Маратхи (маратха) — Үндістанның Махараштра штатының негізгі халқы. Маратхидің біразы көрші штаттарда да тұрады. Жалпы саны 71,7 миллион (2001, халық санағы).
Маратхи | |
маратха | |
Бүкіл халықтың саны | |
---|---|
71,7 млн. | |
Ең көп таралған аймақтар | |
| |
Тілдері | |
| |
Діні | |
индуизм, джайнизм, ислам, христиандық |
Тілі
сөйлейді. Диалектілер аздап ерекшеленеді, конкани диалектісі көбірек ерекшеленеді, кейде ол дербес тіл ретінде қарастырылады. Жазуы деванагари алфавитіне негізделген.
Діні
Маратхидің көпшілігі индуизм, басқалары джайнизм, ислам, христиан дінін ұстанады.
Тарихы
Маратхилар Үндістан тарихында маңызды рөл атқарды. Олар Үндістанға өз заманының ең ұлы жауынгері - Шиваджиді (1627-1680) берді, ол сонымен бірге өз халқын Моғол билігінен босатуды армандаған ірі мемлекет қайраткері болды. Алайда тәуелсіздік үшін нағыз күрес 1705 жылы басталды және XVIII-ғасырда маратхилар Махараштрада басым саяси және әскери күш болып қала берді. Ұлы Моғолстан ықпалының айқын әлсіреуі 1705 жылы маратхилердің Нарбад өзендерін басып өтіп, солтүстікке қарай ұмтылуынан басталды. Олар моғолдардың ұлылығын бірте-бірте жоққа шығарды, бірақ аз уақыттан кейін Пенджаб сикхтердің билігіне өтті. 1761 жылы Дели маңындағы әйгілі Панипат шайқасында елге басып кірген ауғандықтар маратхиларға соққы берді. Ағылшындармен алғашқы қақтығыс 1774 жылы болды, содан кейін тағы үш қанды соғыс болды. 1818 жылы Маратхи княздіктерінің қуатты конфедерациясы ақыры бұзылып, Оңтүстік Азияда британдық биліктің орнауына жол ашты. Үндістан тәуелсіздік алғаннан кейін (1947) 1960 жылы Махараштра ұлттық штаты құрылды.
Кәсібі
Негізгі кәсібі – егіншілік (тары, жүгері, бидай, бұршақ дақылдары, суармалы күріш, қант қамысы, жержаңғақ, күнжіт, зығыр, мақта, темекі), бау-бақша (негізінен Бомбей аймағында).
Жағалауда кокос пальмасы, банан, сүтті мал өсіріледі. Қолөнерден - тоқу, ағаштан, тастан, піл сүйегінен және мүйізден ою, өрнектері бар мыс бұйымдарын жасау. Маратхилер арасында жаңа ауқатты шаруалардың, сондай-ақ жерсіз жұмысшылардың үлесі артып келеді. Маратхилердің үштен бір бөлігі қалаларда тұрады, негізінен ірі және кіші өнеркәсіпте, мемлекеттік және жеке кәсіпорындарда, саудада жұмыс істейді және армия бөлімшелерінде қызмет етеді.
Өмір салты
Маратхилердің бес ең жоғары рулары - Джадхав, Мор, Мохите, Ширке және Павар. Маратхилер арасында немере туыстарының некесі қолданылады, көп әйелдік белгілі. Отбасылар негізінен патрилокальды. Мүлік ерлер арасында, брахмандық маратхилер арасында - ұлдар мен үйленбеген қыздар арасында бөлінеді. Касталар сақталған, олар экзогамиялық топтарға (кул) бөлінеді.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
Ауқаттылардың дәстүрлі ауылдық үйлері күйдірілген кірпіштен қаланған, әктелген, төбесі жабынқышпен жабылған, көбінесе екі қабатты, қоршауы бар, аз қамтылғандар бір-екі бөлмелі, саман және тастан салынған. Дәстүрлі қалалық тұрғын үйлері - бұл жартылай цилиндр пішінді жабынқыштан жасалған төбесі бар кірпіш үйлер.
Дәстүрлі киімдері
Дәстүрлі ерлер киімі - тік жеңді көйлек, күрте, дхоти немесе тар шалбар, түрлі сәлделер. Әйелдер киімі — көбінесе шаровар түрінде болады (жоғары касталардың әйелдерінде ұзындығы 10 м-ге дейін, төменгі касталарда - қысқа және тар сарилер), солтүстіктегілдерде - кең белдемше мен кофта (көкірекше).
Дәстүрлі тағамдары
Маратхи асханасында ет (құс етін қоспағанда) өнімдері жоқ. Тағамдарының негізі - бидай, тары нандары - джовар, бажра. Күріш, жасымық, май, көкөністер, дәмдеуіштер пайдаланады. Алкогольді ішімдіктерді пайдалану сирек кездеседі, бірақ бұл туралы арнайы касталық тыйымдар жоқ.
Фольклоры
Маратхи музыкасы ерекше назар аударуға лайық. Бес ғасырдан астам уақыт бұрын Махараштрада музыкалық өнердің ерекше түрі - «тамаша» (парсы тілінен аударғанда «ойын», «ойын-сауық») қалыптасты. Тамашаның негізі – дәстүрлі әуендерді орындайтын музыканттардың, сондай-ақ өзінше әуезді ырғақ жасайтын бишілердің тұтас бір ансамблінің болуы. Бұған білезіктерге байланған кішкентай қоңыраулар көмектеседі. Тамаша айтатын әңгімелер көбінесе құдайлар мен Әлемнің жаратылуы туралы мифтердің сюжетін қозғайды.
Маратхилар арасындағы негізгі индуизм мерекесі - культ орталығы Пуна қаласы болып табылатын Ганеша құдайының құрметіне арналған мереке, 10 күнге созылады, көптеген қажыларды тартады. Мереке шерулермен, театрландырылған қойылымдармен, салт-дәстүрлік билермен сүйемелденеді.
Сілтеме
- Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Маратхи
Дереккөздер
- Маратхи халқы. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- Үлкен Кеңестік Энциклопедия. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- Қазіргі заман энциклопедиясы. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- Үлкен Ресей энциклопедиясы. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- Маратхи. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- Маратхи. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- Collier энциклопедиясы. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- Маратхи. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- Маратхи. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- Маратхи. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 329. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- Гусева Н.Р. Маратхи.. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- Әлем халықтары/Маратхи. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- Маратхи - олар кім?. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- Мараталар-піл құдайына бағынбайтын қызметшілер. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Marathi maratha Үndistannyn Maharashtra shtatynyn negizgi halky Marathidin birazy korshi shtattarda da turady Zhalpy sany 71 7 million 2001 halyk sanagy MarathimarathaBүkil halyktyn sany71 7 mln En kop taralgan ajmaktarTilderiDiniinduizm dzhajnizm islam hristiandykTilisojlejdi Dialektiler azdap erekshelenedi konkani dialektisi kobirek erekshelenedi kejde ol derbes til retinde karastyrylady Zhazuy devanagari alfavitine negizdelgen DiniMarathidin kopshiligi induizm baskalary dzhajnizm islam hristian dinin ustanady TarihyMangala Gauri merekesindegi Marathi әjelderi Marathilar Үndistan tarihynda manyzdy rol atkardy Olar Үndistanga oz zamanynyn en uly zhauyngeri Shivadzhidi 1627 1680 berdi ol sonymen birge oz halkyn Mogol biliginen bosatudy armandagan iri memleket kajratkeri boldy Alajda tәuelsizdik үshin nagyz kүres 1705 zhyly bastaldy zhәne XVIII gasyrda marathilar Maharashtrada basym sayasi zhәne әskeri kүsh bolyp kala berdi Ұly Mogolstan ykpalynyn ajkyn әlsireui 1705 zhyly marathilerdin Narbad ozenderin basyp otip soltүstikke karaj umtyluynan bastaldy Olar mogoldardyn ulylygyn birte birte zhokka shygardy birak az uakyttan kejin Pendzhab sikhterdin biligine otti 1761 zhyly Deli manyndagy әjgili Panipat shajkasynda elge basyp kirgen augandyktar marathilarga sokky berdi Agylshyndarmen algashky kaktygys 1774 zhyly boldy sodan kejin tagy үsh kandy sogys boldy 1818 zhyly Marathi knyazdikterinin kuatty konfederaciyasy akyry buzylyp Ontүstik Aziyada britandyk biliktin ornauyna zhol ashty Үndistan tәuelsizdik algannan kejin 1947 1960 zhyly Maharashtra ulttyk shtaty kuryldy KәsibiNegizgi