Тіл деңгейлері

Тіл денгейлері орыс уровни языка — жалгіы тіл жүйесіне кіретін шағын жүйелер, бөлімдер, олардын эр кайсысы өздеріне тән бірынғай тіл бірліктері мен ережелердін жиынтығынан тұрады. Тіл деңгейлін фонемалык, морфемалык, лексикалык, синтаксистік деп бөлуге болады. Денгей жасау сипатына тек денгейлік ережелерге бағынатын, яғни парадигматикалыкжәне синтагматикалык тұрғыда денгейлік тіл бірліктерімен катынаска түсуге кабілетті тіл бірліктері ғана ие болады. Бір Тіл деңгейліндегі тіл бірліктері баска бір Тіл деңгейлімен иерархиялык (сатылык) катынас аркылы байланыска түседі.

• Мысалы, фонемалар — фонемалык катар (топ) жасай отырып, сөйлеу үстінде тек фонемалармен, морфемалар — парадигматикалык, синтагматикалык катынаста тек морфемалармен, сөз — сөзбен тіркесе алады. Сөйте түрып фонемалар — морфемалардын дыбыстык күрамын, морфемалар — сөздін, сөздер — сөйлемдердін күрамын жасайды. Денгей ішіндегі тіл бірліктерінін, мысалы, фонемалардын (дауысты — дауыссыз), морфемалардын (түбір — қосымша), сөздердін (мағыналы, көмекші, жай — күрделі, сөз топтары т. б.) топтары денгей жасаушылар болып есептелмейді.

Тіл бірліктері

Деңгейлер бойынша

Синтаксистік

Лексикалық Лексема • Аллолекса •

Морфемді Морфема • Алломорфа • Морф

Морфонологиялық Морфонема

Фонологиялық Фонема • Аллофон •

к •  • ө

Тіл деңгейлі туралы идея 20 ғ. орта кезінде алдымен америкалык дескриптивтік лингвистикада, кейінірек баска бағыттарда кен тарады. Тіл білімінін фонетика, морфология, лексикология, синтаксис деп дәстүрлі бөлінуі тілді денгейлік дәрежеде үйымастыруға негіз болды.

Дереккөздер

1. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9