Форт Шевченко Маңғыстау облысындағы қала Түпқараған ауданының әкімшілік орталығы ҚалаФорт ШевченкоЕлтаңбасыӘкімшілігіЕл

Форт-Шевченко – Маңғыстау облысындағы қала, Түпқараған ауданының әкімшілік орталығы.

Қала

Форт-Шевченко

Елтаңбасы

Әкімшілігі

ҚазақстанҚазақстан

Бауыржан Хамитұлы Молдабеков

Тарихы мен географиясы

Координаттары

44°31′ с. е. 50°16′ ш. б. / 44.517° с. е. 50.267° ш. б. / 44.517; 50.267 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 44°31′ с. е. 50°16′ ш. б. / 44.517° с. е. 50.267° ш. б. / 44.517; 50.267 ^(G) ^(O) ^(Я)

Құрылған уақыты

1846

Алғашқы дерек

10 ғасыр

Бұрынғы атаулары

Новопетровское, Форт-Урицкий, Форт-Александровский

Қала статусы

1899

Жер аумағы

56,6523 км²

Климаты

шұғыл континенталды

Тұрғындары

Тұрғыны

▲ 8 654 адам (2023)

Тығыздығы

153 адам/км²

Форт-Шевченко

Форт-Шевченко шекарасы

Географиялық орналасуы

Каспий теңізінің шығыс жағасында, облыс орталығы Ақтау қаласынан солтүстік-батысқа қарай 130 км жерде орналасқан.

Халқы

1939	1959	1970	1979	1989	1999	2009	2021
10175	▲11393	▼9485	▼3363	▲3476	▲3624	▲4888	▲8447

Тарихы

Орта ғасырларда бұл жерде теңіз айлағы – Кетікқала қалашығы орналасқан. Бекініс аумағында жүргізілген археол. қазбалар нәтижесі бойынша Кетікқала қалашығы 10 – 15 ғ-ларда Еуропа мен Орталық Азияның экономикалық орталықтарымен сауда байланыстары болғанын айғақтайды. Каспий теңізінің шығыс жағалауын игеру мақсатында 1716 ж. Ресей патшасы Петр І-нің әмірімен А. Бекович-Черкасский басқарған экспедиция осы жерде алғашқы «Әулие Петр» орыс қамалының іргетасын қалады. 1846 ж. штабс-капитан М.И. Иваниннің басшылығымен Ново-Петровск бекінісі бой көтерді. 1857 жылдан бекініс маңында пайда болған қала Форт-Александровск, кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында Форт-Урицкий, 1939 жылдан қазіргі атымен аталады.

XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында көптеген орыс шаруалары келіп қоныстанды. Олар балық шаруашылығымен айналысты. Балық аулау мен итбалық соғу – Каспий теңізінің шығыс жағалауын мекендеген түрікпен және қазақ тайпаларының ежелгі кәсіптерінің бірі болған.

Қаланың шетінде Қорғантас тауында қираған бекіністің қалдықтары сақталған. 1882 ж. Форт-Александровск Маңғыстау уезінің орталығы болып, 1896 ж. оған қала атағы берілді. 1850 – 57 ж. мұнда украинның ұлы ақыны Т.Г. Шевченко айдауда болды. 1932 ж. Шевченконың мемориалдық мұражайы ашылды. 1928 ж. Форт-Шевченкоға қала мәртебесі қайта берілді. 1939 – 63 жж. Шевченко ауданының орталығы, 1972 – 1992 жж. облыстық бағыныстағы қала болып келді. 1992 жылдан қала жаңадан құрылған Түпқараған ауданының орталығы, аудандық бағыныстағы қала.

Экономикасы

Каспий теңізі қайраңынан табылған мұнайды игеруге байланысты Форт-Шевченко соңғы 5 жыл ішінде қауырт дами бастады. Шет ел мұнай-газ компаниялары базасы осы қалада орналасқан. 2006 жылы қаланың 160 жылдық мерейтойы өтті. Қалада ӨК, комбинат, автокөлік кәсіпорны, т.б. мекемелер бар.

Инфраструктурасы

Қалада баспахана, ауданға байланыс бөлімі, 4 мектеп, 6 балабақша, мәдениет үйі, 2 кітапхана, 3 мұражай, қонақ үй, автоматты телефон станция, аудандық аурухана мен емхана, дәріхана, санэпидемиологиялық станция жұмыс істейді. Облыс орталығымен және аудандағы елді мекендермен автомобиль жолы арқылы байланысады.

Қарауға тұрарлық жерлер

Форт-Шевченко қаласында 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басындағы азаматтық сәулет ескерткіштері орналасқан. Қалада Маңғыстау өлкесі тарихында елеулі із қалдырған белгілі тас өңдеу шебері , бай кәсіпкер, меценат З. Дубский, түрікмен ақыны , жырау , т.б. тұрған. Қаладағы тарихи ғимараттар: Ново-Петровск бекінісінің қалдықтары (1846), Шевченко мемориалдық мұражайы (1847 – 57), Төменгі (1851) және Жоғарғы (1862) Түпқараған шамшырақтары, халық үйі (1880 – 82), Қорғантас түбіндегі ғибадатхана (1891), қалалық байланыс торабының ғимараттары (1912), Қ.Серікбаевтың тұрған үйі (1929), М.Сеңгірбайұлының тұрған үйі (20 ғ-дың ортасы, қазіргі Мұрын жырау мемориалдық мұражайы), т.б.; бұлардың барлығы да мемлекеттік қорғауға алынған.

Дереккөздер

Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
«Батыс Қазақстан облысы» энциклопедиясы, Алматы, 2002;
2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
Источник: https://e-history.kz/kz/news/show/714/© Мұрағатталған 3 шілденің 2020 жылы. e-history.kz Маңғыстау сапары: Түпқараған таңғажайыптары

[1] Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)

[source2-2] «Батыс Қазақстан облысы» энциклопедиясы, Алматы, 2002;

[3] 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары

[4] Источник: https://e-history.kz/kz/news/show/714/© Мұрағатталған 3 шілденің 2020 жылы. e-history.kz Маңғыстау сапары: Түпқараған таңғажайыптары