Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мақаш әкім (нақты есімі – Мұхамбетжан Шолтырұлы Бекмұхамбетов; 1830 жыл, Құрманғазы ауданы, Бөкей ордасы – 1904 жыл, сонда) — қазақ қоғам қайраткері, ағартушы-ғалым.
| Мақаш әкім | |
 Ортада – Мақаш әкім | |
| Туған кездегі есімі | Мұхамбетжан |
|---|---|
| Толық есімі | Мұхамбетжан Шолтырұлы Бекмұхамбетов |
| Туған күні | |
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы |
|
| Ұлты | Қазақ |
| Қызметі | Қоғам қайраткері, ғалым, ағартушы, ақын |
| Әкесі | Шолтыр Бекмұхамбетұлы |
| Балалары | Әміржан, Жәмилжан, Фазыл, Шафхат |
Өмірбаяны
Байұлы тайпасы, Шеркеш руынан шыққан.
Алғаш Жәңгір мектебінде сауат ашқан соң, 1844–1851 жылдары Орынбордағы Неплюев кадет корпусында оқып, кіші унтер-офицер атағын (зауряд-жүзбасы шені) алып шығады.
1852 жылдың басында 4 айдай шекара комиссиясында қызмет атқарады. Одан соң Бөкей ордасын басқаратын Уақытша кеңестің Нарын құмындағы ордасында тілмаш.
1852–1892 жылдары Каспий жағалауы 1-ші және 2-ші аймақтарына әкімдікке тағайындалды. Осы қызметті ұзақ жыл атқарып, ел басқарған. 1875 жылы Меккеге қажылықа 25 қазақ барған. Олар ешбір төлқұжатсыз барған. Осыны Константинопольдегі патша елшісі Орынбор генерал-губернаторына хабарлайды: Одессадан шыққан орыс кемесімен Меккеге Құдайға құлшылық жасауға ешбір төлқұжатсыз 25 адам бара жатыр дейді. Көпшілік жағдайда бұл сапарда – тәжірибесі мол, терең діни білімді адамдар жол көрсетіп отырған. Осы 25 қазақты басқарып барған Кіші жүздің 12 ата байұлы тайпасының Шеркеш руынан, оның ішінде Қойыс, одан Дербіс тармағынан болатын Мақаш (Мұхамбетжан) Бекмұхамбетов (1830–1904).
Ол Атырау мен Ақ Жайықтың бойында ХІХ ғасырдың екінші жартысында Бөкей ордасында елу жылдай ел басқарған. Есаул шенінде зейнеткерлікке шыққан. Осы топта оған қоса Кіші жүздің 12 ата байұлы тайпасының жаппас руынан Мырқы қажы (Мырқы қажы Жарасбаев), Мінайдар қажы Жарасбаев, Аппаз қажы Жарасбаев, Нұрпейіс хазірет Байғараұлы, Досжан Қашақұлы (1812 жыл, 1896 жыл) қажы, Кіші жүздің 12 ата байұлы тайпасының Шеркеш руынан, оның ішінде Қойыс, одан Дербіс тармағынан болатын Нұрпейіс қажы Бисембайұлы, Дәрібай қажы, Әлиасқар қажы, Жабақай қажы, Орта жүздің тобықты руынан – Құнанбай қажы Өскенбаев, шаншар руынан – Жүсіпқожа, матай руынан – Саудабай, қаракесек – Есбалақ, Өндірбай қалпе, Атбасардан – Егізек Жылқайдар, Қоспадан – Шешек қажы, Есілден – құлан қыпшақ руынан – Шаптыбай қажы, Батырқожа молда балалары (1–2 адам), Қанатбай сопы, Ұлы жүзден – Қасымбек датқа және қырғыздан – Шәбден батыр және т. б.
