Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мұстафа Кемал Ататүрік (түр. Mustafa Kemal Atatürk), 1921 жылға дейін Мұстафа Кемал-паша, 1921–1934 жылдары Ғази Мұстафа Кемал (1881, Салоники – 10 қараша 1938, Ыстанбұл) — османдық және түрік мемлекеттік, саяси қайраткер және әскери қолбасшы, Түркия негізін қалаушысы және реформаторы, оның тұңғыш президенті. Ол Түркияны зайырлы, индустриялды ел етіп өзгерткен тұлғалардың бірі болды. Оның идеологиясы , ұлтшылдық болып, деп аталды.
| Мұстафа Кемал Ататүрік түр. Mustafa Kemal Atatürk | ||||
 | ||||
| Лауазымы | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| 29 қазан 1923 жыл — 10 қараша 1938 жыл | ||||
| Ізашары | лауазым құрылды | |||
| Ізбасары | Исмет Инөнү | |||
| ||||
| 24 сәуір 1920 жыл — 29 қазан 1923 жыл | ||||
| Ізашары | лауазым құрылды | |||
| Ізбасары | Фетхи Оқиар | |||
| ||||
| 3 мамыр 1920 жыл — 24 қаңтар 1921 жыл | ||||
| Ізашары | лауазымы құрылды | |||
| Ізбасары | ||||
| ||||
| 9 қыркүйек 1923 жыл — 10 қараша 1938 жыл | ||||
| Ізашары | лауазым құрылды | |||
| Ізбасары | Исмет Инөнү | |||
| Өмірбаяны | ||||
| Партиясы | ||||
| Білімі | Түрік Әскери академиясы (1902) Осман Әскери колледжі | |||
| Дүниеге келуі | 1881 Салоники, Осман империясы | |||
| Қайтыс болуы | 10 қараша 1938 Долмабахче сарайы, Ыстанбұл, Түркия | |||
| Жерленді | «Аныт Кабир» кесенесі, Анкара | |||
| Әкесі | Әли Рыза Эфенди | |||
| Анасы | Зүбейде ханым | |||
| Жұбайы | Ләтифа Ұшақлыгіл (1923—1925) | |||
| Балалары | 9 (асырап алған) | |||
| Әскери қызметі | ||||
| Қызмет еткен жылдары |  Осман империясы (1893–1919) (1921–1923) Түркия (1923–1927) | |||
| Құрамында болды | Осман әскері Түркия Құрлық күштері | |||
| Атағы | (Осман империясы) Маршал (Түркия) | |||
| Шайқасы | ||||
| Қолтаңбасы |  | |||
| Марапаттары | Марапаттар тізімі | |||
| Ортаққордағы Мұстафа Кемал Ататүрік | ||||
өңдеу  | ||||
Мұстафа Кемал Осман түріктерінің жеңісті соғысы – кезінде дивизия командирі қызметін атқарып жүрген кезінде аса дарынды қолбасшы ретінде өзін көрсете білді. Кейінірек ол және Палестина майдандарында әскери қимылдарды ерекше табысты жүргізуімен көзге түсіп, Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде атақ-даңққа ие болды. Осман империясының соғыста жеңіліп, Антанта тарапынан елді бөлшектеп тастауға жоспарлар жасалғаннан кейін, Мұстафа Кемал бастады. Ол кейін ұласты. Анкарада уақытша үкімет ұйымдастырған соң, ол Антанта мемлекеттері жіберген әскерлердің бетін қайтара алып, олардан басым түседі. Ол Осман империясының қалдықтарын қидай сыпырып, зайырлы Түркия Республикасын құрды.
Сыртқы интервенциялық күштерді қайтарғаннан кейін Мұстафа Кемал Түркия өмірінің саяси, экономикалық және мәдени жақтарына терең өзгерістер енгізуге бағытталған реформалар бастайды. Ол реформалардың басты бағыттары Кемалдың саяси идеологиясында баяндалған. Ататүріктің ұстанған көзқарасы бойынша Түркия мемлекеті заманауи, демократиялық және зайырлы мемлекет болып құрылуы тиіс болатын. Ол тегін бастауыш мектеп оқытуын құрып, мыңдаған жаңа мектептер ашты. Ол бұрынғы араб жазуының орнына Латын негізіндегі Түрік әліпбиін жасады. Түрік әйелдері мұсылман елдері ішінде тұңғыш рет ерлермен тең азаматтық құқықтарға — сайлау-сайлану құқықтарына ие болды, бұл тіпті көптеген батыс елдерінен де болмаған заманауи реформа. 1930 жылы 3 сәуірдегі №1580 құжат бойынша, әйелдер сайлауға дауыс бере алатын болды, ал 1934 жылы толық күйде ерлермен бірдей сайлану-сайлау құқығын иеледі.
Түріктерді негіз еткен саяси билікті құру арқылы ол тамырлас, біріккен түрік ұлтын құруға негіз салды. Жер атаулары, тіпті адам атына дейін түріктендіру басталды. "Түріктердің атасы" дегенді білдіретін «Ататүрік» есімін 1934 жылы Кемалға сыйлаған еді.
1938 жылы 10 қарашада 57 жасында қайтыс болды. Оның орнына премьер-министр Мұстафа Исмет Инөнү отырып, президент лауазымына ие болды. 1953 жылы Ататүрік Кесенесі ашылды. Кесене оның әйгілі «Үйдегі де, дүние жүзіндегі де бейбітшілік» деген сөзі құрметіне Бейбітшілік паркі деп аталатын саябақпен қоршалған.
1981 жылы, Ататүріктің туғанына 100 жыл өтуіне орай БҰҰ мен ЮНЕСКО Ататүрікті құрметпен еске алды, әлемде "Ататүрік жылы" жарияланды, Ататүріктің жүз жылдығы туралы резолюция қабылданды, Ататүрікті "отаршылдыққа және империализмге қарсы күрестің көсемі" деп сипаттап, "әлемдегі адамзаттың өзара түсінісуі мен ұлттардың баянды ынтымағын нәсихаттаушы және адамзаттық үйлесім мен берекеге бүкіл өмірін арнаушы" деп таныды. Ататүрік құрметіне Түркияда және әлем елдерінде көптеген ескерткіштер ашылған. Грекияның бұрынғы премьер-министрі Ататүріктің есімін 1934 жылғы Нобель сыйлығына ұсынған болатын.
