Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Шәді Жәңгіров(1855, Сырдария губерния Қызылкөл мекені, Созақ ауданы – 12.11.1933, қазіргі Өзбекстан, Сырдария облысы Қаратөбе мекені) – қазақ ақыны. Төре әулетінен шыққан. Әкесі – Жәңгір (Жаһангер) момын мінезді, шаруаға икемді, ал анасы – Мәуті әнші, домбырашы кісі болған. Шәді сауатын ерте ашады. Шаян (1865 – 1867), Қарнақ (1868 – 1870), Бұхарадағы Көкелташ (1871 – 1876) медреселерінде оқып білім алды. Араб, парсы, түрік, тілдерін үйреніп, Шығыс шайырларының, философтарының, тарихшыларының еңбектерін түпнұсқадан оқып сусындады. Орта Азияның көптеген шаһарларын аралайды, өзбек, , қарақалпақ, ақын-жырауларымен, әнші-күйшілерімен танысады. 1877 жылы туған мекені Қызылкөлге оралады. Шәді – Шығыс классикалық әдебиетінің назиралық үлгісін жете меңгерген, гуманистік, ағартушылық бағытта дәстүрлі тақырыптарды жырлаған, мазмұн мен түрі жағынан, идеясы мен сюжеттік желісі тұрғысынан мүлдем жаңа, қолтума төл шығармалар жазған ақын. Ол ұлы орыс халқының ерлікке толы тарихынан реалистік поэма («Ресей патшалығында Романов нәсілінен хұқмыранлық қылған патшалардың тарихтары һәм ақтабан шұбырыншылық заманнан бері қарай қазақ халқының ахуалы», Орынбор, 1910) жазды. Шәді бұл шығармасында Қазақстанның өз еркімен Ресейге қосылуының прогрессивтік мәнін нақтылы тарихи деректермен, білгірлікпен көрсеткен. Шәдінің әдеби мұрасы мол. Ол 30-ға жуық дастан және көптеген өлеңдер жазып, кітап етіп бастырып шығарған. Көлемді шығармаларынан қазірше табылғаны – 18 дастан. Олардың көбі Ташкент қаласындағы баспаханасынан әр кезде басылып шыққан: «Шәр дәруіш» («Төрт дәруіш», 1913, 1914), «Хикаят Қамарзаман» (1914), «Назым Сыяр Шәриф» (1913), «Хатымтайдың хикаясы» (1914), «Хикаят Халифа һарон-ар Рашид» (1914), «Хикаят Орқа-Күлше» (1917), «Қарунның жер жұтқан оқиғасы» (1917), т.б. «Тарихнама» атты тарихи дастаны қолжазба күйінде сақталған. Шәдінің сүбелі шығармасының бірі – «Шер дәруіш» («Төрт дәруіш»). Бұл дастан бір басылымында (1913) «Назым шәр дәруіш» деп те аталған. Шығарма сюжеті «жеті ықылым жер жүзінің бәрін кезген» төрт жиһангездің басынан кешкен оқиғалары арқылы өрбиді. Ақын дастанында адамның рухани мүмкіндігіне, күш-құдіретіне шексіз сенім білдіреді, адам бойындағы ең асыл қасиеттерді, ақыл-ойды, махаббатты, әділдікті, бауырмалдықты мадақтайды. Бұл дастан сюжеті бұрын да өзге түркі халықтары арасына қисса болып кең тараған. Шәді «Хикаят Халифа һарон-ар Рашид» дастанын да Шығыс аңыз әңгімелерінің сюжетін пайдалана отырып жазған. «Атымтай Жомарт хикаясы» деген атпен қазақ арасына тараған әңгіме сюжетіне құрылған «Хатымтайдың хикаясы» атты дастанда мазмұны жағынан өзара сабақтас төрт хикая бар. Ақын бұларда жұртты адамгершілікке, мейірімді, бауырмал болуға үндейді. Сараңдық пен дүниеқұмарлықты тәрк етеді. Ал «Хикаят Орқа-Күлше» атты лиро-эпикалық дастанында сүйіске екі жас арасындағы мөлдір махаббатты жырлады, шынайы достық, ізгі адамгершілікті мадақтады. Бұл дастан оқиғасы да ертеректе Шығыс халықтары арасында кең тараған әңгіме сюжетінен алынған. Шәдінің қиял-ғажайып ертегілері мен аңыз-әңгімелер негізінде жазған «Хикаят Қамарзаман» дастанында қиял-ғажайып оқиғалар адамдардың өміріндегі әдеттегі реалдық істерімен, күнделікті тұрмыста кездесетін көріністерімен ұштасып, тығыз байланысып жатады.
