Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Қолдау
www.wp1.kk-kz.nina.az
  • Уикипедия

Елді мекендерді жоспарлау гигиенасы жоспарлау барысында аймақтың экологиялық микроклимат жағдайлары сумен қамтамасыз еті

Елді мекендерді жоспарлау гигиенасы

Елді мекендерді жоспарлау гигиенасы
www.wp1.kk-kz.nina.azhttps://www.wp1.kk-kz.nina.az

Елді мекендерді жоспарлау гигиенасы – жоспарлау барысында аймақтың экологиялық, микроклимат жағдайлары, сумен қамтамасыз етілуі, санитарлық-эпидемиялогиялық қауіпсіздігі қарастырылатын коммуналдық гигиена бағыттарының бірі.

Қаланы жоспарлау мен көркейтудің гигиеналық негіздері

Елді мекен орындарын топтау, жобалық құжаттар

Қазақстан Республикасы ҚНжЕ 3.01-01-2002 "Қала құрылысы. Қалалық және ауылдық мекендерді жоспарлау және құрылыстарын салу" құжатына сәйкес қалалардың бөліну топтары:

  • Өте ірі (халқы 1 млн адамнан көп);
  • Ірі (250 мың адамнан 1 млн-ға дейін);
  • Үлкен (100-ден 250 мыңға дейін);
  • Орташа (50–100 мың);
  • Кіші (50 мыңға дейін).

Ауылды елді мекен орындарының топтары:

  • Ірі (халқы 3 мыңнан көп);
  • Үлкен (1 мыңнан 3 мыңға дейін);
  • Орташа (200-ден 1 мыңға дейін);
  • Кіші (200 адамнан аз).

Сақтық санитарлық бақылау елді мекендерді жобалау және құрылысын жүргізудің барлық сатыларында жүргізіледі.

Қаланы жобалау негізгі үш сатыдан тұрады:

  • Аудандық жоспарлау сызбасы мен жобасы негізінде қаланың бас жоспары жасалады.
  • Қаланың бас жоспары негізінде егжей-тегжейлі жоспарлау жобасы дайындалады.
  • Егжей-тегжейлі жоспарлау жобасы негізінде құрылыс жобасы дайындалады.

Қаланың жоспарлануы мен құрылысын анықтайтын негізгі құжатқа бас жоспар жатады. Халқының саны 500 мыңнан асатын қалалар үшін жобалау екі сатыда жүргізіледі:

  1. Қаланың бас жоспарын техникалық-экономикалық негіздеу (ТЭН).
  2. Қаланың бас жоспары.

Кішігірім қалалар үшін бас жоспар бір сатыда қарастырылады, ал техникалық-экономикалық негіздеме (ТЭН) жоспарда бір тарау ретіңде қарастырылады. Өте кіші елді мекендер (халқының саны 50 мың адамға дейін) үшін бас жоспар егжей-тегжейлі жоспарлау жобасымен бірге қарастырылады.

Бас жоспарлардың техникалық-экономикалық негіздеме (ТЭН) сатысы ұтымды тәсілді таңдап алу үшін экономикалық, демографиялық, табиғи, жоспарлау және инженерлік жағдайларды талдау негізінде қарастырылады.

  • Бас жоспарлар ТЭН сатысына негізделіп құрастырылады, оның құрамына кіретін материалдар:
  1. Бас жоспардың алғашқы үлгісі (эскизы). Мұнда сақталынатын және жобаланатын аумақтар (селитебтік, өнеркәсіптік, транспорттық), барлық магистральдық тораптар, жасыл-желектер, инженерлік жабдықталу қондырғылары сипатталады.
  2. Тіректік жоспар, мұнда ТЭН құрастырылған кездегі аумақты функционалды аймаққа бөлу және қазіргі кездегі пайдалану көрсетіледі.
  3. Жоспарлы ұйымдастыру жоспарлары (пайдалы кендердің, сайлардың орналасу тереңдігінің шекаралары, санитарлық қорғау аймақтары, су құбырларының күзет аймақтары және т.б.). Бұл кезде үш аумаққа бөлінеді: қала маңындағы, қала маңының шектелген жерінде және қаланың маңына жатпайтын аумақ.
  4. Транспорттық магистральдардың сызбалары.
  5. Инженерлік қондырғылардың сызбалары (су алу орындары, тазарту қондырғылары, жылу электр стансалары, өткізгіш құбырлар).
  6. ТЭН-нің түсініктеме қағазы, мұнда қала құрайтын базаларға, тұрғындардың санының өсуіне, функционалды аймаққа бөлуге және т.б. сипаттама беріледі.

Бас жоспарды толық жасап болғаннан кейін, қалаларды жоспарлау мен салу кезінде дайындалатын жобалау құжаттары:

  1. Егжей-тегжейлі жоспарлау жобасы (ЕЖЖ), қаланың жеке бір бөліктері үшін дайындалып қарастырылады. ЕЖЖ-да бас жоспарда көрсетілген жобалар анықталып айқындалады. ЕЖЖ бас жоспар негізінде тұрғын аудандар, демалыс аймақтары, арнайы ғылыми, оқу, медициналық спорттық және басқа да кешендер үшін дайындалады. ЕЖЖ-на қала жүйесіндегі аудандар сызбалары, қызыл сызық және құрылыс салу үлгілерінің жоспарлары, инженерлік тораптарды ұйымдастыру схемалары, транспорт және жаяу жүргіншілер қозғалысын ұйымдастыру және т.б. кіреді. Келесі жобалау сатысы – құрылыс салу жобасы үшін ЕЖЖ-сы қажет.
  2. Құрылыс салу жобасы – ықшам аудандар, кварталдар, тұрғын және қоғамдық ғимараттар топтарының учаскелері, қала құрылыстарының кешендері үшін егжей-тегжейлі жоспарлау жобаларына негізделіп қөрастырылады. Кейбір жағдайда егжей-тегжейлі жоспарлау жобасынсыз, қаланың бас жоспарына негізделіп құрылыс салу жобасын жүргізуге рұқсат етіледі.

Құрылыс салу жобасының құрамына кіретіндер:

  • жағдайлық жоспар;
  • құрылыс салудың бас жоспары;
  • тік (вертикалды) жоспарлаудың сызбалары;
  • аумақты көркейту мен көгалдандырудың сызбалары;
  • сумен қамтамасыз ету, канализация, нөсерлі жауын канализациясы, жылу тораптарының сызбалары;
  • сметалық құжаттар;
  • түсініктеме қағаз.

Құрылыс салу жобаларын қарастырған кезде (жоба және жұмысшы құжаттары) типтік жобалар, ал кейде тұрғын және қоғамдық ғимараттардың және қондырғылардың қайтадан пайдаланатын жеке жобалар қолданылады.

  1. Қажет болған жағдайда қаланың өндірістік аймағын жоспарлау жобасы дайындалады, яғни бас жоспарға қарағанда едәуір ірі масштабта ұсынылады: өндірістік аймақтың шекаралары, сәулет-жоспарлау шешімдері, селитебті аумақпен байланысы және т.б.

Бас жоспарды жасау кезіндегі санитарлық бақылау

Барлық жобалық құжаттардың ішінде тұрғын мекеннің жоспарлануын және салынуын анықтайтын негізгі жобалық құжатқа бас жоспар жатады.

  • Бас жоспарды жасау сатылары (СЭС-ның қатысуымен жүреді):

1. Жобалау үшін тапсырманы құрастыру. Жобалау мекемесімен бірге тапсырыс беруші жүргізеді. Бұл құжатта келтірілетін мәліметтер:

  • жобаны қарастыруға арналған негізгі дәлелдер;
  • халық саны;
  • аумақтың көлемі;
  • бастапқы мәліметтердің берілу тәртібі мен мерзімі;
  • жобалау құжаттарына келісім беру және бекіту тәртібі.