Өмірбаяны
Отбасы және балалық шағы
Мұстафа Кемал Османлы империясындағы қаласында дүниеге келген. Туған кездегі толық есімі – Әли Ризаұлы Мұстафа. Әкесі – ұлты албан, анасы – . Балам батыр болсын деген ырыммен әкесі Мұстафаның бесігінің үстіне қылыш ілген екен. Мұстафа Кемалдың нақты қай күні туғаны белгісіз. Оның себебі, Османлы империясында екі түрлі күнтізбе қолданылған: және . Оның туған жылы 1296 жыл деп тіркелді де, қай күнтізбе бойынша екендігі айтылмады. 1296 жыл қазіргі жалпы қолданыстағы күнтізбенің 1880–1881 жылдарына сәйкес келеді. Мұстафа Кемалдың өзінің айтуынша, анасы оған көктемде туғансың деп айтқан, ал қарындасы Макбуле Атаданның айтуынша, аналары Мұстафа қыстыгүні боран тұрған кезде түнде туғансың деп хабарлаған. Тарихшы ұсынысынан кейін Ататүріктің өзі туған күні ретінде Түрік тәуелсіздік соғысы басталған күнді, яғни мамырдың 19-ын қабылдады.
Сәләнік пен Манастырдағы әскери мектептерде оқыған. 1895 жылы Манастырдағы Османлы әскери академиясына оқуға түсті. Мұстафа Кемал үйленген. Ол 3 жыл отауласқаннан кейін ажырасты. Ататүрік жеті қыз бен бір ұл асырап алған. Бос уақытында кітап оқуды, атқа мінуді, шахмат ойнауды және суда жүзуді ұнатқан. Биге әсіресе құмар болған; вальс пен халықтық «Зейбек» би мәнеріне әуес болған. Мұстафа Кемал көптеген кітап жазып, жеке күнделік те жүргізген.
Әскери қызметі
Бастапқы кезең, 1905–1914 жылдар
Мұстафа Кемал әскери оқу орнын 1905 жылы әскери шенімен тәмамдап, орналасқан 5-ші армияға жолданды. Ол сонда Vatan ve Hürriyet («Отан және азаттық») деген реформашыл офицерлердің құпия революциялық қоғамына мүше болып, османлы сұлтаны автократиялық билігінің қарсыласына айналды. 1907 жылы ол капитан шенін алып, Манастырдағы 3-ші армияға жолдау алды. Осы кезеңде ол Жас түріктер деген атпен де белгілі (БПК) кірді. 1908 жылы Жас түріктер сұлтанды тақтан тайдырып, билік басына келді. Мұстафа Кемал жоғарғы әскери басшылардың біріне айналды. -ның ең алғашқы мүшелерінің бірі ретінде ол да 1908 жылғы революцияға қатысты. Бірақ кейінгі жылдары -ның жетекшілері жүргізген саясатқа қарсы бола бастап, кейде тіпті сынға алып та жүрді. Оның үстіне Мұстафа Кемалдың Енвер пашамен қатынастары да нашарлап кетті. Ақырында Енвер паша 1913 жылы ең жоғарғы әскери лауазымға ие болған соң Мұстафа Кемал биліктен шеттетілді.
1910 жылы Ататүрік Франциядағы Пикардия әскери маневрлеріне қатысты. 1911 жылы Ыстамбұлдағы Соғыс министрлігінде (Harbiye Nezareti) қызмет етті. Сол 1911 жылы ол Траблусгарб уәлаятына (қазіргі Ливия мемлекетінің жерінде) қарсылық ұйымдастыруға жіберілді. табысты қорғағаннан соң ол 1912 жылғы наурыздың 6-сында Дернедегі әскердің қолбасшысы болып тағайындалды.
Мұстафа Кемал Ыстамбұлға 1912 жылғы қазан айында, басталып кеткеннен кейін оралды. Бірінші Балқан соғысында ол Фракияның жағалауындағы Галлиполи мен Болайырда Бұлғарстан әскерімен соғысты. кезінде мен қайтаруда маңызды рөл атқарды. 1913 жылы ол Софияға жіберіліп, сонда әскери атташе болып тағайындалды. Бұның себебі – Әнуар паша Мұстафа Кемалды өзінің бақталасы ретінде қарастырып, оның Ыстамбұлдағы саяси ықпалының күшейіп кетуінен қауіптенген болатын. 1914 жылғы наурызда Софияда жүрген кезінде ол подполковник әскери атағын алды.
Бірінші дүниежүзілік соғыс
Софиядағы қызмет кезінде Мұстафа Кемал Түркияның соғысқа Германияның одақтасы ретінде қатысуын қатты сынға ала бастады. 1914 жылғы шілденің 6-сында ол Ыстамбұлдағы соғыс министрлігіне соғыс бастала қалған жағдайда Түркияның бейтараптық саясатын ұстанып, кейінірек соғысқа Германияға қарсы кірісу керектігі туралы ұсыныс жасап хат жазды. Алайда соғыс министрі Енвер паша Германиямен одақтасуды дұрыс көріп, екі үкіметтің арасында одақ құру туралы құпия келісім жасалды. Соның нәтижесінде Османлы империясы Бірінші дүниежүзілік соғысқа Германияның одақтасы ретінде енді.
Галлиполи шайқасы, 1915–1916
бұғазын қорғауға арналған басқаруға неміс маршалы Отто Лиман фон Сандерс тағайындалды. Мұстафа Кемалға сол 5-ші армияның құрамына енгізілген 19-шы дивизияны ұйымдастырып, оған басшылық ету міндеті жүктелді. Ал 1915 жылғы қаңтардың 8-інде Британия соғыс кеңесі «Галлиполи түбегін зеңбірекпен атқылап, Ыстамбұлды қолға түсіру мақсатымен басып алу» үшін соғыс оперциясын бастап жіберді.
бұғазының жағалауындағы қорғаныстарды бұзып-жарып өтіп Ыстанбұлға шабуыл жасау тапсырмасын Британия соғыс кемелері орындай алмады. Сол себепті британиялықтар флотының қимылдарына қолдау болсын деп құрлыққа түсу операциясын бастады. Бұл операция 1915 жылғы сәуірдің 25-інен 1916 жылғы қаңтардың 9-ына дейін орын алды. Галлиполиде орналастырылған Мұстафа Кемалдың басшылығындағы дивизия түбекті басып алмақ болған Антанта әскерлерімен бетпе-бет келіп соқтығысты.