Осы 25 адам Меккеде қазақтың беделді-бай адамдарының қаражатымен салынған Тәкия жайді (қажылыққа барғандар түсетін арнаулы үй-жай) ашуға барған. Айшығы әсем ғажап Тәкия жайды ашуға Бағдат ханы сөз бергенде, барғандардың атынан Мақаш (Мұхамбетжан) Бекмұхамбетов сөйлейді және ол осы Тәкия жәйді діни ағартушы Досжан ишан Қашақұлы атымен атауды ұсынады. Арабша сауаты бар, ислам діні туралы терең білімді Досжан қажы осы тәкия тамға ие болып, күтуші болып қалды. Мақаш (Мұхамбетжан) Бекмұхамбетовке сөз бергенде оның шені (князь атағы және есаул шені болған) мен осы Тәкия жәйға қосқан қаражатының қомақтылығы, терең білімі ескерілген болуы керек. Айта кету керек қажылыққа екі Нұрпейіс атты адам барған. Оның бірі жоғарыда көрсетілген Нұрпейіс қажы Бисембайұлы (1849–1936). Ол өзінің бір рудан шыққан ағайыны Мақаш (Мұхамбетжан) Бекмұхамбетовке еріп барған. Одан басқа Нұрпейіс хазірет Байғараұлы – белгілі дінбасы, қоғам қайраткері, діни сауаттылығымен қатар араб, парсы тілдерін меңгерген ғұлама, ғалым. Атақты ғұлама 1817–1880 жылдар аралығында өмір сүрген. Нұрпейіс қажы Байғараұлы Меккеге шамамен 1867–1868 жылдары барған болуы керек. Ол жеті жыл бойы қиыншылықпен Меккеде жүріп қырғыз бен қазақ халықтарын мұсылмандар тізіміне енгізеді. Мұхамед пайғамбар өсиеті арқасында оларға тиеслі жерді алады. Бағдат шәрісі кітапханасындағы құжаттар сақтайтын жерге «қазақ» деген халықты Құнанбай қажыдан бұрын мұсылмандар тізіміне кіргізген.
1897 жылы Уақытша Кеңестің кеңесшілігіне ауысады, шенімен зейнетке шығады.
1881 жылы шілдеде Ішкі орда өкілдерімен барған 4 казақтың бірі болып, патшаға жолыққан. Кейін де бірнеше рет өкілдер арасында Петерборға барған.
1896 жылы ол жергілікті әкім екеуі патшаға алтыннан жасалған киіз үй пішімін сыйға тартып, Ресей өкімшілігінің қазақ халқын шоқындырып, орыстандыру әрекетін тоқтатуды өтінеді.
Қоғамдық қарекеті
Мақаш әкім баспасөзде түрлі тақырыпта мақалалар жариялап тұрды. Этнографиялық мақалалары орыс зиялылары тарапынан жоғары бағаланып, Астархан жағрапиялық қоғамына мүшелікке сайланады.
1810 жылы Астарханнан шыққан «Астархан гөбернесіндегі көшпелі қазақтар мен қалмақтар» атты кітапқа ел аузынан жинағын ауыз әдебиеті үлгілері енді.
Ауыз әдебиетінің нұсқаларын — нақыш-ғақлиялар, мақал-мәтел, т.б. жинап, әдет-ғұрып, жол-жоралғыларына ғылыми-танымдық түсініктемелер жазып, қазақтардың өзіндік мәдени дәстүрі бар, рухани әлемі бай халық екенін танытуға үлкен үлес қосады. Бұндай қолжазба мұралары Санкт-Петербургдағы Салтыков-Щедрин атындағы көпшілік кітапханада, Ресей ҒА Шығыстану институтының профессор И.Н. Березин қорында сақтаулы тұр.
Доспамбет, Жиембет жыраудың, Есет бидің нақыл сөздерін ел аузынан жинақтап, 1908 жылы «Жақсы үгіт» деген кітап шығарды.
Өзі басқарған аймақта халықты сауаттандыру мақсатымен жеке қаражатына мектеп салдырып, бала оқытты.
Мақаш әкімнен «Мақаштың Байжұмасы», «Көк жорға», т.б. күйлер қалды.
