Османлы империясынің садрағзамы (осман. صدر اعظم — Sadr-ı Azam) — Османлы империясы дуанының басшысы, Османлы сұлтанның абсолютті өкілі, мемлекетте сұлтаннан кейінгі екінші беделгі тұлға. ҰОМ-нің мөрі садрағзамда болған-ды. Садрағзам мемлекеттік мәселелерді шешу үшін басқа уәзірлерді жинауға құқылы болды. Османлы сұлтандарының резиденциясы Топқапыда орналасқан кезде, садрағзамдардың да кеңселері сол сарайдың аймағында орналасқан Ұлы Қақпа (осман. باب عالی — Bâb-ı Âli) атты ғимаратта болды. Ал дуан кеңесі Күмбезасты (түр. Kubbealtı) ғимаратында өткізіліп отырды. Садрағзамға қатысты келесі атақтар қолданылды: "ұлы уәзір" (осман. وزیر اعظم — Vezîr-i Azam), "ұлы садр" (осман. وزیر علي — Sadr-ı Âlî), "абсолютті өкіл" (түр. Vekil-i Mutlak), "мемлекет сақшысы" (түр. Sâhib-i Devlet), "жомарт сардар" (түр. Serdar-ı Ekrem), "ұлы сардар" (түр. Serdar-ı Azam). Бастапқы кезеңде бұл лауазымға қатысты тек "уәзір" деген атақ қолданды. Ал "ұлы уәзір" атағын алғашқы рет Шандарлы Қара Халил Қайыреддин паша иеленді. Бұл атақ бас уәзірді басқа уәзірлерден ажырату үшін ойлап табылды.
1320 жылдан бастап садрағзамдар сұлтандардың кейбір міндеттерін атқара бастады: сұлтан қазынасына қатысты бұйрық беруге құқылы болды, дуанның әр мүшесін орнынан босата алды және әр саланы бақылауға құқылы болды. Сұлтан мемлекеттің жоғарғы билеушісі болса да, атқарушы билікті садрағзамдар басқарды.
Көпрүлі дәуірі (1656-1710 жж.) кезінде сұлтандар тәжірибесіз болғандықтан, садрағзамдардың өкілеттіліктері артты. Бұл заманда садрағзамдар және басқа уәзірлер, көбінесе, Көпрүлі әулетінен болды. Заманның атауы соған байланысты.
Танзимат дәуірінен бастар садрағзамдар Османлы империясындегі беделі еуропалық премьер-министрлердің Еуропа елдеріндегі беделімен теңдес болды.
Садрағзамдар тізімі
№ | Есімі | Қызмет атқарған мерзімі | Уақыты | |||
---|---|---|---|---|---|---|
(27 шілде 1299 — 20 шілде 1402) | ||||||
1 | Алаеддин паша | 1320 — 1331 | 11 жыл | |||
2 | Низамуддин Ахмет паша | 1331 — 1348 | 17 жыл | |||
3 | Қажы паша | 1348 — 1349 | 1 жыл | |||
4 | Синануддин Факих Жүсіп паша | 1349 — 1364 | 15 жыл | |||
5 | Шандарлы Қара Халил Қайыреддин паша | 1364 — 1387 | 23 жыл | |||
6 | Шандарлы Әли паша | 22 қаңтар 1387 — 20 шілде 1402 | 15 жыл | |||
(20 шілде 1402 — 5 шілде 1413) | ||||||
— | Шандарлы Әли паша | 20 шілде 1402 — 18 желтоқсан 1406 | 4 жыл | |||
7 | Имамзада Халил паша | 18 желтоқсан 1406 — 1413 | 7 жыл | |||
(5 шілде 1413 — 29 мамыр 1453) | ||||||
8 | Амасьялы Баязит паша | 5 шілде 1413 — 26 мамыр 1421 | 8 жыл | |||
9 | Шандарлы Ибраһим паша | 25 маусым 1421 — 15 тамыз 1429 | 8 жыл | |||
10 | Қожа Мехмет Низамуддин паша | 1429 — 1439 | 10 жыл | |||
11 | Шандарлы Халил паша | 1439 — 1 маусым 1453 | 10 жыл | |||
(29 мамыр 1453 — 11 қазан 1479) | ||||||
12 | Зағанос паша | 1 маусым 1453 — 1456 | 3 жыл | |||
13 | Әулие Махмұт паша | 1456 — 1466 | 10 жыл | |||
14 | Римлі Мехмет паша | 1466 — 1469 | 3 жыл | |||
15 | Ысқақ паша | 1469 — 1472 | 3 жыл | |||
16 | Әулие Махмұт паша | 1472 — 1474 | 2 жыл | |||
17 | Гедик Ахмет паша | 1474 — 1476 | 2 жыл | |||
18 | Қожа Синан паша | 1476 — 1477 | 1 жыл | |||
19 | Қараманлы Мехмет паша | 1477 — 1481 | 4 жыл | |||
20 | Ысқақ паша | 1481 — 1482 | 1 жыл | |||
21 | Қожа Дәуіт паша | 1482 — 1497 | 15 жыл | |||
22 | Херсеклі Ахмет паша | 1497 — 1498 | 1 жыл | |||
23 | Шандарлы Ибраһим паша | 1498 — 1499 | 1 жыл | |||
24 | Мәсіх паша | 1499 — 1501 | 2 жыл | |||
25 | Хадым Әли паша | 1501 — 1503 | 2 жыл | |||
26 | Херсеклі Ахмет паша | 1503 — 1506 | 3 жыл | |||
27 | Хадым Әли паша | 1506 — 1511 | 5 жыл | |||
28 | Херсеклі Ахмет паша | 1511 — 1511 | 3 ай | |||
29 | Қожа Мұстафа паша | 1511 — 1512 | 1 жыл | |||
30 | Херсеклі Ахмет паша | 1512 — 28 қараша 1514 | 2 жыл | |||
31 | Дукакинұлы Ахмет паша | 18 желтоқсан 1514 — наурыз 1515 | 4 ай | |||
32 | Хадым Синан паша | 18 маусым 1515 — 23 қыркүйек 1515 | 4 ай | |||
33 | Херсеклі Ахмет паша | 23 қыркүйек 1515 — 26 сәуір 1516 | 8 ай | |||
34 | Хадым Синан паша | 26 сәуір 1516 — 22 қаңтар 1517 | 9 ай | |||
35 | Жүніс паша | 22 қаңтар 1517 — 13 қыркүйек 1517 | 9 ай | |||
36 | Пір Мехмет паша | 25 қаңтар 1518 — 27 маусым 1523 | 5 жыл | |||
37 | Паргалы Ибраһим паша | 27 маусым 1523 — 14 наурыз 1536 | 13 жыл | |||
38 | Аяз Мехмет паша | 14 наурыз 1536 — 13 шілде 1539 | 3 жыл | |||
39 | Лүтфі паша | 13 шілде 1539 — сәуір 1541 | 2 жыл | |||
40 | Хадым Сүлеймен паша | сәуір 1541 — 28 қараша 1544 | 3 жыл | |||
41 | Дамат Рүстем паша | 28 қараша 1544 — 6 қазан 1553 | 9 жыл | |||
42 | Қара Ахмет паша | 6 қазан 1553 — 29 қыркүйек 1555 | 2 жыл | |||
43 | Дамат Рүстем паша | 29 қыркүйек 1555 — 10 шілде 1561 | 6 жыл | |||
44 | Семіз Әли паша | 10 шілде 1561 — 28 маусым 1565 | 4 жыл | |||
45 | Соколлы Мехмет паша | 28 маусым 1565 — 12 қазан 1579 | 14 жыл | |||
(12 қазан 1479 — 26 қаңтар 1699) | ||||||
46 | Шәмші Ахмет паша | 12 қазан 1579 — 28 сәуір 1580 | 7 ай | |||
47 | Лала Мұстафа паша | 28 сәуір 1580 — 7 тамыз 1580 | 5 ай | |||
48 | Қожа Синан паша | 7 тамыз 1580 — 6 желтоқсан 1582 | 2 жыл | |||
49 | Кәнижелі Сияуш паша | 24 желтоқсан 1582 — 25 шілде 1584 | 2 жыл | |||
50 | Өзтемірұлы Осман паша | 28 шілде 1584 — 29 қазан 1585 | 1 жыл | |||
51 | Хадым Мәсіх Мехмет паша | 1 қараша 1585 — 14 сәуір 1586 | 5 ай | |||
52 | Кәнижелі Сияуш паша | 14 сәуір 1586 — 2 сәуір 1589 | 3 жыл | |||
53 | Қожа Синан паша | 14 сәуір 1589 — 1 тамыз 1591 | 2 жыл | |||
54 | Сардар Фархат паша | 1 тамыз 1591 — 4 сәуір 1592 | 8 ай | |||
55 | Кәнижелі Сияуш паша | 4 сәуір 1592 — 28 қаңтар 1593 | 9 ай | |||
56 | Қожа Синан паша | 28 қаңтар 1593 — 15 ақпан 1594 | 1 жыл | |||
57 | Сардар Фархат паша | 15 ақпан 1594 — 7 шілде 1595 | 1 жыл | |||
58 | Қожа Синан паша | 7 шілде 1595 — 19 қараша 1595 | 3 ай | |||
59 | Текелі Лала Мехмет паша | 19 қараша 1595 — 28 қараша 1595 | 9 күн | |||
60 | Қожа Синан паша | 1 желтоқсан 1595 — 3 сәуір 1596 | 5 ай | |||
61 | Дамат Ибраһим паша | 4 сәуір 1596 — 27 қазан 1596 | 6 ай | |||
62 | Жүсіп Синан паша | 27 қазан 1596 — 5 желтоқсан 1596 | 2 ай | |||
63 | Дамат Ибраһим паша | 5 желтоқсан 1596 — 3 қараша 1597 | 11 ай | |||
64 | Хадым Хасан паша | 3 қараша 1597 — 9 сәуір 1598 | 5 ай | |||
65 | Жеррах Мехмет паша | 9 сәуір 1598 — 6 қаңтар 1599 | 9 ай | |||
66 | Дамат Ибраһим паша | 6 қаңтар 1599 — 10 шілде 1601 | 2 жыл | |||
67 | Жемісші Хасан паша | 22 шілде 1601 — 3 қазан 1603 | 2 жыл | |||
68 | Малқош Жауыз Әли паша | 3 қазан 1603 — 26 шілде 1604 | 10 ай | |||
69 | Соколлызада Лала Мехмет паша | 5 тамыз 1604 — 21 маусым 1606 | 2 жыл | |||
70 | Босняк Дәруіш Мехмет паша | 21 маусым 1606 — 9 желтоқсан 1606 | 6 ай | |||
71 | Қойшы Мұрат паша | 11 желтоқсан 1606 — 5 тамыз 1611 | 5 жыл | |||
72 | Насух паша | 5 тамыз 1611 — 17 қазан 1614 | 3 жыл | |||
73 | Өгіз Мехмет паша | 17 қазан 1614 — 17 қараша 1616 | 2 жыл | |||
74 | Дамат Халил паша | 17 қараша 1616 — 18 қаңтар 1619 | 3 жыл | |||
75 | Өгіз Мехмет паша | 18 қаңтар 1619 — 23 желтоқсан 1619 | 11 ай | |||
76 | Истанкөйлі Шелеби Әли паша | 23 желтоқсан 1619 — 9 наурыз 1621 | 2 жыл | |||
77 | Өхрілі Құсайын паша | 9 наурыз 1621 — 17 қыркүйек 1621 | 6 ай | |||
78 | Дилавер паша | 17 қыркүйек 1621 — 20 мамыр 1622 | 6 ай | |||
79 | Өхрілі Құсайын паша | 20 мамыр 1622 — 20 мамыр 1622 | 1 күн | |||
80 | Қара Дәуіт паша | 20 мамыр 1622 — 13 маусым 1622 | 1 ай | |||
81 | Мере Құсайын паша | 13 маусым 1622 — 8 тамыз 1622 | 1 ай | |||
82 | Лефкелі Мұстафа паша | 8 тамыз 1622 — 21 қыркүйек 1622 | 1 ай | |||
83 | Гүржі Хадым Мехмет паша | 21 қыркүйек 1622 — 5 ақпан 1623 | 5 ай | |||
84 | Мере Құсайын паша | 5 ақпан 1623 — 30 тамыз 1623 | 6 ай | |||
85 | Кеманкеш Қара Әли паша | 30 тамыз 1623 — 3 сәуір 1624 | 9 ай | |||
86 | Шеркеш Мехмет Әли паша | 3 сәуір 1624 — 28 қаңтар 1625 | 7 ай | |||
87 | Хафиз Ахмет паша | 8 ақпан 1625 — 1 желтоқсан 1626 | 1 жыл | |||
88 | Дамат Халил паша | 1 желтоқсан 1626 — 6 сәуір 1628 | 2 жыл | |||
89 | Қысырау паша | 6 сәуір 1628 — 25 қазан 1631 | 3 жыл | |||
90 | Хафиз Ахмет паша | 25 қазан 1631 — 10 ақпан 1632 | 4 ай | |||
91 | Топал Режеп паша | 10 ақпан 1632 — 18 мамыр 1632 | 3 ай | |||
92 | Табаныяссы Мехмет паша | 18 мамыр 1632 — 2 ақпан 1637 | 5 жыл | |||
93 | Мейрам паша | 2 ақпан 1637 — 26 тамыз 1638 | 1 жыл | |||
94 | Таяр Мехмет паша | 27 тамыз 1638 — 23 желтоқсан 1638 | 4 ай | |||
95 | Кеманкеш Қара Мұстафа паша | 23 желтоқсан 1638 — 31 қаңтар 1640 | 6 жыл | |||
96 | Сұлтанзада Мехмет паша | 31 қаңтар 1644 — 17 желтоқсан 1645 | 2 жыл | |||
97 | Неуесінлі Салих паша | 17 желтоқсан 1645 — 16 қыркүйек 1647 | 2 жыл | |||
98 | Қара Мұса паша | 16 қыркүйек 1647 — 21 қыркүйек 1647 | 4 күн | |||
99 | Хезарпаре Ахмет паша | 21 қыркүйек 1647 — 8 тамыз 1648 | 1 жыл | |||
100 | Сопы Мехмет паша | 8 тамыз 1648 — 21 мамыр 1649 | 9 ай | |||
101 | Қара Мұрат паша | 21 мамыр 1649 — 5 тамыз 1651 | 2 жыл | |||
102 | Мелек Ахмет паша | 5 тамыз 1651 — 21 тамыз 1651 | 16 күн | |||
103 | Сияуш паша | 21 тамыз 1651 — 27 қыркүйек 1651 | 1 ай | |||
104 | Гүржі Мехмет паша | 27 қыркүйек 1651 — 20 маусым 1652 | 10 ай | |||
105 | Тархуншы Ахмет паша | 20 маусым 1652 — 21 наурыз 1653 | 9 ай | |||
106 | Биік Қожа Дәруіш Мехмет паша | 21 наурыз 1653 — 28 қазан 1654 | 1 жыл | |||
107 | Ібшір Мұстафа паша | 28 қазан 1654 — 11 мамыр 1655 | 7 ай | |||
108 | Қара Мұрат паша | 11 мамыр 1655 — 19 тамыз 1655 | 3 ай | |||
109 | Ермени Сүлеймен паша | 19 тамыз 1655 — 28 ақпан 1656 | 6 ай | |||
110 | Телі Құсайын паша | 28 ақпан 1656 — 5 наурыз 1656 | 1 ай | |||
111 | Зұрназен Мұстафа паша | 5 наурыз 1656 — 5 наурыз 1656 | 4 сағат | |||
112 | Сияуш паша | 5 наурыз 1656 — 25 сәуір 1656 | 1 ай | |||
113 | Бойнұяралы Мехмет паша | 26 сәуір 1656 — 15 қыркүйек 1656 | 6 ай | |||
114 | Көпрүлі Мехмет паша | 15 қыркүйек 1656 — 31 қазан 1661 | 5 жыл | |||
115 | Көпрүлі Фазыл Ахмет паша | 31 қазан 1661 — 19 қазан 1676 | 15 жыл | |||
116 | Мерзифонлы Қара Мұстафа паша | 19 қазан 1676 — 14 желтоқсан 1683 | 7 жыл | |||
117 | Байбұртты Қара Ибраһим паша | 15 желтоқсан 1683 — 18 қараша 1685 | 2 жыл | |||
118 | Сары Сүлеймен паша | 18 қараша 1685 — 18 қыркүйек 1687 | 2 жыл | |||
119 | Көпрүлі Дамат Абаза Сияуш паша | 18 қараша 1687 — 23 ақпан 1688 | 3 ай | |||
120 | Нышаншы Ысмайыл паша | 23 ақпан 1688 — 2 мамыр 1688 | 3 ай | |||
121 | Тақырдақты Бекір Мұстафа паша | 30 мамыр 1688 — 7 қараша 1689 | 1 жыл | |||
122 | Көпрүлі Фазыл Мұстафа паша | 10 қараша 1689 — 19 тамыз 1691 | 2 жыл | |||
123 | Баһадүрзада Арабашы Әли паша | 24 тамыз 1691 — 21 наурыз 1692 | 7 ай | |||
124 | Мерзифонлы Шалық Қажы Әли паша | 23 наурыз 1692 — 17 наурыз 1693 | 1 жыл | |||
125 | Бозоқты Мұстафа паша | 17 наурыз 1693 — 13 наурыз 1694 | 1 жыл | |||
126 | Сүрмелі Әли паша | 13 наурыз 1694 — 22 сәуір 1695 | 1 жыл | |||
127 | Алмас Мехмет паша | 3 мамыр 1695 — 11 қыркүйек 1697 | 2 жыл | |||
128 | Көпрүлі Амжазада Қажы Құсайын паша | 17 қыркүйек 1697 — 26 қаңтар 1699 | 2 жыл | |||
(26 қаңтар 1699 — 10 қаңтар 1792) | ||||||
— | Көпрүлі Амжазада Қажы Құсайын паша | 26 қаңтар 1699 — 4 қыркүйек 1702 | 3 жыл | |||
129 | Далтабан Мұстафа паша | 4 қыркүйек 1702 — 24 қаңтар 1703 | 5 ай | |||
130 | Рами Мехмет паша | 25 қаңтар 1703 — 22 тамыз 1703 | 5 ай | |||
131 | Каваноз Ахмет паша | 22 тамыз 1703 — 16 қараша 1703 | 3 ай | |||
132 | Дамат Хасан паша | 18 қараша 1703 — 28 қыркүйек 1704 | 10 ай | |||
133 | Қалайлыкөз Қажы Ахмет паша | қазан 1704 — 25 желтоқсан 1704 | 2 ай | |||
134 | Балташы Мехмет паша | 25 желтоқсан 1704 — 3 мамыр 1706 | 2 жыл | |||
135 | Дамат Шорлылы Әли паша | 3 мамыр 1706 — 15 маусым 1710 | 4 жыл | |||
136 | Көпрүлізада Дамат Нұман паша | 16 маусым 1710 — 17 тамыз 1710 | 2 ай | |||
137 | Балташы Мехмет паша | 18 тамыз 1710 — 20 қараша 1711 | 1 жыл | |||
138 | Гүржі Аға Жүсіп паша | 20 қараша 1711 — 11 қараша 1712 | 1 жыл | |||
139 | Силахдар Сүлеймен паша | 12 қараша 1712 — 6 сәуір 1713 | 5 ай | |||
140 | Қожа Ибраһим паша | 6 сәуір 1713 — 7 сәуір 1713 | 1 күн | |||
141 | Силахдар Дамат паша | 27 сәуір 1713 — 5 тамыз 1716 | 3 жыл | |||
142 | Қажы Халил паша | 21 тамыз 1716 — қазан 1717 | 1 жыл | |||
143 | Нышаншы Мехмет паша | қазан 1717 — 9 мамыр 1718 | 7 ай | |||
144 | Наушаһарлы Дамат Ибраһим паша | 9 мамыр 1718 — 1 қазан 1730 | 12 жыл | |||
145 | Силахдар Дамат Мехмет паша | 16 қазан 1730 — 23 қаңтар 1731 | 3 ай | |||
146 | Қабақұлақ Ибраһим паша | 23 қаңтар 1731 — 11 қыркүйек 1731 | 9 ай | |||
147 | Топал Осман паша | 21 қыркүйек 1731 — 12 наурыз 1732 | 6 ай | |||
148 | Хәкімұлы Әли паша | 12 наурыз 1732 — 14 шілде 1735 | 3 жыл | |||
149 | Гүржі Ысмайыл паша | 14 шілде 1735 — 25 желтоқсан 1735 | 5 ай | |||
150 | Силахдар Дамат Диметокалы Мехмет паша | 10 қаңтар 1736 — 5 тамыз 1737 | 1 жыл | |||
151 | Мүхсінзада Әбдуллаһ паша | 6 тамыз 1737 — 19 желтоқсан 1737 | 4 ай | |||
152 | Йеген Мехмет паша | 19 желтоқсан 1737 — 23 наурыз 1739 | 1 жыл | |||
153 | Қажы Иваззада Мехмет паша | 23 наурыз 1739 — 23 маусым 1740 | 1 жыл | |||
154 | Нышаншы Шехла Қажы Ахмет паша | 22 шілде 1740 — 7 сәуір 1742 | 2 жыл | |||
155 | Хәкімұлы Әли паша | 21 сәуір 1742 — 4 қазан 1742 | 6 ай | |||
156 | Сейіт Хасан паша | 4 қазан 1742 — 10 тамыз 1746 | 4 жыл | |||
157 | Тирьяки Қажы Мехмет паша | 11 тамыз 1746 — 24 тамыз 1747 | 1 жыл | |||
158 | Сейіт Әбдуллаһ паша | 24 тамыз 1747 — 2 қаңтар 1750 | 3 жыл | |||
159 | Дивитдар Мехмет Әмин паша | 9 қаңтар 1750 — 1 шілде 1752 | 2 жыл | |||
160 | Шорлылы Көсе Бахир Мұстафа паша | 1 шілде 1752 — 16 ақпан 1755 | 3 жыл | |||
161 | Хәкімұлы Әли паша | 16 ақпан 1755 — 19 мамыр 1755 | 3 ай | |||
162 | Наили Әбдуллаһ паша | 19 мамыр 1755 — 24 тамыз 1755 | 3 ай | |||
163 | Силахдар Биік Әли паша | 24 тамыз 1755 — 23 қазан 1755 | 2 ай | |||
164 | Жиырмасегіззада Мехмет Сейіт паша | 25 қазан 1755 — 1 сәуір 1756 | 6 ай | |||
165 | Шорлылы Көсе Бахир Мұстафа паша | 30 сәуір 1756 — 3 желтоқсан 1756 | 8 ай | |||
166 | Қожа Мехмет Рағып паша | 12 қаңтар 1756 — 8 сәуір 1763 | 7 жыл | |||
167 | Тевкии Хамза Хамит паша | 11 сәуір 1763 — 29 қыркүйек 1763 | 5 ай | |||
168 | Шорлылы Көсе Бахир Мұстафа паша | 29 қыркүйек 1763 — 30 наурыз 1765 | 2 жыл | |||
169 | Мүхсінзада Мехмет паша | 30 наурыз 1765 — 7 тамыз 1768 | 3 жыл | |||
170 | Силахдар Махир Хамза паша | 7 тамыз 1768 — 20 қазан 1768 | 2 ай | |||
171 | Жалықзада Мехмет Әмин паша | қазан 1768 — 12 тамыз 1769 | 10 ай | |||
172 | Молдован Әли паша | 12 тамыз 1769 — 12 желтоқсан 1769 | 4 ай | |||
173 | Иваззада Халил паша | 13 желтоқсан 1769 — 25 желтоқсан 1770 | 1 жыл | |||
174 | Силахдар Мехмет паша | 25 желтоқсан 1770 — 11 желтоқсан 1771 | 1 жыл | |||
175 | Мүхсінзада Мехмет паша | 11 желтоқсан 1771 — 6 тамыз 1773 | 3 жыл | |||
176 | Ізетті Мехмет паша | 11 тамыз 1773 — 7 маусым 1775 | 2 жыл | |||
177 | Жалықшызада Дәруіш Мехмет паша | 7 маусым 1775 — 5 қаңтар 1777 | 2 жыл | |||
178 | Даренделі Шебешізада Мехмет паша | 5 қаңтар 1777 — 1 қыркүйек 1778 | 1 жыл | |||
179 | Қалапат Мехмет паша | 1 қыркүйек 1778 — 22 тамыз 1779 | 11 ай | |||
180 | Силахдар Қарауәзір Сейіт Мехмет паша | 22 тамыз 1779 — 20 ақпан 1781 | 1 жыл | |||
181 | Ізетті Мехмет паша | 20 ақпан 1781 — 25 тамыз 1782 | 1 жыл | |||
182 | Жеген Сейіт Мехмет паша | 25 тамыз 1782 — 31 желтоқсан 1782 | 4 ай | |||
183 | Халил Хамит паша | 31 желтоқсан 1782 — 30 сәуір 1785 | 2 жыл | |||
184 | Хазинедар Шаһин Әли паша | 30 сәуір 1785 — 25 қаңтар 1786 | 9 ай | |||
185 | Қожа Жүсіп паша | 25 қаңтар 1786 — 28 мамыр 1789 | 3 жыл | |||
186 | Кетхүда Хасан паша | 28 мамыр 1789 — 2 қаңтар 1790 | 8 ай | |||
187 | Алжирлі Ғази Хасан паша | 2 қаңтар 1790 — 30 наурыз 1790 | 2 ай | |||
188 | Рущукті Шелебизада Шәріп Хасан паша | 16 сәуір 1790 — 12 ақпан 1791 | 10 ай | |||
189 | Қожа Жүсіп паша | 12 ақпан 1791 — 10 қаңтар 1792 | 11 ай | |||
(10 қаңтар 1792 — 1 қараша 1922) | ||||||
— | Қожа Жүсіп паша | 10 қаңтар 1792 — 4 мамыр 1792 | 4 ай | |||
190 | Дамат Мелек Мехмет паша | 4 мамыр 1792 — 21 қазан 1794 | 2 жыл | |||
191 | Сапыранболулы Ізетті Мехмет паша | 21 қазан 1794 — 23 қазан 1798 | 4 жыл | |||
192 | Көр Жүсіп Зияуддін паша | 23 қазан 1798 — 24 маусым 1805 | 7 жыл | |||
193 | Бостаншыбасы Хафиз Ысмайыл паша | 24 қыркүйек 1805 — 13 қазан 1806 | 1 жыл | |||
194 | Ибраһим Хильми паша | 13 қазан 1806 — 3 маусым 1807 | 7 ай | |||
195 | Шелеби Мұстафа паша | 3 маусым 1807 — 28 шілде 1808 | 1 жыл | |||
196 | Әлемдар Мұстафа паша | 28 шілде 1808 — 15 қараша 1808 | 4 ай | |||
197 | Шауышбасы Момыш паша | 15 қараша 1808 — 1 қаңтар 1809 | 2 ай | |||
198 | Шархашы Әли паша | 1 қаңтар 1809 — наурыз 1809 | 2 ай | |||
199 | Көр Жүсіп Зияуддін паша | наурыз 1809 — 10 сәуір 1811 | 1 жыл | |||
200 | Лаз Әзіз Ахмет паша | 10 сәуір 1811 — 5 қыркүйек 1812 | 1 жыл | |||
201 | Хүршіт Ахмет паша | 5 қыркүйек 1812 — 30 наурыз 1815 | 3 жыл | |||
202 | Мехмет Әмин Рауып паша | 30 наурыз 1815 — 6 қаңтар 1818 | 3 жыл | |||
203 | Бұрдырлы Дәруіш Мехмет паша | 6 қаңтар 1818 — 5 қаңтар 1820 | 2 жыл | |||
204 | Испарталы Сейіт Әли паша | 5 қаңтар 1820 — 21 сәуір 1821 | 1 жыл | |||
205 | Бендерлі Әли паша | 21 сәуір 1821 — 30 сәуір 1821 | 9 күн | |||
206 | Қажы Сәлих паша | 30 сәуір 1821 — 11 қараша 1822 | 1 жыл | |||
207 | Телі Әбдуллаһ паша | 11 қараша 1822 — 4 наурыз 1823 | 4 ай | |||
208 | Силахдар Әли паша | 4 наурыз 1823 — желтоқсан 1823 | 10 ай | |||
209 | Мехмет Сейіт Әліп паша | желтоқсан 1823 — 15 қыркүйек 1824 | 10 ай | |||
210 | Бендерлі Мехмет Сәлім Сырры паша | 15 қыркүйек 1824 — 26 қазан 1828 | 4 жыл | |||
211 | Топал Ізетті Мехмет паша | 26 қазан 1828 — 28 қаңтар 1829 | 4 ай | |||
212 | Рәшіт Мехмет паша | 28 қаңтар 1829 — 17 ақпан 1833 | 4 жыл | |||
213 | Мехмет Әмин Рауып паша | 17 ақпан 1833 — 8 шілде 1839 | 6 жыл | |||
214 | Қожа Хүсрев Мехмет паша | 8 шілде 1839 — 29 мамыр 1841 | 2 жыл | |||
215 | Мехмет Әмин Рауып паша | 29 мамыр 1841 — 7 қазан 1841 | 5 ай | |||
216 | Топал Ізетті Мехмет паша | 7 қазан 1841 — 3 қыркүйек 1842 | 1 жыл | |||
217 | Мехмет Әмин Рауып паша | 3 қыркүйек 1842 — 30 маусым 1846 | 4 жыл | |||
218 | Қожа Мұстафа Рәшіт паша | 30 маусым 1846 — 28 сәуір 1848 | 2 жыл | |||
219 | Ибраһим Сәрім паша | 28 сәуір 1848 — 13 тамыз 1848 | 4 ай | |||
220 | Қожа Мұстафа Рәшіт паша | 13 тамыз 1848 — 27 қаңтар 1852 | 4 жыл | |||
221 | Мехмет Әмин Рауып паша | 27 қаңтар 1852 — 7 наурыз 1852 | 2 ай | |||
222 | Қожа Мұстафа Рәшіт паша | 7 наурыз 1852 — 7 тамыз 1852 | 5 ай | |||
223 | Мехмет Әмин Әли паша | 7 тамыз 1852 — 4 қазан 1852 | 2 ай | |||
224 | Дамат Мехмет Әли паша | 4 қазан 1852 — 14 мамыр 1853 | 7 ай | |||
225 | Мұстафа Наили паша | 14 мамыр 1853 — 30 мамыр 1854 | 1 жыл | |||
226 | Кипрлі Мехмет Әмин паша | 30 мамыр 1854 — 24 қараша 1854 | 6 ай | |||
227 | Қожа Мұстафа Рәшіт паша | 24 қараша 1854 — 4 мамыр 1855 | 6 ай | |||
228 | Мехмет Әмин Әли паша | 4 мамыр 1855 — 1 желтоқсан 1856 | 1 жыл | |||
229 | Қожа Мұстафа Рәшіт паша | 1 желтоқсан 1856 — 2 тамыз 1857 | 9 ай | |||
230 | Мұстафа Наили паша | 2 тамыз 1857 — 23 қазан 1857 | 2 ай | |||
231 | Қожа Мұстафа Рәшіт паша | 23 қазан 1857 — 7 қаңтар 1858 | 3 ай | |||
232 | Мехмет Әмин Әли паша | 7 қаңтар 1858 — 8 қазан 1859 | 1 жыл | |||
233 | Кипрлі Мехмет Әмин паша | 8 қазан 1859 — 24 желтоқсан 1859 | 2 ай | |||
234 | Мүтержім Мехмет Рүшді паша | 24 желтоқсан 1859 — 27 мамыр 1860 | 6 ай | |||
235 | Кипрлі Мехмет Әмин паша | 27 мамыр 1860 — 25 маусым 1861 | 1 жыл | |||
235 | Кипрлі Мехмет Әмин паша | 25 маусым 1861 — 6 тамыз 1861 | 2 ай | |||
236 | Мехмет Әмин Әли паша | 6 тамыз 1861 — 22 қараша 1861 | 3 ай | |||
237 | Кешешізада Мехмет Әмин Фуат паша | 22 қараша 1861 — 6 қаңтар 1863 | 1 жыл | |||
238 | Жүсіп Кәміл паша | 6 қаңтар 1863 — 3 маусым 1863 | 4 ай | |||
239 | Кешешізада Мехмет Әмин Фуат паша | 3 маусым 1863 — 5 маусым 1866 | 3 жыл | |||
240 | Мүтержім Мехмет Рүшді паша | 5 маусым 1866 — 11 ақпан 1867 | 8 ай | |||
241 | Мехмет Әмин Әли паша | 11 ақпан 1867 — 7 қыркүйек 1871 | 4 жыл | |||
242 | Махмұт Нәдім паша | 7 қыркүйек 1871 — 31 шілде 1872 | 10 ай | |||
243 | Мидхат паша | 31 шілде 1872 — 19 қазан 1872 | 1 жыл | |||
244 | Мүтержім Мехмет Рүшді паша | 19 қазан 1872 — 15 наурыз 1873 | 5 ай | |||
245 | Ахмет Есет паша | 15 наурыз 1873 — 15 сәуір 1873 | 1 ай | |||
246 | Ширванизада Мехмет Рүшді паша | 15 сәуір 1873 — 14 ақпан 1874 | 10 ай | |||
247 | Құсайын Әуні паша | 14 ақпан 1874 — 25 сәуір 1875 | 1 жыл | |||
248 | Ахмет Есет паша | 25 сәуір 1875 — 26 тамыз 1875 | 4 ай | |||
249 | Махмұт Нәдім паша | 26 тамыз 1875 — 12 мамыр 1876 | 9 ай | |||
250 | Мүтержім Мехмет Рүшді паша | 12 мамыр 1876 — 19 желтоқсан 1876 | 7 ай | |||
251 | Мидхат паша | 19 желтоқсан 1876 — 5 ақпан 1877 | 3 ай | |||
252 | Ибраһим Атхам паша | 5 ақпан 1877 — 11 қаңтар 1878 | 2 жыл | |||
253 | Ахмет Хамди паша | 11 қаңтар 1878 — 4 ақпан 1878 | 1 ай | |||
254 | Ахмет Уәпік паша | 4 ақпан 1878 — 18 сәуір 1878 | 2 ай | |||
255 | Мехмет Садық паша | 18 сәуір 1878 — 28 мамыр 1878 | 1 ай | |||
256 | Мүтержім Мехмет Рүшді паша | 28 мамыр 1878 — 4 маусым 1878 | 7 күн | |||
257 | Мехмет Есет Савфет паша | 4 маусым 1878 — 4 қазан 1878 | 4 ай | |||
258 | Қайыреддін паша | 4 қазан 1878 — 28 шілде 1878 | 9 ай | |||
259 | Ахмет Әріпи паша | 28 шілде 1878 — 18 қазан 1879 | 3 ай | |||
260 | Кіші Мехмет Сейіт паша | 18 қазан 1879 — 9 маусым 1880 | 8 ай | |||
261 | Мехмет Қадір паша | 9 маусым 1880 — 12 қыркүйек 1880 | 3 ай | |||
262 | Кіші Мехмет Сейіт паша | 12 қыркүйек 1880 — 2 мамыр 1882 | 2 жыл | |||
263 | Әбдірахман Нұреддін паша | 2 мамыр 1882 — 12 шілде 1882 | 2 ай | |||
264 | Кіші Мехмет Сейіт паша | 12 шілде 1882 — 30 қараша 1882 | 4 ай | |||
265 | Ахмет Уәпік паша | 1 желтоқсан 1882 — 3 желтоқсан 1882 | 2 күн | |||
266 | Кіші Мехмет Сейіт паша | 3 желтоқсан 1882 — 24 қыркүйек 1885 | 3 жыл | |||
267 | Мехмет Кәміл паша | 24 қыркүйек 1885 — 4 қыркүйек 1891 | 6 жыл | |||
268 | Ахмет Жеват паша | 4 қыркүйек 1891 — 9 маусым 1895 | 4 жыл | |||
269 | Кіші Мехмет Сейіт паша | 9 маусым 1895 — 3 қазан 1895 | 4 ай | |||
270 | Мехмет Кәміл паша | 3 қазан 1895 — қараша 1895 | 1 ай | |||
271 | Халил Рыфат паша | қараша 1895 — 9 қараша 1901 | 6 ай | |||
272 | Кіші Мехмет Сейіт паша | 13 қараша 1901 — 15 қаңтар 1903 | 1 жыл | |||
273 | Мехмет Фәрит паша | 15 қаңтар 1903 — 22 шілде 1908 | 5 жыл | |||
274 | Кіші Мехмет Сейіт паша | 22 шілде 1908 — 6 тамыз 1908 | 15 күн | |||
275 | Мехмет Кәміл паша | 6 тамыз 1908 — ақпан 1909 | 6 ай | |||
276 | Ахмет Тәупік паша | 31 наурыз 1909 — 5 мамыр 1909 | 2 ай | |||
277 | Құсайын Хильми паша | 5 мамыр 1909 — 12 қаңтар 1910 | 8 ай | |||
278 | Ибраһим Хаққы паша | 12 қаңтар 1910 — 29 қыркүйек 1911 | 1 жыл | |||
279 | Кіші Мехмет Сейіт паша | 4 қазан 1911 — 17 шілде 1912 | 9 ай | |||
280 | Ахмет Мұхтар паша | 22 шілде 1912 — 29 қазан 1912 | 3 ай | |||
281 | Кәміл паша | 29 қазан 1912 — 23 қаңтар 1913 | 3 ай | |||
282 | Мехмет Шевкет паша | 23 қаңтар 1913 — 11 маусым 1913 | 6 ай | |||
283 | Сейіт Халим паша | 12 маусым 1913 — 3 ақпан 1917 | 4 жыл | |||
284 | Талғат паша | 4 ақпан 1917 — 8 қазан 1918 | 1 жыл | |||
285 | Ахмет Ізетті паша | 14 қазан 1918 — 8 қараша 1918 | 1 ай | |||
286 | Ахмет Тәупік паша | 11 қараша 1918 — 10 наурыз 1919 | 4 ай | |||
287 | Дамат Ферит паша | 10 наурыз 1919 — 4 қазан 1919 | 7 ай | |||
288 | Әли Рыза паша | 4 қазан 1919 — 2 наурыз 1920 | 5 ай | |||
289 | Салих Хүлісі паша | 2 наурыз 1920 — 5 сәуір 1920 | 1 ай | |||
290 | Дамат Ферит паша | 5 сәуір 1920 — 18 қазан 1920 | 1 ай | |||
291 | Ахмет Тәупік паша | 21 қазан 1920 — 1 қараша 1922 | 2 жыл |
Қызықты деректер
- Алғашқы садрағзам Алаеддин паша алғашқы Османлы билеушісі I Османның үлкен баласы еді, ал Османнан кейін билеуші болған Орханның ағасы болған, яғни ол Османлы әулетіне жатады.
- 5-ші садрағзам Шандарлы Қара Халил Қайыреддин паша ең көп садрағзамдық етті. Ол 1364-1387 жж. 23 жыл садрағзам болды.
- 111-ші садрағзам Зұрназен Мұстафа паша ең аз садрағзамдық етті. Ол 5 наурыз 1656 жылы 4 сағат садрағзам болды.
- 45-ші садрағзам Соколлы Мехмет паша үш сұлтан тұсында (I Сүлеймен, II Сәлім, III Мұрат) 14 жыл бойы садрағзам болды (1565-1579 жж.).
- 74-ші және 88-ші садрағзам Дамат Халил паша төрт сұлтан тұсында (I Ахмет, I Мұстафа, II Осман, IV Мұрат) садрағзам болды (1616-1619 жж. және 1626-1628 жж.).
- II Сәлім ешқашан садрағзам ауыстырмады. 8 жыл билесе де, оның билік құруына дейін де, билік құруынан кейін де Соколлы Мехмет паша садрағзам болып қала берді.
- II Әбділхамит өз заманында (1876-1909 жж.) 26 рет садрағзамдарды ауыстырды.
- 1878 жылдың ішінде садрағзамдар бір-бірін 8 рет ауыстырды.
- 260-шы, 262-ші, 264-ші, 266-шы, 269-шы, 272-ші, 274-ші және 279-шы садрағзам болған Кіші Мехмет Сейіт паша 8 рет садрағзам болды.
- Садрағзамдар 290 рет ауысты, алайда садрағзамдардың саны — тек 217.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Osmanly imperiyasynin sadragzamy osman صدر اعظم Sadr i Azam Osmanly imperiyasy duanynyn basshysy Osmanly sultannyn absolyutti okili memlekette sultannan kejingi ekinshi bedelgi tulga ҰOM nin mori sadragzamda bolgan dy Sadragzam memlekettik mәselelerdi sheshu үshin baska uәzirlerdi zhinauga kukyly boldy Osmanly sultandarynyn rezidenciyasy Topkapyda ornalaskan kezde sadragzamdardyn da kenseleri sol sarajdyn ajmagynda ornalaskan Ұly Қakpa osman باب عالی Bab i Ali atty gimaratta boldy Al duan kenesi Kүmbezasty tүr Kubbealti gimaratynda otkizilip otyrdy Sadragzamga katysty kelesi ataktar koldanyldy uly uәzir osman وزیر اعظم Vezir i Azam uly sadr osman وزیر علي Sadr i Ali absolyutti okil tүr Vekil i Mutlak memleket sakshysy tүr Sahib i Devlet zhomart sardar tүr Serdar i Ekrem uly sardar tүr Serdar i Azam Bastapky kezende bul lauazymga katysty tek uәzir degen atak koldandy Al uly uәzir atagyn algashky ret Shandarly Қara Halil Қajyreddin pasha ielendi Bul atak bas uәzirdi baska uәzirlerden azhyratu үshin ojlap tabyldy 1320 zhyldan bastap sadragzamdar sultandardyn kejbir mindetterin atkara bastady sultan kazynasyna katysty bujryk beruge kukyly boldy duannyn әr mүshesin ornynan bosata aldy zhәne әr salany bakylauga kukyly boldy Sultan memlekettin zhogargy bileushisi bolsa da atkarushy bilikti sadragzamdar baskardy Koprүli dәuiri 1656 1710 zhzh kezinde sultandar tәzhiribesiz bolgandyktan sadragzamdardyn okilettilikteri artty Bul zamanda sadragzamdar zhәne baska uәzirler kobinese Koprүli әuletinen boldy Zamannyn atauy sogan bajlanysty Tanzimat dәuirinen bastar sadragzamdar Osmanly imperiyasyndegi bedeli europalyk premer ministrlerdin Europa elderindegi bedelimen tendes boldy Sadragzamdar tizimi Esimi Қyzmet atkargan merzimi UakytyҚurylu dәuiri 27 shilde 1299 20 shilde 1402 1 Alaeddin pasha 1320 1331 11 zhyl2 Nizamuddin Ahmet pasha 1331 1348 17 zhyl3 Қazhy pasha 1348 1349 1 zhyl4 Sinanuddin Fakih Zhүsip pasha 1349 1364 15 zhyl5 Shandarly Қara Halil Қajyreddin pasha 1364 1387 23 zhyl6 Shandarly Әli pasha 22 kantar 1387 20 shilde 1402 15 zhylSultanaralyk dәuiri 20 shilde 1402 5 shilde 1413 Shandarly Әli pasha 20 shilde 1402 18 zheltoksan 1406 4 zhyl7 Imamzada Halil pasha 18 zheltoksan 1406 1413 7 zhylӨrkendeu dәuiri 5 shilde 1413 29 mamyr 1453 8 Amasyaly Bayazit pasha 5 shilde 1413 26 mamyr 1421 8 zhyl9 Shandarly Ibraһim pasha 25 mausym 1421 15 tamyz 1429 8 zhyl10 Қozha Mehmet Nizamuddin pasha 1429 1439 10 zhyl11 Shandarly Halil pasha 1439 1 mausym 1453 10 zhylDamu dәuiri 29 mamyr 1453 11 kazan 1479 12 Zaganos pasha 1 mausym 1453 1456 3 zhyl13 Әulie Mahmut pasha 1456 1466 10 zhyl14 Rimli Mehmet pasha 1466 1469 3 zhyl15 Yskak pasha 1469 1472 3 zhyl16 Әulie Mahmut pasha 1472 1474 2 zhyl17 Gedik Ahmet pasha 1474 1476 2 zhyl18 Қozha Sinan pasha 1476 1477 1 zhyl19 Қaramanly Mehmet pasha 1477 1481 4 zhyl20 Yskak pasha 1481 1482 1 zhyl21 Қozha Dәuit pasha 1482 1497 15 zhyl22 Hersekli Ahmet pasha 1497 1498 1 zhyl23 Shandarly Ibraһim pasha 1498 1499 1 zhyl24 Mәsih pasha 1499 1501 2 zhyl25 Hadym Әli pasha 1501 1503 2 zhyl26 Hersekli Ahmet pasha 1503 1506 3 zhyl27 Hadym Әli pasha 1506 1511 5 zhyl28 Hersekli Ahmet pasha 1511 1511 3 aj29 Қozha Mustafa pasha 1511 1512 1 zhyl30 Hersekli Ahmet pasha 1512 28 karasha 1514 2 zhyl31 Dukakinuly Ahmet pasha 18 zheltoksan 1514 nauryz 1515 4 aj32 Hadym Sinan pasha 18 mausym 1515 23 kyrkүjek 1515 4 aj33 Hersekli Ahmet pasha 23 kyrkүjek 1515 26 sәuir 1516 8 aj34 Hadym Sinan pasha 26 sәuir 1516 22 kantar 1517 9 aj35 Zhүnis pasha 22 kantar 1517 13 kyrkүjek 1517 9 aj36 Pir Mehmet pasha 25 kantar 1518 27 mausym 1523 5 zhyl37 Pargaly Ibraһim pasha 27 mausym 1523 14 nauryz 1536 13 zhyl38 Ayaz Mehmet pasha 14 nauryz 1536 13 shilde 1539 3 zhyl39 Lүtfi pasha 13 shilde 1539 sәuir 1541 2 zhyl40 Hadym Sүlejmen pasha sәuir 1541 28 karasha 1544 3 zhyl41 Damat Rүstem pasha 28 karasha 1544 6 kazan 1553 9 zhyl42 Қara Ahmet pasha 6 kazan 1553 29 kyrkүjek 1555 2 zhyl43 Damat Rүstem pasha 29 kyrkүjek 1555 10 shilde 1561 6 zhyl44 Semiz Әli pasha 10 shilde 1561 28 mausym 1565 4 zhyl45 Sokolly Mehmet pasha 28 mausym 1565 12 kazan 1579 14 zhylTokyrau dәuiri 12 kazan 1479 26 kantar 1699 46 Shәmshi Ahmet pasha 12 kazan 1579 28 sәuir 1580 7 aj47 Lala Mustafa pasha 28 sәuir 1580 7 tamyz 1580 5 aj48 Қozha Sinan pasha 7 tamyz 1580 6 zheltoksan 1582 2 zhyl49 Kәnizheli Siyaush pasha 24 zheltoksan 1582 25 shilde 1584 2 zhyl50 Өztemiruly Osman pasha 28 shilde 1584 29 kazan 1585 1 zhyl51 Hadym Mәsih Mehmet pasha 1 karasha 1585 14 sәuir 1586 5 aj52 Kәnizheli Siyaush pasha 14 sәuir 1586 2 sәuir 1589 3 zhyl53 Қozha Sinan pasha 14 sәuir 1589 1 tamyz 1591 2 zhyl54 Sardar Farhat pasha 1 tamyz 1591 4 sәuir 1592 8 aj55 Kәnizheli Siyaush pasha 4 sәuir 1592 28 kantar 1593 9 aj56 Қozha Sinan pasha 28 kantar 1593 15 akpan 1594 1 zhyl57 Sardar Farhat pasha 15 akpan 1594 7 shilde 1595 1 zhyl58 Қozha Sinan pasha 7 shilde 1595 19 karasha 1595 3 aj59 Tekeli Lala Mehmet pasha 19 karasha 1595 28 karasha 1595 9 kүn60 Қozha Sinan pasha 1 zheltoksan 1595 3 sәuir 1596 5 aj61 Damat Ibraһim pasha 4 sәuir 1596 27 kazan 1596 6 aj62 Zhүsip Sinan pasha 27 kazan 1596 5 zheltoksan 1596 2 aj63 Damat Ibraһim pasha 5 zheltoksan 1596 3 karasha 1597 11 aj64 Hadym Hasan pasha 3 karasha 1597 9 sәuir 1598 5 aj65 Zherrah Mehmet pasha 9 sәuir 1598 6 kantar 1599 9 aj66 Damat Ibraһim pasha 6 kantar 1599 10 shilde 1601 2 zhyl67 Zhemisshi Hasan pasha 22 shilde 1601 3 kazan 1603 2 zhyl68 Malkosh Zhauyz Әli pasha 3 kazan 1603 26 shilde 1604 10 aj69 Sokollyzada Lala Mehmet pasha 5 tamyz 1604 21 mausym 1606 2 zhyl70 Bosnyak Dәruish Mehmet pasha 21 mausym 1606 9 zheltoksan 1606 6 aj71 Қojshy Murat pasha 11 zheltoksan 1606 5 tamyz 1611 5 zhyl72 Nasuh pasha 5 tamyz 1611 17 kazan 1614 3 zhyl73 Өgiz Mehmet pasha 17 kazan 1614 17 karasha 1616 2 zhyl74 Damat Halil pasha 17 karasha 1616 18 kantar 1619 3 zhyl75 Өgiz Mehmet pasha 18 kantar 1619 23 zheltoksan 1619 11 aj76 Istankojli Shelebi Әli pasha 23 zheltoksan 1619 9 nauryz 1621 2 zhyl77 Өhrili Қusajyn pasha 9 nauryz 1621 17 kyrkүjek 1621 6 aj78 Dilaver pasha 17 kyrkүjek 1621 20 mamyr 1622 6 aj79 Өhrili Қusajyn pasha 20 mamyr 1622 20 mamyr 1622 1 kүn80 Қara Dәuit pasha 20 mamyr 1622 13 mausym 1622 1 aj81 Mere Қusajyn pasha 13 mausym 1622 8 tamyz 1622 1 aj82 Lefkeli Mustafa pasha 8 tamyz 1622 21 kyrkүjek 1622 1 aj83 Gүrzhi Hadym Mehmet pasha 21 kyrkүjek 1622 5 akpan 1623 5 aj84 Mere Қusajyn pasha 5 akpan 1623 30 tamyz 1623 6 aj85 Kemankesh Қara Әli pasha 30 tamyz 1623 3 sәuir 1624 9 aj86 Sherkesh Mehmet Әli pasha 3 sәuir 1624 28 kantar 1625 7 aj87 Hafiz Ahmet pasha 8 akpan 1625 1 zheltoksan 1626 1 zhyl88 Damat Halil pasha 1 zheltoksan 1626 6 sәuir 1628 2 zhyl89 Қysyrau pasha 6 sәuir 1628 25 kazan 1631 3 zhyl90 Hafiz Ahmet pasha 25 kazan 1631 10 akpan 1632 4 aj91 Topal Rezhep pasha 10 akpan 1632 18 mamyr 1632 3 aj92 Tabanyyassy Mehmet pasha 18 mamyr 1632 2 akpan 1637 5 zhyl93 Mejram pasha 2 akpan 1637 26 tamyz 1638 1 zhyl94 Tayar Mehmet pasha 27 tamyz 1638 23 zheltoksan 1638 4 aj95 Kemankesh Қara Mustafa pasha 23 zheltoksan 1638 31 kantar 1640 6 zhyl96 Sultanzada Mehmet pasha 31 kantar 1644 17 zheltoksan 1645 2 zhyl97 Neuesinli Salih pasha 17 zheltoksan 1645 16 kyrkүjek 1647 2 zhyl98 Қara Musa pasha 16 kyrkүjek 1647 21 kyrkүjek 1647 4 kүn99 Hezarpare Ahmet pasha 21 kyrkүjek 1647 8 tamyz 1648 1 zhyl100 Sopy Mehmet pasha 8 tamyz 1648 21 mamyr 1649 9 aj101 Қara Murat pasha 21 mamyr 1649 5 tamyz 1651 2 zhyl102 Melek Ahmet pasha 5 tamyz 1651 21 tamyz 1651 16 kүn103 Siyaush pasha 21 tamyz 1651 27 kyrkүjek 1651 1 aj104 Gүrzhi Mehmet pasha 27 kyrkүjek 1651 20 mausym 1652 10 aj105 Tarhunshy Ahmet pasha 20 mausym 1652 21 nauryz 1653 9 aj106 Biik Қozha Dәruish Mehmet pasha 21 nauryz 1653 28 kazan 1654 1 zhyl107 Ibshir Mustafa pasha 28 kazan 1654 11 mamyr 1655 7 aj108 Қara Murat pasha 11 mamyr 1655 19 tamyz 1655 3 aj109 Ermeni Sүlejmen pasha 19 tamyz 1655 28 akpan 1656 6 aj110 Teli Қusajyn pasha 28 akpan 1656 5 nauryz 1656 1 aj111 Zurnazen Mustafa pasha 5 nauryz 1656 5 nauryz 1656 4 sagat112 Siyaush pasha 5 nauryz 1656 25 sәuir 1656 1 aj113 Bojnuyaraly Mehmet pasha 26 sәuir 1656 15 kyrkүjek 1656 6 aj114 Koprүli Mehmet pasha 15 kyrkүjek 1656 31 kazan 1661 5 zhyl115 Koprүli Fazyl Ahmet pasha 31 kazan 1661 19 kazan 1676 15 zhyl116 Merzifonly Қara Mustafa pasha 19 kazan 1676 14 zheltoksan 1683 7 zhyl117 Bajburtty Қara Ibraһim pasha 15 zheltoksan 1683 18 karasha 1685 2 zhyl118 Sary Sүlejmen pasha 18 karasha 1685 18 kyrkүjek 1687 2 zhyl119 Koprүli Damat Abaza Siyaush pasha 18 karasha 1687 23 akpan 1688 3 aj120 Nyshanshy Ysmajyl pasha 23 akpan 1688 2 mamyr 1688 3 aj121 Takyrdakty Bekir Mustafa pasha 30 mamyr 1688 7 karasha 1689 1 zhyl122 Koprүli Fazyl Mustafa pasha 10 karasha 1689 19 tamyz 1691 2 zhyl123 Baһadүrzada Arabashy Әli pasha 24 tamyz 1691 21 nauryz 1692 7 aj124 Merzifonly Shalyk Қazhy Әli pasha 23 nauryz 1692 17 nauryz 1693 1 zhyl125 Bozokty Mustafa pasha 17 nauryz 1693 13 nauryz 1694 1 zhyl126 Sүrmeli Әli pasha 13 nauryz 1694 22 sәuir 1695 1 zhyl127 Almas Mehmet pasha 3 mamyr 1695 11 kyrkүjek 1697 2 zhyl128 Koprүli Amzhazada Қazhy Қusajyn pasha 17 kyrkүjek 1697 26 kantar 1699 2 zhylӘlsireu dәuiri 26 kantar 1699 10 kantar 1792 Koprүli Amzhazada Қazhy Қusajyn pasha 26 kantar 1699 4 kyrkүjek 1702 3 zhyl129 Daltaban Mustafa pasha 4 kyrkүjek 1702 24 kantar 1703 5 aj130 Rami Mehmet pasha 25 kantar 1703 22 tamyz 1703 5 aj131 Kavanoz Ahmet pasha 22 tamyz 1703 16 karasha 1703 3 aj132 Damat Hasan pasha 18 karasha 1703 28 kyrkүjek 1704 10 aj133 Қalajlykoz Қazhy Ahmet pasha kazan 1704 25 zheltoksan 1704 2 aj134 Baltashy Mehmet pasha 25 zheltoksan 1704 3 mamyr 1706 2 zhyl135 Damat Shorlyly Әli pasha 3 mamyr 1706 15 mausym 1710 4 zhyl136 Koprүlizada Damat Numan pasha 16 mausym 1710 17 tamyz 1710 2 aj137 Baltashy Mehmet pasha 18 tamyz 1710 20 karasha 1711 1 zhyl138 Gүrzhi Aga Zhүsip pasha 20 karasha 1711 11 karasha 1712 1 zhyl139 Silahdar Sүlejmen pasha 12 karasha 1712 6 sәuir 1713 5 aj140 Қozha Ibraһim pasha 6 sәuir 1713 7 sәuir 1713 1 kүn141 Silahdar Damat pasha 27 sәuir 1713 5 tamyz 1716 3 zhyl142 Қazhy Halil pasha 21 tamyz 1716 kazan 1717 1 zhyl143 Nyshanshy Mehmet pasha kazan 1717 9 mamyr 1718 7 aj144 Naushaһarly Damat Ibraһim pasha 9 mamyr 1718 1 kazan 1730 12 zhyl145 Silahdar Damat Mehmet pasha 16 kazan 1730 23 kantar 1731 3 aj146 Қabakulak Ibraһim pasha 23 kantar 1731 11 kyrkүjek 1731 9 aj147 Topal Osman pasha 21 kyrkүjek 1731 12 nauryz 1732 6 aj148 Hәkimuly Әli pasha 12 nauryz 1732 14 shilde 1735 3 zhyl149 Gүrzhi Ysmajyl pasha 14 shilde 1735 25 zheltoksan 1735 5 aj150 Silahdar Damat Dimetokaly Mehmet pasha 10 kantar 1736 5 tamyz 1737 1 zhyl151 Mүhsinzada Әbdullaһ pasha 6 tamyz 1737 19 zheltoksan 1737 4 aj152 Jegen Mehmet pasha 19 zheltoksan 1737 23 nauryz 1739 1 zhyl153 Қazhy Ivazzada Mehmet pasha 23 nauryz 1739 23 mausym 1740 1 zhyl154 Nyshanshy Shehla Қazhy Ahmet pasha 22 shilde 1740 7 sәuir 1742 2 zhyl155 Hәkimuly Әli pasha 21 sәuir 1742 4 kazan 1742 6 aj156 Sejit Hasan pasha 4 kazan 1742 10 tamyz 1746 4 zhyl157 Tiryaki Қazhy Mehmet pasha 11 tamyz 1746 24 tamyz 1747 1 zhyl158 Sejit Әbdullaһ pasha 24 tamyz 1747 2 kantar 1750 3 zhyl159 Divitdar Mehmet Әmin pasha 9 kantar 1750 1 shilde 1752 2 zhyl160 Shorlyly Kose Bahir Mustafa pasha 1 shilde 1752 16 akpan 1755 3 zhyl161 Hәkimuly Әli pasha 16 akpan 1755 19 mamyr 1755 3 aj162 Naili Әbdullaһ pasha 19 mamyr 1755 24 tamyz 1755 3 aj163 Silahdar Biik Әli pasha 24 tamyz 1755 23 kazan 1755 2 aj164 Zhiyrmasegizzada Mehmet Sejit pasha 25 kazan 1755 1 sәuir 1756 6 aj165 Shorlyly Kose Bahir Mustafa pasha 30 sәuir 1756 3 zheltoksan 1756 8 aj166 Қozha Mehmet Ragyp pasha 12 kantar 1756 8 sәuir 1763 7 zhyl167 Tevkii Hamza Hamit pasha 11 sәuir 1763 29 kyrkүjek 1763 5 aj168 Shorlyly Kose Bahir Mustafa pasha 29 kyrkүjek 1763 30 nauryz 1765 2 zhyl169 Mүhsinzada Mehmet pasha 30 nauryz 1765 7 tamyz 1768 3 zhyl170 Silahdar Mahir Hamza pasha 7 tamyz 1768 20 kazan 1768 2 aj171 Zhalykzada Mehmet Әmin pasha kazan 1768 12 tamyz 1769 10 aj172 Moldovan Әli pasha 12 tamyz 1769 12 zheltoksan 1769 4 aj173 Ivazzada Halil pasha 13 zheltoksan 1769 25 zheltoksan 1770 1 zhyl174 Silahdar Mehmet pasha 25 zheltoksan 1770 11 zheltoksan 1771 1 zhyl175 Mүhsinzada Mehmet pasha 11 zheltoksan 1771 6 tamyz 1773 3 zhyl176 Izetti Mehmet pasha 11 tamyz 1773 7 mausym 1775 2 zhyl177 Zhalykshyzada Dәruish Mehmet pasha 7 mausym 1775 5 kantar 1777 2 zhyl178 Darendeli Shebeshizada Mehmet pasha 5 kantar 1777 1 kyrkүjek 1778 1 zhyl179 Қalapat Mehmet pasha 1 kyrkүjek 1778 22 tamyz 1779 11 aj180 Silahdar Қarauәzir Sejit Mehmet pasha 22 tamyz 1779 20 akpan 1781 1 zhyl181 Izetti Mehmet pasha 20 akpan 1781 25 tamyz 1782 1 zhyl182 Zhegen Sejit Mehmet pasha 25 tamyz 1782 31 zheltoksan 1782 4 aj183 Halil Hamit pasha 31 zheltoksan 1782 30 sәuir 1785 2 zhyl184 Hazinedar Shaһin Әli pasha 30 sәuir 1785 25 kantar 1786 9 aj185 Қozha Zhүsip pasha 25 kantar 1786 28 mamyr 1789 3 zhyl186 Kethүda Hasan pasha 28 mamyr 1789 2 kantar 1790 8 aj187 Alzhirli Ғazi Hasan pasha 2 kantar 1790 30 nauryz 1790 2 aj188 Rushukti Shelebizada Shәrip Hasan pasha 16 sәuir 1790 12 akpan 1791 10 aj189 Қozha Zhүsip pasha 12 akpan 1791 10 kantar 1792 11 ajYdyrau dәuiri 10 kantar 1792 1 karasha 1922 Қozha Zhүsip pasha 10 kantar 1792 4 mamyr 1792 4 aj190 Damat Melek Mehmet pasha 4 mamyr 1792 21 kazan 1794 2 zhyl191 Sapyranboluly Izetti Mehmet pasha 21 kazan 1794 23 kazan 1798 4 zhyl192 Kor Zhүsip Ziyauddin pasha 23 kazan 1798 24 mausym 1805 7 zhyl193 Bostanshybasy Hafiz Ysmajyl pasha 24 kyrkүjek 1805 13 kazan 1806 1 zhyl194 Ibraһim Hilmi pasha 13 kazan 1806 3 mausym 1807 7 aj195 Shelebi Mustafa pasha 3 mausym 1807 28 shilde 1808 1 zhyl196 Әlemdar Mustafa pasha 28 shilde 1808 15 karasha 1808 4 aj197 Shauyshbasy Momysh pasha 15 karasha 1808 1 kantar 1809 2 aj198 Sharhashy Әli pasha 1 kantar 1809 nauryz 1809 2 aj199 Kor Zhүsip Ziyauddin pasha nauryz 1809 10 sәuir 1811 1 zhyl200 Laz Әziz Ahmet pasha 10 sәuir 1811 5 kyrkүjek 1812 1 zhyl201 Hүrshit Ahmet pasha 5 kyrkүjek 1812 30 nauryz 1815 3 zhyl202 Mehmet Әmin Rauyp pasha 30 nauryz 1815 6 kantar 1818 3 zhyl203 Burdyrly Dәruish Mehmet pasha 6 kantar 1818 5 kantar 1820 2 zhyl204 Ispartaly Sejit Әli pasha 5 kantar 1820 21 sәuir 1821 1 zhyl205 Benderli Әli pasha 21 sәuir 1821 30 sәuir 1821 9 kүn206 Қazhy Sәlih pasha 30 sәuir 1821 11 karasha 1822 1 zhyl207 Teli Әbdullaһ pasha 11 karasha 1822 4 nauryz 1823 4 aj208 Silahdar Әli pasha 4 nauryz 1823 zheltoksan 1823 10 aj209 Mehmet Sejit Әlip pasha zheltoksan 1823 15 kyrkүjek 1824 10 aj210 Benderli Mehmet Sәlim Syrry pasha 15 kyrkүjek 1824 26 kazan 1828 4 zhyl211 Topal Izetti Mehmet pasha 26 kazan 1828 28 kantar 1829 4 aj212 Rәshit Mehmet pasha 28 kantar 1829 17 akpan 1833 4 zhyl213 Mehmet Әmin Rauyp pasha 17 akpan 1833 8 shilde 1839 6 zhyl214 Қozha Hүsrev Mehmet pasha 8 shilde 1839 29 mamyr 1841 2 zhyl215 Mehmet Әmin Rauyp pasha 29 mamyr 1841 7 kazan 1841 5 aj216 Topal Izetti Mehmet pasha 7 kazan 1841 3 kyrkүjek 1842 1 zhyl217 Mehmet Әmin Rauyp pasha 3 kyrkүjek 1842 30 mausym 1846 4 zhyl218 Қozha Mustafa Rәshit pasha 30 mausym 1846 28 sәuir 1848 2 zhyl219 Ibraһim Sәrim pasha 28 sәuir 1848 13 tamyz 1848 4 aj220 Қozha Mustafa Rәshit pasha 13 tamyz 1848 27 kantar 1852 4 zhyl221 Mehmet Әmin Rauyp pasha 27 kantar 1852 7 nauryz 1852 