1915 жылғы сәуірдің 15-інде Аустралия және Жаңа Зеландияның әскерлері (АНЗАК) Анзак қойнауында жағалауға келіп түсіп, ішкеріге басып кіруге бет алды. Бірақ көп ұзамай олар Мұстафа Кемалдың қолбасшылығындағы түрік әскерінің қарсы шабуылына ұшырады. Мұстафа Кемал жау әскерлерімен төбелерде кездесіп, оларды тоқтатып, биіктіктерді қайтадан қолға түсірді. Оның әскери басшылығының арқасында АНЗАК әскерлері тоқтатылып, жағалауға түсуде қарастырылған әскери мақсаттар орындалмай қалды.
Екі әскердің соқтығысуының алдында Мұстафа Кемал өзінің сарбаздарына мынадай бұйрық берді:
«Мен сендерге соғысыңдар деп бұйырмаймын, осы жерде өліңдер деп бұйырамын. Біздің бәріміз өліп болғанша орнымызды басатын қосындар мен басшылар келіп үлгереді».
Түн түскенге дейін АНЗАК әскерлерінің шығыны 2000-ға жетіп, олар енді теңізге ығыстырылып тасталмай, жағалауда қалу үшін ғана соғыса бастады. Содан кейінгі екі аптаның ішінде Антанта әскерлері жағалауда қалып, әскердің үштен бірінен айырылды. Мұстафа Кемал операцияның бастапқы кезеңіндегі Чунуқ Баир шайқасында қарсылас әскерін тоқтатып әскери дәрежесін алған болатын. Галлиполи операциясының екінші кезеңі тамыздың 6-сында басталды. Соның кезінде қолбасшы Мұстафа Кемал қызметтерін көбінесе алғы шептен 300 метр ғана қашықтықта атқаратын. Осы операцияның Чунуқ Баир, Юсуфчук тепе, Сары Баир сияқты шайқастарында түрік әскерлеріне басшылық етті.
Галлиполи операциясының он айында түріктерден қорғанумен болып, тырп ете алмаған Антанта әскерлері үшін бұл операция ауыр жеңіліспен аяқталды. Ақыры Антанта басшылары операцияны тоқтатып, әскерді шығаруға шешім қабылдады. Аман-есен кете алғандарының өзі олар үшін ең зор олжа және табыс болды. Османлы империясының жағында соғысқан 5-ші армияның басшысы Отто Лиман фон Сандерс және бірнеше басқа түрік қолбасшылары зор табысқа жетіп, көзге түсті. Алайда Мұстафа Кемал өзінің ерекше үздік әскери қолбасшы екенін іс жүзінде көрсетіп зор даңққа бөленді. Шайқастың кезіндегі ерлігі мен жеңімпаздығы үшін ол өзінің бұрынғы қарсыластарының да құрметіне ие болды. Аустралияның Канберра қаласында өткізілетін АНЗАК әскерлерін еске алу парадында Мұстафа Кемал Ататүріктің есімі де зор құрметпен аталады. Оның қаза тапқан мыңдаған түрік және АНЗАК әскерлерінің құрметіне сөйлеген сөзіндегі мына сөздер Анзак қойнауы ескерткішінде тасқа ұрылып жазылған:
«Қан төгіп, өмірлерін құрбан еткен батырлар... сендер енді дос елдің жерінде жатырсыңдар. Жатқан жерлерің жайлы болсын. Еліміздің топырағында тыным тауып жатқан мына Джоннилер мен Меһметтерді біз бірдей көреміз... Алыстағы елдерден балаларын қиып осында жіберген аналар! Көз жастарыңды сүртіңдер. Сендердің ұлдарыңды біз өз бауырымызға бастық... Осы елде өмірлерін қиған олар енді біздің де ұлдарымыз».
1916–1917 жылғы Кавказ жорығы
Мұстафа Кемал – жаңа қызметке тағайындалған кезде османлы әскері үздіксіз алға басып келе жатқан генерал басшылығындағы орыс әскерімен, басшылығындағы армян еріктілері қосынымен және армян қарулы азаматтарынан құралған әскери топтармен бетпе-бет тұрған болатын. Ван қарсылығынан кейін басшылығымен Арменияның уақытша үкіметі құрылды. Армян үкіметінің билігі Ван көлінің жағасында алғашқы пайда болған кезінен біраз кеңіген болатын. мен Мұш шайқасы да басталып кеткен еді. Кемал келген кезде бей-берекет жағдайдың қалыптасқанын көрді. Жылдың ең жайлы кезеңдерінде де ондағы ауа райы қатал болатын. Байланыс және әскерді қамтамасыз ету жолдары бас көтерушілердің шабуылдарына ұшырап жатты. Жүздеген мың босқындар, олардың көпшілігі армян қосындарымен жауласқан күрдтер, алға басып келе жатқан орыс әскерлерінен бас сауғалап босып келе жатқан еді.
Мұстафа Кемалдың алдында тұрған басты мақсат — өз басшылығындағы әскердің дұрыс қызмет атқаруы үшін осы бей-берекет босып келе жатқан жұрттың арасында тәртіп орнат, олардың көріп жүрген азаптарын азайту болды. Орыс әскерлерінің жойқын шабуылы Анадолының Ерзурум, Бітліс және Мұш қалаларына келіп жетті. Тамыздың 7-сінде Мұстафа Кемал топтарын орналастырып, қарсы шабуыл бастап жіберді. Ол өзінің бұрынырақ жеңіліске ұшырап, қатты жүнжіген әскерінің рухын көтере білді. Соның арқасында небәрі бес күннің ішінде оның дивизияларының екеуі зор стратегиялық маңызға ие Бітліс және Мұш қалаларын қолға түсіріп, Ресей қолбасшылығының жоспарларын шатастырып жіберді. Емиль Ленгиел бұл туралы былай деп жазды: «Ол қайтадан егер дұрыс басшылық жасалса түріктің ержүрек жауынгер бола алатынын көрсетіп, түріктердің өздері «Кемал» есімді қолбасшыларының ерекше дарынды қолбасшылығына таңырқай назар аударды».