Санитарлық бақылау органдары жобалау тапсырмасын жасау кезінде және дайындық сатысы кезінде де қатысады. Жалпы тапсырманың құрамына енгізу үшін СЭС санитарлық тапсырма жасайды. Онда көрсетілетін санитарлық қызметтің пікірлері:

  • табиғи-климаттық жағдайлар мен қоршаған ортаның санитарлық жағдайын есепке ала отырып, қаланың бағыты мен аумақтык өсу шекараларын ескеру;
  • қоршаған ортаны қорғау және сауықтыруға арналған шаралар (өте зиянды нысандарды қаланың сыртына шығару, олардың кәсібін, технологиясын өзгерту, тазарту қондырғыларына және т.б. санитарлық қорғау аймағын ұйымдастыру);
  • тұрғын, азаматтық және өнеркөсіптік құрылыстар үшін жер учаскесін таңдап алу;
  • сумен қамтамасыз етуді жақсартудың келешегі;
  • аумақты канализациялау және қатты қалдықтардан тазарту келешегі;
  • емдеу-профилактикалық, мәдени-тұрмыстық және жалпыспорттық мекемелер тораптарының даму келешегі;

2. Жобалаудың екінші сатысына бас жобалау ұйымымен және жұмысқа қатысушылармен бірге жасалынатын жұмыс бағдарламасын жасау жатады. СЭС бұл сатыда қаланың санитарлық жағдайын сипаттау бөлімінде қатысады. Санитарлық бақылау мекемелерінің жұмыс бағдарламасының құрамына кіретін шаралар:

  • қала аумағын санитарлық тексеру;
  • санитарлық-эпидемиологиялық қызмет мекемелерінде болатын, алдыңғы жылдардағы материалдарды жинау, біріктіру және талдау;
  • қоршаған орта жағдайына арнайы зерттеулер жүргізу;
  • санитарлық көрсеткіштерді сипаттау және сауықтыру шараларын негіздеу;
  • жұмыс көлемі өте үлкен болғандықтан, жобалаушы мекеме СЭСпен және ғылыми-зерттеу институттарымен келісім шарт жүргізеді, бұл кезде барлық мүмкін болатын шығындар ескеріледі;
  • "Қоршаған ортаны қорғау және сауықтыру" бөлімі бойынша жұмыс бағдарламасын жасауға қатысу.

3. Жобалаудың үшінші сатысы – қаланың бас жоспарының өзін өңдеп шығару немесе қарастыру. Бекітілген жұмыс жоспарына сәйкес санитарлық қызмет бұл сатыда қаланың санитарлық сипаттамасын жасайды. Қаланы терең кешенді тексеруге санитарлық дәрігер және әр түрлі кәсіптегі мамандар да қатысады. Нысандарды төлқұжаттаудың біріншілік материалдары, сонымен қатар атмосфераның, судың, жер қыртысының жағдайларына жүргізілген көпжылдық байқаулардың нәтижелері, тұрғындардың аурушаңдығы жөніндегі мөліметтері, тұрғын ғимараттардың, қызмет көрсету мекемелерінің, жалпы демалыс орындарының жағдайы туралы мәліметтері қолданылады.

Санитарлық сипаттама бөлімдері:

  • табиғи-климаттық жағдайларды және олардың қала ортасының санитарлық жағдайына әсерін бағалау;
  • аумақты функционалды аймақтарға бөлуді бағалау;
  • қала бойынша және жекеленген аудандар бойынша атмосфералық ауаның, судың және жер қыртысының санитарлық жағдайларының сипаттамасы;
  • сумен қамтамасыз етудің санитарлық жағдайы;
  • қаланы санитарлық тазартудың және ағынды суларды тазартудың сипаттамасы;
  • тұрғын аудандардың шу тәртібін бағалау;
  • тұрғындарға қызмет көрсетуді бағалау (медициналық, мәдени-тұрмыстық және жалпыспорттық).

Бас жоспарлар және егжей-тегжейлі жоспарлау жобалары, әдетте, өзінің ықшам климаты бар, бұрыннан келе жатқан қалаларға арнап жасалады. Сондықтан тек жергілікті жердің климаттық фонына ғана емес, сонымен қатар климатқа әсер ететін қаланың жер бедерінің, құрылыс жүйелерінің, көгалдануының және басқа факторлардың әсеріне де баға беру қажет. Қаланың аумағында қолайлылық дәрежесі және ықшам климаты бар әр түрлі учаскелерді бөліп көрсету керек.

Құрылыс салу үшін атмосфералық жауын-шашынның ағуы үшін жері сәл ылди және жер бедері қолайлы болып келетін аумақ қолайлы саналады. Аумақтың ылдилығы 0,5 пайыздан кем болса, тігінен жоспарлау жұмысы жүргізілуі қажет. Тұрғын аудандар үшін жергілікті жердің ылдилығы 1-5 пайыз аралығында болуы керек, ал қысқа учаскелерде 10 пайызға дейін рұқсат беріледі. Ылдилық 10-20 пайызға дейін болған ретте бұл аумақтың тұрғын-азаматтық құрылыстар үшін жарамдылығы шектеледі, ал 30 пайыздан жоғары болған кезде мүлдем жарамсыз деп есептеледі. Бірақ ҚР ҚНжЕ 3.01-01-2002 "Қала құрылысы. Қалалық және ауылдық мекендерді жоспарлау және құрылыстарын салу" құжаты бойынша, мұндай үлкен ылдилы аумақты учаскелерді пайдалануға шек қоймайды, себебі аумақты техникалық және инженерлік әзірлеу тиімділігі өте жоғары келеді. Бұл құрылыс үшін қордағы учаске болмаған кезде өте маңызды.

Ылдилығы 12 пайыздан жоғары аумақты жасыл-желектерді отырғызу үшін пайдаланады. Сайлы, өте төмен орналасқан жерлерді, әсіресе саябақтардың аумағында орналасқан жерлерді жасанды суаттарды орналастыру үшін пайдаланады. Бұл кезде грунттардың су өткізгіштігін және грунтты сулардың ластану мүмкіндігін ескерген жөн. Мұндай суаттардың тереңдігі 1,5 метрден аз болмауы, яғни масалардың көбейіп кетуіне жол бермеу керек. Дернәсілдерді шайып кетуі үшін судың ағу жылдамдығы 0,3-0,4 м/сек болуы керек, ал су 3-4 рет алмасуына 100 тәулік қажет.

Жер бедерін инсоляцияны жақсарту үшін қолдануға болады. Мысалы, орталық ендіктерде көлденең жер бетіне қарағанда, ылдилық оңтүстікке қарай 4 пайыз болса, онда қыс мезгіліндегі инсоляция 32 пайыздан жоғары болады, ал 8 пайыз болған кезде 73 пайызға көп болады. Жер бедері желдің тәртібіне, сонымен қатар атмосфералық ауада ластаушылардың таралу жағдайына да әсерін тигізеді.

image
Ғимараттардың инсоляциясының қолайлылығы үшін жер бедерін пйдалану.

"Атмосфералық ауаның, суаттардың және жер қыртысының санитарлық жағдайы" бөлімі негізгі бөлімдердің бірі болып табылады, сондықтан ерекше ұқыптылықпен дайындалуы қажет. Бұл бөлімнің қорытындылары сауықтыру шараларын дәлелді түрде негіздеулері кажет. Орта нысандары жағдайының санитарлық сипаттамасы "Қоршаған ортаны қорғау және сауықтыру" деген тарауға кіруі қажет, ал оны бас жобалау ұйым мекемесі дайындайды.

Қала аумақты электромагниттік алаңдар мен шу төртібін бағалау бойынша бөлім де санитарлық сипаттамаға кіреді. Ол келесі материалдарға негізделіп жүргізіледі:

  • Магистралдар, темір жол, әуежай, өнеркәсіптік нысандар маңындағы шу деңгейі туралы СЭС мәліметтері.
  • Жергілікті тұрғындардың шуға қатысты шағымы.
  • Шу тәртібін есептеу және шу деңгейін болжау. Жобалау мекемесі қаланы немесе бұл тұрғыда оның едәуір қауіпті жекелеген учаскелерін шу картасымен қамтамасыз етуі қажет.

Қаланы санитарлық бағалау үшін сумен қамтамасыз ету, канализация және ағынды суларды тазарту жағдайларының да маңызы өте зор. Бұл бөлімде суды тұтыну, судың сапасы мен шығу көздері, тораптары, оларды тазарту тиімділігі туралы мәліметтер көрсетіледі, сондай-ақ сумен қамтамасыз етудің дамуын болжау туралы мәліметтер де беріледі.

Қаланы қатты тұрмыстық қалдықтардан санитарлық тазарту (жинау, шығарып тастау және залалсыздандыру жүйелері, қалдықтарды тастайтын жерлердің, полигоңдардың, көметін далалық жерлердің және т.б. сипаттамасы) туралы мәселелер жеке бөлімде қарастырылады. Сонымен қатар аумақты санитарлық тазартудың даму келешегі де бағаланады. Қызмет көрсету тораптарының жағдайы мекемелердің саны мен олардың сыйымдылығы туралы, қалада немесе жеке аудандарда олардың біркелкі орналасуы мен жағдайлары туралы мөліметтерге негізделіп бағаланады.

Санитарлық сипаттамаға қала тұрғындарының аурушаңдығының толық және жеке бас топтары бойынша талдау туралы бөлімі да кіруі қажет. Бұл мәселелер туралы мәліметтер денсаулық сақтау мекемелерінің статистикалық бөлімдерінен, ғылыми-зерттеу институттарының және жоғары оқу орындарының салалық кафедраларынан алынады. Мүмкіндігінше, тұрғындардың аурушаңдығының қоршаған ортаның қолайсыз факторларына байланыстылығы туралы мәліметтер де болуы керек.

Қаланың санитарлық сипаттамасының соңында осы қүжатта берілген барлық мөліметтерге негізделіп, СЭС ұсынған сауықтыру шараларының тізімі беріледі.

Қаланың бас жоспарын қарастыру кезіндегі санитарлық бақылау

1. Бас жобалаушы мекеме қалалық СЭС-ке жобаның түсініктеме қағазы мен графикалық материалдарын міндетті түрде әкеліп берулері керек, олардың тізімі:

  • жер алаңын тандап алу тәсілдері мен жақын орналасқан ауданның сызбасы;
  • тіректік жоспар;
  • жоспарлаушы шектеулердің жоспар-сызбасы;
  • бас жоспар (негізгі сызба);
  • сумен қамтамасыз ету және канализация сызбасы;
  • бірінші кезектегі тұрғын құрылыстардың сызбасы;
  • қала маңындағы аумақтардың жобасы;
  • табиғи жағдайлардың карталары;
  • инженерлік қондырғылардың жоспарлары.

Егер материалдар толық болмаса, онда жобаны қарастыруға қабылдамайды. Жобаны қарастыруды СЭС-тың коммуналдық бөлімінің дәрігері жүргізеді, сонымен қатар міндетті түрде басқа бөлімдердің мамандары және инженерлер қатысады.

2. Қаланың бас жоспарын қарастырудың негізі ретінде санитарлық тапсырма және қалалық СЭС алдын-ала дайындаған шаралар тізімі көрсетілген санитарлық сипаттама, сондай-ақ аудандық жоспарлау сызбасының жобаға сәйкестігі және таралып орналасу сызбасы (аумақ мөлшері, кәсіпорын тізімі, қала маңындағы аймақ) алынады.

3. Бас жоспарды қарастыруды "Қаланың экономикалық қоры", "Қаланың қала құрушы қоры", "Өндірістік" бөлімдерінен бастайды. Түсініктеме қағаздың құрамына еңбектік балансқа негізделіп құрастырылған, жобаланған қаланың тұрғындар саны туралы мәліметтер кіреді. Осыларға сәйкес барлық тұрғындар шартты түрде 3 негізгі топқа бөлінеді:

  • Тұрғындардың қала құрушы тобы (қала құрушы мәні бар мекемелер мен кәсіпорындарда жұмыс істейтін адамдар). Құрылыстың алғашқы кезегінде бұл топтың үлес салмағы 33-38 % болады, ал болашақта – 25-35 %-ға дейін жетеді. Едәуір жоғарғы көрсеткіштер кіші қалаларға сәйкес, төмен көрсеткіштер үлкен және ірі қалаларға сәйкес келеді.
  • Тұрғындардың қызмет көрсету тобы (коммуналдық шаруашылық, сауда, қоғамдық тамақтану, білім беру, денсаулық сақтау, мәдени-тұрмыстық мекемелерде жұмыс істейтін адамдар). Оның меншікті салмағы: ірі қалалар үшін – 23-26 %, орташа және кіші қалалар үшін – 19-22 %.
  • Тұрғындардың жұмыс істемейтін тобы (балалар, қарт адамдар, мүгедектер). Бұл топтың үлес салмағы – 46-48 %.

Қаланы құруға және оның өсуіне тікелей әсер ететін негізгі факторлар – қала құрушы факторлар деп аталады. Бұларға қаланың пайда болуына себеп болған кәсіпорындар, жергілікті маңызы бар әкімшілік және ғылыми мекемелер, республикалық маңызы бар шипажайлар, демалыс орындары және т.б. жатады. Мекемелердің тораптарын жоспарлау үшін (балалар, ағарту, денсаулық сақтау) тұрғындар жасының құрылымын білу қажет. Оны анықтау мәліметтері: 3 жасқа дейінгі тұрғындардың барлық санының 5 %; 61 және одан үлкен – 17 %.

4. Көрсетілген тарауларды қарастырған кезде көңіл аударатын мәселелер:

  • қала дамуының бағыты және қоры;
  • бас жоспар деңгейінде қаланың дамуын реттеу;
  • өнеркәсіптік нысандарды сақтап қалу немесе қала сыртына шығарудың мақсатқа сәйкестігі;
  • тұрғын қорына мұқтаждылықты дұрыс есептеу.

5. "Табиғи-климаттық жағдай" бөлімінде санитарлық дәрігер қаланың санитарлық сипаттамасы туралы материалдардың толық пайдаланғандығын тексереді, сонымен қатар құрылыс салу мен көркейтудің әсерінен микроклиматтың болжамды өзгеруін тексереді. Бұл бөлімде міндетті түрде грунттық сулардың деңгейі туралы гидрогеологиялық мәліметтер, ашық суаттардың сипаттамасы, ағынды сулардың қуаттылығы және т.б. мәліметтер болуға тиіс. 6. Санитарлық дәрігер бас жоспарда ұсынылған қаланың аумағын функционалды аймаққа бөлудің дұрыстығын бағалауы қажет. ҚР ҚНжЕ 3.01-01-2002 "Қала құрылысы. Қалалық және ауылдық мекендерді жоспарлау және құрылыстарын салу" құжатына сәйкес қала аумағының топтары: селитебтік, өндірістік және ландшафты-рекреациялық. Мұндай болу функционалды пайдалану артықшылығына байланысты, сонымен қатар селитебтік аумақта өнеркәсіптік нысандардың да орналасуы мүмкін. Бұл аумақ аралықтарында бірнеше функционалды аймақтар орналасады: тұрғын құрылыстар, қоғамдық орталықтар, өнеркәсіптік, ғылыми, коммуналдық-қоймалық, сыртқы көлік, жалпы демалыс аймақтары.

image
Қаланы функционалды аумақтарға бөлу: 1 – селитебті аумақ; 2 – өндірістік аумақ; 3 – сыртқы транспорт аумағы; 4 – коммуналды-коймалық аумақ; 5 – ландшафты-рекреациялық аумақ; 6 – санитарлы қорғаныс аумағы; 7 – резервтік аумақ.

Селитебті аумақ – бұл жерде тұрғын қоры, қоғамдық ғимараттар мен құрылымдар, ғылыми-зерттеу институттары мен олардың кешендері, көшелер, алаңдар, саябақтар, бульварлар, бақшалар орналасады. Бұл аумақта санитарлық-қорғау аймағын қажет етпейтін өнеркәсіптік және коммуналдық нысандарды орналастыруға рұқсат беріледі.

1000 адамға шаққанда селитебтік аумақтың алдын-ала қажеттілік шамасы:

  • тұрғын құрылыстардың салынуы 3 қабатқа дейін болатын кезде – 10 га, ал жер учаскесімен бірге – 20 га;
  • 4-тен 8 қабатқа дейін – 8 га;
  • 9 қабат және одан да жоғары болғанда – 7 га.

Тұрғын құрылыс аймақтарында қазіргі кезде екі негізгі элементті бөледі: ықшам аудан және тұрғын аудан.

Ықшам аудан – жер көлемі 10-нан 60 га-ға дейін, бірақ 80 га-дан аспайтын, магистралды көшелер бөліп өтпейтін тұрғын қүрылыстың элементі болып табылады. Күнделікті тұтынатын сауда-тұрмыстық нысандардың қызмет көрсету радиусы 500 м-ден аспайды, мектепке дейінгі балалар мекемелерінің радиусы – 300 м, мектептерге дейінгі қашықтық 750 м (бастауыш мектептерге дейінгі қашықтық – 500 м). Ықшам аудандардың шекарасы магистралды және тұрғын көшелер болып табылады.

Тұрғын аудан – жер көлемі 80-нен 250 га-ға дейін құрылымды элемент, қызмет көрсету нысандарының радиусы 1500 м-ден аспаулары керек. Кіші қалаларда барлық селитебті аумақ, әдетте, тұрғын аудан болып саналады. Үлкен қалаларда бірнеше ықшам аудандар тұрғын ауданды құрайды. Бір ықшам аудан аралығында тұрғындар мәдени-тұрмыстық қызмет көрсетудің барлық түрімен қамтамасыз етілулері қажет.

Жоспарлаудың негізгі гигиеналық көрсеткіштері:

  • Брутто бойынша тұрғын қордың тығыздығы – 1 га аумаққа келетін тұрғын жер алаңының шаршы метрінің саны. Ықшам аудандарда бұл көрсеткіштер тұрғын аудандарға қарғанда жоғары болады, бірақ ол көбінесе ғимараттардың қабатына және жергілікті жердің ендігіне байланысты. Осы факторларға байланысты 1 га аумаққа тұрғын қордың максималды тығыздығы – 2400 ден 7600 шаршы м аралығында.
  • Брутто бойынша тұрғындардың тығыздығы, бұл – 1 га аумаққа келетін тұрғындардың саны. Жалпы қала бойынша бұл көрсеткіш 1 га аумақта 220 адамнан, ықшам аудандарда – 450, ал сейсмикалық аудандарда 300 адамнан аспауы керек. Бірақ санитарлық ережеде бұл көрсеткіштер тұрғын үймен қамтамасыз ету есебі бойынша 1 адамға шаққанда 18 шаршы метрден келетіндігі келтірілген. Басқа аймақтық нормативтерде тұрғын үймен қамтамасыз етуде тиісінше тұрғындардың тығыздық көрсеткіштері де сәйкес өзгереді.

Өндірістік аумақ – өнерәсіптік кәсіпорындарды және олармен байланысы бар нысандарды, яғни тәжірибелі өндіріс орны мен ғылыми мекеме, коммуналдық-қоймалық нысандарды және басқа да нысандарды орналастыруға арналған. Осыған сәйкес функционалдық аймақтар: өнеркәсіптік, ғылыми, ғылыми-өндірістік және коммуналдық-қоймалық нысандар және т.б. Өнеркәсіптік аймақ тұрғын аудандармен тиімді байланыста болуы қажет. Тағам өнеркәсібі кәсіпорындарын коммуналдық-қоймалық аймақта орналастыру керек. Мұнда темір жол бекеттерін де орналастырған жөн. Тұрғын құрылыс аудандары темір жолдардан ені 100 м болатын санитарлық-қорғаныс аймағымен бөлінуі қажет, ал егер темір жол сайлы жерде орналасса 50 м жеткілікті болып табылады. Бұл аймақта автомобиль жолдарын, гараждарды, қоймаларды орналастыруға рұқсат етіледі. Санитарлық-қорғаныс аймағы алаңының 50 пайызы көгалдандырылған болуы қажет.

Ландшафты-рекреациялық аумақ – аумақ құрамына қалалық ормандар, орман парктер, орман-қорғау аймақтары, суаттар, ауыл шаруашылық және басқа да дақылдарды өсіру үшін пайдаланатын жерлер және т.б. кіреді. Қаланың аумағын көгалдандырудың үлес салмағы 40 пайыздан, ал тұрғын аудандардың шекараларында 25 пайыздан кем болмаулары керек.

Бұл тарауларды қарастырған кезде санитарлық дәрігер қаладағы тұрғын, өнеркәсіптік және коммуналдық-қоймалық аймақтардың өзара дұрыс орналасуына, сонымен қатар сол аумақтардың өсу мүмкіндігіне, санитарлық-қорғаныс аймақтарының болуына, тағам өнеркәсібі кәсіпорындарында және шаруашылық қоймаларының орналасуына (улы және жағымсыз иісті заттардың шығу көздерінен алыс орналасуы) баға беруі қажет. Қажетті санитарлық-қорғаныс аймағын ұйымдастыру мүмкін болмайтын кәсіпорындар үшін олардың қаланың сыртына шығарылатын нысандардың тізімінде бар немесе жоқтығын тексеру керек.

7. "Мәдени-тұрмыстық қызмет көрсету" тарауында тексерілуге қажетті жағдайлар:

  • бірқатар нысандарды сақтап қалудың дұрыстығын;
  • олардың тұрғындардың демографиялық құрамына сәйкестігін және сыйымдылығын;
  • қызмет көрсету радиусын;
  • жер алаңының жеткіліктілігін және т.б.

Қызмет көрсету жүйесінің құрамына халық ағарту, денсаулық сақтау, дене шынықтыру, мәдениет, көркем-өнер, сауда, қоғамдық тамақтану, тұрмыстық қызмет көрсету, байланыс, коммуналдық шаруашылық және т.б. мекемелер кіреді. Сақталу нормативтері:

  • балалардың мектепке дейінгі мекемелермен қамтамасыз етілуі 85 пайыздан кем болмауы қажет; ал демографиялық мәліметтер болмаған кезде – 1000 адамға 180 орыннан келеді.
  • балалардың 100 пайызы толық емес орта біліммен (І-ІХ сыныптар) қамтамасыз етілулері керек, орта біліммен (Х-ХІ сыныптар) – 75 %, ал демографиялық мәліметтер болмаған кезде – 1000 адамға 180 орын.
  • спорт залдары 1000 адамға шаққанда 60-80 шаршы м, жабық және ашық бассейндер 20-25 шаршы м; клубтарда 6 шаршы м, кинотеатрларда – 25-35 орын, театрларда – 5-8 орын болулары қажет.
  • дүкендердің сауда алаңдары 1000 адамға шаққанда 280 шаршы м-дан кем болмаулары керек, оның ішінде шаруашылық дүкендерінде – 180 шаршы м, қоғамдық тамақтану кәсіпорындарында – 40 орын, моншаларда 5 орын болу қажет.

8. Жобаға сараптама жүргізген кезде құрылыс салу жүйесіне де көңіл аудару керек. Құрылыс жүйелерінің бөлінуі:

  • периметрлік құрылыс – төрт бұрыштың төрт жағы бойынша (тұйықталып жабылған тік бұрыш) бойлай ғимараттардың орналасуы. Олар тұтас немесе үзілісті болуы мүмкін. Бұл жүйенің кемшілігіне кварталдың нашар желдетілуі және бағытталуының (инсоляция) нашарлығы (дұрыс бағытталмауы) жатады.
  • тізбекті құрылыс – ғимараттар бір-біріне параллель орналасады. Ғимараттың осьтік бағытталуы өзіндік болып табылады, яғни инсоляция және желдетілу жағдайына байланысты.
  • топтық құрылыс – ықшам аудан немесе квартал аумағында бірнеше үйлер тобының бірігуі.
  • еркін құрылыс – ғимараттар сәулеттілік жағынан айқындылық, сондай-ақ инсоляция, аэрация, шудан қорғау интервалында еркін орналасады.
  • біріктірілген құрылыс – әр түрлі жүйелер элементтерінің бірігуі.

9. Бас жоспардың маңызды бөлімінің біріне қала ішіндегі және қала сыртындағы транспортты ұйымдастыру жатады. Тұрғын аумақты атмосфералық ауаның ластануынан және шудан қорғауды қамтамасыз ету үшін қарастырылған шаралардың қандай деңгейде екендігін анықтау қажет. Транспорттық торап қала тұрғындарының қажеттілігіне сәйкес болуы тиіс. Қала аумағының көгалдаңдырылуына едәуір көңіл бөлу қажет, яғни ол ықшам климатты жақсартады, атмосфераның ластануын және шу деңгейін төмендетеді.

Қалада көк-жасыл желектердің тобы:

  • жалпы мақсатта пайдаланатын топ – мәдениет және демалыс саябақтары мен бақтары, қалалық саябақтар, орман саябақтары, скверлер және бульварлар;
  • шектеп пайдаланатын топ – мектепке дейінгі балалар мекемелері, мектептер, жоғары оқу орындары, клубтар, ғылыми-зерттеу институттары, емдеу профилактикалық мекемелері және тұрғын үйлер айналасындағы көк-жасыл желектер;
  • арнайы мақсатта пайдаланатын топ – санитарлық-қорғаныс және су қорғау аймақтарында, автомобиль және темір жол тораптары бойында отырғызылған көк-жасыл желектер.

Жалпы мақсатта пайдаланатын көгалдандырылған аумақтың ауданы үлкен қалаларда 1 адамға шаққанда 10 м2-дан, орташа қалаларда 7 м2-дан, кіші қалаларда – 8 м2-дан кем болмауы қажет. Ағаштар бағанасы мен трамвай жолынан ағаш бағанасына дейінгі қашықтық 5 м-ден, ал бұталарға дейінгі қашықтық 1,5 м-ден кем болмау қажет. Егер ағаш басының диаметрі 5 м-ден жоғары болатын болса, арақашықтық та ұлғаюы қажет.

Учаске аумақтарының көгалдандыру аудандарының көрсеткіштері:

  • қалалық саяжайлар үшін – 15 га;
  • жоспарланған саяжайлардың аудандары үшін – 10 га;
  • тұрғын аудандардың бақтары үшін – 3 га;
  • скверлер үшін – 0,5 га.

Көгалдандырылған учаскелердің жалпы аумақтық балансы 70 пайыздан кем болмауға тиіс.

10. "Қаланы сумен қамтамасыз ету" бөлімін қарастырған кезде, міндетті түрде тексерілуі қажет жағдайлар:

  • ҚР ҚНжЕ 4.01-02-2001 "Сумен жабдықтау. Сыртқы тораптар мен ғимараттар" құжатын пайдалана отырып, тұрғындардың жобалық санын есепке алғанда ауыз су, өнеркәсіптік және шаруашылықтық қажеттілік үшін қажетті су мөлшерін есептелуі;
  • бұрыннан бар су көздеріне гидрогеологиялық және санитарлық сипаттама және жаңадан су көздерін таңдауды негіздеу;
  • сумен қамтамасыз ету көздеріне және су құбыры қондырғыларына санитарлық қорғау аймығын ұйымдастыру жағдайы.

11. "Қаланың канализациясы" бөлімінде міндетті түрде тексерілуі қажет жағдайлар:

  • селитебтік аумақтың, өнеркәсіптік және коммуналдық кәсіпорындардың барлық нысандарының бір жүйеге қосылуы;
  • тораптардың және тазарту қондырғыларының даму сатылары бойынша;
  • санитарлық бақылау орындарымен алдын-ала келісілген, тазартылған ағынды сулардың суаттарға құю орындары;
  • ағынды суларды суаттарға құюда санитарлық ережелерге сәйкестігі;
  • тазарту қондырғыларының санитарлық-қорғаныс аймақтарын;
  • қаланың канализацияланбаған аудандарынан шығатын сұйық қалдықтарды алып кету жүйесі, арнайы автокөліктердің болуын, құю стансаларының орналасуын.

12. "Қаланы санитарлық тазарту" бөлімінде міндетті түрде дұрыстығын тексеру:

  • қалдықтардың мөлшерін есептеу;
  • қалдықтарды жинау, сақтау және алып кету жүйелері;
  • қалдықтарды залалсыздандыру және пайдаланудағы таңдалған әдістер.

13. Санитарлық дәрігер түсініктеме қағаз бен схема материалдарын қарастырғаннан кейін, "Қаланың бас жоспарының негізгі жағдайлары" бөлімінде танысады. Онда қала тұрғындарының тұрмыстық және демалуда қолайлы жағдайларды қалыптастыру жөніндегі барлық бірінші кезекті шаралар көрсетіледі.

14. Қарастырылған шешімдер "Санитарлық сипаттама" бөліміндегі ұсыныстарға сәйкес келетін болса да, жобаға шартты түрде келісім беруге рұқсат етілмейді, мәселелер санитарлық-техникалық кеңес мәжілісінде талқылануы тиіс.

15. Жобаға терең түрде гигиеналық баға берілгеннен кейін санитарлық дәрігер "Құрылыс жобасы бойынша қорытынды" жасайды, оған қаланың, облыстың, ауданның бас санитарлық дөрігерлері қол қояды. Бұл тұста коммуналдық гигиена бойынша санитарлық дәрігер басқа мамандықтағы гигиена қызметкерлерін жұмысқа қосуы мүмкін.

Жобаны қарау және қорытынды жазу уақыты 14 күннен аспауға тиіс:

  • қорытындыда жобаның қысқаша мазмұны, сондай-ақ оның оң және теріс жақтары көрсетіледі;
  • ұсынылған барлық материалдар толық беріледі, жобаны қабылдау мерзімі және қорытынды беру уақыты көрсетіледі;
  • СЭС-тің оң қорытындысы бас жобалық ұйымға беріледі;
  • мемлекеттік санитарлық бақылау мекемелерімен келісілгеннен кейін жобаны қалалық, облыстық әкімшілік және Үкімет бекітеді;
  • бекітілген тәртіпті бұзған жағдайда және жобаға келісім беруден бас тартқан ретте жобаны қараған СЭС жоғары санитарлық бақылау өкілдігіне мәлімдеме жасауы қажет.

Елді мекендер орындарын жоспарлау жобасын іске асыруға санитарлық бақылау

1. Бас жоспардың бекітілген жобасы қаланың негізгі құрылыс құжаты болып табылады, оны барлық ұйымдар мен ведомстволар басшылыққа алуға тиіс. Оның негізінде егжей-тегжейлі жоспарлау жобасы, әрі қарай құрылыс салу жобасы жасалады.

2. Сақтық санитарлық бақылау жүргізіледі, санитарлық-эпидемиологиялық қызмет бас жоспардың жүзеге асырылуының барлық сатыларында қатаң түрде орындалуын талап ету қажет:

  • бірінші кезектегі құрылыстарды орналастыру;
  • тұрғын және өнеркәсіптік аймақтардың егжей-тегжейлі жоспарлау жобалары;
  • ықшам аудандар және тұрғын аудандарды салу жобалары;
  • көгалдандыру және сыртқы жайластыру схемалары және т.б.

Көрсетілген барлық жобалық материалдар санитарлық бақылау мекемелерімен міндетті түрде келісілуі қажет. Кез-келген аталған құжаттың түсініктеме қағазында бас жоспармен сәйкестігі көрсетілуі қажет, яғни санитарлық дәрігер бұған бірінші кезекте көңіл бөлуі тиіс.

3. Бас жоспарды іске асыруға бақылау кезінде ғимараттың құрылысын бастамастан бұрын ерекше көңіл бөлетін мәселелер:

  • аумақтың уақытқа сәйкес инженерлік дайындығы;
  • су құбыры және канализациялық тораптардың құрылысы;
  • елді мекен орындарының көшелік тораптары;
  • тазарту қондырғыларының сәйкестігі.

4. Мәдени-тұрмыстық қызмет көрсету нысандарының құрылысы тұрғын ғимараттарды пайдалануға беруден бұрын аяқталуы қажет.

5. Бас жоспардың жүзеге асырылуын тексеруді санитарлық-эпидемиологиялық қызмет кемінде жылына 1 рет жүргізеді. Бас жоспардан едәуір ауытқу болғандығын анықтаған кезде мәселе әкімшілікке талқылануға жіберіледі. Талқыланған мәселенің көшірмесі санитарлық бақылаудың жоғарғы тұрған мекемелеріне жіберіледі.

6. Бас жоспардан ауытқу негізделген болуға тиіс (көлемі, мерзімі, аумақ шекаралары) және СЭС-ке қарау үшін ұсынылуы қажет. Егер олар санитарлық жағдайды нашарлататын болса, алдын-алу шаралары жасалып, қаралуға тиіс.

7. "Мемлекетттік санитарлық бақылау туралы қаулыға" сәйкес, бас жоспардың және гигиеналық талаптар бұзылған нысандардың қүрылысы санитарлық бақылау мекемелерінің келісімімен тоқтатылып, жауапқа тартылуы мүмкін.

8. Бас жоспарда көзделген кез-келген мақсатқа пайдалануға жер учаскесін таңдау кезінде СЭС жобалаушы ұйымнан мұндай шешімді негіздеуді және санитарлық қауіпсіздігіне жауап беруін талап етуге тиіс.

Ауылдық елді мекендерді жоспарлау гигиенасы

Ауылдық елді мекендерге тұрғындары тікелей ауыл шаруашылығымен айналысатын елді мекендер жатады. Халықтың жобадағы санына байланысты ауылдық елді мекендер топтарының бөлінуі:

  • кіші (200 адамға дейін);
  • орташа (200-ден 1000 адамға дейін);
  • үлкен (1000-нан 3000 адамға дейін);
  • ірі (3000-нан 5000 адамға дейін).

Ауылдық елді мекендер аумағында аудандық орталық және жекелеген өндірістік учаскелер болады. Соңғы жалдары ауыл шаруашылығының өндірістік негізге көшуіне байланысты ірі мал шаруашылығы, құс шаруашылығы және аграрлық-өндірістік кешендері бар ауылдық елді мекендер дамуда.

Ауылдық елді мекендерді жоспарлауда оларға тән ерекшеліктерді ескере отырып, қала құрылысын жүргізудегі принциптер мен санитарлық талаптар сақталады. Ауылдық елді мекендерді жоспарлау және оны көркейту оның түріне емес, өндірістік базаның ерекшелігіне, атап айтқанда, өндірістік аймақтың сипатына байланысты. Пайдалану мақсатына байланысты қондырғылар топтары өндірістік кешендерге біріктіріледі. Мысалы, мал шаруашылығы, құс шаруашылығы, дәнді, мал азығы, жөндеу-механикалық, ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу жөніндегі, сондай-ақ құрылыс және қойма кешендері және т.б.

Бірқатар жағдайларда ауылдық елді мекендерде арнайы ғимараттары мен құрылымдары бар өндірістік аймақтар болады. Олардың кейбіреулері гигиеналық талаптарға сәйкес ауылдың сыртында орналастырылуы мүмкін. Елді мекеннің өндірістік аймақтарының жекелеген учаскелеріне санитарлық-қорғаныс аймағының мөлшері 300 м-ден аспайтын кесіпорындар орналастырылады. Ал өңдірістік аймақтың өзі темір және автомобиль жолдарымен оқшауланған учаскелерге бөлінбеуі керек. Коммуникациямен қамтамасыз ету үшін электрлік жолмен берілетін байланыс тораптары және жергілікті мақсаттағы тораптар ауыл шараушылығы егістіктерінің, жолдар бойымен, орман жолақтарының және трассалар бойымен жүргізілуі тиіс.

Өндірістік аймаққа қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптар, тек аумақта ғана емес, сондай-ақ оның сыртында да қолайлы жағдайдың болуын көздейді. Сондықтан ауыл шаруашылығы нысандары мен басқа да ғимараттар мен құрылымдардың ара қашықтығы жоспарлауға қойылатын талаптар мен нормалар бойынша шекті рұқсат етілген деңгейде болуы керек. Сондай-ақ, өндірістік және селитебті аймақтар арасындағы арақашықтықты белгілеу, аумақты көркейту, қатты қалдықтар мен ағынды суларды жинау, залалсыздандыру және алып кетуді қамтамасыз ету көзделінеді.

Аумақта өндірістік кешендерді орналастырғанда олар қоршаған табиғи орта жағдайына және халық өмірі жағдайына қолайсыз әсерін тигізбеуі қажет. Ол үшін ауыл шаруашылығы өндірістік нысандарының егжей-тегжейлі гигиеналық сипаттамасы болуы тиіс. Атмосфералық ауаның, судың, топырақтың ластануы туралы талдаулардың нәтижелері қолданылады, сол аймақта тұратын халық арасында сауалнама жүргізіледі. Ауылды елді мекендердің қоршаған ортасының ластануына ірі мал шаруашылығы кешендерінің қалдықтары үлкен әсер етеді. Олар атмосфералық ауаның, табиғи сулардың, жер қыртысы және өсімдік жабынының ластануының басты көзі болып табылады. Осы уақытқа дейін бұл нысандардың тастамаларын тазартудың тиімді әдістері және иісінің таралуымен күресу шаралары болған жоқ. Бұл жағдайда қоршаған ортаның биологиялық ластануының елеулі мәні бар.

Өндірістік мал шаруашылығы кешендері. Мал шаруашылығы мен құс шаруашылығы кешендерінің саны мен қуатының артуы шектелген аумақтарда патогенді микроорганизмдермен инфицирленген қидың көп мөлшерде жиналуына алып келеді. Жалпы алып қарағанда, қазіргі уақытта өндірістік мал шаруашылығы қалдықтарының көлемі коммуналды қалдықтарға қарағаңда едәуір жоғары. Қоршаған ортаның бактериалды ластану қарқындылығы адам денсаулығына тигізетін қауіптілігі жағынан зияндылығы ең жоғары қауіптілік класына жататын кәсіпорынмен тепе-тең. Бірқатар жағдайларда оларға өте жоғары талаптар қойылады. Осы кешендер төңірегіндегі жер қыртысы 100 пайыз жағдайда 25 см тереңдікте өте ластанған болып кездеседі, ағынды суларымен суғарылатын алаңдарда салмонеллалар 50 см тереңдікке дейін енеді және өзінің тіршілік қабілетін 2 жыл бойына сақтайды. Жер беті суларында салмонеллалар тіршілік қабілетін 4 айға дейін сақтайды.

Адам үшін инфекцияның негізгі көзі ауылшаруашылық малдары: ірі қара, шошқа, қой. Соңғы жылдары бұл үрдіске үй құстары, әсіресе тауықтар қосылды.

10 мың басқа арналған шошқа өсіретін кешен атмосфераға 1 сағатта 80 млрд-тан көп микроб шығарады. Ірі шошқа бағатын орындардан 400 м қашықтықта ауаның 1 м3 көлемінде патогенді аралас микроорганизмдер жалпы 4000, ал мал шаруашылығы кешенінен 1 км қашықтықта 1000-нан аса микроорганизмдер болады. Жер беті және жер асты сулары үшін ірі кешендердің қалдықтары өте қауіпті. Шошқа кешендерінің сұйық қалдықтары, қуатты тазарту қондырғыларына қарамастан суаттарды 30 км қашықтықта ластап қана қоймай, ондағы табиғи өзін-өзі тазарту үрдістерінің бұзылуына алып келеді. Суда еріген оттегінің мөлшері төмендейді, түсі қоңыр тартып, шіріген иіс шығады, оттегіні биохимиялық тұтыну көрсеткіші артады. Уақыт өте келе суат ағынды су шұңқырына айналады. Мал шаруашылығы кешендері көптеп іске қосылуына байланысты нысандар ортасында микроорганизмдер жинала береді, себебі табиғаттың қалдықтардан өзін-өзі тазарту мүмкіншілігі шектеулі.

Бүгінгі күні қоршаған ортаны мал шаруашылығы қалдықтарынан қорғау маңызды мәселелердің бірі. Бұл қиды сумен шаю әдісімен шығарудың әсерінен асқынып отыр, себебі бұл жағдайда ағындардың бастапқы көлемі 3 есе ұлғаяды. Егер қатты фракцияларды қи сақтағыштарда ұзақ уақыт (12 ай) сақтауға болса, ал сұйық қи үшін ол тиімсіз. Біріншіден, бұл кезде толық залалсыздандыру болмайды, екіншіден, қи сақтағыштан сұйық ағып өтіп қоршаған ортаны ластайды. Сұйық қиды толық биологиялық тазартудан өткізу үшін аэротенктер мен екінші рет тұндырғыштар ұсынылады. Тәжірибе жүзінде, әдетте, осы сияқты екі-үш сатыны тазарту қолданылады. Бірақ, екі сатылы тазартудан кейін де ағындарда көп мөлшерде патогенді микроорганизмдер қалатындығын зерттеулер көрсетіп отыр. Органика мөлшерінің көп болуына байланысты бұл жағдайда хлорлау тиімсіз. Тіпті биологиялық тоғандарда қайталап тазартатын үш сатылы тазартудан кейін де патогенді микроорганизмдердің мөлшері көптеп кездеседі. Сұйық қиды залалсыздандыру үшін, сондай-ақ термиялық әдіс те қолданылады. Бірақ 80оС және 100оС темпратурада да бактериялардың споралық формалары сақталады. Ағындарды екі ағынды қондырғыда 130оС температурада 10 мин көлемінде өңдеу жақсы нәтиже береді.

Ағындарды залалсыздандыруда көптеген басқа да әдістер, соның ішінде көбінесе физикалық: ультра күлгіндік сәулелендіру, иондаушы әсер, ультра дыбысты және жалынмен өңдеу және т.б. қолданылады.

Улы химикаттар және минералды тыңайтқыштар қоймалары, жылыжайлық-көшетханалық комбинаттар, ауыл шаруашылық техникаларына арналған гараждар, механикалык шеберханалар, сондай-ақ жанғыш-майлаушы материалдар гараждары қоршаған ортаның, соның ішінде көбінесе атмосфераның ластаушы көзі болып табылады. Сондықтан ауылдық елді мекендерді жоспарлауда өндірістік аймақ пен оның жекелеген кешендерін орналастыруға арналған учаскені таңдауға айрықша көңіл бөлінеді. Бұл нысандар тұрғын құрылыс аймағына қарағанда ық жағына орналастырылуы керек. Одан басқа селитебті аймақты және су нысандарын ластамас үшін өндірістік аймақтың аумағының рельефі өндірістік сулардың ағуына ыңғайлы болуы қажет. Осы себептен су ағысымен өндірістік аймақ тұрғын аймақтан жоғары орналасуы керек.

