Әнуар паша

Ысмайыл Әнуар пашa (23.11.1881, Стамбұл – 4.8.1922, қазіргі Тәжікстан) – Түркияның әскери және саяси қайраткері, түркішіл тұлға. 1903-ші жылы Стамбұлда Бас штабтың әскери академиясын капитан шенімен бітірген. 1903–1906-шы жылы әскери бөлімде артиллериялық батареяны, кейінен батальонды басқарды. Сонда қызметте жүріп « партиясының «Отан уә хүрриет» (“Отан және бостандық”) атты құпия ұйымы қызметіне белсене араласты. 1908-ші жылы 23-ші шілдеде Жас түріктер төңкерісіне басшылық етушілердің қатарында болды. 1909–1911-ші жылы Берлинде әскери атташе болып қызмет етті. 1911–1912-ші жылы италия-түрік, 1912–1913-ші жылы бірінші және екінші соғыстарына қатысты. Балқан соғысы кезінде Әнуар паша жауды кейін шегіндіріп, Эдирне (Адрианополь) қаласын алуда жігерлігімен, батылдығымен көзге түсті. 1914-ші жылы қаңтарда генерал шенін алып, соғыс министрі және Бас штаб бастығы болып тағайындалды. Осы қызметте жүріп, жас офицерлердің түрікшілдік бағыттағы «Тешкілеті Махсұс» («Ерекше ұйым») атты ұйымын құруға жетекшілік етті. Бірінші дүниежүзілік соғыс жылдары түрік армиясында Бас қолбасшының орынбасары қызметін атқарды. 1918-ші жылы маусымда оның бұйрығымен түрік әскерлері Кавказға кіріп, Бакуді алды. Осы жылы 30-шя қазанда портында Антанта мен Осман сұлтандығы арасында бейбіт келісімге қол қойылғаннан кейін отставкаға кетті. 1919-шы жылы мамырда Антанта әскерлері Стамбұлға кіргізілгенде бұрынғы үкімет басшылары және бірге Германияны паналады. Сонда жүріп Ататүрік бастаған ұлт-азаттық қозғалысқа қолдау көрсетуге күш салды. Осыған байланысты оны сұлтан өкіметі сырттай сотқа тартып, өлім жазасына кесті. 1920-шы жылы Әнуар паша өз әріптестерімен Мәскеуге келіп, Кеңес өкіметі басшылары Владимир Ленин, , , т. б. қабылдауында болады. Осы жылы 1-ші қыркүйекте Баку қаласында өз жұмысын бастаған Шығыс халықтарының І конгресіне қатысты. Бұдан кейін Түркістан өлкесіндегі басмашылар қозғалысы жетекшілерімен байланыс орнатып, 1921-ші жылы 4-ші қазанда Бұхараға келді. Сол кезден бастап Душанбе маңындағы басмашылар қозғалысына жетекшілік етті. Әнуар пашаның қол астында 50 мыңға жуық адамнан тұратын қарулы жасақ болды. «Бұхар әмірінің орынбасары», «мұсылман әскерлерінің қолбасшысы» деген лауазымды иемденді. Кеңес өкіметінен Түркістанды тәуелсіз ел ретінде тануды талап етіп 1922-ші жылы мамырда Мәскеуге хат жолдады. Бірақ көп ұзамай кеңес әскерлерімен шайқас кезінде қазаға ұшырады. 1996-шы жылы Әнуар пашаның сүйегі Тәжікстаннан Түркияға апарылып, қайта жерленді.

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том