Алайда майданның басқа бөліктерінде қолбасшылық еткен Іззет паша осы табысты қарсы шұабуылға дұрыс үлес қоса алмады. Қыркүйек айында Мұстафа Кемал орыс әскерінің және армян еріктілер қосындарының шабуылынан Мұш қаласын тастап кері шегінуге мәжбүр болды. Бірнеше рет жеңіліс көрсе де Мұстафа Кемал бір рет табысқа жетті.[9] Оның басты стратегиялық мақсаты — қарсыластың әскерін таулы аймақтан шығармай ұстау болды. Оның қол жеткізген табыстары оның сол жылы «Имтияз орденінің алтын семсері» медалімен марапатталуы арқылы бағасын алды.
1917 жылғы наурыздың 7-сінде Мұстафа Кемал 16-шы корпустың қолбасшылығынан шеттетіліп, бүкіл 2-ші армияның қолбасшысы болып тағайындалды. Сол екі арада 1917 жылғы Қазан төңкерісі басталып, Ресей әскері бытырап кетті. Мұстафа Кемал сол кезде басқа жаққа тағайындалып, ол аймақты тастап кеткен болатын
Галлиполи шайқасынан кейін Мұстафа Кемал алдымен 1916 жылғы қаңтардың 14-ні дейін қызмет атқарды. Содан соң ол жіберілді. Сәуірдің 1-інде ол әскери лауазымына ие болды. Тарихшылардың көбі оның әскери лауазымының өсуіне Әнуар паша әдейі кедергі келтіріп отырды деп ойлайды.
1917–1918 жылғы Синай және Палестина жорығы
Оның екінші армия қолбасшылығы Синай-Палестина жорығына жіберілгендіктен тоқтатылды. Оған жетінші армияға басшылық ету тапсырылды. 7-ші армияның штабына қысқа сапардан кейін ол 7 қазанда Константинопольге оралды. Ол Германияға сапары кезінде мұрагер ханзада VI Мехмет Вахдеттинге (кейінірек Сұлтан Мехмед VI ) қосылды. Осы сапар барысында ол ауырып, Венада емделуге қалды.
Ол 1918 жылы 28 тамызда Алеппоға оралып, жетінші армияның қолбасшылығын қайта бастады. Оның штаб-пәтері Палестинаның Наблуста және Галлиполи жерінде орналасқан болатын.Галлиполидегідей генерал Лиман фон Сандерстің басшылығымен болды, оның штаб-пәтері Назаретте болды . Мұстафа Кемал Сирияны тағы бір рет мұқият зерттеп, алдыңғы қатарда болды. Ол Сирияның жағдайы нашар деген қорытындыға келді (1915-1917 жылдар аралығында 500 000 сириялық аштықтан қайтыс болды). Османлы азаматтық губернаторы немесе қолбасшысы болған жоқ. Британдық үгіт-насихат көп болды және барлық жерде Британдық құпия агенттер болды. Жергілікті халық Осман үкіметін жек көрді және британдық әскерлердің тез келуін асыға күтті. Жау тарапы мен жабдықтардағы күштерінен күшті болды. Үмітсіз жағдайды сипаттау үшін ол: "біз олардың жолында созылған мақта жіптері сияқтымыз", - деді.
Мұстафа Кемалға жергілікті арабтардың түрік билігіне қарсы көтеріліске шығуына түрткі болған Ұлыбритания ұйымдастырған араб көтерілісі де шешілуі керек еді. Лиман фон Сандерс Мегиддо шайқасында жеңіліс тауып, тек бірінші күні 75000 әскери тұтқынды артта қалдырды. Енді генерал Алленбидің күштері мен Мұстафа Кемалдың жетінші армиясының арасында ештеңе болған жоқ. Ұлыбритания күштеріне қарсы тұруға ерлерінің жетіспейтіндігін анықтаған Мұстафа Кемал одан да күшті қорғаныс шебін құру үшін Иорданияға қарай шегінді. Бір-екі күнде дезертирлердің жалпы саны 300 мыңға жетті. Мұстафа Кемалдың соғысы одақтастарға қарсы күрестен өз күштерінің ыдырауына қарсы күресте түбегейлі өзгерді.
Ататүркті ұлықтау
Түркияда сонау Ататүрік орнатқан жүйе оның бейнесін ұлықтау идеологиясын ұстанып отырған. Ал 2013 жылы қараша айында Түркияның Президенті Абдулла Гүл мемлекеттік төс белгілер, бейнелеме мен елтаңбаға өзгерістер енгізіп жаңа медальдар мен ордендерде Түркия Республикасының бірінші президенті Ататүріктің бейнесі алынып тасталады. Оның орнына мемлекеттік төсбелгілерде жарты ай мен жұлдыздар бейнесі белгіленеді. Сондай-ақ, 8 қазан күні биліктегілер оқушылардың ант беруін тоқтатқан болатын. Осыған дейін 80 жылға жуық әр дүйсенбі сайын мектеп оқушылары бір қатарға тұрғызылып, Ататүріктің қола мүсіні алдында «өз мақсаттарына жету үшін тынбай еңбек ететіндіктеріне» ант беріп келді. Осылайша Түркияның ішкі идеологиясының өзгеріп, оның Ататүрік идеологиясынан бас тарту жалғасуда.
Астанадағы ескерткіші
Нақыл сөздері
Түркi бaлaсы aтa-бaбaсын тaнып-бiлген сaйын ұлы iстер жaсaу жолындa тек өз бойынaн ғaнa күш-қуaт тaбaды.
Дереккөздер
- Kinross, Atatürk: The Rebirth of a =, 60
- Australian Government The dawn of the legend: Mustafa Kemal. Avustralian Government (2007). Тексерілді, 23 наурыз 2007.
- Gallipoli: Heat and thirst, BBC News (3 қараша, 1998). Тексерілді 26 тамыздың 2007.
- Мұстaфa К. A. сөздерi http://www.tsk.tr/12_anitkabir/atasoz.htm
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Mustafa Kemal Atatүrik tүr Mustafa Kemal Ataturk 1921 zhylga dejin Mustafa Kemal pasha 1921 1934 zhyldary Ғazi Mustafa Kemal 1881 Saloniki 10 karasha 1938 Ystanbul osmandyk zhәne tүrik memlekettik sayasi kajratker zhәne әskeri kolbasshy Tүrkiya negizin kalaushysy zhәne reformatory onyn tungysh prezidenti Ol Tүrkiyany zajyrly industriyaldy el etip ozgertken tulgalardyn biri boldy Onyn ideologiyasy ultshyldyk bolyp dep ataldy Mustafa Kemal Atatүrik tүr Mustafa Kemal AtaturkLauazymyTu Tүrkiyanyn 1 prezidenti Tu29 kazan 1923 zhyl 10 karasha 1938 zhylIzashary lauazym kuryldyIzbasary Ismet InonүTu 1 Tu24 sәuir 1920 zhyl 29 kazan 1923 zhylIzashary lauazym kuryldyIzbasary Fethi OkiarTu Tүrkiyanyn 1 Tu3 mamyr 1920 zhyl 24 kantar 1921 zhylIzashary lauazymy kuryldyIzbasaryTu basshysy Tu9 kyrkүjek 1923 zhyl 10 karasha 1938 zhylIzashary lauazym kuryldyIzbasary Ismet InonүӨmirbayanyPartiyasyBilimiTүrik Әskeri akademiyasy 1902 Osman Әskeri kolledzhiDүniege kelui 1881 1881 Saloniki Osman imperiyasyҚajtys boluy 10 karasha 1938 1938 11 10 Dolmabahche sarajy Ystanbul TүrkiyaZherlendi Anyt Kabir kesenesi AnkaraӘkesi Әli Ryza EfendiAnasy Zүbejde hanymZhubajy Lәtifa Ұshaklygil 1923 1925 Balalary 9 asyrap algan Әskeri kyzmetiҚyzmet etken zhyldaryOsman imperiyasy 1893 1919 1921 1923 Tүrkiya 1923 1927 Қuramynda boldyOsman әskeri Tүrkiya Қurlyk kүshteriAtagy Osman imperiyasy Marshal Tүrkiya ShajkasyGrek Tүrik sogysy Birinshi dүniezhүzilik sogysҚoltanbasyMarapattaryMarapattar tizimiOrtakkordagy Mustafa Kemal Atatүrikondeu Mustafa Kemal Osman tүrikterinin zhenisti sogysy kezinde diviziya komandiri kyzmetin atkaryp zhүrgen kezinde asa daryndy kolbasshy retinde ozin korsete bildi Kejinirek ol zhәne Palestina majdandarynda әskeri kimyldardy erekshe tabysty zhүrgizuimen kozge tүsip Birinshi dүniezhүzilik sogys kezinde atak dankka ie boldy Osman imperiyasynyn sogysta zhenilip Antanta tarapynan eldi bolshektep tastauga zhosparlar zhasalgannan kejin Mustafa Kemal bastady Ol kejin ulasty Ankarada uakytsha үkimet ujymdastyrgan son ol Antanta memleketteri zhibergen әskerlerdin betin kajtara alyp olardan basym tүsedi Ol Osman imperiyasynyn kaldyktaryn kidaj sypyryp zajyrly Tүrkiya Respublikasyn kurdy Syrtky intervenciyalyk kүshterdi kajtargannan kejin Mustafa Kemal Tүrkiya omirinin sayasi ekonomikalyk zhәne mәdeni zhaktaryna teren ozgerister engizuge bagyttalgan reformalar bastajdy Ol reformalardyn basty bagyttary Kemaldyn sayasi ideologiyasynda bayandalgan Atatүriktin ustangan kozkarasy bojynsha Tүrkiya memleketi zamanaui demokratiyalyk zhәne zajyrly memleket bolyp kuryluy tiis bolatyn Ol tegin bastauysh mektep okytuyn kuryp myndagan zhana mektepter ashty Ol buryngy arab zhazuynyn ornyna Latyn negizindegi Tүrik әlipbiin zhasady Tүrik әjelderi musylman elderi ishinde tungysh ret erlermen ten azamattyk kukyktarga sajlau sajlanu kukyktaryna ie boldy bul tipti koptegen batys elderinen de bolmagan zamanaui reforma 1930 zhyly 3 sәuirdegi 1580 kuzhat bojynsha әjelder sajlauga dauys bere alatyn boldy al 1934 zhyly tolyk kүjde erlermen birdej sajlanu sajlau kukygyn ieledi Tүrikterdi negiz etken sayasi bilikti kuru arkyly ol tamyrlas birikken tүrik ultyn kuruga negiz saldy Zher ataulary tipti adam atyna dejin tүriktendiru bastaldy Tүrikterdin atasy degendi bildiretin Atatүrik esimin 1934 zhyly Kemalga syjlagan edi 1938 zhyly 10 karashada 57 zhasynda kajtys boldy Onyn ornyna premer ministr Mustafa Ismet Inonү otyryp prezident lauazymyna ie boldy 1953 zhyly Atatүrik Kesenesi ashyldy Kesene onyn әjgili Үjdegi de dүnie zhүzindegi de bejbitshilik degen sozi kurmetine Bejbitshilik parki dep atalatyn sayabakpen korshalgan 1981 zhyly Atatүriktin tuganyna 100 zhyl otuine oraj BҰҰ men YuNESKO Atatүrikti kurmetpen eske aldy әlemde Atatүrik zhyly zhariyalandy Atatүriktin zhүz zhyldygy turaly rezolyuciya kabyldandy Atatүrikti otarshyldykka zhәne imperializmge karsy kүrestin kosemi dep sipattap әlemdegi adamzattyn ozara tүsinisui men ulttardyn bayandy yntymagyn nәsihattaushy zhәne adamzattyk үjlesim men berekege bүkil omirin arnaushy dep tanydy Atatүrik kurmetine Tүrkiyada zhәne әlem elderinde koptegen eskertkishter ashylgan Grekiyanyn buryngy premer ministri Atatүriktin esimin 1934 zhylgy Nobel syjlygyna usyngan bolatyn ӨmirbayanyOtbasy zhәne balalyk shagy Қaryndasy Makbule anasy Zүbejde hanym Mustafa Kemaldyn ozi Mustafa Kemal Osmanly imperiyasyndagy kalasynda dүniege kelgen Tugan kezdegi tolyk esimi Әli Rizauly Mustafa Әkesi ulty alban anasy Balam batyr bolsyn degen yrymmen әkesi Mustafanyn besiginin үstine kylysh ilgen eken Mustafa Kemaldyn nakty kaj kүni tugany belgisiz Onyn sebebi Osmanly imperiyasynda eki tүrli kүntizbe koldanylgan zhәne Onyn tugan zhyly 1296 zhyl dep tirkeldi de kaj kүntizbe bojynsha ekendigi ajtylmady 1296 zhyl kazirgi zhalpy koldanystagy kүntizbenin 1880 1881 zhyldaryna sәjkes keledi Mustafa Kemaldyn ozinin ajtuynsha anasy ogan koktemde tugansyn dep ajtkan al karyndasy Makbule Atadannyn ajtuynsha analary Mustafa kystygүni boran turgan kezde tүnde tugansyn dep habarlagan Tarihshy usynysynan kejin Atatүriktin ozi tugan kүni retinde Tүrik tәuelsizdik sogysy bastalgan kүndi yagni mamyrdyn 19 yn kabyldady Sәlәnik pen Manastyrdagy әskeri mektepterde okygan 1895 zhyly Manastyrdagy Osmanly әskeri akademiyasyna okuga tүsti Mustafa Kemal үjlengen Ol 3 zhyl otaulaskannan kejin azhyrasty Atatүrik zheti kyz ben bir ul asyrap algan Bos uakytynda kitap okudy atka minudi shahmat ojnaudy zhәne suda zhүzudi unatkan Bige әsirese kumar bolgan vals pen halyktyk Zejbek bi mәnerine әues bolgan Mustafa Kemal koptegen kitap zhazyp zheke kүndelik te zhүrgizgen Әskeri kyzmeti Bastapky kezen 1905 1914 zhyldar Mustafa Kemal 1907 zhyl 20 mausym Mustafa Kemal әskeri oku ornyn 1905 zhyly әskeri shenimen tәmamdap ornalaskan 5 shi armiyaga zholdandy Ol sonda Vatan ve Hurriyet Otan zhәne azattyk degen reformashyl oficerlerdin kupiya revolyuciyalyk kogamyna mүshe bolyp osmanly sultany avtokratiyalyk biliginin karsylasyna ajnaldy 1907 zhyly ol kapitan shenin alyp Manastyrdagy 3 shi armiyaga zholdau aldy Osy kezende ol Zhas tүrikter degen atpen de belgili BPK kirdi 1908 zhyly Zhas tүrikter sultandy taktan tajdyryp bilik basyna keldi Mustafa Kemal zhogargy әskeri basshylardyn birine ajnaldy nyn en algashky mүshelerinin biri retinde ol da 1908 zhylgy revolyuciyaga katysty Birak kejingi zhyldary nyn zhetekshileri zhүrgizgen sayasatka karsy bola bastap kejde tipti synga alyp ta zhүrdi Onyn үstine Mustafa Kemaldyn Enver pashamen katynastary da nasharlap ketti Akyrynda Enver pasha 1913 zhyly en zhogargy әskeri lauazymga ie bolgan son Mustafa Kemal bilikten shettetildi AtatүrikAtatүrik Panama kalpagyman 1925 1910 zhyly Atatүrik Franciyadagy Pikardiya әskeri manevrlerine katysty 1911 zhyly Ystambuldagy Sogys ministrliginde Harbiye Nezareti kyzmet etti Sol 1911 zhyly ol Trablusgarb uәlayatyna kazirgi Liviya memleketinin zherinde karsylyk ujymdastyruga zhiberildi tabysty korgagannan son ol 1912 zhylgy nauryzdyn 6 synda Dernedegi әskerdin kolbasshysy bolyp tagajyndaldy Mustafa Kemal Ystambulga 1912 zhylgy kazan ajynda bastalyp ketkennen kejin oraldy Birinshi Balkan sogysynda ol Frakiyanyn zhagalauyndagy Gallipoli men Bolajyrda Bulgarstan әskerimen sogysty kezinde men kajtaruda manyzdy rol atkardy 1913 zhyly ol Sofiyaga zhiberilip sonda әskeri attashe bolyp tagajyndaldy Bunyn sebebi Әnuar pasha Mustafa Kemaldy ozinin baktalasy retinde karastyryp onyn Ystambuldagy sayasi ykpalynyn kүshejip ketuinen kauiptengen bolatyn 1914 zhylgy nauryzda Sofiyada zhүrgen kezinde ol podpolkovnik әskeri atagyn aldy Birinshi dүniezhүzilik sogys Sofiyadagy kyzmet kezinde Mustafa Kemal Tүrkiyanyn sogyska Germaniyanyn odaktasy retinde katysuyn katty synga ala bastady 1914 zhylgy shildenin 6 synda ol Ystambuldagy sogys ministrligine sogys bastala kalgan zhagdajda Tүrkiyanyn bejtaraptyk sayasatyn ustanyp kejinirek sogyska Germaniyaga karsy kirisu kerektigi turaly usynys zhasap hat zhazdy Alajda sogys ministri Enver pasha Germaniyamen odaktasudy durys korip eki үkimettin arasynda odak kuru turaly kupiya kelisim zhasaldy Sonyn nәtizhesinde Osmanly imperiyasy Birinshi dүniezhүzilik sogyska Germaniyanyn odaktasy retinde endi Gallipoli shajkasy 1915 1916 Mustafa Kemal kezinde zhagalauga kelip tүsken Antanta әskerlerinin barlygyn derlik talkandagan 19 shy diviziyaga kolbasshylyk etti bugazyn korgauga arnalgan baskaruga nemis marshaly Otto Liman fon Sanders tagajyndaldy Mustafa Kemalga sol 5 shi armiyanyn kuramyna engizilgen 19 shy diviziyany ujymdastyryp ogan basshylyk etu mindeti zhүkteldi Al 1915 zhylgy kantardyn 8 inde Britaniya sogys kenesi Gallipoli tүbegin zenbirekpen atkylap Ystambuldy kolga tүsiru maksatymen basyp alu үshin sogys operciyasyn bastap zhiberdi Gallipoli operaciyasynyn kezinde zhauyngerlerine basshylyk etip zhүrgen Mustafa Kemal 1915 zhyl bugazynyn zhagalauyndagy korganystardy buzyp zharyp otip Ystanbulga shabuyl zhasau tapsyrmasyn Britaniya sogys kemeleri oryndaj almady Sol sebepti britaniyalyktar flotynyn kimyldaryna koldau bolsyn dep kurlykka tүsu operaciyasyn bastady Bul operaciya 1915 zhylgy sәuirdin 25 inen 1916 zhylgy kantardyn 9 yna dejin oryn aldy Gallipolide ornalastyrylgan Mustafa Kemaldyn basshylygyndagy diviziya tүbekti