kәsibi eginshilik tary zhүgeri bidaj burshak dakyldary suarmaly kүrish kant kamysy zherzhangak kүnzhit zygyr makta temeki bau baksha negizinen Bombej ajmagynda Zhagalauda kokos palmasy banan sүtti mal osiriledi Қolonerden toku agashtan tastan pil sүjeginen zhәne mүjizden oyu ornekteri bar mys bujymdaryn zhasau Marathiler arasynda zhana aukatty sharualardyn sondaj ak zhersiz zhumysshylardyn үlesi artyp keledi Marathilerdin үshten bir boligi kalalarda turady negizinen iri zhәne kishi onerkәsipte memlekettik zhәne zheke kәsiporyndarda saudada zhumys istejdi zhәne armiya bolimshelerinde kyzmet etedi Өmir saltyAuyl zhiyny Marathilerdin bes en zhogary rulary Dzhadhav Mor Mohite Shirke zhәne Pavar Marathiler arasynda nemere tuystarynyn nekesi koldanylady kop әjeldik belgili Otbasylar negizinen patrilokaldy Mүlik erler arasynda brahmandyk marathiler arasynda uldar men үjlenbegen kyzdar arasynda bolinedi Kastalar saktalgan olar ekzogamiyalyk toptarga kul bolinedi Eldi mekenderi men dәstүrli baspanalary Aukattylardyn dәstүrli auyldyk үjleri kүjdirilgen kirpishten kalangan әktelgen tobesi zhabynkyshpen zhabylgan kobinese eki kabatty korshauy bar az kamtylgandar bir eki bolmeli saman zhәne tastan salyngan Dәstүrli kalalyk turgyn үjleri bul zhartylaj cilindr pishindi zhabynkyshtan zhasalgan tobesi bar kirpish үjler Dәstүrli kiimderi Dәstүrli erler kiimi tik zhendi kojlek kүrte dhoti nemese tar shalbar tүrli sәldeler Әjelder kiimi kobinese sharovar tүrinde bolady zhogary kastalardyn әjelderinde uzyndygy 10 m ge dejin tomengi kastalarda kyska zhәne tar sariler soltүstiktegilderde ken beldemshe men kofta kokirekshe TagamdaryDәstүrli tagamdary Marathi ashanasynda et kus etin kospaganda onimderi zhok Tagamdarynyn negizi bidaj tary nandary dzhovar bazhra Kүrish zhasymyk maj kokonister dәmdeuishter pajdalanady Alkogoldi ishimdikterdi pajdalanu sirek kezdesedi birak bul turaly arnajy kastalyk tyjymdar zhok Folklory Marathi muzykasy erekshe nazar audaruga lajyk Bes gasyrdan astam uakyt buryn Maharashtrada muzykalyk onerdin erekshe tүri tamasha parsy tilinen audarganda ojyn ojyn sauyk kalyptasty Tamashanyn negizi dәstүrli әuenderdi oryndajtyn muzykanttardyn sondaj ak ozinshe әuezdi yrgak zhasajtyn bishilerdin tutas bir ansamblinin boluy Bugan bilezikterge bajlangan kishkentaj konyraular komektesedi Tamasha ajtatyn әngimeler kobinese kudajlar men Әlemnin zharatyluy turaly mifterdin syuzhetin kozgajdy Marathilar arasyndagy negizgi induizm merekesi kult ortalygy Puna kalasy bolyp tabylatyn Ganesha kudajynyn kurmetine arnalgan mereke 10 kүnge sozylady koptegen kazhylardy tartady Mereke sherulermen teatrlandyrylgan kojylymdarmen salt dәstүrlik bilermen sүjemeldenedi SiltemeOrtakkorda bugan katysty mediafajldar bar MarathiDerekkozderMarathi halky Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 Үlken Kenestik Enciklopediya Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 Қazirgi zaman enciklopediyasy Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 Үlken Resej enciklopediyasy Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 Marathi Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 Marathi Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 Collier enciklopediyasy Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 Marathi Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 Marathi Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 Marathi Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 V A Tishkov Dүnie zhүzindegi halyktar men dinder Enciklopediya Moskva Үlken Resej enciklopediyasy 1999 B 329 930 b 100 000 taralym ISBN 5 85270 155 6 Guseva N R Marathi Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 Әlem halyktary Marathi Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 Marathi olar kim Tekserildi 29 kyrkүjek 2024 Maratalar pil kudajyna bagynbajtyn kyzmetshiler Tekserildi 29 kyrkүjek 2024