Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Малайлар (өз атауы — оранг-мелаю — “Мелаю елінің адамдары”) — Малайзияның негізгі тұрғындары. Индонезия, Тайланд, Сингапур, Бруней, Жаңа Зеландия, Австралия, Оңтүстік-Шығыс Азия, Оңтүстік Африка Республикасы, т.б. елдерге тараған. Индонезиядағы саны 19 миллион адам, Малайзияда 14 миллион, Тайландта 2,5 миллион, Сингапурда 400 мың, Брунейде 200 мың адам. (2009). Жалпы саны 27,8 млн шамасында. Оңтүстік азиялық нәсілге жатады.
| Малайлар | |
| оранг-мелаю | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 27,8 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Индонезия | 19 млн. |
 Малайзия | 14 млн. |
 Тайланд | 2,5 млн. |
 Сингапур | 400 000 |
 Бруней | 200 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
| ислам | |
Этнонимі
Эпикалық әдебиет «Малай жылнамасы» «Melayu» сөзінің этимологиялық шығу тегін Индонезиядағы Суматрадағы Sungai Melayu («Мелайу өзені») мен байланыстырады. Ағылшын тіліндегі "малай" термині португал тілінен шыққан голландиялық малайо сөзі арқылы қабылданды, малайо, ол малай тіліндегі түпнұсқа Melayu сөзінен шыққан.
Тілі
Малай тілінде сөйлейді. Малай тілі бірқатар диалектілерге бөлінеді; ол малай-полинезиялық отбасының Индонезиялық тармағына жатады. Риау және Линг архипелагтарының диалектісі негізінде Малай, Сингапур, Солтүстік Калимантанда кең таралған және Малайзияның мемлекеттік тіліне айналған малай әдеби тілі дамыды. Дәл сол диалект қазіргі Индонезия тілінің - Индонезия Республикасының мемлекеттік тілінің негізін құрады.
Діні
15 ғасырдың аяғынан бастап көптеген малайлықтардың ресми діні - ежелгі анимистік нанымдардың қалдықтарымен, сондай-ақ буддизм мен индуизм элементтерімен астасып жатқан ислам діні.
Тарихы
Малайлар бірнеше ірі топтарға жіктеледі. Малайзиялық малайлар шығыстық және батыстық болып бөлінеді. Сингапурлық Малайлар этнографиялық жағынан батыстық малайлармен біртектес. Индонезиялық малайлар мәдени және тілдік ерекшеліктеріне қарай палембанг (оранг-палембанг), (оранг-жәмби), (оранг-риау), т.б. болып бөлінеді. Көптеген зерттеушілер малайлардың түпкі отаны Батыс Калимантан деп есептейді. Олардың ата-бабалары б.з.б. 1-мыңжылдықта Оңтүстік Қытай теңізінің жағалауына қоныстанған. 7 — 8 ғасырларда малай мемлекеттері Батыс Индонезияның негізгі теңіз жолдарын бақылап отырған мемлекетіне бірікті. Малайлар этногенезінде Индонезия мен түбегіндегі көптеген халықтар елеулі рөл атқарған. 13 — 14 ғасырларда Индонезия малайлары бағынады. 14 — 15 ғасырларда малайлардың ислам дінін қабылдауы олардың біртұтас халық болып бірігуін тездетті. 15 ғасырда құрылған Оңтүстік-Шығыс Азия аралдарындағы сауда жолдарын өз бақылауында ұстады. 19 — 20 ғ-ларда отаршылдыққа байланысты малайлар этнографиялық тұтастығынан айрылды. Малайзия мемлекетінің құрылуына байланысты малайлардың негізгі бөлігі бір ұлтқа айнала бастады. Қалғандары өздері тұрған мемлекеттердің жергілікті диалектілеріне бейімделгенімен, өздерінің этн. ерекшеліктерін сақтап қалған.
Кәсібі
Негізгі кәсібі – егіншілік (негізгі дақылы – күріш, , кокос пальмасы, кофе) және балық аулау. Көптеген малайлықтар, әсіресе Калимантанның солтүстігінде, Суматраның солтүстігінде, Сингапурда, Малай түбегінің батысында, өнеркәсіпте, саудада, қызмет көрсету секторында және басқаруда жұмыс істейді. Қолөнер дамыған – зергерлік, тоқымашылық, кейбір салаларда – батик жасау, тоқу, қайық пен кеме жасау дамыған. Бұрынғы уақытта қарақшылықпен айналысқан.
Өмір салты
Малайлықтар отбасыларында ежелгі дәстүрлер сақталған (әсіресе ауыл тұрғындарында). Сонымен қатар қазіргі капиталистік рухтағы феодалдық формалар мен қатынастар да бар.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
Малайзиядағы малайлықтар негізінен ауыл тұрғындары. Ауылдық елді мекендер (кампунг) сызықтық, орналасқан. Дәстүрлі тұрғын үйлер – бұл іргеде, кейде суда, жағаға жақын жерде, көбінесе құрлықта, ылғалдылықтан, жануарлардан, жаулардан, кейде жерден бірнеше метр биіктікке дейін қауіпсіз болу үшін салынған ғимараттар. Ауылдар әдетте төбелерде, пальмалар арасында орналасқан және жиі биік бамбуктан жасалған, бақтармен қоршалған. Үйлері қаңқалы, бір бөлмелі, төртбұрышты, ашық верандасы бар дәстүрлі тұрғын үй. Ғимараттар үшін негізгі материал - бамбук, сирек тақталар немесе тас. Үйдің жиһаздары сирек және төсеніштерден, бамбуктан жасалған әртүрлі ыдыстардан, қыш және металл ыдыстардан және т.б. тұрады.
Дәстүрлі киімдері
Ерлердің дәстүрлі киімі ұзын көйлек пен шалбардан (баджу мелаю) және белге оралып, шалбардың үстіне ілінетін саронгтан тұрады. Бас киім — қалпақ-сонгкок, бүктелген бас орамал — танджак немесе тенгколок киеді. Әйелдер саронг пен ұзын, бос блузка (баджу курунг) немесе саронгпен қысқа, тығыз блузка (баджу кебая), оған қоса әйелдер қаусырмалы жемпір киеді. Соңғы кезде, малайлық ер адамдар қазіргі еуропалық үлгідегі киімге көшуде.
Дәстүрлі тағамдары
Малайлықтар көкөніс, балық немесе ет гарнирімен пісірілген күрішті жейді. Мерекелік тағамдар - палау, ешкі немесе тауық етінен жасалған кішкене кәуәп.
Фольклоры
Малай фольклорының ең көне үлгілеріне қастандықтар мен арбау (мантра), рифмалық жұмбақтар (тека-теки), халық әндері, лирикалық және дидактикалық пантундар жатады. Жануарлар эпосының басты қаһарманы – ергежейлі бұғы пеландук (канчил), ал ертегілердің басты кейіпкері – Пак Кадок (Папа бұршақ), Пак Пандир (Остолоп ағай), Лебей Маланг (икемсіз маланг) және басқалар.
Өнердің кейбір аспектілері тіпті әртүрлі халықтардың мәдени ерекшеліктерінің қосылуына ұқсайды. Мысалы, дәстүрлі малай музыкасы ислам және қытай формаларының күшті әсерлерін байқауға болады.Музыкадан басқа би театры Малайзияның мақтанышы. Өнер білгірлері ондағы португал, қытай және тай мәдениеттерінің ықпалын атап өтуде. Малайлықтар арасында силат (жекпе-жек өнері) және Малайзия халқы ерекше көзқараспен жеткізетін көлеңке театры танымал.
Сілтеме
![image]()
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Малайлар
Дереккөздер
- Үлкен Ресей энциклопедиясы. Тексерілді, 23 қыркүйек 2024.
- Малайлар. Тексерілді, 23 қыркүйек 2024.
- Чебоксаров Н.Н. Малайлар. Тексерілді, 23 қыркүйек 2024.
- Малайлар. Тексерілді, 23 қыркүйек 2024.
- Бас редактор Ә. Нысанбаев «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия — Қазақ энциклопедиясы. — Алматы, 1998 Т. VI. — ISBN 5-89800-123-9.
- Әлем халықтары/Малайлар. Тексерілді, 23 қыркүйек 2024.
- В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 317. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- Брокгауз және Эфрон, Энциклопедиялық сөздік. Тексерілді, 23 қыркүйек 2024.
- Малайлар. Тексерілді, 23 қыркүйек 2024.
- Малай халқы, Оңтүстік-Шығыс Азия. Тексерілді, 23 қыркүйек 2024.
- Малайлықтар немесе малайзиялықтар.. Тексерілді, 23 қыркүйек 2024.
- Малайлықтар – «қытай» мәдениеті бар мұсылман халқы. Тексерілді, 23 қыркүйек 2024.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Malajlar oz atauy orang melayu Melayu elinin adamdary Malajziyanyn negizgi turgyndary Indoneziya Tajland Singapur Brunej Zhana Zelandiya Avstraliya Ontүstik Shygys Aziya Ontүstik Afrika Respublikasy t b elderge taragan Indoneziyadagy sany 19 million adam Malajziyada 14 million Tajlandta 2 5 million Singapurda 400 myn Brunejde 200 myn adam 2009 Zhalpy sany 27 8 mln shamasynda Ontүstik aziyalyk nәsilge zhatady Malajlarorang melayuBүkil halyktyn sany27 8 mln En kop taralgan ajmaktar Indoneziya19 mln Malajziya14 mln Tajland2 5 mln Singapur400 000 Brunej200 000Tilderimalaj tiliDiniislamEtnonimiEpikalyk әdebiet Malaj zhylnamasy Melayu sozinin etimologiyalyk shygu tegin Indoneziyadagy Sumatradagy Sungai Melayu Melaju ozeni men bajlanystyrady Agylshyn tilindegi malaj termini portugal tilinen shykkan gollandiyalyk malajo sozi arkyly kabyldandy malajo ol malaj tilindegi tүpnuska Melayu sozinen shykkan TiliMalaj tilinde sojlejdi Malaj tili birkatar dialektilerge bolinedi ol malaj polineziyalyk otbasynyn Indoneziyalyk tarmagyna zhatady Riau zhәne Ling arhipelagtarynyn dialektisi negizinde Malaj Singapur Soltүstik Kalimantanda ken taralgan zhәne Malajziyanyn memlekettik tiline ajnalgan malaj әdebi tili damydy Dәl sol dialekt kazirgi Indoneziya tilinin Indoneziya Respublikasynyn memlekettik tilinin negizin kurady Dini15 gasyrdyn ayagynan bastap koptegen malajlyktardyn resmi dini ezhelgi animistik nanymdardyn kaldyktarymen sondaj ak buddizm men induizm elementterimen astasyp zhatkan islam dini Malaj otbasyTarihyMalajlar birneshe iri toptarga zhikteledi Malajziyalyk malajlar shygystyk zhәne batystyk bolyp bolinedi Singapurlyk Malajlar etnografiyalyk zhagynan batystyk malajlarmen birtektes Indoneziyalyk malajlar mәdeni zhәne tildik erekshelikterine karaj palembang orang palembang orang zhәmbi orang riau t b bolyp bolinedi Koptegen zertteushiler malajlardyn tүpki otany Batys Kalimantan dep eseptejdi Olardyn ata babalary b z b 1 mynzhyldykta Ontүstik Қytaj tenizinin zhagalauyna konystangan 7 8 gasyrlarda malaj memleketteri Batys Indoneziyanyn negizgi teniz zholdaryn bakylap otyrgan memleketine birikti Malajlar etnogenezinde Indoneziya men tүbegindegi koptegen halyktar eleuli rol atkargan 13 14 gasyrlarda Indoneziya malajlary bagynady 14 15 gasyrlarda malajlardyn islam dinin kabyldauy olardyn birtutas halyk bolyp biriguin tezdetti 15 gasyrda kurylgan Ontүstik Shygys Aziya araldaryndagy sauda zholdaryn oz bakylauynda ustady 19 20 g larda otarshyldykka bajlanysty malajlar etnografiyalyk tutastygynan ajryldy Malajziya memleketinin kuryluyna bajlanysty malajlardyn negizgi boligi bir ultka ajnala bastady Қalgandary ozderi turgan memleketterdin zhergilikti dialektilerine bejimdelgenimen ozderinin etn erekshelikterin saktap kalgan KәsibiNegizgi kәsibi eginshilik negizgi dakyly kүrish kokos palmasy kofe zhәne balyk aulau Koptegen malajlyktar әsirese Kalimantannyn soltүstiginde Sumatranyn soltүstiginde Singapurda Malaj tүbeginin batysynda onerkәsipte saudada kyzmet korsetu sektorynda zhәne baskaruda zhumys istejdi Қoloner damygan zergerlik tokymashylyk kejbir salalarda batik zhasau toku kajyk pen keme zhasau damygan Buryngy uakytta karakshylykpen ajnalyskan Өmir saltyMalajlyktar otbasylarynda ezhelgi dәstүrler saktalgan әsirese auyl turgyndarynda Sonymen katar kazirgi kapitalistik ruhtagy feodaldyk formalar men katynastar da bar Dәstүrli kiim kigen malaj balalaryEldi mekenderi men dәstүrli baspanalary Malajziyadagy malajlyktar negizinen auyl turgyndary Auyldyk eldi mekender kampung syzyktyk ornalaskan Dәstүrli turgyn үjler bul irgede kejde suda zhagaga zhakyn zherde kobinese kurlykta ylgaldylyktan zhanuarlardan zhaulardan kejde zherden birneshe metr biiktikke dejin kauipsiz bolu үshin salyngan gimarattar Auyldar әdette tobelerde palmalar arasynda ornalaskan zhәne zhii biik bambuktan zhasalgan baktarmen korshalgan Үjleri kankaly bir bolmeli tortburyshty ashyk verandasy bar dәstүrli turgyn үj Ғimarattar үshin negizgi material bambuk sirek taktalar nemese tas Үjdin zhiһazdary sirek zhәne tosenishterden bambuktan zhasalgan әrtүrli ydystardan kysh zhәne metall ydystardan zhәne t b turady Dәstүrli kiimderi Erlerdin dәstүrli kiimi uzyn kojlek pen shalbardan badzhu melayu zhәne belge oralyp shalbardyn үstine ilinetin sarongtan turady Bas kiim kalpak songkok bүktelgen bas oramal tandzhak nemese tengkolok kiedi Әjelder sarong pen uzyn bos bluzka badzhu kurung nemese sarongpen kyska tygyz bluzka badzhu kebaya ogan kosa әjelder kausyrmaly zhempir kiedi Songy kezde malajlyk er adamdar kazirgi europalyk үlgidegi kiimge koshude Dәstүrli tagamdary Malajlyktar kokonis balyk nemese et garnirimen pisirilgen kүrishti zhejdi Merekelik tagamdar palau eshki nemese tauyk etinen zhasalgan kishkene kәuәp Dzhoget dәstүrli malaj biiFolklory Malaj folklorynyn en kone үlgilerine kastandyktar men arbau mantra rifmalyk zhumbaktar teka teki halyk әnderi lirikalyk zhәne didaktikalyk pantundar zhatady Zhanuarlar eposynyn basty kaһarmany ergezhejli bugy pelanduk kanchil al ertegilerdin basty kejipkeri Pak Kadok Papa burshak Pak Pandir Ostolop agaj Lebej Malang ikemsiz malang zhәne baskalar Өnerdin kejbir aspektileri tipti әrtүrli halyktardyn mәdeni erekshelikterinin kosyluyna uksajdy Mysaly dәstүrli malaj muzykasy islam zhәne kytaj formalarynyn kүshti әserlerin bajkauga bolady Muzykadan baska bi teatry Malajziyanyn maktanyshy Өner bilgirleri ondagy portugal kytaj zhәne taj mәdenietterinin ykpalyn atap otude Malajlyktar arasynda silat zhekpe zhek oneri zhәne Malajziya halky erekshe kozkaraspen zhetkizetin kolenke teatry tanymal SiltemeOrtakkorda bugan katysty mediafajldar bar MalajlarDerekkozderҮlken Resej enciklopediyasy Tekserildi 23 kyrkүjek 2024 Malajlar Tekserildi 23 kyrkүjek 2024 Cheboksarov N N Malajlar Tekserildi 23 kyrkүjek 2024 Malajlar Tekserildi 23 kyrkүjek 2024 Bas redaktor Ә Nysanbaev Қazakstan Ұlttyk encklopediya Қazak enciklopediyasy Almaty 1998 T VI ISBN 5 89800 123 9 Әlem halyktary Malajlar Tekserildi 23 kyrkүjek 2024 V A Tishkov Dүnie zhүzindegi halyktar men dinder Enciklopediya Moskva Үlken Resej enciklopediyasy 1999 B 317 930 b 100 000 taralym ISBN 5 85270 155 6 Brokgauz zhәne Efron Enciklopediyalyk sozdik Tekserildi 23 kyrkүjek 2024 Malajlar Tekserildi 23 kyrkүjek 2024 Malaj halky Ontүstik Shygys Aziya Tekserildi 23 kyrkүjek 2024 Malajlyktar nemese malajziyalyktar Tekserildi 23 kyrkүjek 2024 Malajlyktar kytaj mәdenieti bar musylman halky Tekserildi 23 kyrkүjek 2024