- өлең жырларының араб әдебиетімен байланысы.
Шәді төре Жәңгірұлы (1852-1933 ж.ж.) бұрынғы Сырдария губерниясы, Түркістан уезі, (қазіргі Созақ ауданы) дүниеге келген. Бұл кісі де арабша хат танып, молдадан дәріс алған адам. Ақын тоғыз жасында ауыл молдасында, келер жылы Шаян медресесінен дәріс алған. Шаянда оқып жүріп Шәді араб әдебиеті үлгілерімен таныс болады. 1864 жылы Шымкенттік Абдулла Шариф деген кісіден дәріс алып араб, парсы тілдерін меңгерген. Жас бала 13 жасында-ақ , "Тотынама", "Шаһнама" секілді шығыс ертсгілері мен дастандарынан хабардар болған. Шымкснтте екі жылдай жүріп ұстазының қолындағы араб әдебиеті қазынасын өз бетінше толық игеріп шығады. 1865 жылы Шымкентті Черняев өскері алған соң, Абдулла Шариф Ташкентке кетеді. 1866 жылы Шәді ұстазының артынан Ташкентке барып, Орта Азия ақындары мен ғүламаларынан дәріс алады. Араб, шығыс әдебиетін зерттеп, игереді. Шәді 1870 жылы еліне қайтып, бұдан кейін оқу оқымайды. Жеті жылдан соң әкссі Жәңгір қайтыс болады. Мұнан соң Шәді үй шаруасынан ұзап шыға алмай, кітап оқу, қисса, дастан жазу жұмыстарымен айналысады. Осы уақыттан бастап өлгенге дейін Шәді үй шаруасымен қоса жыр дастан жазумен айналысып жүріп 1933 жылы қайтыс болады. Шәді төре бас аяғы 40-тан астам хикаялы дастан, жырлар жазған. Шәді де діндар қаламгер болған. Оның діни негізде жазылған шығармалары өте көп. Олардың кейбірін атап өтер болсақ: "Сияр-шәріп", "Фех-қайдан", "Ахуал-қиямет", "Назым Ахмет Жами", "Назым Ибраһим Халиолла", "Хазіреті Мұса мен Перғауын", "Мұсаның таурат алғаны" т.б. Мына аталған дастандар Шәдіден бұрын араб әдебиетінде жырланған тақырыптар. Ал Шәді араб әдебиетінде бар поэзияның озық үлгілерін өзінше жырлап, қазақ арасына таратып отырған. Шығыс тілдерінде шыққан кітаптар сюжетін қайта өңдеп, қисса-дастандар жазған. Шәді төре араб классикалық әдебиетіне басқа ақындардан да гөрі өте жақын болған десек артық емес сияқты. Сонымсн қатар бұл кісі Кеңес өкіметі келген күндері де діни мәтіндегі дастандарын жаза берген. Осы себепті болу керек 1931 жылы ауыл белсенділері Шәдіні молда деп айыптап, Марғүланға жер аудартқан. Бұл кісінің араб әдебиетіне көп жақын деу себебіміз, ақын ардақты әрі ең соңғы Мұхаммед (с.а.с.) пайғамбардың өмірін өлең түрінде жазған. Ал араб әдебиетінің жаңа беті Ислам дінінің келуімен басталады. Ислам діні келіп араб әдебиетінің Исламға дейінгі көптеген үлгісі ескіріп қалды. Ислам дінін әкелуші ол Мұхаммед пайғамбар (с.а.с). Шәді төре Мұхаммед (с.а.с.) пайғамбардың ақ жолы жайында "Назым сияр шәріп" атты дастан жазған. Пайғамбар жайында жазған адамдар азда емес, жетерлік. Сонау заманнан бері пайғамбардың өмірі жайында көптеген қисса, дастандар жазылған. Ақын Шәді осы дастанында араб сөздерін көп пайдаланған. Оқиға араб жерінде болған ғой. Бізге бұл дастаннан керегі ақынның араб сөзін қалай қолданып жазғандығы ғана болар. Ақын кейбір араб сөздерін өз күйінде қолданған, кейбірін қазақша аудармасы бола тұрса да қолданған. Мәселен аталмыш дастанда: Аспан, Жер, Ғарыш-Күрсілі Лаухы ғалам, Сидырған жаннат, дозақ бәрін тамам, - дегенжолдары