basyp almak bolgan Antanta әskerlerimen betpe bet kelip soktygysty 1915 zhylgy sәuirdin 15 inde Australiya zhәne Zhana Zelandiyanyn әskerleri ANZAK Anzak kojnauynda zhagalauga kelip tүsip ishkerige basyp kiruge bet aldy Birak kop uzamaj olar Mustafa Kemaldyn kolbasshylygyndagy tүrik әskerinin karsy shabuylyna ushyrady Mustafa Kemal zhau әskerlerimen tobelerde kezdesip olardy toktatyp biiktikterdi kajtadan kolga tүsirdi Onyn әskeri basshylygynyn arkasynda ANZAK әskerleri toktatylyp zhagalauga tүsude karastyrylgan әskeri maksattar oryndalmaj kaldy Eki әskerdin soktygysuynyn aldynda Mustafa Kemal ozinin sarbazdaryna mynadaj bujryk berdi Men senderge sogysyndar dep bujyrmajmyn osy zherde olinder dep bujyramyn Bizdin bәrimiz olip bolgansha ornymyzdy basatyn kosyndar men basshylar kelip үlgeredi Tүn tүskenge dejin ANZAK әskerlerinin shygyny 2000 ga zhetip olar endi tenizge ygystyrylyp tastalmaj zhagalauda kalu үshin gana sogysa bastady Sodan kejingi eki aptanyn ishinde Antanta әskerleri zhagalauda kalyp әskerdin үshten birinen ajyryldy Mustafa Kemal operaciyanyn bastapky kezenindegi Chunuk Bair shajkasynda karsylas әskerin toktatyp әskeri dәrezhesin algan bolatyn Gallipoli operaciyasynyn ekinshi kezeni tamyzdyn 6 synda bastaldy Sonyn kezinde kolbasshy Mustafa Kemal kyzmetterin kobinese algy shepten 300 metr gana kashyktykta atkaratyn Osy operaciyanyn Chunuk Bair Yusufchuk tepe Sary Bair siyakty shajkastarynda tүrik әskerlerine basshylyk etti Anzak kojnauy eskertkishindegi Atatүriktin sozderi Gallipoli operaciyasynyn on ajynda tүrikterden korganumen bolyp tyrp ete almagan Antanta әskerleri үshin bul operaciya auyr zhenilispen ayaktaldy Akyry Antanta basshylary operaciyany toktatyp әskerdi shygaruga sheshim kabyldady Aman esen kete algandarynyn ozi olar үshin en zor olzha zhәne tabys boldy Osmanly imperiyasynyn zhagynda sogyskan 5 shi armiyanyn basshysy Otto Liman fon Sanders zhәne birneshe baska tүrik kolbasshylary zor tabyska zhetip kozge tүsti Alajda Mustafa Kemal ozinin erekshe үzdik әskeri kolbasshy ekenin is zhүzinde korsetip zor dankka bolendi Shajkastyn kezindegi erligi men zhenimpazdygy үshin ol ozinin buryngy karsylastarynyn da kurmetine ie boldy Australiyanyn Kanberra kalasynda otkiziletin ANZAK әskerlerin eske alu paradynda Mustafa Kemal Atatүriktin esimi de zor kurmetpen atalady Onyn kaza tapkan myndagan tүrik zhәne ANZAK әskerlerinin kurmetine sojlegen sozindegi myna sozder Anzak kojnauy eskertkishinde taska urylyp zhazylgan Қan togip omirlerin kurban etken batyrlar sender endi dos eldin zherinde zhatyrsyndar Zhatkan zherlerin zhajly bolsyn Elimizdin topyragynda tynym tauyp zhatkan myna Dzhonniler men Meһmetterdi biz birdej koremiz Alystagy elderden balalaryn kiyp osynda zhibergen analar Koz zhastaryndy sүrtinder Senderdin uldaryndy biz oz bauyrymyzga bastyk Osy elde omirlerin kigan olar endi bizdin de uldarymyz 1916 1917 zhylgy Kavkaz zhorygy Mustafa Kemal zhana kyzmetke tagajyndalgan kezde osmanly әskeri үzdiksiz alga basyp kele zhatkan general basshylygyndagy orys әskerimen basshylygyndagy armyan eriktileri kosynymen zhәne armyan karuly azamattarynan kuralgan әskeri toptarmen betpe bet turgan bolatyn Van karsylygynan kejin basshylygymen Armeniyanyn uakytsha үkimeti kuryldy Armyan үkimetinin biligi Van kolinin zhagasynda algashky pajda bolgan kezinen biraz kenigen bolatyn men Mush shajkasy da bastalyp ketken edi Kemal kelgen kezde bej bereket zhagdajdyn kalyptaskanyn kordi Zhyldyn en zhajly kezenderinde de ondagy aua rajy katal bolatyn Bajlanys zhәne әskerdi kamtamasyz etu zholdary bas koterushilerdin shabuyldaryna ushyrap zhatty Zhүzdegen myn boskyndar olardyn kopshiligi armyan kosyndarymen zhaulaskan kүrdter alga basyp kele zhatkan orys әskerlerinen bas saugalap bosyp kele zhatkan edi 1935 zhyly Atatүrik tapsyrmasymen tungysh ret tүrik tiline audarylgan Қuran Mustafa Kemaldyn aldynda turgan basty maksat oz basshylygyndagy әskerdin durys kyzmet atkaruy үshin osy bej bereket bosyp kele zhatkan zhurttyn arasynda tәrtip ornat olardyn korip zhүrgen azaptaryn azajtu boldy Orys әskerlerinin zhojkyn shabuyly Anadolynyn Erzurum Bitlis zhәne Mush kalalaryna kelip zhetti Tamyzdyn 7 sinde Mustafa Kemal toptaryn ornalastyryp karsy shabuyl bastap zhiberdi Ol ozinin burynyrak zheniliske ushyrap katty zhүnzhigen әskerinin ruhyn kotere bildi Sonyn arkasynda nebәri bes kүnnin ishinde onyn diviziyalarynyn ekeui zor strategiyalyk manyzga ie Bitlis zhәne Mush kalalaryn kolga tүsirip Resej kolbasshylygynyn zhosparlaryn shatastyryp zhiberdi Emil Lengiel bul turaly bylaj dep zhazdy Ol kajtadan eger durys basshylyk zhasalsa tүriktin erzhүrek zhauynger bola alatynyn korsetip tүrikterdin ozderi Kemal esimdi kolbasshylarynyn erekshe daryndy kolbasshylygyna tanyrkaj nazar audardy Atatүrik Time zhuurnalynyn 24 nauryz 1923 zhylgy sanynda takyryp Tүrikterdin oz basshysy kajda Mustafa Kemal Kavkaz zhorygynda Alajda majdannyn baska bolikterinde kolbasshylyk etken Izzet pasha osy tabysty karsy shuabuylga durys үles kosa almady Қyrkүjek ajynda Mustafa Kemal orys әskerinin zhәne armyan eriktiler kosyndarynyn shabuylynan Mush kalasyn tastap keri sheginuge mәzhbүr boldy Birneshe ret zhenilis korse de Mustafa Kemal bir ret tabyska zhetti 9 Onyn basty strategiyalyk maksaty karsylastyn әskerin tauly ajmaktan shygarmaj ustau boldy Onyn kol zhetkizgen tabystary onyn sol zhyly Imtiyaz ordeninin altyn semseri medalimen marapattaluy arkyly bagasyn aldy 1917 zhylgy nauryzdyn 7 sinde Mustafa Kemal 16 shy korpustyn kolbasshylygynan shettetilip bүkil 2 shi armiyanyn kolbasshysy bolyp tagajyndaldy Sol eki arada 1917 zhylgy Қazan tonkerisi bastalyp Resej әskeri bytyrap ketti Mustafa Kemal sol kezde baska zhakka tagajyndalyp ol ajmakty tastap ketken bolatyn Gallipoli shajkasynan kejin Mustafa Kemal aldymen 1916 zhylgy kantardyn 14 ni dejin kyzmet atkardy Sodan son ol zhiberildi Sәuirdin 1 inde ol әskeri lauazymyna ie boldy Tarihshylardyn kobi onyn әskeri lauazymynyn osuine Әnuar pasha әdeji kedergi keltirip otyrdy dep ojlajdy 1917 1918 zhylgy Sinaj zhәne Palestina zhorygy Onyn ekinshi armiya kolbasshylygy Sinaj Palestina zhorygyna zhiberilgendikten toktatyldy Ogan zhetinshi armiyaga basshylyk etu tapsyryldy 7 shi armiyanyn shtabyna kyska sapardan kejin ol 7 kazanda Konstantinopolge oraldy Ol Germaniyaga sapary kezinde murager hanzada VI Mehmet Vahdettinge kejinirek Sultan Mehmed VI kosyldy Osy sapar barysynda ol auyryp Venada emdeluge kaldy Ol 1918 zhyly 28 tamyzda Aleppoga oralyp zhetinshi armiyanyn kolbasshylygyn kajta bastady Onyn shtab pәteri Palestinanyn Nablusta zhәne Gallipoli zherinde ornalaskan bolatyn Gallipolidegidej general Liman fon Sanderstin basshylygymen boldy onyn shtab pәteri Nazarette boldy Mustafa Kemal Siriyany tagy bir ret mukiyat zerttep aldyngy katarda boldy Ol Siriyanyn zhagdajy nashar degen korytyndyga keldi 1915 1917 zhyldar aralygynda 500 000 siriyalyk ashtyktan kajtys boldy Osmanly azamattyk gubernatory nemese kolbasshysy bolgan zhok Britandyk үgit nasihat kop boldy zhәne barlyk zherde Britandyk kupiya agentter boldy Zhergilikti halyk Osman үkimetin zhek kordi zhәne britandyk әskerlerdin tez keluin asyga kүtti Zhau tarapy men zhabdyktardagy kүshterinen kүshti boldy Үmitsiz zhagdajdy sipattau үshin ol biz olardyn zholynda sozylgan makta zhipteri siyaktymyz dedi Mustafa Kemalga zhergilikti arabtardyn tүrik biligine karsy koteriliske shyguyna tүrtki bolgan Ұlybritaniya ujymdastyrgan arab koterilisi de sheshilui kerek edi Liman fon Sanders Megiddo shajkasynda zhenilis tauyp tek birinshi kүni 75000 әskeri tutkyndy artta kaldyrdy Endi general Allenbidin kүshteri men Mustafa Kemaldyn zhetinshi armiyasynyn arasynda eshtene bolgan zhok Ұlybritaniya kүshterine karsy turuga erlerinin zhetispejtindigin anyktagan Mustafa Kemal odan da kүshti korganys shebin kuru үshin Iordaniyaga karaj shegindi Bir eki kүnde dezertirlerdin zhalpy sany 300 mynga zhetti Mustafa Kemaldyn sogysy odaktastarga karsy kүresten oz kүshterinin ydyrauyna karsy kүreste tүbegejli ozgerdi Atatүrkti ulyktauTүrkiyada sonau Atatүrik ornatkan zhүje onyn bejnesin ulyktau ideologiyasyn ustanyp otyrgan Al 2013 zhyly karasha ajynda Tүrkiyanyn Prezidenti Abdulla Gүl memlekettik tos belgiler bejneleme men eltanbaga ozgerister engizip zhana medaldar men ordenderde Tүrkiya Respublikasynyn birinshi prezidenti Atatүriktin bejnesi alynyp tastalady Onyn ornyna memlekettik tosbelgilerde zharty aj men zhuldyzdar bejnesi belgilenedi Sondaj ak 8 kazan kүni biliktegiler okushylardyn ant beruin toktatkan bolatyn Osygan dejin 80 zhylga zhuyk әr dүjsenbi sajyn mektep okushylary bir katarga turgyzylyp Atatүriktin kola mүsini aldynda oz maksattaryna zhetu үshin tynbaj enbek etetindikterine ant berip keldi Osylajsha Tүrkiyanyn ishki ideologiyasynyn ozgerip onyn Atatүrik ideologiyasynan bas tartu zhalgasuda Anytkabyr Tүrkiyanyn Ankara kalasyndagy Mustafa Kemal Atatүrik kesenesi Үlkejtip koruge bolatyn panaroma sureti Astanadagy eskertkishiNakyl sozderiTүrki balasy ata babasyn tanyp bilgen sajyn uly ister zhasau zholynda tek oz bojynan gana kүsh kuat tabady DerekkozderKinross Ataturk The Rebirth of a 60 Australian Government The dawn of the legend Mustafa Kemal Avustralian Government 2007 Tekserildi 23 nauryz 2007 Gallipoli Heat and thirst BBC News 3 karasha 1998 Tekserildi 26 tamyzdyn 2007 Mustafa K A sozderi http www tsk tr 12 anitkabir atasoz htm