Дереккөздер
- “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
- Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8
- Мақаш әкім. құраст. Ө. Әлімгереев, А., 2001. М. Әбдеш, Т. Шәріпқалиев
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — тұлға туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Makash әkim nakty esimi Muhambetzhan Sholtyruly Bekmuhambetov 1830 zhyl Қurmangazy audany Bokej ordasy 1904 zhyl sonda kazak kogam kajratkeri agartushy galym Makash әkimOrtada Makash әkimTugan kezdegi esimiMuhambetzhanTolyk esimiMuhambetzhan Sholtyruly BekmuhambetovTugan kүni1830 zhylTugan zheriҚurmangazy audany Bokej ordasyҚajtys bolgan kүni1904 zhylҚajtys bolgan zheriBokej ordasyAzamattygyResej imperiyasy Bokej ordasy ҰltyҚazakҚyzmetiҚogam kajratkeri galym agartushy akynӘkesiSholtyr BekmuhambetulyBalalaryӘmirzhan Zhәmilzhan Fazyl ShafhatӨmirbayanyBajuly tajpasy Sherkesh ruynan shykkan Algash Zhәngir mektebinde sauat ashkan son 1844 1851 zhyldary Orynbordagy Neplyuev kadet korpusynda okyp kishi unter oficer atagyn zauryad zhүzbasy sheni alyp shygady 1852 zhyldyn basynda 4 ajdaj shekara komissiyasynda kyzmet atkarady Odan son Bokej ordasyn baskaratyn Uakytsha kenestin Naryn kumyndagy ordasynda tilmash 1852 1892 zhyldary Kaspij zhagalauy 1 shi zhәne 2 shi ajmaktaryna әkimdikke tagajyndaldy Osy kyzmetti uzak zhyl atkaryp el baskargan 1875 zhyly Mekkege kazhylyka 25 kazak bargan Olar eshbir tolkuzhatsyz bargan Osyny Konstantinopoldegi patsha elshisi Orynbor general gubernatoryna habarlajdy Odessadan shykkan orys kemesimen Mekkege Қudajga kulshylyk zhasauga eshbir tolkuzhatsyz 25 adam bara zhatyr dejdi Kopshilik zhagdajda bul saparda tәzhiribesi mol teren dini bilimdi adamdar zhol korsetip otyrgan Osy 25 kazakty baskaryp bargan Kishi zhүzdin 12 ata bajuly tajpasynyn Sherkesh ruynan onyn ishinde Қojys odan Derbis tarmagynan bolatyn Makash Muhambetzhan Bekmuhambetov 1830 1904 Ol Atyrau men Ak Zhajyktyn bojynda HIH gasyrdyn ekinshi zhartysynda Bokej ordasynda elu zhyldaj el baskargan Esaul sheninde zejnetkerlikke shykkan Osy topta ogan kosa Kishi zhүzdin 12 ata bajuly tajpasynyn zhappas ruynan Myrky kazhy Myrky kazhy Zharasbaev Minajdar kazhy Zharasbaev Appaz kazhy Zharasbaev Nurpejis haziret Bajgarauly Doszhan Қashakuly 1812 zhyl 1896 zhyl kazhy Kishi zhүzdin 12 ata bajuly tajpasynyn Sherkesh ruynan onyn ishinde Қojys odan Derbis tarmagynan bolatyn Nurpejis kazhy Bisembajuly Dәribaj kazhy Әliaskar kazhy Zhabakaj kazhy Orta zhүzdin tobykty ruynan Қunanbaj kazhy Өskenbaev shanshar ruynan Zhүsipkozha mataj ruynan Saudabaj karakesek Esbalak Өndirbaj kalpe Atbasardan Egizek Zhylkajdar Қospadan Sheshek kazhy Esilden kulan kypshak ruynan Shaptybaj kazhy Batyrkozha molda balalary 1 2 adam Қanatbaj sopy Ұly zhүzden Қasymbek datka zhәne kyrgyzdan Shәbden batyr zhәne t b Osy 25 adam Mekkede kazaktyn bedeldi baj adamdarynyn karazhatymen salyngan Tәkiya zhajdi kazhylykka bargandar tүsetin arnauly үj zhaj ashuga bargan Ajshygy әsem gazhap Tәkiya zhajdy ashuga Bagdat hany soz bergende