дейін, яғни Жамбыл облысы құрылғанға дейін Алматы облысының аумағына енді. Өйткені аудандарды басқару жұмысын жеңілдету үшін 1932 жылдың қаңтарында ВКП /б/ Орталық Комитеті Алматы, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан облыстарын құру туралы қаулы қабылдаған болатын. Қазақстан Орталық Атқару Комитетінің екінші сессиясы 1932 жылы аталған қаулының жүзеге асуын қамтамасыз етті.

Гуляевка ауылынан 30-35 шақырым төмен №18 ауылға қарасты бұрынғы Алексеевка ауылында 1926 жылы ұйымдасқан бұл серіктіктің негізгі шаруашылығы мал өсіру болды. «Маяк» серіктестігі 1932 жылға дейін өмір сүрді.

1928 жылдың күзінде Мойынқұм ауданындағы ірі оқиғаның бірі орталықтан Ораз Жандосов, Жүсіпбек Арыстанов, Қаратаев, Есболов деген коммунистердің келуі болды. Олар Шу бойындағы елдерді аралап колхоз, «ТОЗ», малсеріктік ұйымдастыруға елді үгіттеп, «Союз қосшының» жұмысын жақсартуға бағытталған практикалық көмек көрсетті. Шу өзенінің ар жақ-бер жағындағы Гуляев селолық, Қызылтал ауылдық Советтері мен Төменгі Шудағы халықтардың өкілдерін жинап, қазіргі «Құмөзек» совхозы орталық шығысындағы 10-15 шақырым жердегі «Ботабай» күмбезінде 3 күндей мәжіліс өткізді

Гуляевка ауылының төңірегіндегі 4 «хозауыл» ұйымдастырылды. Олар көбінесе Құмбел, Желдиірмен, Қоралас деп аталып жүрген серіктіктер еді. Бұлардың барлығы да 1931 жылы «Семейсозақ» деген артельге келіп бірікті. Ораз Жандосов Көкірек ауыл Советіне қарасты Жиекті мекендеген елдерді аралап, ол жерлерде де мәжілістер өткізіп, комиссиялар құрған. Ораз Жандосовтың Шу өңірінде болуы конфискация мен шаруашылықты коллективтендіру ісін жеделдетуге үлкен әсер етті.

1929-1930 жылдары бұрынғы №6 ауыл /қазіргі Бірлік ауылы/, «Ұзынтоған» деген жаңа серіктік ұйымдастырылды, ол 1932 жылы «Коминтерн», «Көркей», «Көлтабан», «Бірлік» деген колхоздардың ірге тасын қалады. Қазіргі «Айдарлы» совхозының орталық усадьбасы бұрынғы №1 ауыл 1920-1925 жылдары Көкірек болысына, 1925-1930 жылдары Көкірек ауыл Советіне қарап, шаруашылықты коллективтендіру ісін қолға ерте алды. 1929 жылы бұл жерде «Айдарлы» деп аталатын 27 жеке қожалықтан серіктік ұйымдастырылды. Бұрынғы Сталин атындағы артель болған жерге қайтадан біріктіріп, «Кеңес» деген колхоз ұйымдастырды. Бұл колхоз «Биназар» тоғанынан су шығаруға қолайлы «Айдарлының» 3-4 шақырым батысында, Шу өзенінің оң жақ жағалауына келіп түпкілікті қоныстанды.

1930 жылы Қызылтал ауыл Советіне қараған қазіргі Жамбыл атындағы совхоздың «Ынталы» участогіндегі Жәнібек деп аталатын ел артельге ұйымдасты. Артельдің негізін сол жерде 1928 жылы ұйымдасқан серіктігі қалады. Қазіргі Аманкелді атындағы кеңшарын мекендеген елдерде 1930 жылға дейін-ақ серіктіктер ұйымдаса бастаған. Кеңшардың қазіргі Қызылту ауылында, яғни бұрынғы Ақдала ауылында, оның оңтүстігінде Шу өзеніне таман 3-4 шақырым жердегі елді мекенде 1929-1932 жылға дейін «Қызыл жұлдыз» және «Ұмтыл» деп аталатын мал серіктері болды. 1932 жылы бұл серіктіктер бірігіп «Қызыл октябрь» артелін ұйымдастырды.

1930-1931 жылдары қазіргі «Талдыөзек» совхозынының аумағында Карл Маркс атындағы және «Талдыөзек» серіктігінің ұйымдастырылған.

Осы күнгі «Құмөзек» совхозының аумағындағы серіктіктер 1929-1930 жылдары ұйымдасқан. Совхоз орталығы тұрған жерде ерте кезде №19 ауыл болған. 1928-1930 жылдары қазіргі «Қарабөгет» совхозының территориясында №20 ауыл тұрған.

Айдарлы колхозына жалғас жатқан «Кеңес» колхозы 1933 жылдың көктем айында 31 үйден қайта құрылып, жыл өткен сайын экономикасы нығайды. «Жаңатірлік», «Ынталы» колхоздарының, «Қызыл Октябрь» колхозының ірге тасын қалаған бұрынғы «Қызыл жұлдыз», «Ұмтыл», «Кеңес» серіктестігінің, «Қызылотау», «Қызылту» колхоздарының жерлері Қызылтал советіне енді.

1930-1936 жылдардың арасында серіктестік болған «Кеңес» 1937 жылдары «Амангелді» атындағы колхозбен біріккен. Осы күнгі «Талдыөзек» совхозының аумағындағы 1935-1936 жылдары бұрынғы майда серіктіктерден қайта ұйымдастырылып, «Алға тарт», «Жаңа талап», «Алға», «Ерназар» және Карл Маркс атындағы колхоздары болып қайта ұйымдастырылды.

1937 жылдың аяғында Гуляевка ауылына қиыр шығыстан қоныс аударған корейлер көшіп келе бастады. Сарқырама ауыл советінің территориясында оларды түпкілікті тұрақтандыру және колхозға біріктіру ісі қолға алынды. 225 жаны бар 56 үй корейлерге бұрынғы «Маяк» серіктігінің жері берілді. 1938 жылы қаңтарда құрылған бұл серіктік «Маяк» болып аталды.

Қазіргі «Құмөзек» кеңшарының аумағын ертерек мекендеген №19 ауыл 1936 жылдары бірнеше артельдерге біріктірілді. «Қызыл қоян», «Қызылту», «Қоқи», «Алға тарт» колхоздары ұйымдастырылып, бұлар алғашқыда Қызыл арна, кейіннен Қоқи ауыл Советіне қарады.

1928-1930 жылдары қазіргі «Қарабөгет» совхозының территориясында бұрынғы №20 ауылда құрылып 1932 жылы тарап кеткен серіктіктер 1933 жылы қайта бірігіп, «Қызыл қоян» артелін құрды. Кейін бұлар ірілендірген «Қоқи» артелінің және 1940 жылы құрылған Жамбыл атындағы колхоздың негізін қалады. 1934-1935 жылдары Қызыл қоян артелінде 50-ге тарта үй болды.

1939 жылы Қоқи колхозында ертеректе тұқымдыққа берілген жеке қожалыққа мал жинап алынып, ферма ұйымдастырылды. Қазіргі Жамбыл атындағы совхоздың терістік-батысында,орталықтан 19-20 шақырым жерінде «Молдияр» тоғанының басына алғашқыдан 15-16 үй Қызыл қояндықтар, артынша басқалары да көшіп келіп басы құралған 60-шақты үйдің адамдары тоғанды қазып су шығарды. Сөйтіп 1940 жылы көктемде осы жерде Жамбыл атындағы колхоз құрылды. Кейбір деректерге қарағанда 67 үй «Құмнан» көшіп келіп, 1934-1935 жылдары қазіргі «Қарабөгет» совхозының маңында «Ынталы» деп аталатын серіктік құрылған.

1931 жылы Бурыл байтал балық зауытына балық өткізетін «Балық одағы мекемесі» ашылған. 1934 жылы Мыңарал балық консерві зауытын салуын қажет етті. Алайда 1935 жылы Мыңаралда балық консерві зауыты салынбай, балық қабылдау пункті ұйымдастырылды. Мыңарал пунктіне таяу «Достижение», «Пасет», «Новый путь» артельдері 1940 жылы тек балық аулаумен айналысатын шаруашылықтар болып қайта құрылды. 1939 жылы қараша айында Жамбыл облысында 10 аудан құрылды. Соның бірі қазіргі Мойынқұм ауданының барлық дерлік аумағын қамтыған Көктерек ауданы еді. Бұл аудан Шу ауданынан бөлініп шықты.

Аудан еңбеккерлері халық шаруашылығын қалпына келтіру, 1946-1953 жылдары

Төрт жылға созылған сұрапыл соғыс халық шаруашылығына орасын зиян келтірді. Соғыс зардабын жою үшін бүкіл совет халқы сияқты Көктерек ауданының еңбеккерлерің де өндірістік майданға шықты. Қоғамдық мал басын арттыру, егістік жер көлемін көбейту сияқты күрделі істер атқарыла бастады. Фурмановка ауылындағы үш колхоздың бірі Чапаев атындағы колхозда 1946-1951 жылдары И.В.Похаленко, 1951-1953 жылдары арасында Федор Радай колхоз басқармасының председателі болып істеді. Бұл уақыт ішінде колхоз шаруашылығы соғыс қарсаңындағы экономикалық дәрежесіне жетіп одан да асып кетті. Осы селодағы «Семейсозақ» және «Фрунзе» атындағы колхоздардың өндірістік табысы аз болған жоқ. «Бірлік» колхозында да осындай өрлеу туғызуда көптеген жұмыстар атқарылды.

«Айдарлы», «Амангелді» атындағы т.б. колхоздардың қайсысы болмасын 1946 жылдан бастап бесжылдықтың жоспарларын орындауға атсалысып, көптеген игілікті істер жүргізілді.

1896 жылы қазіргі Жамбыл атындағы совхоздың территориясында Жазылбек Қуанышбаев 1930 жылдан бастап алғашқы құрылған «Кеңес» мал серіктерінде, 1956 жылы «Көктерек», кейіннен «Айдарлы» совхозында үнемі шопан болып істеді. 1936 жылы Ж.Қуанышбаевты «Кеңес» колхозы қатарындағы малшы ретінде Алматыда алғашқы рет ашылған Қазақстан ауыл шаруашылығы көрмесіне жіберді. Осы сапардан оралысымен аға шопан мал тұқымын асылдандыру ісімен шындап айналысы бастады. Ж.Қуанышбаевтың жергілікті қылшықты жүнді қоймен будандастыру (шағылыстыру) ісі жүргізілді. Бірақ 1941 жылға соғыс бұл істі жүргізуге мүмкіндік берген жоқ. Бұл отардағы әр жүз саулықтан Ж.Қуанышбаев 1947 жылы 130-дан қозы алды. Оның осы еңбегін үкімет пен партия зор бағалап, Ж.Қуанышбаевқа 1948 жылы Социалистік Еңбек Ері атағын берді.

Даңқты шопан селекционерлік ісін одан әрі жүргізе берді, қаракөл елтірісінің сапасын арттыруда жақсы нәтиже берді. Оның отарынан алынған қаракөл елтірілері халықаралық көрмелерге қойылып, Дели, Бухарест, Познань және Нью-Йорк қалаларындағы жәрмеңкелер мен аукциондарда жоғары бағаланды. 1958 жылы тәжірибелі аға шопан Ж.Қуанышбаев әр 100 саулықтан 145-тен қозы алып, әр қойдан 3,3 кг жүн қырықты. КСРО Жоғары Советі Президиумы 1958 жылға 29 марттағы Қаулысымен Ж.Қуанышбаевты екінші рет «Орақ пен балға», Алтын Жұлдыз орденімен марапатталды. Социалистік Еңбек Ерінің еңбек еткен жерінде Бірлік ауылында 1960 жылы шілдеде қола бюсті орнатылды.

Дереккөздер

1. Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
2. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
3. Ресей империясы,  КСРО халық санақтары
4. ҚР халық санақтары
5. 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары