Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мұсылман әлемінің Мұхаммед пайғамбардың (Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын) кезеңінен бастап қазіргі күнге шейін тарихы.
Ислам тарихы
Ислам тарихы әдеттегіде сол заманда билік құрған халифалардың шыққан тегіне байланысты аталады. Мысалы: Аббаси халифтері Пайғамбардың (Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын) көкесі Аббастан тараған. Аллаһтың елшісі Мұхаммедтің заманын пайғамбарлық ғасыры атайды. Осы заманда Ислам діні араб тайпаларының арасында тарап, олар мұсылмандықты қабылдай бастады. Пайғамбардың өлімінен кейін Ислам үмметін кезекпен 4 ұлы сахаба — Әбу Бәкір, Омар ибн әл-Хаттаб, Осман ибн Аффан және Әли ибн Әбу Талиб басқарып, халифтер болды. Бұл кезді «Әділетті халифтер» (араб.: خلفاء الراشدون) заманы деп атайды. Бұл заманда Ислам халифаты Арабия түбегінің сыртына тарала бастады. Әділетті Халифтерден кейін билік басына Умәйя әулетінің халифтері келіп, олардың кезеңі «Умәуи заманы» (араб.: العهد الأموي) аталды. Умәуилер заманында халифат Иберия түбегіне (қазіргі Испания) шейін жетіп, сол жақта халифат билігі орнады. Халифаттағы билікке Пайғамбардың көкесі Аббас ибн Абдуль-Мутталибтың әулеті таласып, Умәуи халифтерінен билікті тартып алды. Аббасилер кезеңі (араб.: العهد العبّاسي) сонымен қатар « деп аталады, себебі осы халифтердің кезінде ғылымдар мен әдебиет бұрынғы арабтардың жетістіктерінен асып түсіп, үлкен даму алды. Аббасилердің билігі көптеген себебтермен әлсіреп, бұрынғы халифат жерлерінде дербес Тулунилер, Фатимилер, Селжұқилер және т.б. мемлекеттер пайда болды. Осы кезде кресшілердің Иерусалим қаласын басып алуды мақсат еткен жорығы басталып, 194 жылға созылған крест жорықтары басталды.
Кейбір мұсылман мемлекеттері кресшілерге қарсы соғысқа шығып, олардан басып алынған қалаларды қайтарды. Бұл жағдай Мысырда мәмлүктердің билігі келіп, кресшілерді Шам қалаларынан қуып шыққанға шейін жалғасты. Осы кезде шығыста Шыңғыс ханның немересі Хұлағу халифаттың астанасы болған Бағдадты басып алды. Аббасилер халифат атанасын Әл-Қаһираға (Каир) көшірді, бірақ осы уақыттан бастап аббасилердің билігі тек формальды түрде сақталып, нағыз билік мәмлүк сұлтандарының қолында шоғырланды. Осыдан кейін Аббасилер заманындағыдай мұсылмандарды біріктіретін мемлекет Осман империясы құрылғанға шейін болған жоқ. Осман сұлтандары мұсылмандардың қол астына бұған дейін жауланбаған көптеген жерлерді қосты. Оның ішінде Европадағы Балқан түбегін жаулау мен сол жақта Ислам дінін тарату болды. Жетінші Осман сұлтаны Мұхаммед I кезінде Константинополь қаласы мұсылмандардың қол астына өтті. 1516-шы жылы сұлтан Селим І Шам мен Мысыр жерлерін басып алып, ақырғы аббаси халифінен халиф атағын алды. Осыдан кейін 408 жыл бойы Осман әулеті халифтер ретінде билік құрды. Және бұл кезең «Османилер заманы» (араб.: العهد العثماني) аталып кетті. Бұл кезде Осман империясынан бөлек Ирандағы Сефевилер мемлекеті, әмір Темір мемлекеті сияқты бірнеше мемлекеттер құрылды. Осман империясы құлағаннан кейін мұсылмандар бір-бірін ортақ дін, тіл мен мәдениет біріктіретін дербес мемлекеттерге бөлініп кетті.
Мұхаммед пайғамбар заманы (610-632)
Ислам дінінің негізін салушы Һашим әулетінен шыққан Мұхаммед ибн Абдуллаһ ибн Абдуль-Мутталиб (Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын). Һашим әулеті өз кезегінде арабтың Құрайш тайпасының бір бөлігі. Ол Ислам уағыздауын бастамай тұрып та пұттарға табынбай, бірқұдайшылық жолын ұстанған. Ол Аллаһқа құлшылық қылып, дұға ету үшін Рамазан айында керек-жарақтарын алып Меккенің қасындағы баратын болған. Міне, бір күні Хира үңгірінде отырған сәтінде оған Аллаһ жіберген Жәбірейіл періште ең бірінші рет аян етеді. Бұл «Ғаләқ» сүресінің алғашқы аяттары болатын.
Мұхаммед пайғамбар (Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын) Аллаһтың уахиын адамдар арасында жасырын уағыздай бастайды. Оған ең бірінші боп оның әйелі Хадиджа бинт Хууәйлид, көкесінің ұлы Әли ибн Әбу Талиб, ең жақын досы Әбу Бәкір сеніп, иман келтіреді. Ол құрайштардың арасында пұттарға табынбай, тек бір Аллаһқа ғана құлшылық қылуға шақырады. Осыны білген олар Мұхаммедке ерушілерді азаптап, діннен қайтуға мәжбүрлей бастайды. Бұны көрген Мұхаммед пайғамбар (Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын) ізбасарларына һижра жасауға рұқсат береді. Ең бірінші дін үшін көшу Эфиопия еліне болып, 80 адамнан тұратын топтың ішінде Осман ибн Аффан мен Джафар ибн Әбу Талиб болады.
Көмекшілері мен тірегі болған көкесі Әбу Талиб пен әйелі Хадиджа қайтыс болғаннан кейін көпқұдайшылардың мұсылмандарға деген қысымы күшейе түседі. Ясриб (Медине) қаласының бір топ адамы Ислам дінін қабылдап, Мұхаммедке (Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын) көмектесуге уәде етеді. Дінді аман сақтау үшін мұсылмандар жасырын түрде Медине қаласына көше бастайды. Ең соңғылардың қатарында һижраны Мұхаммед пайғамбар мен Әбу Бәкір жасап, Медине қаласына келеді. Осы кезден бастап Ясриб қаласы Медине (яғни «мәдинә ән-нәбәуийә» — пайғамбардың қаласы) атана бастайды.
Һижраның екінші жылы меккелік көпқұдайшылармен Бадр құдықтарының қасында шайқас болып, мұсылмандар Ислам тарихында алғашқы рет жеңіске жетеді. Бұған жауап ретінде келесі жылы меккеліктер Ухуд тауының қасында мұсылмандарды жеңіп, олар шегінуге мәжбүр болады. Келесі жылы мұсылмандар мен меккеліктер арасында «Худәйбия келісімі» аталған он жыл бойы соғыспауға келісім жасалады. Меккеліктер жағынан қауіп сейілгеннен кейін мұсылмандар осыған дейін жауласып келген яһудилерге шабуыл жасап, оларды жеңеді.
Меккеліктермен болған келісімнен кейін сегіз жыл өткеннен кейін, Мұхаммед пайғамбар еш шайқассыз Меккені басып алады. Исламға қарсы өлең жазған 10 адамнан басқасының барлығы кешіріліп, оларға амандық беріледі. Меккені мұсылмандар басып алғаннан кейін Қасиетті Қағбаның ішіндегі барлық пұттар сындырылып, көпқұдайшылық белгілірінен тазартылады.
Меккені алғаннан кейін Мұхаммед пайғамбар (Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын) екі жыл өмір сүріп, өмірінің соңғы жылы жүздеген мың мұсылманмен бірге қажылық жасайды. Арафатта отырған кезінде оған Аллаһ тарапынан ең соңғы аят түседі:
Бүгін сендерге діндеріңды толық қылдым, нығметімді тәмамдап, сендерге дін ретінде Исламға разы болдым
—Мәида сүресі, 5-ші аят
Мұхаммед пайғамбар (Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын) 632-ші жылдың 8-ші маусым күні қайтыс болып, Медине қаласында өзінің сүйіктк жары Айшаның бөлмесінде көміледі.
Әділетті халифалар заманы (632-661)
Пайғамбардың өлімінен кейін мұсылмандардың халифасы болып оның ең жақын досы Әбу Бәкір болады. Әбу Бәкір билік құрған кезеңде бұған дейін мұсылмандықты қабылдаған кейбір тайпалар Исламнан бас тартады. Бұлар мен болған соғыстарды «Ридда (діннен қайту» соғыстары деп атайды. Сонымен қатар араб жазирасында өздерін пайғамбармын деген бірнеше адам пайда болып, бүлік жасай бастайды. Әбу Бәкір заманында мұсылмандар алғашқы рет арабия түбегінің сыртындағы аймақтарды жаулай бастайды. Халид ибн Уәлид бастаған мұсылман әскері мен Византияға сәтті жорықтар жасайды.
Әбу Бәкір қайтыс болғаннан кейін оның өсиеті бойынша халифатты Омар ибн әл-Хаттаб басқаратын болды. Омар билік құрған кезде мұсылмандар Византия әскерлерін жеңіп, Шам өлкесін басып алады. Парсы еліне болған жорықта Басра, Куфа және т.б, қалалар қолға түседі. Мұсылман әскерлері Хорасан жерлеріне, Әзірбайжан мен Арменияға шейін жетеді. Амр ибн әл-Ас басқарған әскер Мысыр жерін толығымен жаулап алып, жергілікті копттарға амандықты уәде етеді. 644-ші жылдың 1-ші қарашасында Омарды намаз оқып тұрған сәтінде парсылық Әбу Лу-лу қатты жарақаттайды. Көп ұзамай Омар жан тапсырады.
Омардан кейін халифатты Мұхаммед пайғамбардың күйеу баласы Осман ибн Аффан басқарады. Оның кезінде мұсылмандар Солтүстік Африкада жеңіске жетеді. Османның заманында Әбу Бакр кезінде жиналған Құран нұсқасы бекітіліп, барлық қалаларға таратылады. Осман ибн Аффанды Һашим әулеті мен өзі шыққан Умәйя әулетінің қақтығысы себебінен көтерілісшілер өлтіреді.
Османнан кейін Медине қаласындағы сахабалар халифа қылып Әли ибн Әбу Талибті таңдайды. Әли ибн Әбу Талибтің әскері бұл шешімге келіспеген Шам өлкесінің әмірі Мағауия ибн Әбу Суфйанмен «Сыффин шайқасы» аталып кеткен шайқаста шайқасады. Ал Айшамен болған шайқас «Түйелер шайқасы» аталып кетеді. Әли мен Мағауия келісімге келу үшін келіссөз жүргізуге Әлидің жағынан Әбу Мұса әл-Ашғари, Мағауия жағынан Амр ибн әл-Ас тағайындалады. Ұзақ келіссөзден кейін, олар Әли мен Мағауияның билікті тастап, халифаны қайта таңдауға келіседі.
661-ші жылдың 24-қаңтар күні Әли ибн Әбу Талибты Куфа қаласында таңғы намазға бара жатқан кезінде Әбдуррахман ибн Мульджим уланған қылышпен басына жарақат салады. Үш күннен кейін Әли қайтыс болады. Оның нақты қай жерде көмілгені белгісіз.
Умәуилер заманы (661-750)
Умәйя әулеті — Араб халифатын билеген әулет (661-750). Негізін Меккедегі құрайыш тайпасының умәйя руынан шыққан Мұғауия I (т.ж.б.-680) қалаған. Умәйя әулетінен шыққан халифтар мемлекет құрамына Солтүстік Африка, Пиреней түбегінің көп бөлігін, Орталық Азияны, Иран, Ауғанстан, Ирак, Кавказдың біраз жерлерін қосып алды. VIII-ші ғасырдың ортасына таман мемлекеттегі бірлік әлсірей бастады. Әбу Муслим бастаған шииттік қозғалыс (747-750) Умәйя әулетін тақтан тайдырған соң, билікке Аббас әулеті келді.
Аббасилер заманы (750-1258)
Аббас әулеті — Араб халифатын билеген әулет (749-1258). Мұхаммед Пайғамбардың (Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын) немере ағасы Аббас ибн Абдуль-Мутталиб ибн Һашимнен тараған. Мұхаммед ибн Әлидің ұлы Ибраһим жіберген өкіл Әбу Муслим бастаған шииттік қозғалыс Умәйя әулетін тақтай тайдырған соң, Аббас әулеті үкімет басына келген. Аббас әулетінің алғашқы халифасы Әбу әл-Аббас әс-Саффах (750-754) болды. 762 жылы Аббас әулетінің астанасы Шамнан Бағдадқа ауыстырылды. Аббас әулетінің мемлекеті әдебиеттерде кейде «Бағдадия халифаты» деп те аталады. Ол «Мұсылман ренессансы» дәуірінде мәдениеті, ғылымы, әдебиеті, философиясы, математикасы, географиясы, саудасы, т.б. әлемдік дамудың алдыңғы қатарындағы мемлекет болды. Бұл халифат төңірегіндегі көптеген халық өкілдері оған өзіндік үлестерін қосып отырды. Ежелгі Шығыс, Грек, Рим өркениетінің жетістіктеріне сүйенген араб мәдениеті Еуропа елдерінің дамуына көмектесті. Аббас әулеті арасынан Һарун әр-Рашид (786-809), Мамун (813-833), әл-Мутасим (833-842) қызметтері айрықша аталды. Кейін VIII ғасырдың ортасында мемлекет бірлігі әлсіреді. Әр аймақта Аббас тұқымдары немесе жергілікті билеуші топтар билік жүргізе бастады. X ғасырда буидтер, одан селжұқтар Аббас әулетін ығыстырып шығарды да, олар тек діни тістерге ғана араласатын болды. 1258 жылы Хұлағу хан бастаған моңғолдар Бағдадты басып алып, Аббас әулетін жойды. Тірі қалған әл-Мустансирге Мысыр сұлтаны Бейбарыс 1261 жылы әл-Қаһирада халифа атағын берген. 1517 жылы түрік сұлтаны Селим I халифа әл-Мутәуәккилді Ыстамбұлға көшіріп, кейін халифа атағы түрік сұлтандарына өтті.
Осман империясы заманы (1517-1923)
Осман империясы — 1299-1922 жылдар арлығында өмір сүрген Осман сұлтандары басқарған көпұлтты мемлекет. 1517-ші жылдан бастап бұл мемлекеттің басшылары халифа аталады. Осман халифтері бұрын-соңды мұсылман иелігінде болып көрмеген көптеген елдерді басып алды. Оның ішінде Грекия, Албания, Болгария, Сербия, Македония жерлері болды. Өзінің шарықтау шегінде Осман империясы Вена қаласынан Парсы шығанағына шейін, Мароккоға шейін созылып жатты. 1453-ші жылы жетінші Осман сұлтаны Мұхаммед II-ші Византия мемлектінің астанасы болған Константинополь қаласына басып кіреді. Бұл қала енді Ыстамбұл аталады.
Осы кезде шығыста мұсылмандардың бірнеші мемлекті пайда болды. Оның ішінде әмір Темірдің мемлекетң мен Сефевилердің Иран, Әзірбайжан мен Ирактың шығысында құрған мемлекеті боды. Сефеви мемлекетінің негізінқалаушы Шаһ Исмаил I-ші ибн Хайдар әс-Сефеви болды. Ол қол астындағыларға шиизмді ұстануды парыз қылып, Анадолы түбегіндегі шииттерді Осман сұлтандарына қарсы қойып отырған. Шииттердің көтерілісін басқан Селим І-ші сұлтан, ендігі назарын Сефевилермен келісімге отырған аударды. 1517-ші жылы Селим сұлтан мәмлүктерге қарсы жорыққа аттанып, мәмлүк иелігінде болған Мысыр мен Шам өлкесін басып алады. Селимнен кейін таққа отырған оның ұлы Сүлеймен империяны кеңейтуді тоқтатпай, көптеген жерлерді, оның ішінде Белград қаласын жаулап алады. Вена қаласын екі мәрте қоршағанмен, оны ала алмайды.
Сүлеймен сұлтаннан кейін Осман империясы әлсіреп, тек -шінің кезінде ғана жандана бастады. Одан кейін Осман сүлтандары біртіндеп бұрынғы ұлылығынан айырыла бастады. Арабия түбегінде Мұхаммед ибн Абдуль-Уәһһаб бастаған Исламды өткен ғасырлар бойы қосылған заттардан тазарту қозғалысы басталды. Осман сұлтандары бұндай қозғалыстарды жою үшін күрескенмен, толығымен өшіре алған жоқ. Оған қоса Балқан түбегінде ұлт-азаттық қозғалыс өрши түсті. Осман империясы Бірінші Дүниежүзілік Соғыстан кейін Түркия Республикасының президенті Мұстафа Кемал Ататүріктің шешімімен өмір сүруін тоқтатты.
Осман империясынан кейін
Осман империясы құлағаннан кейін, Ұлыбритания, Франция сияқты Дүниежүзілік соғыста жеңіске жеткен елдер бұрынғы империяның иеліктерін өз қарамағына алды. Соңынан бұл елдер бір-бірімен дін, мәдениет пен тілден басқа еш қатысы жоқ дербес мемлекеттерге айналды. Мысыр президенті Гамаль Абдель Насер Сирия мен Мысырды біріктіруге әрекет жасап, онысы сәтсіздікке ұшырады.
Израильдік экстремисттердің Әл-Ақса мешітін өртеу инцидентінен кейін 1969-шы жылы Ислам ынтымақтастық ұйымы құрылып, оған барлық дерлік мұсылман мемлекеттері кірді.
XX ғасырдың соңында Иранда Ислам революциясы болып, ондағы билікке шииттер келді. Сонымен қатар Ливандағы Хезболла, Ауғанстандағы Әл-Қаида сияқты бірнеше топтар құрылды.
XXI ғасырдың басында Әл-Қаида тобы Нью-Йорк қаласындағы Дүниежүзілік сауда орталығыне шабуыл жасап, көптеген адамдардың қазасына әкеп соқтырды. Бұл оқиға Ислам дінінің Әлемдегі беделіне үлкен нұқсан келтірді.
Дереккөздер
- إسلام — من ويكيبيديا، الموسوعة الحرة
- Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Musylman әleminin Muhammed pajgambardyn Allaһtyn ogan salauaty men sәlemi bolsyn kezeninen bastap kazirgi kүnge shejin tarihy Islam tarihyӘdiletti Halifter kezenindegi halifattyn sharyktau shegiUmaui halifterinin kezenindegi halifattyn sharyktau shegi Islam tarihy әdettegide sol zamanda bilik kurgan halifalardyn shykkan tegine bajlanysty atalady Mysaly Abbasi halifteri Pajgambardyn Allaһtyn ogan salauaty men sәlemi bolsyn kokesi Abbastan taragan Allaһtyn elshisi Muhammedtin zamanyn pajgambarlyk gasyry atajdy Osy zamanda Islam dini arab tajpalarynyn arasynda tarap olar musylmandykty kabyldaj bastady Pajgambardyn oliminen kejin Islam үmmetin kezekpen 4 uly sahaba Әbu Bәkir Omar ibn әl Hattab Osman ibn Affan zhәne Әli ibn Әbu Talib baskaryp halifter boldy Bul kezdi Әdiletti halifter arab خلفاء الراشدون zamany dep atajdy Bul zamanda Islam halifaty Arabiya tүbeginin syrtyna tarala bastady Әdiletti Halifterden kejin bilik basyna Umәjya әuletinin halifteri kelip olardyn kezeni Umәui zamany arab العهد الأموي ataldy Umәuiler zamanynda halifat Iberiya tүbegine kazirgi Ispaniya shejin zhetip sol zhakta halifat biligi ornady Halifattagy bilikke Pajgambardyn kokesi Abbas ibn Abdul Muttalibtyn әuleti talasyp Umәui halifterinen bilikti tartyp aldy Abbasiler kezeni arab العهد العب اسي sonymen katar dep atalady sebebi osy halifterdin kezinde gylymdar men әdebiet buryngy arabtardyn zhetistikterinen asyp tүsip үlken damu aldy Abbasilerdin biligi koptegen sebebtermen әlsirep buryngy halifat zherlerinde derbes Tuluniler Fatimiler Selzhukiler zhәne t b memleketter pajda boldy Osy kezde kresshilerdin Ierusalim kalasyn basyp aludy maksat etken zhorygy bastalyp 194 zhylga sozylgan krest zhoryktary bastaldy Abbasi halifterinin kezenindegi halifattyn sharyktau shegiOsman imperiyasy kezenindegi halifattyn sharyktau shegi Kejbir musylman memleketteri kresshilerge karsy sogyska shygyp olardan basyp alyngan kalalardy kajtardy Bul zhagdaj Mysyrda mәmlүkterdin biligi kelip kresshilerdi Sham kalalarynan kuyp shykkanga shejin zhalgasty Osy kezde shygysta Shyngys hannyn nemeresi Hulagu halifattyn astanasy bolgan Bagdadty basyp aldy Abbasiler halifat atanasyn Әl Қaһiraga Kair koshirdi birak osy uakyttan bastap abbasilerdin biligi tek formaldy tүrde saktalyp nagyz bilik mәmlүk sultandarynyn kolynda shogyrlandy Osydan kejin Abbasiler zamanyndagydaj musylmandardy biriktiretin memleket Osman imperiyasy kurylganga shejin bolgan zhok Osman sultandary musylmandardyn kol astyna bugan dejin zhaulanbagan koptegen zherlerdi kosty Onyn ishinde Evropadagy Balkan tүbegin zhaulau men sol zhakta Islam dinin taratu boldy Zhetinshi Osman sultany Muhammed I kezinde Konstantinopol kalasy musylmandardyn kol astyna otti 1516 shy zhyly sultan Selim I Sham men Mysyr zherlerin basyp alyp akyrgy abbasi halifinen halif atagyn aldy Osydan kejin 408 zhyl bojy Osman әuleti halifter retinde bilik kurdy Zhәne bul kezen Osmaniler zamany arab العهد العثماني atalyp ketti Bul kezde Osman imperiyasynan bolek Irandagy Sefeviler memleketi әmir Temir memleketi siyakty birneshe memleketter kuryldy Osman imperiyasy kulagannan kejin musylmandar bir birin ortak din til men mәdeniet biriktiretin derbes memleketterge bolinip ketti Muhammed pajgambar zamany 610 632 Algashky ayan tүsken Hira үngiri Islam dininin negizin salushy Һashim әuletinen shykkan Muhammed ibn Abdullaһ ibn Abdul Muttalib Allaһtyn ogan salauaty men sәlemi bolsyn Һashim әuleti oz kezeginde arabtyn Қurajsh tajpasynyn bir boligi Ol Islam uagyzdauyn bastamaj turyp ta puttarga tabynbaj birkudajshylyk zholyn ustangan Ol Allaһka kulshylyk kylyp duga etu үshin Ramazan ajynda kerek zharaktaryn alyp Mekkenin kasyndagy baratyn bolgan Mine bir kүni Hira үngirinde otyrgan sәtinde ogan Allaһ zhibergen Zhәbirejil perishte en birinshi ret ayan etedi Bul Ғalәk sүresinin algashky ayattary bolatyn Muhammed pajgambar Allaһtyn ogan salauaty men sәlemi bolsyn Allaһtyn uahiyn adamdar arasynda zhasyryn uagyzdaj bastajdy Ogan en birinshi bop onyn әjeli Hadidzha bint Huuәjlid kokesinin uly Әli ibn Әbu Talib en zhakyn dosy Әbu Bәkir senip iman keltiredi Ol kurajshtardyn arasynda puttarga tabynbaj tek bir Allaһka gana kulshylyk kyluga shakyrady Osyny bilgen olar Muhammedke erushilerdi azaptap dinnen kajtuga mәzhbүrlej bastajdy Buny korgen Muhammed pajgambar Allaһtyn ogan salauaty men sәlemi bolsyn izbasarlaryna һizhra zhasauga ruksat beredi En birinshi din үshin koshu Efiopiya eline bolyp 80 adamnan turatyn toptyn ishinde Osman ibn Affan men Dzhafar ibn Әbu Talib bolady Komekshileri men tiregi bolgan kokesi Әbu Talib pen әjeli Hadidzha kajtys bolgannan kejin kopkudajshylardyn musylmandarga degen kysymy kүsheje tүsedi Yasrib Medine kalasynyn bir top adamy Islam dinin kabyldap Muhammedke Allaһtyn ogan salauaty men sәlemi bolsyn komektesuge uәde etedi Dindi aman saktau үshin musylmandar zhasyryn tүrde Medine kalasyna koshe bastajdy En songylardyn katarynda һizhrany Muhammed pajgambar men Әbu Bәkir zhasap Medine kalasyna keledi Osy kezden bastap Yasrib kalasy Medine yagni mәdinә әn nәbәuijә pajgambardyn kalasy atana bastajdy Һizhranyn ekinshi zhyly mekkelik kopkudajshylarmen Badr kudyktarynyn kasynda shajkas bolyp musylmandar Islam tarihynda algashky ret zheniske zhetedi Bugan zhauap retinde kelesi zhyly mekkelikter Uhud tauynyn kasynda musylmandardy zhenip olar sheginuge mәzhbүr bolady Kelesi zhyly musylmandar men mekkelikter arasynda Hudәjbiya kelisimi atalgan on zhyl bojy sogyspauga kelisim zhasalady Mekkelikter zhagynan kauip sejilgennen kejin musylmandar osygan dejin zhaulasyp kelgen yaһudilerge shabuyl zhasap olardy zhenedi Mekkeliktermen bolgan kelisimnen kejin segiz zhyl otkennen kejin Muhammed pajgambar esh shajkassyz Mekkeni basyp alady Islamga karsy olen zhazgan 10 adamnan baskasynyn barlygy keshirilip olarga amandyk beriledi Mekkeni musylmandar basyp algannan kejin Қasietti Қagbanyn ishindegi barlyk puttar syndyrylyp kopkudajshylyk belgilirinen tazartylady Mekkeni algannan kejin Muhammed pajgambar Allaһtyn ogan salauaty men sәlemi bolsyn eki zhyl omir sүrip omirinin songy zhyly zhүzdegen myn musylmanmen birge kazhylyk zhasajdy Arafatta otyrgan kezinde ogan Allaһ tarapynan en songy ayat tүsedi Bүgin senderge dinderindy tolyk kyldym nygmetimdi tәmamdap senderge din retinde Islamga razy boldym Mәida sүresi 5 shi ayat Muhammed pajgambar Allaһtyn ogan salauaty men sәlemi bolsyn 632 shi zhyldyn 8 shi mausym kүni kajtys bolyp Medine kalasynda ozinin sүjiktk zhary Ajshanyn bolmesinde komiledi Әdiletti halifalar zamany 632 661 Tolyk makalasy Әdiletti tort halifa Musylmandardyn Sham olkesindegi en algashky zhaulap algan kalalarynyn biri Petra kalasy Pajgambardyn oliminen kejin musylmandardyn halifasy bolyp onyn en zhakyn dosy Әbu Bәkir bolady Әbu Bәkir bilik kurgan kezende bugan dejin musylmandykty kabyldagan kejbir tajpalar Islamnan bas tartady Bular men bolgan sogystardy Ridda dinnen kajtu sogystary dep atajdy Sonymen katar arab zhazirasynda ozderin pajgambarmyn degen birneshe adam pajda bolyp bүlik zhasaj bastajdy Әbu Bәkir zamanynda musylmandar algashky ret arabiya tүbeginin syrtyndagy