Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Иван ІV, Иван Грозный (25.8.1530 – 18.3.1584) – бүкіл Русьтің ұлы князі (1533 жылдан), алғашқы Ресей патшасы (1547–84), Мәскеудің ұлы князі ІІІ Василийдің баласы.
Сыртқы саясат
Өзі құрған Таңдаулылар радасы (1549) көмегімен мемлекетте орталық билікті нығайту үшін 1549 – 60 жылдары реформалар жүргізді. Земство жиынын шақыруды жолға қойды, Жаңа сот жүргізу құжаты қабылданды (Судебник, 1550), Мәскеуде алғашқы типография ашылды, Англиямен дипломатиялық қарым-қатынас орнатылды (1553). Алтын Орда мемлекеті ыдырағаннан кейін пайда болған Қазан, Қажы Тархан, Қырым, Сібір, Ақ Oрда, т. б. хандықтар арасындағы өзара тартысты пайдаланып, оларды жеке-жеке талқандауға кірісті. 1547–52 жылдары Қазан хандығын, 1556 жылы Астрахань (Қажы Тархан) хандығын жаулап алды, Үлкен Ноғай ордасы (1557) мен Сібір ханы Едігерді (1555) өзіне қаратты. Мемлекеттің шығыс шекарасын кеңейткеннен кейін, батыста Балтық теңізі бойын жаулап алуға тырысты. Бірақ Ливон соғысы ұзаққа созылып, Ресейге Литва, Польша, Дания, Швециямен соғысуға тура келді. Нәтижесінде Ресей мемлекеті өзінің батыстағы бұрын жаулап алған жерінің бәрінен айрылды.
Ішкі саясат
Ішкі саясатта Иван ІV Ресейді бөлшектеуге тырысушылармен қатал күрес жүргізді. Осы мақсатта 1565 жылы опричнина (өзінің жер иелігі, әскері, басқару аппараты бар арнаулы жазалау жүйесі) құрды. Жеке дара биліктің ресми идеологиясы жасалынып, Ресей бір орталыққа бағынған қуатты мемлекетке айналды. Иван ІV өз билігіне қарсы шыққан саяси қарсыластарын, сондай-ақ, үкіметке бағынбаған шаруалар мен қала тұрғындарын мыңдап қырды. Адамдарды азаптап, жазалап өлтіруге тікелей өзі қатысты. Өмірінің соңына қарай мінезіндегі ешкімге сенбеушілік асқынып, жұрттың бәріне өзіне қастандық жасайтындай күдікпен қарады. Тіпті, өзінің Иван есімді ұлын өлтіруге дейін барды (1582). Алайда Иван ІV өз заманының сауатты адамы болған. Ежелгі дәуір әдебиеті мен философиясын жақсы білген. Ол мемлекет басқарған тұста Ресейде көптеген сәулет ескерткіштері салынды.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, IV том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ivan IV Ivan Groznyj 25 8 1530 18 3 1584 bүkil Rustin uly knyazi 1533 zhyldan algashky Resej patshasy 1547 84 Mәskeudin uly knyazi III Vasilijdin balasy Ivan IVSyrtky sayasatӨzi kurgan Tandaulylar radasy 1549 komegimen memlekette ortalyk bilikti nygajtu үshin 1549 60 zhyldary reformalar zhүrgizdi Zemstvo zhiynyn shakyrudy zholga kojdy Zhana sot zhүrgizu kuzhaty kabyldandy Sudebnik 1550 Mәskeude algashky tipografiya ashyldy Angliyamen diplomatiyalyk karym katynas ornatyldy 1553 Altyn Orda memleketi ydyragannan kejin pajda bolgan Қazan Қazhy Tarhan Қyrym Sibir Ak Orda t b handyktar arasyndagy ozara tartysty pajdalanyp olardy zheke zheke talkandauga kiristi 1547 52 zhyldary Қazan handygyn 1556 zhyly Astrahan Қazhy Tarhan handygyn zhaulap aldy Үlken Nogaj ordasy 1557 men Sibir hany Edigerdi 1555 ozine karatty Memlekettin shygys shekarasyn kenejtkennen kejin batysta Baltyk tenizi bojyn zhaulap aluga tyrysty Birak Livon sogysy uzakka sozylyp Resejge Litva Polsha Daniya Shveciyamen sogysuga tura keldi Nәtizhesinde Resej memleketi ozinin batystagy buryn zhaulap algan zherinin bәrinen ajryldy Ishki sayasatIshki sayasatta Ivan IV Resejdi bolshekteuge tyrysushylarmen katal kүres zhүrgizdi Osy maksatta 1565 zhyly oprichnina ozinin zher ieligi әskeri baskaru apparaty bar arnauly zhazalau zhүjesi kurdy Zheke dara biliktin resmi ideologiyasy zhasalynyp Resej bir ortalykka bagyngan kuatty memleketke ajnaldy Ivan IV oz biligine karsy shykkan sayasi karsylastaryn sondaj ak үkimetke bagynbagan sharualar men kala turgyndaryn myndap kyrdy Adamdardy azaptap zhazalap oltiruge tikelej ozi katysty Өmirinin sonyna karaj minezindegi eshkimge senbeushilik askynyp zhurttyn bәrine ozine kastandyk zhasajtyndaj kүdikpen karady Tipti ozinin Ivan esimdi ulyn oltiruge dejin bardy 1582 Alajda Ivan IV oz zamanynyn sauatty adamy bolgan Ezhelgi dәuir әdebieti men filosofiyasyn zhaksy bilgen Ol memleket baskargan tusta Resejde koptegen sәulet eskertkishteri salyndy Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 IV tom