bargandardyn atynan Makash Muhambetzhan Bekmuhambetov sojlejdi zhәne ol osy Tәkiya zhәjdi dini agartushy Doszhan ishan Қashakuly atymen ataudy usynady Arabsha sauaty bar islam dini turaly teren bilimdi Doszhan kazhy osy tәkiya tamga ie bolyp kүtushi bolyp kaldy Makash Muhambetzhan Bekmuhambetovke soz bergende onyn sheni knyaz atagy zhәne esaul sheni bolgan men osy Tәkiya zhәjga koskan karazhatynyn komaktylygy teren bilimi eskerilgen boluy kerek Ajta ketu kerek kazhylykka eki Nurpejis atty adam bargan Onyn biri zhogaryda korsetilgen Nurpejis kazhy Bisembajuly 1849 1936 Ol ozinin bir rudan shykkan agajyny Makash Muhambetzhan Bekmuhambetovke erip bargan Odan baska Nurpejis haziret Bajgarauly belgili dinbasy kogam kajratkeri dini sauattylygymen katar arab parsy tilderin mengergen gulama galym Atakty gulama 1817 1880 zhyldar aralygynda omir sүrgen Nurpejis kazhy Bajgarauly Mekkege shamamen 1867 1868 zhyldary bargan boluy kerek Ol zheti zhyl bojy kiynshylykpen Mekkede zhүrip kyrgyz ben kazak halyktaryn musylmandar tizimine engizedi Muhamed pajgambar osieti arkasynda olarga tiesli zherdi alady Bagdat shәrisi kitaphanasyndagy kuzhattar saktajtyn zherge kazak degen halykty Қunanbaj kazhydan buryn musylmandar tizimine kirgizgen 1897 zhyly Uakytsha Kenestin kenesshiligine auysady shenimen zejnetke shygady 1881 zhyly shildede Ishki orda okilderimen bargan 4 kazaktyn biri bolyp patshaga zholykkan Kejin de birneshe ret okilder arasynda Peterborga bargan 1896 zhyly ol zhergilikti әkim ekeui patshaga altynnan zhasalgan kiiz үj pishimin syjga tartyp Resej okimshiliginin kazak halkyn shokyndyryp orystandyru әreketin toktatudy otinedi Қogamdyk kareketiMakash әkim baspasozde tүrli takyrypta makalalar zhariyalap turdy Etnografiyalyk makalalary orys ziyalylary tarapynan zhogary bagalanyp Astarhan zhagrapiyalyk kogamyna mүshelikke sajlanady 1810 zhyly Astarhannan shykkan Astarhan gobernesindegi koshpeli kazaktar men kalmaktar atty kitapka el auzynan zhinagyn auyz әdebieti үlgileri endi Auyz әdebietinin nuskalaryn nakysh gakliyalar makal mәtel t b zhinap әdet guryp zhol zhoralgylaryna gylymi tanymdyk tүsiniktemeler zhazyp kazaktardyn ozindik mәdeni dәstүri bar ruhani әlemi baj halyk ekenin tanytuga үlken үles kosady Bundaj kolzhazba muralary Sankt Peterburgdagy Saltykov Shedrin atyndagy kopshilik kitaphanada Resej ҒA Shygystanu institutynyn professor I N Berezin korynda saktauly tur Dospambet Zhiembet zhyraudyn Eset bidin nakyl sozderin el auzynan zhinaktap 1908 zhyly Zhaksy үgit degen kitap shygardy Өzi baskargan ajmakta halykty sauattandyru maksatymen zheke karazhatyna mektep saldyryp bala okytty Makash әkimnen Makashtyn Bajzhumasy Kok zhorga t b kүjler kaldy Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 Batys Қazakstan oblysy Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2002 zhyl ISBN 9965 607 02 8 Makash әkim kurast Ө Әlimgereev A 2001 M Әbdesh T ShәripkalievBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul tulga turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet