Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Литва Кеңестік Социалистік Республикасы (Литва КСР, лит. Lietuvos Tarybų Socialistinė Respublika, орыс. Литовская Советская Социалистическая Республика), кейде Кеңестік Литва — 1940–1941 және 1944–1990 жылдары КСРО құрамындағы де-факто кеңестік республика. 1946 жылдан кейін оның шекаралары қазіргі Литва Республикасы шекараларымен бірдей болған, Беларусь шекарасында жасалған бірнеше өзгерісті санамағанда. Жері 65,2 мың км². Халқы 3262 мың (1974). Астанасы — Вильнюс қаласы.
| Литва Кеңестік Социалистік Республикасы орыс. Литовская Советская Социалистическая Республика лит. Lietuvos Tarybų Socialistinė Respublika | ||||
 |  | |||
| (1953–1988) | (1940–1990) | |||
| ||||
|---|---|---|---|---|
| Ұраны: Visų šalių proletarai, vienykitės | ||||
 | ||||
| Әнұраны | «» (лит. Lietuvos Tarybų Socialistinės Respublikos himnas) | |||
| Елордасы | Вильнюс | |||
| Құрылды | 21 шілде 1940 | |||
| КСРО құрамында: |
| |||
Ауданы
|
|
| ||
| Уақыт белдеуі | UTC+2 | |||
| Медальдары |    | |||
Мемлекеттік құрылысы
Литва – КСР Одағына кіретін Кеңестік Социалистік Одақтас Республика, жұмысшылар мен шаруалардың социалистік мемлекеті. Литван КСР-інің қазіргі конституциясы 1940ж. 25 тамызда Халық сеймінде бекітілген. Жоғары өкімет органы – 10 мың адамнан 1 депутат есебімен халық 4 жылға сайлайтын Литван КСР-інің бір палаталы Жоғары Кеңесі. Жоғары Кеңес сессиялары аралығындағы жоғары мемлекеттік өкімет органы – Литван КСР-і Жоғары Кеңесінің Президиумы. Жоғары Кеңес республика үкіметі – Министрлер Кеңесін құрады, Литван КСР-інің заңдарын қабылдайды. Аудандар мен қалаларда, поселкелер мен апелинкаларда жергілікті өкімет органдарын – еңбекшілер депутаттарының тиісті Кеңестерін халық халық екі жылға сайлап қояды. КСРО Жоғары Кеңесінің Ұлттар Кеңесінде Литван КСР-інің 32 депутаты бар. Жоғары сот органы – республиканың Жоғары соты. Оны Жоғары Совет 5 жылға сайлайды. Құрамында 2 коллегия (азаматтық және қылмысты істер бойынша) және Пленум бар. Мұның сыртында Жоғарғы соттың Президиумы құрылады. Литван КСР-і прокурорын КСРО Бас прокуроры 5 жылға тағайындайды.
Табиғаты
Литваның жері Шығыс Еуропа жазығында, Балтық теңізінің оңтүстік-шығыс жағасына қарай, Нямунас (Неман) өзенінің орта және төменгі ағысы алабында орналасқан. Балтық теңізінің Литва жағалауы енсіз ойпат (ені 15-20 км, биіктігі 50 м-ге дейін). Нямунастың төменгі ағысы – батпақты атыраулық жазық. Шығысқа қарай ойпат Жямайтс қыратына (234 м) ұласады. Орталық бөлігінде – Орталық Литван ойпаты (ені 100 км-ге дейін; биіктігі 80-90 м), шығысы мен оңтүстігінде – Балтық жалы (288 м), одан оңтүстік-шығысқа қарай Оңтүстік-шығыс жазықтығы (орташа биіктігі 120 м) орналасқан. Геологиялық құрылымы жөнінен республиканың батыс және орталық бөліктері Балтық синеклизасының шегінде, ал шығыс бөлігін Белорус антеклизасы алып жатыр. Платформаның кристалды фундаменті 2100 м-ге дейін төмен кетеді, Белорус антеклизасы аймағында 120 м-ге дейін көтеріледі. Шөгінді қабаттың қалындығы 200 м-ден 2100 м-ге дейін. Литваның бүкіл батыс бөлігі мен Балтық теңізінің оған іргелес айдынында келешекте мұнай мен газ табылуы ықтимал; 1968 жылы кебрий қабатынан кәсіптік мұнай (Шюпаряй) кен орны ашылды. Каунас аймағында 150-250 м тереңдікте пермь ангидридінің қалың қабаты жатыр Солтүстік-батысында цементтік әк тас кездеседі. Шымтезек, гипс кен орындары, янтарь, ыстық және минералды сулар бар. Климаты қоңыржай-континенттік; теңіздік климаттан континенттік климатқа қарай өзгереді. Орташа температурасы ең суық ай қаңтарда -4,80С, ең жылы ай шілдеде 17,20С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 630 мм. Өзендері Балтық теңізі алабына жатады. Ең ірі өзені – Нямунас (Неман) Белоруссия жерінен басталып, Курш шығанағына құяды; басты салалары: Нярис, Нявежис, Дубиса, Мяркис, Миния, Шяшупе. Өзендері грунт, жауын, қар суымен қоректенеді. Су энергетика қоры – 600 мың квт-тан асады. Нямунаста Каунас қаласы тұсынан сағасына дейін кеме жүзеді. Каунас СЭС-нің салынуына байланысты бөген жасалған. 3000-дай көл бар (республика жерінің 1,5%-ы), олардың бәрі де мұздық әрекетінен пайда болған. Ең үлкен көлі Друкшяй (Дрисвяты), ең терең көлі – Таурагна (ең терең тұсы 60,5 м). Көлдері балық, құс өсіруге пайдаланылады. Топырағы күлгін типтес топыраққа жатады. Шым қабатты-күлгін топырақты жерлері басым (45,3%); 17,6%-ы шым қабатты-глей топырақты, 18,4%-ы күлгін-батпақ топырақты, 5,3%-ы батпақ топырақты жерлер. Ең құнарлы шым қабатты – карбонат топырақты (7,8%) жерлер – солтүстік және оңтүстік бөліктерінде, Шяшупе өзені алабында. Совет өкіметі тұсында орасан зор көлемде мелиорация жұмыстары жүргізілді. Орманы 1,6 млн. Га (территориясының 25%-ы), оның 50%-дан астамы оңтүстік-шығысында. Республика жерінің 17%-ы шабындық пен жацылым. Қоян, түлкі, қасқыр, бұлан, бұғы, жабайы шошқа, жанат тектес ит, сілеусін, сусар және т. б. мекендейді. Өзендері мен көлдерінде табан, шортан, алабұға, торта, көкұбар т. б. бар. «Жувинтас» қорығы, 101 заказник (146 мың га) ұйымдастырылды.
Халқы
Республика халқының 80%-тен астамы литвандар (2507 мың), поляктар (240 мың), белорустар (45 мың), украиндар (25 мың), еврейлер (24 мың) т. б. халықтар тұрады (1970). Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 49,6 адамнан (1973). Қала халқы 54% (1973); ірі қалалары – Вильнюс (409 мың); Каунтас (332 мың), Клайпеда (155 мың), Шяуляй (103 мың).
Архитектурасы
Археология қазба жұмысы кезінде Литва жерінен негізінен неолит дәуіріне (б. З. Б. 4 – 2 мың жылдықтың ортасы) саятын тұрақты қоныс орындары табылды. Біздің заманымыздың бас кезінде ағаштан қиып сумен қоршалған бекініс-қалашықтар бой көтерді. 12 ғасырда бұл бекіністер феодал қамалдарына айналды. Тас кұрылыстар негізінен қорғаныс мақсатында салынды. 15 ғасырда ірге тепкен қалалардың дені ағаштан тұрғызылды. 14 ғасырдың аяқ кезінен Литва сәулет өнерінен әр түрлі архитектуралық тәсілдер орын алды. Бұл тәсілдер жергілікті ұлттық сәулет өнерінің кейбір ерекшеліктерін бойына сіңіре отырып дамыды. 16 ғасырда готика үлгісінде тұрғызылған архитектуралық ескерткіштерден сақталғандары: Запишкистегі Ионас шіркеуі (Каунасқа таяу), Перкуно үйі, Юргис шіркеуі, Каунастағы собор, Кедайняйдағы Юргис шіркеуі, Вильнюстегі Анна мен Мекалоюстің шіркеулері т. б. Ішінара Қайта өркендеу дәуірі стилімен салынған ғимараттар: Вильнюстегі Миколастың шіркеуі мен университет ауласы, Биржайдағы Радзивиллов қамалы (арх. Т. Спинаускас), Каунастағы монастырь т. б. 17 – 18 ғасырлардағы Литва архитектурасынан барокко стилі өріс тапты (Вильнюстегі Пятро ир Повило шіркеуі, доминикандықтардың, Казимероның т. б. шіркеулері, Каунастағы ратуша мен Пажайсляй ансамблі т. б.) Кейбір ғимараттарды қайта салу кезінде әр түрлі стильдердің басы тоғысқан. 16 ғасырдың соңы мен 17 ғасырда бау-бағы бар феодалдық қамал-жайлар салу өріс алды. 18 ғасырдың аяғы мен 19 ғасырдың бірінші жартысында классицизм үлгісіндегі ғимараттар (Вильнюстегі ратуша мен собор, Веркяйдағы сарай ансамблі т. б.) бой көтерді. 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында қала салу ісі жедел қарқынмен жүргізілді. Неміс басқыншылары қуылғаннан кейін республикада жаңа бас жоспарлар жасау, қалаларды абаттандыру және жаңадан салу (Науейи-Акмяне қаласы) ісі қолға алынды. Алайда соғыстан кейінгі Литва архитектурасында эклектикалық әлемішке бой ұру байқалады. 1955 жылдан құрылыс ісі индустриялы жолмен жүргізіле бастады. 1959 жылдан ірі панельді тұрғын үйлерді жүйелі жоюамен көптеп салу өріс алды. 60 – 70 жылдардағы тұрғын үй архитектурасына жаңа конструкцияларды кең қолдану, құрылысты комплексті түрде жүргізу тән. Қоғамдық ғимараттар арнайы жобамен салынды («Няринга» қонақ үйі, 1960, археологтар А. Және В. Насвитистер; Спорт сарайы, 1971, археологтар Ә. Крюкялис, З. Ляндзбергис т. б., Опера және балет театры, 1973, археолог Й. Бучюте – екеуі де Вильнюсте). Литван архитекторларының жобасымен Ташкентте, Минск пен Дондағы Ростовта т. б. қалаларда ғимараттар салвнған. Литван жиһазы жақсы бағаланады. Вильнюсте эстон, латыш және Ленинград архитеекторлары салған ғимараттар бар. 1945 жылы Литван КСР-і архитекторлар одағы құрылды.
Дереккөздер
- http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/104046/Литовская Литовская Советская Социалистическая Республика
- http://www.mining-enc.ru/l/litovskaya-sovetskaya-socialisticheskaya-respublika/ Литовская Советская Социалистическая Республика
- Қазақ Совет Энциклопедиясы, 7 том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Litva Kenestik Socialistik Respublikasy Litva KSR lit Lietuvos Tarybu Socialistine Respublika orys Litovskaya Sovetskaya Socialisticheskaya Respublika kejde Kenestik Litva 1940 1941 zhәne 1944 1990 zhyldary KSRO kuramyndagy de fakto kenestik respublika 1946 zhyldan kejin onyn shekaralary kazirgi Litva Respublikasy shekaralarymen birdej bolgan Belarus shekarasynda zhasalgan birneshe ozgeristi sanamaganda Zheri 65 2 myn km Halky 3262 myn 1974 Astanasy Vilnyus kalasy Litva Kenestik Socialistik Respublikasy orys Litovskaya Sovetskaya Socialisticheskaya Respublika lit Lietuvos Tarybu Socialistine Respublika 1953 1988 1940 1990 1940 1941 1944 1990 1991 Ұrany Visu saliu proletarai vienykitesӘnurany lit Lietuvos Tarybu Socialistines Respublikos himnas Elordasy VilnyusҚuryldy 21 shilde 1940 KSRO kuramynda 3 tamyz 1940 6 kyrkүjek 1991 bastap dejinAudany Orny Zher aumagy Su aumagy KSRO bojynsha 11 oryn 65 2 myn km Orny Tygyzdygy 3 689 myn adam KSRO bojynsha 11 oryn 56 6 adam km KSRO bojynsha 6 orynUakyt beldeui UTC 2MedaldaryMemlekettik kurylysyLitva KSR Odagyna kiretin Kenestik Socialistik Odaktas Respublika zhumysshylar men sharualardyn socialistik memleketi Litvan KSR inin kazirgi konstituciyasy 1940zh 25 tamyzda Halyk sejminde bekitilgen Zhogary okimet organy 10 myn adamnan 1 deputat esebimen halyk 4 zhylga sajlajtyn Litvan KSR inin bir palataly Zhogary Kenesi Zhogary Kenes sessiyalary aralygyndagy zhogary memlekettik okimet organy Litvan KSR i Zhogary Kenesinin Prezidiumy Zhogary Kenes respublika үkimeti Ministrler Kenesin kurady Litvan KSR inin zandaryn kabyldajdy Audandar men kalalarda poselkeler men apelinkalarda zhergilikti okimet organdaryn enbekshiler deputattarynyn tiisti Kenesterin halyk halyk eki zhylga sajlap koyady KSRO Zhogary Kenesinin Ұlttar Kenesinde Litvan KSR inin 32 deputaty bar Zhogary sot organy respublikanyn Zhogary soty Ony Zhogary Sovet 5 zhylga sajlajdy Қuramynda 2 kollegiya azamattyk zhәne kylmysty ister bojynsha zhәne Plenum bar Munyn syrtynda Zhogargy sottyn Prezidiumy kurylady Litvan KSR i prokuroryn KSRO Bas prokurory 5 zhylga tagajyndajdy TabigatyLitvanyn zheri Shygys Europa zhazygynda Baltyk tenizinin ontүstik shygys zhagasyna karaj Nyamunas Neman ozeninin orta zhәne tomengi agysy alabynda ornalaskan Baltyk tenizinin Litva zhagalauy ensiz ojpat eni 15 20 km biiktigi 50 m ge dejin Nyamunastyn tomengi agysy batpakty atyraulyk zhazyk Shygyska karaj ojpat Zhyamajts kyratyna 234 m ulasady Ortalyk boliginde Ortalyk Litvan ojpaty eni 100 km ge dejin biiktigi 80 90 m shygysy men ontүstiginde Baltyk zhaly 288 m odan ontүstik shygyska karaj Ontүstik shygys zhazyktygy ortasha biiktigi 120 m ornalaskan Geologiyalyk kurylymy zhoninen respublikanyn batys zhәne ortalyk bolikteri Baltyk sineklizasynyn sheginde al shygys boligin Belorus anteklizasy alyp zhatyr Platformanyn kristaldy fundamenti 2100 m ge dejin tomen ketedi Belorus anteklizasy ajmagynda 120 m ge dejin koteriledi Shogindi kabattyn kalyndygy 200 m den 2100 m ge dejin Litvanyn bүkil batys boligi men Baltyk tenizinin ogan irgeles ajdynynda keleshekte munaj men gaz tabyluy yktimal 1968 zhyly kebrij kabatynan kәsiptik munaj Shyuparyaj ken orny ashyldy Kaunas ajmagynda 150 250 m terendikte perm angidridinin kalyn kabaty zhatyr Soltүstik batysynda cementtik әk tas kezdesedi Shymtezek gips ken oryndary yantar ystyk zhәne mineraldy sular bar Klimaty konyrzhaj kontinenttik tenizdik klimattan kontinenttik klimatka karaj ozgeredi Ortasha temperaturasy en suyk aj kantarda 4 80S en zhyly aj shildede 17 20S Zhauyn shashynnyn zhyldyk ortasha molsheri 630 mm Өzenderi Baltyk tenizi alabyna zhatady En iri ozeni Nyamunas Neman Belorussiya zherinen bastalyp Kursh shyganagyna kuyady basty salalary Nyaris Nyavezhis Dubisa Myarkis Miniya Shyashupe Өzenderi grunt zhauyn kar suymen korektenedi Su energetika kory 600 myn kvt tan asady Nyamunasta Kaunas kalasy tusynan sagasyna dejin keme zhүzedi Kaunas SES nin salynuyna bajlanysty bogen zhasalgan 3000 daj kol bar respublika zherinin 1 5 y olardyn bәri de muzdyk әreketinen pajda bolgan En үlken koli Drukshyaj Drisvyaty en teren koli Tauragna en teren tusy 60 5 m Kolderi balyk kus osiruge pajdalanylady Topyragy kүlgin tiptes topyrakka zhatady Shym kabatty kүlgin topyrakty zherleri basym 45 3 17 6 y shym kabatty glej topyrakty 18 4 y kүlgin batpak topyrakty 5 3 y batpak topyrakty zherler En kunarly shym kabatty karbonat topyrakty 7 8 zherler soltүstik zhәne ontүstik bolikterinde Shyashupe ozeni alabynda Sovet okimeti tusynda orasan zor kolemde melioraciya zhumystary zhүrgizildi Ormany 1 6 mln Ga territoriyasynyn 25 y onyn 50 dan astamy ontүstik shygysynda Respublika zherinin 17 y shabyndyk pen zhacylym Қoyan tүlki kaskyr bulan bugy zhabajy shoshka zhanat tektes it sileusin susar zhәne t b mekendejdi Өzenderi men kolderinde taban shortan alabuga torta kokubar t