ajmaktardy zhaulaj bastajdy Halid ibn Uәlid bastagan musylman әskeri men Vizantiyaga sәtti zhoryktar zhasajdy Әbu Bәkir kajtys bolgannan kejin onyn osieti bojynsha halifatty Omar ibn әl Hattab baskaratyn boldy Omar bilik kurgan kezde musylmandar Vizantiya әskerlerin zhenip Sham olkesin basyp alady Parsy eline bolgan zhorykta Basra Kufa zhәne t b kalalar kolga tүsedi Musylman әskerleri Horasan zherlerine Әzirbajzhan men Armeniyaga shejin zhetedi Amr ibn әl As baskargan әsker Mysyr zherin tolygymen zhaulap alyp zhergilikti kopttarga amandykty uәde etedi 644 shi zhyldyn 1 shi karashasynda Omardy namaz okyp turgan sәtinde parsylyk Әbu Lu lu katty zharakattajdy Kop uzamaj Omar zhan tapsyrady Omardan kejin halifatty Muhammed pajgambardyn kүjeu balasy Osman ibn Affan baskarady Onyn kezinde musylmandar Soltүstik Afrikada zheniske zhetedi Osmannyn zamanynda Әbu Bakr kezinde zhinalgan Қuran nuskasy bekitilip barlyk kalalarga taratylady Osman ibn Affandy Һashim әuleti men ozi shykkan Umәjya әuletinin kaktygysy sebebinen koterilisshiler oltiredi Osmannan kejin Medine kalasyndagy sahabalar halifa kylyp Әli ibn Әbu Talibti tandajdy Әli ibn Әbu Talibtin әskeri bul sheshimge kelispegen Sham olkesinin әmiri Magauiya ibn Әbu Sufjanmen Syffin shajkasy atalyp ketken shajkasta shajkasady Al Ajshamen bolgan shajkas Tүjeler shajkasy atalyp ketedi Әli men Magauiya kelisimge kelu үshin kelissoz zhүrgizuge Әlidin zhagynan Әbu Musa әl Ashgari Magauiya zhagynan Amr ibn әl As tagajyndalady Ұzak kelissozden kejin olar Әli men Magauiyanyn bilikti tastap halifany kajta tandauga kelisedi 661 shi zhyldyn 24 kantar kүni Әli ibn Әbu Talibty Kufa kalasynda tangy namazga bara zhatkan kezinde Әbdurrahman ibn Muldzhim ulangan kylyshpen basyna zharakat salady Үsh kүnnen kejin Әli kajtys bolady Onyn nakty kaj zherde komilgeni belgisiz Umәuiler zamany 661 750 Tolyk makalasy Umәjya әuleti Umәui zamanyndagy altyn tenge Umәjya әuleti Arab halifatyn bilegen әulet 661 750 Negizin Mekkedegi kurajysh tajpasynyn umәjya ruynan shykkan Mugauiya I t zh b 680 kalagan Umәjya әuletinen shykkan haliftar memleket kuramyna Soltүstik Afrika Pirenej tүbeginin kop boligin Ortalyk Aziyany Iran Auganstan Irak Kavkazdyn biraz zherlerin kosyp aldy VIII shi gasyrdyn ortasyna taman memlekettegi birlik әlsirej bastady Әbu Muslim bastagan shiittik kozgalys 747 750 Umәjya әuletin taktan tajdyrgan son bilikke Abbas әuleti keldi Abbasiler zamany 750 1258 Tolyk makalasy Abbas әuleti Abbas әuleti Arab halifatyn bilegen әulet 749 1258 Muhammed Pajgambardyn Allaһtyn ogan salauaty men sәlemi bolsyn nemere agasy Abbas ibn Abdul Muttalib ibn Һashimnen taragan Muhammed ibn Әlidin uly Ibraһim zhibergen okil Әbu Muslim bastagan shiittik kozgalys Umәjya әuletin taktaj tajdyrgan son Abbas әuleti үkimet basyna kelgen Abbas әuletinin algashky halifasy Әbu әl Abbas әs Saffah 750 754 boldy 762 zhyly Abbas әuletinin astanasy Shamnan Bagdadka auystyryldy Abbas әuletinin memleketi әdebietterde kejde Bagdadiya halifaty dep te atalady Ol Musylman renessansy dәuirinde mәdenieti gylymy әdebieti filosofiyasy matematikasy geografiyasy saudasy t b әlemdik damudyn aldyngy kataryndagy memleket boldy Bul halifat toniregindegi koptegen halyk okilderi ogan ozindik үlesterin kosyp otyrdy Ezhelgi Shygys Grek Rim orkenietinin zhetistikterine sүjengen arab mәdenieti Europa elderinin damuyna komektesti Abbas әuleti arasynan Һarun әr Rashid 786 809 Mamun 813 833 әl Mutasim 833 842 kyzmetteri ajryksha ataldy Kejin VIII gasyrdyn ortasynda memleket birligi әlsiredi Әr ajmakta Abbas tukymdary nemese zhergilikti bileushi toptar bilik zhүrgize bastady