Тауарих Хамса

Тауарих Хамса “Тауарих-и Хамса Шарқи” (қазақша “Шығыстың бес тарихы”) – Құрбанғали Халидтің тарихи деректер мен аңыз-әңгімелерге сүйеніп, түркі (шағатай) тілінде жазған тарихи-әдеби еңбегі. “Тауарих Хамса” 1910 ж. Қазандағы “Өрнек” баспасында жарияланған. Көл. 800 бет, 10 тараудан тұрады.

Онда Орталық Азия, Шығыс Түркістан, Қытай, өзбек, ноғай және қазақ елінің жүздері жайлы ғылыми-зерттеулер мен аңыздар; қазақтың шығу тегі, олардың ұрандары; қазақтар мен ноғайлардың әуел бастағы бірлігі және олардың бөлінуі; Орталық және Солтүстік Қазақстандағы археологиялық, архитектуралық ескерткіштер; Шыңғыс хан және оның ұрпақтары; Орта жүз қазақтарының Ресейге қосылуы, т.б. мәселелер жөнінде кең көлемде мағлұматтар берілген. Бір тарауы қазақ халқының хан сұлтандары мен би-болыстары, атақты ақын-жыраулары мен Ш.Уәлихановтың Қашғар экспедициясына арналған.
Қарқаралы дуаны деген бөлімде қазақ елінің 19 ғ-дағы әдет-ғұрып туралы аса құнды этнографиялық мәліметтер берілген. “Тауарих Хамса” Шығыстың тарихы мен этнографиясы, мәдениеті мен әдебиеті жөнінде құнды еңбек болып есептеледі, алайда автордың субъективтік пікірлері де жоқ емес (мыс, кейбір діни қорытындылары, қымыз сияқты түркі терминдерін арабтың хамаз сөзінен болар деп болжам жасағаны, т.б.). “Тауарих Хамса” 1992 ж. қазақ тілінде жарық көрді. Ғылыми түсініктемесін академиялық Б.Көмековжазып, шығыстанушы А.Жолдасов пен этнограф Б.Төтенай аудармасын жасады.

Дереккөздер

1. “ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6