b bar Zhuvintas korygy 101 zakaznik 146 myn ga ujymdastyryldy HalkyRespublika halkynyn 80 ten astamy litvandar 2507 myn polyaktar 240 myn belorustar 45 myn ukraindar 25 myn evrejler 24 myn t b halyktar turady 1970 Halyktyn ortasha tygyzdygy 1 km ge 49 6 adamnan 1973 Қala halky 54 1973 iri kalalary Vilnyus 409 myn Kauntas 332 myn Klajpeda 155 myn Shyaulyaj 103 myn ArhitekturasyArheologiya kazba zhumysy kezinde Litva zherinen negizinen neolit dәuirine b Z B 4 2 myn zhyldyktyn ortasy sayatyn turakty konys oryndary tabyldy Bizdin zamanymyzdyn bas kezinde agashtan kiyp sumen korshalgan bekinis kalashyktar boj koterdi 12 gasyrda bul bekinister feodal kamaldaryna ajnaldy Tas kurylystar negizinen korganys maksatynda salyndy 15 gasyrda irge tepken kalalardyn deni agashtan turgyzyldy 14 gasyrdyn ayak kezinen Litva sәulet onerinen әr tүrli arhitekturalyk tәsilder oryn aldy Bul tәsilder zhergilikti ulttyk sәulet onerinin kejbir erekshelikterin bojyna sinire otyryp damydy 16 gasyrda gotika үlgisinde turgyzylgan arhitekturalyk eskertkishterden saktalgandary Zapishkistegi Ionas shirkeui Kaunaska tayau Perkuno үji Yurgis shirkeui Kaunastagy sobor Kedajnyajdagy Yurgis shirkeui Vilnyustegi Anna men Mekaloyustin shirkeuleri t b Ishinara Қajta orkendeu dәuiri stilimen salyngan gimarattar Vilnyustegi Mikolastyn shirkeui men universitet aulasy Birzhajdagy Radzivillov kamaly arh T Spinauskas Kaunastagy monastyr t b 17 18 gasyrlardagy Litva arhitekturasynan barokko stili oris tapty Vilnyustegi Pyatro ir Povilo shirkeui dominikandyktardyn Kazimeronyn t b shirkeuleri Kaunastagy ratusha men Pazhajslyaj ansambli t b Kejbir gimarattardy kajta salu kezinde әr tүrli stilderdin basy togyskan 16 gasyrdyn sony men 17 gasyrda bau bagy bar feodaldyk kamal zhajlar salu oris aldy 18 gasyrdyn ayagy men 19 gasyrdyn birinshi zhartysynda klassicizm үlgisindegi gimarattar Vilnyustegi ratusha men sobor Verkyajdagy saraj ansambli t b boj koterdi 19 gasyrdyn ayagy men 20 gasyrdyn basynda kala salu isi zhedel karkynmen zhүrgizildi Nemis baskynshylary kuylgannan kejin respublikada zhana bas zhosparlar zhasau kalalardy abattandyru zhәne zhanadan salu Naueji Akmyane kalasy isi kolga alyndy Alajda sogystan kejingi Litva arhitekturasynda eklektikalyk әlemishke boj uru bajkalady 1955 zhyldan kurylys isi industriyaly zholmen zhүrgizile bastady 1959 zhyldan iri paneldi turgyn үjlerdi zhүjeli zhoyuamen koptep salu oris aldy 60 70 zhyldardagy turgyn үj arhitekturasyna zhana konstrukciyalardy ken koldanu kurylysty kompleksti tүrde zhүrgizu tәn Қogamdyk gimarattar arnajy zhobamen salyndy Nyaringa konak үji 1960 arheologtar A Zhәne V Nasvitister Sport sarajy 1971 arheologtar Ә Kryukyalis Z Lyandzbergis t b Opera zhәne balet teatry 1973 arheolog J Buchyute ekeui de Vilnyuste Litvan arhitektorlarynyn zhobasymen Tashkentte Minsk pen Dondagy Rostovta t b kalalarda gimarattar salvngan Litvan zhiһazy zhaksy bagalanady Vilnyuste eston latysh zhәne Leningrad arhiteektorlary salgan gimarattar bar 1945 zhyly Litvan KSR i arhitektorlar odagy kuryldy Derekkozderhttp dic academic ru dic nsf bse 104046 Litovskaya Litovskaya Sovetskaya Socialisticheskaya Respublika http www mining enc ru l litovskaya sovetskaya socialisticheskaya respublika Litovskaya Sovetskaya Socialisticheskaya Respublika Қazak Sovet Enciklopediyasy 7 tom