X gasyrda buidter odan selzhuktar Abbas әuletin ygystyryp shygardy da olar tek dini tisterge gana aralasatyn boldy 1258 zhyly Hulagu han bastagan mongoldar Bagdadty basyp alyp Abbas әuletin zhojdy Tiri kalgan әl Mustansirge Mysyr sultany Bejbarys 1261 zhyly әl Қaһirada halifa atagyn bergen 1517 zhyly tүrik sultany Selim I halifa әl Mutәuәkkildi Ystambulga koshirip kejin halifa atagy tүrik sultandaryna otti Osman imperiyasy zamany 1517 1923 Tolyk makalasy Osman imperiyasy Muhammed II shi Konstantinopoldi zhaulap algan sәti Osman imperiyasy 1299 1922 zhyldar arlygynda omir sүrgen Osman sultandary baskargan kopultty memleket 1517 shi zhyldan bastap bul memlekettin basshylary halifa atalady Osman halifteri buryn sondy musylman ieliginde bolyp kormegen koptegen elderdi basyp aldy Onyn ishinde Grekiya Albaniya Bolgariya Serbiya Makedoniya zherleri boldy Өzinin sharyktau sheginde Osman imperiyasy Vena kalasynan Parsy shyganagyna shejin Marokkoga shejin sozylyp zhatty 1453 shi zhyly zhetinshi Osman sultany Muhammed II shi Vizantiya memlektinin astanasy bolgan Konstantinopol kalasyna basyp kiredi Bul kala endi Ystambul atalady Osy kezde shygysta musylmandardyn birneshi memlekti pajda boldy Onyn ishinde әmir Temirdin memleketn men Sefevilerdin Iran Әzirbajzhan men Iraktyn shygysynda kurgan memleketi body Sefevi memleketinin negizinkalaushy Shaһ Ismail I shi ibn Hajdar әs Sefevi boldy Ol kol astyndagylarga shiizmdi ustanudy paryz kylyp Anadoly tүbegindegi shiitterdi Osman sultandaryna karsy kojyp otyrgan Shiitterdin koterilisin baskan Selim I shi sultan endigi nazaryn Sefevilermen kelisimge otyrgan audardy 1517 shi zhyly Selim sultan mәmlүkterge karsy zhorykka attanyp mәmlүk ieliginde bolgan Mysyr men Sham olkesin basyp alady Selimnen kejin takka otyrgan onyn uly Sүlejmen imperiyany kenejtudi toktatpaj koptegen zherlerdi onyn ishinde Belgrad kalasyn zhaulap alady Vena kalasyn eki mәrte korshaganmen ony ala almajdy Sүlejmen sultannan kejin Osman imperiyasy әlsirep tek shinin kezinde gana zhandana bastady Odan kejin Osman sүltandary birtindep buryngy ulylygynan ajyryla bastady Arabiya tүbeginde Muhammed ibn Abdul Uәһһab bastagan Islamdy otken gasyrlar bojy kosylgan zattardan tazartu kozgalysy bastaldy Osman sultandary bundaj kozgalystardy zhoyu үshin kүreskenmen tolygymen oshire algan zhok Ogan kosa Balkan tүbeginde ult azattyk kozgalys orshi tүsti Osman imperiyasy Birinshi Dүniezhүzilik Sogystan kejin Tүrkiya Respublikasynyn prezidenti Mustafa Kemal Atatүriktin sheshimimen omir sүruin toktatty Osman imperiyasynan kejin Osman imperiyasy kulagannan kejin Ұlybritaniya Franciya siyakty Dүniezhүzilik sogysta zheniske zhetken elder buryngy imperiyanyn ielikterin oz karamagyna aldy Sonynan bul elder bir birimen din mәdeniet pen tilden baska esh katysy zhok derbes memleketterge ajnaldy Mysyr prezidenti Gamal Abdel Naser Siriya men Mysyrdy biriktiruge әreket zhasap onysy sәtsizdikke ushyrady Izraildik ekstremistterdin Әl Aksa meshitin orteu incidentinen kejin 1969 shy zhyly Islam yntymaktastyk ujymy kurylyp ogan barlyk derlik musylman memleketteri kirdi XX gasyrdyn sonynda Iranda Islam revolyuciyasy bolyp ondagy bilikke shiitter keldi Sonymen katar Livandagy Hezbolla Auganstandagy Әl Қaida siyakty birneshe toptar kuryldy XXI gasyrdyn basynda Әl Қaida toby Nyu Jork kalasyndagy Dүniezhүzilik sauda ortalygyne shabuyl zhasap koptegen adamdardyn kazasyna әkep soktyrdy Bul okiga Islam dininin Әlemdegi bedeline үlken nuksan keltirdi Derekkozderإسلام من ويكيبيديا الموسوعة الحرة Islam Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2010 ISBN 9965 26 322 1