бар. Осы жердегі «тамам» араб сөзі, қазақша біту, аяқталу деген мағына білдіреді. Мен ойлаймын осы жерде тәмәм сөзін ыңғайлы ұйқасу үшін қолданған. Ал одан бұрынғы «Ғарыш-Күрсілі», «Лаухы» сөздеріне тоқталар болсақ. Бұлар араб сөздері, дәлірек айтсақ діни сөздер. әр бірінің кең, ауқымды мағыналары бар. Алдымен «Ғарыш» сөзіне тоқталайық. «Ғарыш» сөздікте патшалардың тағы деген мағынаны білдіреді. Арш яғни ғарыш шектен тыс үлкен жаратылыс, Аллаһтан басқа ешкім оны толық қамтымайды, яғни, Аллаһтан басқа ешкім ол жайында толық білмейді. Бірнеше періштелер оны көтеріп тұрады. Кейбір философтар Аршыны әлемнің барлық жағынан қоршап тұрған аспан деп айтады. Бұл сөз дұрыс емес. Демек Арш ол – Алла тағаланың тағы. «Күрсілі» бұл да араб сөзі. Ол екі баспалдақ орны. Алла тағла Бақара сүресінің 255 аятында былай дейді: «Оның Күрсісі көктер мен жерден де кең». (Аршы және Күрсі Ислам шариғаты бойынша ғайыб іліміне кіреді. Олардлың қандай екендігін тек Алла ғана біледі). «Лаухы» бұл да араб сөзі, сөздікте тақта деген мағына береді. Лаух сөзі де діни термин. Ислам дінінде бүкіл жаратылыстардың тағдыры жазылған тақта (лаухы) Лаухул-Махфуз деп аталады . Шәді төре жоғарыда атап өткен өлең шумағында жәй ғана араб сөздерін қолданып қоймаған. Ислам дінінің негізгі діни терминдерін қолданған. Бұл жәй ғана терминдер емес. Он кез келген адамның түсіне қоюы қиынға соғады. Себебі бұл сөздер жайындағы ілім «ғайыб іліміне» жатады. Яғни, олардың ұғымын, түр-сипатын Алладан басқа ешкім білмейді. Тек кейбір сипаттары мен белгілері Мұхаммед с.а.с. пайғамбардың хадистерінде келген. Шәді төре бұлжайында сөз жүргізсе, демек ол кісі діни сауатты болғандығы. Әрі алдыңғы ақындарға қарағанда әлдеқайда сауатты деп айтсақ артық болмас. Шәді кей жерлерде: "Ілгергі нәбилермен пайғамбардай"-деп араб, қазақ сөздерін бірдей қолданған. Мүндағы «нәби» араб сөзі қазақ тілінде пайғамбар деген мағына білдіреді. Өленді жақсы ұйқассын деген бе, әйтеуір осы жерде екі сөзді бірдей қолданған. Шәді аталмыш дастанда араб сөздерімен бірге сөз тіркестерінде арабша қолданған. Мысалы: Пайғамбар болмағына, иншалла, - деген қатарда. Осы қатардағы, «Иншалла» ол араб сөз тіркесі. Қазақша «Құдай қаласа» деген мағына білдіреді немесе солай аударылады. Шәді Жәңгірұлы да кітаби ақындар қатарынан болады. Шәді Шығыс шайырларына тән салт бойынша "Назым чәһар дәруіш" жөне "Хикаят Орқа-Күлше" және баска да дастандарын нәзирәгөйлік әдісімен жазған. Төрт дәруіш және Орқа-Күлше хикаялары Шығыс халықтары арасында көп тараған. Бұл дастандар араб, парсы, тәжік, өзбек, татар тілдерінде жарыққа шыққан. Шәді кезінде Шығыс, араб классиктері жырлаған тақырыптарды, сюжеттерді өзінше ой елегінен өткізіп, қайта қорытып, қазақ топырағына лайықты, өз оқырманына жақын етіп жырлаған. Әрине араб әдебиетінің әсері қазақ әдебиетіне бірден келе салған деп айта алмаймыз. Араб әдебиеті алдымен парсы, түркі елдеріне, одан кейін біздің әдебиетімізге әсерін тигизген. Араб Халифатын білмейтін адам жоқ шығар. Сол секілді жырлағандарда кем емес. Халифаларды жырлаған ақындар көп болған. Мәселен Харун Рашид халифа. Шәді бұл кісіні өз өлендеріне қосқан. Бір патша болып еді мұсылманда, Халифа Харун Рашид еді намда. Шәді төре шығыс халықтарына тән жазбаша айтыспен де айтысқан. Оның Тұрмағамбет Ізтілеуовпен айтысқан жазбаша айтысы бар. Осы айтыстың түрі арабтарда да болған. Олар алғашқыда ауызша кейін Ислам келген соң жазбаша айтысатын болған. Дамып, өркендеп айтыстың бүл түрі біздің де жерімізге жеткен. Айта берсек ақын Шөді төренің қазақша аудармасы болса да араб сөздерін қолданған жерлері өте көп. Сонымен қорыта айтқанда, кезінде түрлі діни мектеп-медреселерде оқып, араб, парсы, шағатай тілдерін жетік меңгерген, сол арқылы араб поэзиясынан еркін сусындаған, Ислам тарихы мен араб әдебиетін терең білетін қазақтың ғұлама шайыры Шәді төре Жәңгірүлы қазақ көркем сөз өнерін мазмұн мен норма жағынан байыта түсуге өзіндік үлес қосты. Ол шығыс классикалық поэзиясына тән нәзирә дәстүрін жан-жақты меңгеріп, қазақ оқырманының талап-тілектеріне сәйксс келетін шығармалар жазды. Мның өзі, қазақ әдебиетін мазмұн, тақырып, идея жағынан көріктеу құралдары болып табылады емес пе?
Шығармалар
"Сияр-шәріп", "Фех-қайдан", "Ахуал-қиямет", "Назым Ахмет Жами", "Назым Ибраһим Халиолла", "Хазіреті Мұса мен Перғауын", "Мұсаның таурат алғаны"
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том.
- Қазақ ауыз әдебиетіне қасиетті Құран Кәрім қиссаларының тигізген әсері./ - . Шымкент-2011. ISBN 9965-903-06-9 «Алтын алқа» баспасы
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shәdi Zhәngirov 1855 Syrdariya guberniya Қyzylkol mekeni Sozak audany 12 11 1933 kazirgi Өzbekstan Syrdariya oblysy Қaratobe mekeni kazak akyny Tore әuletinen shykkan Әkesi Zhәngir Zhaһanger momyn minezdi sharuaga ikemdi al anasy Mәuti әnshi dombyrashy kisi bolgan Shәdi sauatyn erte ashady Shayan 1865 1867 Қarnak 1868 1870 Buharadagy Kokeltash 1871 1876 medreselerinde okyp bilim aldy Arab parsy tүrik tilderin үjrenip Shygys shajyrlarynyn filosoftarynyn tarihshylarynyn enbekterin tүpnuskadan okyp susyndady Orta Aziyanyn koptegen shaһarlaryn aralajdy ozbek karakalpak akyn zhyraularymen әnshi kүjshilerimen tanysady 1877 zhyly tugan mekeni Қyzylkolge oralady Shәdi Shygys klassikalyk әdebietinin naziralyk үlgisin zhete mengergen gumanistik agartushylyk bagytta dәstүrli takyryptardy zhyrlagan mazmun men tүri zhagynan ideyasy men syuzhettik zhelisi turgysynan mүldem zhana koltuma tol shygarmalar zhazgan akyn Ol uly orys halkynyn erlikke toly tarihynan realistik poema Resej patshalygynda Romanov nәsilinen hukmyranlyk kylgan patshalardyn tarihtary һәm aktaban shubyrynshylyk zamannan beri karaj kazak halkynyn ahualy Orynbor 1910 zhazdy Shәdi bul shygarmasynda Қazakstannyn oz erkimen Resejge kosyluynyn progressivtik mәnin naktyly tarihi derektermen bilgirlikpen korsetken Shәdinin әdebi murasy mol Ol 30 ga zhuyk dastan zhәne koptegen olender zhazyp kitap etip bastyryp shygargan Kolemdi shygarmalarynan kazirshe tabylgany 18 dastan Olardyn kobi Tashkent kalasyndagy baspahanasynan әr kezde basylyp shykkan Shәr dәruish Tort dәruish 1913 1914 Hikayat Қamarzaman 1914 Nazym Syyar Shәrif 1913 Hatymtajdyn hikayasy 1914 Hikayat Halifa һaron ar Rashid 1914 Hikayat Orka Kүlshe 1917 Қarunnyn zher zhutkan okigasy 1917 t b Tarihnama atty tarihi dastany kolzhazba kүjinde saktalgan Shәdinin sүbeli shygarmasynyn biri Sher dәruish Tort dәruish Bul dastan bir basylymynda 1913 Nazym shәr dәruish dep te atalgan Shygarma syuzheti zheti ykylym zher zhүzinin bәrin kezgen tort zhiһangezdin basynan keshken okigalary arkyly orbidi Akyn dastanynda adamnyn ruhani mүmkindigine kүsh kudiretine sheksiz senim bildiredi adam bojyndagy en asyl kasietterdi akyl ojdy mahabbatty әdildikti bauyrmaldykty madaktajdy Bul dastan syuzheti buryn da ozge tүrki halyktary arasyna kissa bolyp ken taragan Shәdi Hikayat Halifa һaron ar Rashid dastanyn da Shygys anyz әngimelerinin syuzhetin pajdalana otyryp zhazgan Atymtaj Zhomart hikayasy degen atpen kazak arasyna taragan әngime syuzhetine kurylgan Hatymtajdyn hikayasy atty dastanda mazmuny zhagynan ozara sabaktas tort hikaya bar Akyn bularda zhurtty adamgershilikke mejirimdi bauyrmal boluga үndejdi Sarandyk pen dүniekumarlykty tәrk etedi Al Hikayat Orka Kүlshe atty liro epikalyk dastanynda sүjiske eki zhas arasyndagy moldir mahabbatty zhyrlady shynajy dostyk izgi adamgershilikti madaktady Bul dastan okigasy da erterekte Shygys halyktary arasynda ken taragan әngime syuzhetinen alyngan Shәdinin kiyal gazhajyp ertegileri men anyz әngimeler negizinde zhazgan Hikayat Қamarzaman dastanynda kiyal gazhajyp okigalar adamdardyn omirindegi әdettegi realdyk isterimen kүndelikti turmysta kezdesetin korinisterimen ushtasyp tygyz bajlanysyp zhatady olen zhyrlarynyn arab әdebietimen bajlanysy Shәdi tore Zhәngiruly 1852 1933 zh zh buryngy Syrdariya guberniyasy Tүrkistan uezi kazirgi Sozak audany dүniege kelgen Bul kisi de arabsha hat tanyp moldadan dәris algan adam Akyn togyz zhasynda auyl moldasynda keler zhyly Shayan medresesinen dәris algan Shayanda okyp zhүrip Shәdi arab әdebieti үlgilerimen tanys bolady 1864 zhyly Shymkenttik Abdulla Sharif degen kisiden dәris alyp arab parsy tilderin mengergen Zhas bala 13 zhasynda ak Totynama Shaһnama sekildi shygys ertsgileri men dastandarynan habardar bolgan Shymksntte eki zhyldaj zhүrip ustazynyn kolyndagy arab әdebieti kazynasyn oz betinshe tolyk igerip shygady 1865 zhyly Shymkentti Chernyaev oskeri algan son Abdulla Sharif Tashkentke ketedi 1866 zhyly Shәdi ustazynyn artynan Tashkentke baryp Orta Aziya akyndary men gүlamalarynan dәris alady Arab shygys әdebietin zerttep igeredi Shәdi 1870 zhyly eline kajtyp budan kejin oku okymajdy Zheti zhyldan son әkssi Zhәngir kajtys bolady Munan son Shәdi үj sharuasynan uzap shyga almaj kitap oku kissa dastan zhazu zhumystarymen ajnalysady Osy uakyttan bastap olgenge dejin Shәdi үj sharuasymen kosa zhyr dastan zhazumen ajnalysyp zhүrip 1933 zhyly kajtys bolady Shәdi tore bas ayagy 40 tan astam hikayaly dastan zhyrlar zhazgan Shәdi de dindar kalamger bolgan Onyn dini negizde zhazylgan shygarmalary ote kop Olardyn kejbirin atap oter bolsak Siyar shәrip Feh kajdan Ahual kiyamet Nazym Ahmet Zhami Nazym Ibraһim Haliolla Hazireti Musa men Pergauyn Musanyn taurat algany t b Myna atalgan dastandar Shәdiden buryn arab әdebietinde zhyrlangan takyryptar Al Shәdi arab әdebietinde bar poeziyanyn ozyk үlgilerin ozinshe zhyrlap kazak arasyna taratyp otyrgan Shygys tilderinde shykkan kitaptar syuzhetin kajta ondep kissa dastandar zhazgan Shәdi tore arab klassikalyk әdebietine baska akyndardan da gori ote zhakyn bolgan desek artyk emes siyakty Sonymsn katar bul kisi Kenes okimeti kelgen kүnderi de dini mәtindegi dastandaryn zhaza bergen Osy sebepti bolu kerek 1931 zhyly auyl belsendileri Shәdini molda dep ajyptap Margүlanga zher audartkan Bul kisinin arab әdebietine kop zhakyn deu sebebimiz akyn ardakty әri en songy Muhammed s a s pajgambardyn omirin olen tүrinde zhazgan Al arab әdebietinin zhana beti Islam dininin keluimen bastalady Islam dini kelip arab әdebietinin Islamga dejingi koptegen үlgisi eskirip kaldy Islam dinin әkelushi ol Muhammed pajgambar s a s Shәdi tore Muhammed s a s pajgambardyn ak zholy zhajynda Nazym siyar shәrip atty dastan zhazgan Pajgambar zhajynda zhazgan adamdar azda emes zheterlik Sonau zamannan beri pajgambardyn omiri zhajynda koptegen kissa dastandar zhazylgan Akyn Shәdi osy dastanynda arab sozderin kop pajdalangan Okiga arab zherinde bolgan goj Bizge bul dastannan keregi akynnyn arab sozin kalaj koldanyp zhazgandygy gana bolar Akyn kejbir arab sozderin oz kүjinde koldangan kejbirin kazaksha audarmasy bola tursa da koldangan Mәselen atalmysh dastanda Aspan Zher Ғarysh Kүrsili Lauhy galam Sidyrgan zhannat dozak bәrin tamam degenzholdary bar Osy zherdegi tamam arab sozi kazaksha bitu ayaktalu degen magyna bildiredi Men ojlajmyn osy zherde tәmәm sozin yngajly ujkasu үshin koldangan Al odan buryngy Ғarysh Kүrsili Lauhy sozderine toktalar bolsak Bular arab sozderi dәlirek ajtsak dini sozder әr birinin ken aukymdy magynalary bar Aldymen Ғarysh sozine toktalajyk Ғarysh sozdikte patshalardyn tagy degen magynany bildiredi Arsh yagni garysh shekten tys үlken zharatylys Allaһtan baska eshkim ony tolyk kamtymajdy yagni Allaһtan baska eshkim ol zhajynda tolyk bilmejdi Birneshe perishteler ony koterip turady Kejbir filosoftar Arshyny әlemnin barlyk zhagynan korshap turgan aspan dep ajtady Bul soz durys emes Demek Arsh ol Alla tagalanyn tagy Kүrsili bul da arab sozi Ol eki baspaldak orny Alla tagla Bakara sүresinin 255 ayatynda bylaj dejdi Onyn Kүrsisi kokter men zherden de ken Arshy zhәne Kүrsi Islam sharigaty bojynsha gajyb ilimine kiredi Olardlyn kandaj ekendigin tek Alla gana biledi Lauhy bul da arab sozi sozdikte takta degen magyna beredi Lauh sozi de dini termin Islam dininde bүkil zharatylystardyn tagdyry zhazylgan takta lauhy Lauhul Mahfuz dep atalady Shәdi tore zhogaryda atap otken olen shumagynda zhәj gana arab sozderin koldanyp kojmagan Islam dininin negizgi dini terminderin koldangan Bul zhәj gana terminder emes On kez kelgen adamnyn tүsine koyuy kiynga sogady Sebebi bul sozder zhajyndagy ilim gajyb ilimine zhatady Yagni olardyn ugymyn tүr sipatyn Alladan baska eshkim bilmejdi Tek kejbir sipattary men belgileri Muhammed s a s pajgambardyn hadisterinde kelgen Shәdi tore bulzhajynda soz zhүrgizse demek ol kisi dini sauatty bolgandygy Әri aldyngy akyndarga karaganda әldekajda sauatty dep ajtsak artyk bolmas Shәdi kej zherlerde Ilgergi nәbilermen pajgambardaj dep arab kazak sozderin birdej koldangan Mүndagy nәbi arab sozi kazak tilinde pajgambar degen magyna bildiredi Өlendi zhaksy ujkassyn degen be әjteuir osy zherde eki sozdi birdej koldangan Shәdi atalmysh dastanda arab sozderimen birge soz tirkesterinde arabsha koldangan Mysaly Pajgambar bolmagyna inshalla degen katarda Osy katardagy Inshalla ol arab soz tirkesi Қazaksha Қudaj kalasa degen magyna bildiredi nemese solaj audarylady Shәdi Zhәngiruly da kitabi akyndar katarynan bolady Shәdi Shygys shajyrlaryna tәn salt bojynsha Nazym chәһar dәruish zhone Hikayat Orka Kүlshe zhәne baska da dastandaryn nәzirәgojlik әdisimen zhazgan Tort dәruish zhәne Orka Kүlshe hikayalary Shygys halyktary arasynda kop taragan Bul dastandar arab parsy tәzhik ozbek tatar tilderinde zharykka shykkan Shәdi kezinde Shygys arab klassikteri zhyrlagan takyryptardy syuzhetterdi ozinshe oj eleginen otkizip kajta korytyp kazak topyragyna lajykty oz okyrmanyna zhakyn etip zhyrlagan Әrine arab әdebietinin әseri kazak әdebietine birden kele salgan dep ajta almajmyz Arab әdebieti aldymen parsy tүrki elderine odan kejin bizdin әdebietimizge әserin tigizgen Arab Halifatyn bilmejtin adam zhok shygar Sol sekildi zhyrlagandarda kem emes Halifalardy zhyrlagan akyndar kop bolgan Mәselen Harun Rashid halifa Shәdi bul kisini oz olenderine koskan Bir patsha bolyp edi musylmanda Halifa Harun Rashid edi namda Shәdi tore shygys halyktaryna tәn zhazbasha ajtyspen de ajtyskan Onyn Turmagambet Iztileuovpen ajtyskan zhazbasha ajtysy bar Osy ajtystyn tүri arabtarda da bolgan Olar algashkyda auyzsha kejin Islam kelgen son zhazbasha ajtysatyn bolgan Damyp orkendep ajtystyn bүl tүri bizdin de zherimizge zhetken Ajta bersek akyn Shodi torenin kazaksha audarmasy bolsa da arab sozderin koldangan zherleri ote kop Sonymen koryta ajtkanda kezinde tүrli dini mektep medreselerde okyp arab parsy shagataj tilderin zhetik mengergen sol arkyly arab poeziyasynan erkin susyndagan Islam tarihy men arab әdebietin teren biletin kazaktyn gulama shajyry Shәdi tore Zhәngirүly kazak korkem soz onerin mazmun men norma zhagynan bajyta tүsuge ozindik үles kosty Ol shygys klassikalyk poeziyasyna tәn nәzirә dәstүrin zhan zhakty mengerip kazak okyrmanynyn talap tilekterine sәjkss keletin shygarmalar zhazdy Mnyn ozi kazak әdebietin mazmun takyryp ideya zhagynan korikteu kuraldary bolyp tabylady emes pe Shygarmalar Siyar shәrip Feh kajdan Ahual kiyamet Nazym Ahmet Zhami Nazym Ibraһim Haliolla Hazireti Musa men Pergauyn Musanyn taurat algany 1913 1914 1914 1913 1914 1914 1917 1917 Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 IX tom Қazak auyz әdebietine kasietti Қuran Kәrim kissalarynyn tigizgen әseri Shymkent 2011 ISBN 9965 903 06 9 Altyn alka baspasy