Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Үйеңкі (лат. Ácer) — әдемі жапырақты бұталы немесе ағаш тектес өсімдік.
| Үйеңкі | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Қантты үйеңкі | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||
| түрлері | ||||||||||||||||
| 128 түрі белгілі |
Ерте көктемде гүлдейді. Канада, Америка, Еуропа, солтүстік Африка, Азия аймақтарында таралған. Қазақстанда негізінен “” деп аталатын түрі көбірек өседі. Үйеңкінің жалпы 150-ге жуық түрі бар. Биіктігі 20-55 метр аралығында болады. Жапырақтарының пішіні әр түрлі: шеті тілімденген саусақ салалы, жиегі иректелген және шілтерлі болып келеді. Түстері түрлеріне қарай жасыл, сары және қызыл болады. Үйеңкіні әдемі жапырақтары үшін көгалдандыруда кеңінен қолданады. Жазда жасыл қанатты жемістерін береді. Күзде қанаттары қоңырқай тартқанда, жемісі пісіп жетіледі.
Ағаш туралы
Үйеңкі (Acer) — өзі аттас жататын жапырақ тастайтын ағаш не бұта. Солтүстік жарты шардың қоңыржай, субтропиктік және тропиктік жылы аймақтарына тараған 150-ден аса түрі белгілі. Қазақстанда таулы жерлерде, өзен бойларында, сай-салаларда, орманды жерлер мен бұталар арасында жабайы өсетін 2 түрі: (А. tatarіcum) және (А. semenovіі) бар. Бұдан басқа 5 түрі (, , , , ) қолдан өсіріледі. Биіктігі 5 — 40 м, қабығы жылтыр, сұр не сұрғылт тартқан. Жапырағы қарама-қарсы орналасқан, оның жиегі бүтін, кейде ойық, жыл сайын түседі. Сарғыш, жасыл түсті гүлдері ұсақ, 4 — 5 мүшелі, қос не дара жынысты, қалқанша не шашақ тәрізді гүлшоғырына топталған. Жәндіктермен немесе желмен тозаңданады. Сәуір — маусым айларында гүлдеп, тамыз — қазанда жеміс береді. Жемісі — қосқанатты, екі тұқымшасы болады. Тұқымынан, сұлама бұтағынан, шыбығынан, ал қолдан өсіргенде бөліну арқылы не қалемшесінен көбейеді. 150 — 200 жылдай жасайды. Үйеңкі ағашы бағалы үй жиһаздарын, музыка аспаптарын жасауға пайдаланылады. Күзде жапырақтары алуан түсті болғандықтан саябақтарда, көше бойларында әсемдік үшін өсіріледі. Солтүстік Америкада өсетін (А. saccharum) жапырақ шырынында 2 — 5 % қант болады, шірнелі өсімдік, үйеңкі жапырағы Канаданың ұлттық символы болып саналады.
Қолданылуы
Канада елінің туында қант үйеңкісінің жапырағының суреті салынған. Америкада әлі қант құрағы туралы білмеген кезде, қант үйеңкісі қант алудың негізгі көзі болған. Оның тәтті шырынынан үйеңкі шәрбәтін, сірне және үйеңкі сырасын алған.
Күтімі
Күн көзінде немесе ала көлеңкеде де өсе береді. Суыққа төзімді, алайда кейбір сұрыптарын жел өтінен қорғаған жөн. Ылғалдылықты жақсы көретіндіктен жиі суғарып тұруды қажет етеді, мүмкіндік болса су маңына еккеніңіз абзал.
Көбейтілуі
Тұқымы және қалемшелеу арқылы көбейтіледі.
Сілтемелер
- Семейство кленовых в Китае Мұрағатталған 25 қыркүйектің 2006 жылы. (ағыл.)
- Классификация клёнов (ағыл.)
- UVSC Гербарий — Клёны Мұрағатталған 29 қыркүйектің 2006 жылы.
- Сравнение американских видов Мұрағатталған 13 қарашаның 2006 жылы. на сайте bioimages.vanderbilt.edu
- Клен / Клен пальчатый (қолжетпейтін сілтеме)
- Гүлстан сайты Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.
Дереккөздер
- Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3
- Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Ағаштар: Дидактикалық материал - Алматы, 2010 - 15 б; ISBN 978-601-7237-03-5
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Үjenki lat Acer әdemi zhapyrakty butaly nemese agash tektes osimdik ҮjenkiҚantty үjenkiDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Қos zharnaktylar unranked Saby Tukymdasy Kishi tukymdasy HippocastanoideaeTegi Acer Karl Linnejtүrleri128 tүri belgili Erte koktemde gүldejdi Kanada Amerika Europa soltүstik Afrika Aziya ajmaktarynda taralgan Қazakstanda negizinen dep atalatyn tүri kobirek osedi Үjenkinin zhalpy 150 ge zhuyk tүri bar Biiktigi 20 55 metr aralygynda bolady Zhapyraktarynyn pishini әr tүrli sheti tilimdengen sausak salaly zhiegi irektelgen zhәne shilterli bolyp keledi Tүsteri tүrlerine karaj zhasyl sary zhәne kyzyl bolady Үjenkini әdemi zhapyraktary үshin kogaldandyruda keninen koldanady Zhazda zhasyl kanatty zhemisterin beredi Kүzde kanattary konyrkaj tartkanda zhemisi pisip zhetiledi Agash turalyҮjenki Acer ozi attas zhatatyn zhapyrak tastajtyn agash ne buta Soltүstik zharty shardyn konyrzhaj subtropiktik zhәne tropiktik zhyly ajmaktaryna taragan 150 den asa tүri belgili Қazakstanda tauly zherlerde ozen bojlarynda saj salalarda ormandy zherler men butalar arasynda zhabajy osetin 2 tүri A tataricum zhәne A semenovii bar Budan baska 5 tүri koldan osiriledi Biiktigi 5 40 m kabygy zhyltyr sur ne surgylt tartkan Zhapyragy karama karsy ornalaskan onyn zhiegi bүtin kejde ojyk zhyl sajyn tүsedi Sargysh zhasyl tүsti gүlderi usak 4 5 mүsheli kos ne dara zhynysty kalkansha ne shashak tәrizdi gүlshogyryna toptalgan Zhәndiktermen nemese zhelmen tozandanady Sәuir mausym ajlarynda gүldep tamyz kazanda zhemis beredi Zhemisi koskanatty eki tukymshasy bolady Tukymynan sulama butagynan shybygynan al koldan osirgende bolinu arkyly ne kalemshesinen kobejedi 150 200 zhyldaj zhasajdy Үjenki agashy bagaly үj zhiһazdaryn muzyka aspaptaryn zhasauga pajdalanylady Kүzde zhapyraktary aluan tүsti bolgandyktan sayabaktarda koshe bojlarynda әsemdik үshin osiriledi Soltүstik Amerikada osetin A saccharum zhapyrak shyrynynda 2 5 kant bolady shirneli osimdik үjenki zhapyragy Kanadanyn ulttyk simvoly bolyp sanalady ҚoldanyluyKanada elinin tuynda kant үjenkisinin zhapyragynyn sureti salyngan Amerikada әli kant kuragy turaly bilmegen kezde kant үjenkisi kant aludyn negizgi kozi bolgan Onyn tәtti shyrynynan үjenki shәrbәtin sirne zhәne үjenki syrasyn algan KүtimiKүn kozinde nemese ala kolenkede de ose beredi Suykka tozimdi alajda kejbir suryptaryn zhel otinen korgagan zhon Ylgaldylykty zhaksy koretindikten zhii sugaryp turudy kazhet etedi mүmkindik bolsa su manyna ekkeniniz abzal KobejtiluiTukymy zhәne kalemsheleu arkyly kobejtiledi SiltemelerSemejstvo klenovyh v Kitae Muragattalgan 25 kyrkүjektin 2006 zhyly agyl Klassifikaciya klyonov agyl UVSC Gerbarij Klyony Muragattalgan 29 kyrkүjektin 2006 zhyly Sravnenie amerikanskih vidov Muragattalgan 13 karashanyn 2006 zhyly na sajte bioimages vanderbilt edu Klen Klen palchatyj kolzhetpejtin silteme Gүlstan sajty Muragattalgan 20 akpannyn 2012 zhyly DerekkozderZhetisu enciklopediya Almaty Arys baspasy 2004 zhyl 712 bet 48 bet tүrli tүsti suretti zhapsyrma ISBN 9965 17 134 3 Қulzhabaeva G Ә Өsimdikter әlemi oku әdistemelik kesheni Agashtar Didaktikalyk material Almaty 2010 15 b ISBN 978 601 7237 03 5