2 aj222 Қozha Mustafa Rәshit pasha 7 nauryz 1852 7 tamyz 1852 5 aj223 Mehmet Әmin Әli pasha 7 tamyz 1852 4 kazan 1852 2 aj224 Damat Mehmet Әli pasha 4 kazan 1852 14 mamyr 1853 7 aj225 Mustafa Naili pasha 14 mamyr 1853 30 mamyr 1854 1 zhyl226 Kiprli Mehmet Әmin pasha 30 mamyr 1854 24 karasha 1854 6 aj227 Қozha Mustafa Rәshit pasha 24 karasha 1854 4 mamyr 1855 6 aj228 Mehmet Әmin Әli pasha 4 mamyr 1855 1 zheltoksan 1856 1 zhyl229 Қozha Mustafa Rәshit pasha 1 zheltoksan 1856 2 tamyz 1857 9 aj230 Mustafa Naili pasha 2 tamyz 1857 23 kazan 1857 2 aj231 Қozha Mustafa Rәshit pasha 23 kazan 1857 7 kantar 1858 3 aj232 Mehmet Әmin Әli pasha 7 kantar 1858 8 kazan 1859 1 zhyl233 Kiprli Mehmet Әmin pasha 8 kazan 1859 24 zheltoksan 1859 2 aj234 Mүterzhim Mehmet Rүshdi pasha 24 zheltoksan 1859 27 mamyr 1860 6 aj235 Kiprli Mehmet Әmin pasha 27 mamyr 1860 25 mausym 1861 1 zhyl235 Kiprli Mehmet Әmin pasha 25 mausym 1861 6 tamyz 1861 2 aj236 Mehmet Әmin Әli pasha 6 tamyz 1861 22 karasha 1861 3 aj237 Kesheshizada Mehmet Әmin Fuat pasha 22 karasha 1861 6 kantar 1863 1 zhyl238 Zhүsip Kәmil pasha 6 kantar 1863 3 mausym 1863 4 aj239 Kesheshizada Mehmet Әmin Fuat pasha 3 mausym 1863 5 mausym 1866 3 zhyl240 Mүterzhim Mehmet Rүshdi pasha 5 mausym 1866 11 akpan 1867 8 aj241 Mehmet Әmin Әli pasha 11 akpan 1867 7 kyrkүjek 1871 4 zhyl242 Mahmut Nәdim pasha 7 kyrkүjek 1871 31 shilde 1872 10 aj243 Midhat pasha 31 shilde 1872 19 kazan 1872 1 zhyl244 Mүterzhim Mehmet Rүshdi pasha 19 kazan 1872 15 nauryz 1873 5 aj245 Ahmet Eset pasha 15 nauryz 1873 15 sәuir 1873 1 aj246 Shirvanizada Mehmet Rүshdi pasha 15 sәuir 1873 14 akpan 1874 10 aj247 Қusajyn Әuni pasha 14 akpan 1874 25 sәuir 1875 1 zhyl248 Ahmet Eset pasha 25 sәuir 1875 26 tamyz 1875 4 aj249 Mahmut Nәdim pasha 26 tamyz 1875 12 mamyr 1876 9 aj250 Mүterzhim Mehmet Rүshdi pasha 12 mamyr 1876 19 zheltoksan 1876 7 aj251 Midhat pasha 19 zheltoksan 1876 5 akpan 1877 3 aj252 Ibraһim Atham pasha 5 akpan 1877 11 kantar 1878 2 zhyl253 Ahmet Hamdi pasha 11 kantar 1878 4 akpan 1878 1 aj254 Ahmet Uәpik pasha 4 akpan 1878 18 sәuir 1878 2 aj255 Mehmet Sadyk pasha 18 sәuir 1878 28 mamyr 1878 1 aj256 Mүterzhim Mehmet Rүshdi pasha 28 mamyr 1878 4 mausym 1878 7 kүn257 Mehmet Eset Savfet pasha 4 mausym 1878 4 kazan 1878 4 aj258 Қajyreddin pasha 4 kazan 1878 28 shilde 1878 9 aj259 Ahmet Әripi pasha 28 shilde 1878 18 kazan 1879 3 aj260 Kishi Mehmet Sejit pasha 18 kazan 1879 9 mausym 1880 8 aj261 Mehmet Қadir pasha 9 mausym 1880 12 kyrkүjek 1880 3 aj262 Kishi Mehmet Sejit pasha 12 kyrkүjek 1880 2 mamyr 1882 2 zhyl263 Әbdirahman Nureddin pasha 2 mamyr 1882 12 shilde 1882 2 aj264 Kishi Mehmet Sejit pasha 12 shilde 1882 30 karasha 1882 4 aj265 Ahmet Uәpik pasha 1 zheltoksan 1882 3 zheltoksan 1882 2 kүn266 Kishi Mehmet Sejit pasha 3 zheltoksan 1882 24 kyrkүjek 1885 3 zhyl267 Mehmet Kәmil pasha 24 kyrkүjek 1885 4 kyrkүjek 1891 6 zhyl268 Ahmet Zhevat pasha 4 kyrkүjek 1891 9 mausym 1895 4 zhyl269 Kishi Mehmet Sejit pasha 9 mausym 1895 3 kazan 1895 4 aj270 Mehmet Kәmil pasha 3 kazan 1895 karasha 1895 1 aj271 Halil Ryfat pasha karasha 1895 9 karasha 1901 6 aj272 Kishi Mehmet Sejit pasha 13 karasha 1901 15 kantar 1903 1 zhyl273 Mehmet Fәrit pasha 15 kantar 1903 22 shilde 1908 5 zhyl274 Kishi Mehmet Sejit pasha 22 shilde 1908 6 tamyz 1908 15 kүn275 Mehmet Kәmil pasha 6 tamyz 1908 akpan 1909 6 aj276 Ahmet Tәupik pasha 31 nauryz 1909 5 mamyr 1909 2 aj277 Қusajyn Hilmi pasha 5 mamyr 1909 12 kantar 1910 8 aj278 Ibraһim Hakky pasha 12 kantar 1910 29 kyrkүjek 1911 1 zhyl279 Kishi Mehmet Sejit pasha 4 kazan 1911 17 shilde 1912 9 aj280 Ahmet Muhtar pasha 22 shilde 1912 29 kazan 1912 3 aj281 Kәmil pasha 29 kazan 1912 23 kantar 1913 3 aj282 Mehmet Shevket pasha 23 kantar 1913 11 mausym 1913 6 aj283 Sejit Halim pasha 12 mausym 1913 3 akpan 1917 4 zhyl284 Talgat pasha 4 akpan 1917 8 kazan 1918 1 zhyl285 Ahmet Izetti pasha 14 kazan 1918 8 karasha 1918 1 aj286 Ahmet Tәupik pasha 11 karasha 1918 10 nauryz 1919 4 aj287 Damat Ferit pasha 10 nauryz 1919 4 kazan 1919 7 aj288 Әli Ryza pasha 4 kazan 1919 2 nauryz 1920 5 aj289 Salih Hүlisi pasha 2 nauryz 1920 5 sәuir 1920 1 aj290 Damat Ferit pasha 5 sәuir 1920 18 kazan 1920 1 aj291 Ahmet Tәupik pasha 21 kazan 1920 1 karasha 1922 2 zhylҚyzykty derekterAlgashky sadragzam Alaeddin pasha algashky Osmanly bileushisi I Osmannyn үlken balasy edi al Osmannan kejin bileushi bolgan Orhannyn agasy bolgan yagni ol Osmanly әuletine zhatady 5 shi sadragzam Shandarly Қara Halil Қajyreddin pasha en kop sadragzamdyk etti Ol 1364 1387 zhzh 23 zhyl sadragzam boldy 111 shi sadragzam Zurnazen Mustafa pasha en az sadragzamdyk etti Ol 5 nauryz 1656 zhyly 4 sagat sadragzam boldy 45 shi sadragzam Sokolly Mehmet pasha үsh sultan tusynda I Sүlejmen II Sәlim III Murat 14 zhyl bojy sadragzam boldy 1565 1579 zhzh 74 shi zhәne 88 shi sadragzam Damat Halil pasha tort sultan tusynda I Ahmet I Mustafa II Osman IV Murat sadragzam boldy 1616 1619 zhzh zhәne 1626 1628 zhzh II Sәlim eshkashan sadragzam auystyrmady 8 zhyl bilese de onyn bilik kuruyna dejin de bilik kuruynan kejin de Sokolly Mehmet pasha sadragzam bolyp kala berdi II Әbdilhamit oz zamanynda 1876 1909 zhzh 26 ret sadragzamdardy auystyrdy 1878 zhyldyn ishinde sadragzamdar bir birin 8 ret auystyrdy 260 shy 262 shi 264 shi 266 shy 269 shy 272 shi 274 shi zhәne 279 shy sadragzam bolgan Kishi Mehmet Sejit pasha 8 ret sadragzam boldy Sadragzamdar 290 ret auysty alajda sadragzamdardyn sany tek 217