Санитарлық норма бойынша бекітілген ауыл шаруашылығы өндірістерінің санитарлық-қорғаныс аймақтарының мөлшері:

I класс – 1000 м-ден кем емес:

  • Шошқа шаруашылығы кешендері.
  • Құс фабрикалары.
  • Ірі қара кешендері. Егер тазарту қондырғыларының тиімділігі төмен болса және толық герметизациялау мүмкін болмаса, санитарлық-қорғаныс аймағы есептеу жолымен анықталады, бірақ 5000 м-ден кем болмауы қажет.
  • Жыртқыш аңдар фермалары (құндыздар, түлкілер және т.б.).
  • 500 тоннадан жоғары улы химикаттарды сақтайтын қоймалар.
  • Тұқымдық дақылдарды өңдеу өндірістері.
  • Сұйытылған аммиак және аммиак суын сақтайтын қоймалар.

II класс – 500 м-ден кем емес:

  • Ірі қара, қой және жылқы шаруашылығы фермалары.
  • Құс шаруашылығы фермалары.
  • 50-ден 300 тоннаға дейінгі улы химикаттарды сақтау қоймалары.

III класс – 300 м-ден кем емес:

  • Қоян өсіретін фермалар.
  • Ветеринарлық емдеу орындары.
  • Жылыжай мен көшетханалар.
  • Минералды тыңайтқыштарды сақтайтын қоймалар.
  • 50 тоннаға дейінгі минералды тыңайтқыштарды және улы химикаттарды сақтайтын қоймалар.
  • Мал азықтарын дайындау цехтары (тағам қалдықтарын пайдалануды қоса алғанда).
  • Жөндеу жұмыстарына, технологиялық қызмет көрсетуге, автомобильдер мен ауыл шаруашылығы техникасын (машиналар саны 200 бірліктен жоғары болғанда) сақтауға арналған гараждар мен парктер.
  • Өндірістік кәсіпорындардың көмекші шаруашылықтары (шошқа, сиыр, құс ұстайтын орындар). 10-нан 100 басқа дейінгі жыртқыш аңдар фермалары.

ІҮ класс – 100 м-ден кем емес:

  • Жөндеу жұмыстарына, технологиялық қызмет көрсетуге, автомобильдер мен ауыл шаруашылығы техникасын (машиналар саны 50-ден 200 бірлікке дейін болғанда) сақтауға арналған гараждар мен парктер.
  • Сүтті, жеміс-жидектерді, алғашқы өңдеуге және қайта өңдеуге арналған кәсіпорындар мен цехтар.
  • Жеміс-жидектерді картопты, астық сақтайтын қоймалар.
  • Материалдарды, жанғыш-майлаушы материалдарды сақтау қоймалары.
  • Пәтерлік құрылыс жүйесінде жеке үй басы пайдаланатын жануарлар мен құстарға арналған құрылыстар.
  • Құрғақ минералды тыңайтқыштарды, өсімдіктерді қорғауға арналған химиялық заттарды сақтайтын қоймалар.

Санитарлық-қорғаныс аймағының мөлшерінің ауқымын ұлғайтуды талап ететін барлық нысандар тек жел тармақтарын ғана ескеріп емес, сонымен қатар тұрғын құрылыс аймағынан алшақ жерде орналастырылады. Сондай-ақ ауыл шаруашылығы техникасы үшін ауылды айналып өтетін жолдардың болуы көзделуге тиіс және транзитті көлік селитебті аумақтың сыртына шығарылуы керек. Ауылдық елді мекенді жоспарлауда шаруашылық ерекшелігін ескере отырып, селитебті және өндірістік аумақ бөліп көрсетілуі керек.

Ауылдық елді мекеннің селитебті аумағын жоспарлау – оның ауқымына, халықтың демографиялық құрамына, сондай-ақ экологиялық және табиғи факторларға байланысты. Әдетте, ауылдық елді мекендер қалаларға қарағанда құрылымдық деңгейлерге бөлінбей біртұтас кешен ретінде жоспарланады. Ауылдық елді мекендердің селитебті аумағын магистральды автомобиль жолдары, сондай-ақ мал айдап өтетін жолдар және ауыл шаруашылығы машиналары жолдары кесіп өтпеуі керек.

Ауылдық елді мекендерде жанында бау-бақшаға, қора-қопсыға арналған учаскесі бар бір және екі пәтерлі тұрғын үйлер құрылысы қарастырылуға тиіс. Көп пәтерлі, блоктарға біріктірілген 4 қабатқа дейінгі үйлер салуға да рұқсат беріледі. Пәтер жанындағы жер учаскесінің ауқымы жергілікті жағдайды, халықтың демографиялық құрылымын ескере отырып және заңдылықты құжаттарға сәйкес анықталады. Үй жануарларына және құстарға арналған сарайлар тұрғын бөлмелердің терезесінен 15 м-ден 100 м-ге дейінгі ара-қашықтықта орналасады. Секциялы үйлердің тұрғындарына үй жануарларын ұстауға арналған құрылыс үшін учаске селитебті аумақтан тыс жерде бөлінеді, бірақ ауыл шараушылығы өнімдерін сақтау үшін бір отбасына 4-5 м2 есебімен жер асты қоймаларын салуға рұқсат беріледі. Блоктарға біріктірілген сарайларға бөлінген құрылыс аумағының ауданы 800 м2 аспауы қажет.

Ауылдық елді мекендерде көгалдандыру аумағы көзделінуте тиіс, аумағындағы олардың құрылыс меншікті салмағы 40 пайыздан кем болмауы қажет. Селитебті аумақтағы жалпылай пайдаланылатын көгалдандыру аумағының (саябақтар, скверлер, гүлзарлар) ауданы бір адамға шаққанда 12 м2 болуы тиіс. Жалпылай пайдаланылатын көгалдандыру аумағы жайластырылған және жабдықталған болуы қажет. Ауылдық елді мекендердің бойымен желден, шаңнан, қарлы борандардан қорғау үшін орман жолақтарын отырғызу ұйымдастыру қарастырылған.

Ауылдық елді мекендерді жоспарлау жобасында оның инженерлік жабдықталуы, сумен қамтамасыз ету жүйесі, канализациясы және санитарлық тазартылуы көрсетілуі керек. Халықты орталықтандырылған және орталықтандырылмаған жүйеде де санитарлық нормаға сәйкес келетін ауыз суымен қамтамасыз ету ең басты міндет болып табылады. Бұл мәселе елді мекеннің үлкендігіне және сумен қамтамасыз ету көзін таңдау мүмкіндігіне байланысты шешіледі. Канализация жүйесі, тазарту әдістері және ағынды суларды ағызу жағдайы жергілікті жағдайларға байланысты таңдалынады. Ауылдық елді мекендерде ағынды суларды және тұрмыстық қалдықтарды залалсыздандырудың табиғи қондырғылары (суғару, сүзу, жырту, компостірлеу және т.б. алаңдары) кеңінен қолданылады. Бұл тиісінше грунттың және жер учаскесі жеткілікті болуымен анықталады.

Дереккөздер

  1. Неменко Б. А. Коммуналдық гигиена. — Алматы: "Ғылым" ғылыми баспа орталығы, 2004. 432 б. ISBN 9965-07-336-8

уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер

Eldi mekenderdi zhosparlau gigienasy zhosparlau barysynda ajmaktyn ekologiyalyk mikroklimat zhagdajlary sumen kamtamasyz etilui sanitarlyk epidemiyalogiyalyk kauipsizdigi karastyrylatyn kommunaldyk gigiena bagyttarynyn biri Қalany zhosparlau men korkejtudin gigienalyk negizderiEldi meken oryndaryn toptau zhobalyk kuzhattar Қazakstan Respublikasy ҚNzhE 3 01 01 2002 Қala kurylysy Қalalyk zhәne auyldyk mekenderdi zhosparlau zhәne kurylystaryn salu kuzhatyna sәjkes kalalardyn bolinu toptary Өte iri halky 1 mln adamnan kop Iri 250 myn adamnan 1 mln ga dejin Үlken 100 den 250 mynga dejin Ortasha 50 100 myn Kishi 50 mynga dejin Auyldy eldi meken oryndarynyn toptary Iri halky 3 mynnan kop Үlken 1 mynnan 3 mynga dejin Ortasha 200 den 1 mynga dejin Kishi 200 adamnan az Saktyk sanitarlyk bakylau eldi mekenderdi zhobalau zhәne kurylysyn zhүrgizudin barlyk satylarynda zhүrgiziledi Қalany zhobalau negizgi үsh satydan turady Audandyk zhosparlau syzbasy men zhobasy negizinde kalanyn bas zhospary zhasalady Қalanyn bas zhospary negizinde egzhej tegzhejli zhosparlau zhobasy dajyndalady Egzhej tegzhejli zhosparlau zhobasy negizinde kurylys zhobasy dajyndalady Қalanyn zhosparlanuy men kurylysyn anyktajtyn negizgi kuzhatka bas zhospar zhatady Halkynyn sany 500 mynnan asatyn kalalar үshin zhobalau eki satyda zhүrgiziledi Қalanyn bas zhosparyn tehnikalyk ekonomikalyk negizdeu TEN Қalanyn bas zhospary Kishigirim kalalar үshin bas zhospar bir satyda karastyrylady al tehnikalyk ekonomikalyk negizdeme TEN zhosparda bir tarau retinde karastyrylady Өte kishi eldi mekender halkynyn sany 50 myn adamga dejin үshin bas zhospar egzhej tegzhejli zhosparlau zhobasymen birge karastyrylady Bas zhosparlardyn tehnikalyk ekonomikalyk negizdeme TEN satysy utymdy tәsildi tandap alu үshin ekonomikalyk demografiyalyk tabigi zhosparlau zhәne inzhenerlik zhagdajlardy taldau negizinde karastyrylady Bas zhosparlar TEN satysyna negizdelip kurastyrylady onyn kuramyna kiretin materialdar Bas zhospardyn algashky үlgisi eskizy Munda saktalynatyn zhәne zhobalanatyn aumaktar selitebtik onerkәsiptik transporttyk barlyk magistraldyk toraptar zhasyl zhelekter inzhenerlik zhabdyktalu kondyrgylary sipattalady Tirektik zhospar munda TEN kurastyrylgan kezdegi aumakty funkcionaldy ajmakka bolu zhәne kazirgi kezdegi pajdalanu korsetiledi Zhosparly ujymdastyru zhosparlary pajdaly kenderdin sajlardyn ornalasu terendiginin shekaralary sanitarlyk korgau ajmaktary su kubyrlarynyn kүzet ajmaktary zhәne t b Bul kezde үsh aumakka bolinedi kala manyndagy kala manynyn shektelgen zherinde zhәne kalanyn manyna zhatpajtyn aumak Transporttyk magistraldardyn syzbalary Inzhenerlik kondyrgylardyn syzbalary su alu oryndary tazartu kondyrgylary zhylu elektr stansalary otkizgish kubyrlar TEN nin tүsinikteme kagazy munda kala kurajtyn bazalarga turgyndardyn sanynyn osuine funkcionaldy ajmakka boluge zhәne t b sipattama beriledi Bas zhospardy tolyk zhasap bolgannan kejin kalalardy zhosparlau men salu kezinde dajyndalatyn zhobalau kuzhattary Egzhej tegzhejli zhosparlau zhobasy EZhZh kalanyn zheke bir bolikteri үshin dajyndalyp karastyrylady EZhZh da bas zhosparda korsetilgen zhobalar anyktalyp ajkyndalady EZhZh bas zhospar negizinde turgyn audandar demalys ajmaktary arnajy gylymi oku medicinalyk sporttyk zhәne baska da keshender үshin dajyndalady EZhZh na kala zhүjesindegi audandar syzbalary kyzyl syzyk zhәne kurylys salu үlgilerinin zhosparlary inzhenerlik toraptardy ujymdastyru shemalary transport zhәne zhayau zhүrginshiler kozgalysyn ujymdastyru zhәne t b kiredi Kelesi zhobalau satysy kurylys salu zhobasy үshin EZhZh sy kazhet Қurylys salu zhobasy yksham audandar kvartaldar turgyn zhәne kogamdyk gimarattar toptarynyn uchaskeleri kala kurylystarynyn keshenderi үshin egzhej tegzhejli zhosparlau zhobalaryna negizdelip korastyrylady Kejbir zhagdajda egzhej tegzhejli zhosparlau zhobasynsyz kalanyn bas zhosparyna negizdelip kurylys salu zhobasyn zhүrgizuge ruksat etiledi Қurylys salu zhobasynyn kuramyna kiretinder zhagdajlyk zhospar kurylys saludyn bas zhospary tik vertikaldy zhosparlaudyn syzbalary aumakty korkejtu men kogaldandyrudyn syzbalary sumen kamtamasyz etu kanalizaciya noserli zhauyn kanalizaciyasy zhylu toraptarynyn syzbalary smetalyk kuzhattar tүsinikteme kagaz Қurylys salu zhobalaryn karastyrgan kezde zhoba zhәne zhumysshy kuzhattary tiptik zhobalar al kejde turgyn zhәne kogamdyk gimarattardyn zhәne kondyrgylardyn kajtadan pajdalanatyn zheke zhobalar koldanylady Қazhet bolgan zhagdajda kalanyn ondiristik ajmagyn zhosparlau zhobasy dajyndalady yagni bas zhosparga karaganda edәuir iri masshtabta usynylady ondiristik ajmaktyn shekaralary sәulet zhosparlau sheshimderi selitebti aumakpen bajlanysy zhәne t b Bas zhospardy zhasau kezindegi sanitarlyk bakylau Barlyk zhobalyk kuzhattardyn ishinde turgyn mekennin zhosparlanuyn zhәne salynuyn anyktajtyn negizgi zhobalyk kuzhatka bas zhospar zhatady Bas zhospardy zhasau satylary SES nyn katysuymen zhүredi 1 Zhobalau үshin tapsyrmany kurastyru Zhobalau mekemesimen birge tapsyrys berushi zhүrgizedi Bul kuzhatta keltiriletin mәlimetter zhobany karastyruga arnalgan negizgi dәlelder halyk sany aumaktyn kolemi bastapky mәlimetterdin berilu tәrtibi men merzimi zhobalau kuzhattaryna kelisim beru zhәne bekitu tәrtibi Sanitarlyk bakylau organdary zhobalau tapsyrmasyn zhasau kezinde zhәne dajyndyk satysy kezinde de katysady Zhalpy tapsyrmanyn kuramyna engizu үshin SES sanitarlyk tapsyrma zhasajdy Onda korsetiletin sanitarlyk kyzmettin pikirleri tabigi klimattyk zhagdajlar men korshagan ortanyn sanitarlyk zhagdajyn esepke ala otyryp kalanyn bagyty men aumaktyk osu shekaralaryn eskeru korshagan ortany korgau zhәne sauyktyruga arnalgan sharalar ote ziyandy nysandardy kalanyn syrtyna shygaru olardyn kәsibin tehnologiyasyn ozgertu tazartu kondyrgylaryna zhәne t b sanitarlyk korgau ajmagyn ujymdastyru turgyn azamattyk zhәne onerkosiptik kurylystar үshin zher uchaskesin tandap alu sumen kamtamasyz etudi zhaksartudyn keleshegi aumakty kanalizaciyalau zhәne katty kaldyktardan tazartu keleshegi emdeu profilaktikalyk mәdeni turmystyk zhәne zhalpysporttyk mekemeler toraptarynyn damu keleshegi 2 Zhobalaudyn ekinshi satysyna bas zhobalau ujymymen zhәne zhumyska katysushylarmen birge zhasalynatyn zhumys bagdarlamasyn zhasau zhatady SES bul satyda kalanyn sanitarlyk zhagdajyn sipattau boliminde katysady Sanitarlyk bakylau mekemelerinin zhumys bagdarlamasynyn kuramyna kiretin sharalar kala aumagyn sanitarlyk tekseru sanitarlyk epidemiologiyalyk kyzmet mekemelerinde bolatyn aldyngy zhyldardagy materialdardy zhinau biriktiru zhәne taldau korshagan orta zhagdajyna arnajy zertteuler zhүrgizu sanitarlyk korsetkishterdi sipattau zhәne sauyktyru sharalaryn negizdeu zhumys kolemi ote үlken bolgandyktan zhobalaushy mekeme SESpen zhәne gylymi zertteu instituttarymen kelisim shart zhүrgizedi bul kezde barlyk mүmkin bolatyn shygyndar eskeriledi Қorshagan ortany korgau zhәne sauyktyru bolimi bojynsha zhumys bagdarlamasyn zhasauga katysu 3 Zhobalaudyn үshinshi satysy kalanyn bas zhosparynyn ozin ondep shygaru nemese karastyru Bekitilgen zhumys zhosparyna sәjkes sanitarlyk kyzmet bul satyda kalanyn sanitarlyk sipattamasyn zhasajdy Қalany teren keshendi tekseruge sanitarlyk dәriger zhәne әr tүrli kәsiptegi mamandar da katysady Nysandardy tolkuzhattaudyn birinshilik materialdary sonymen katar atmosferanyn sudyn zher kyrtysynyn zhagdajlaryna zhүrgizilgen kopzhyldyk bajkaulardyn nәtizheleri turgyndardyn aurushandygy zhonindegi molimetteri turgyn gimarattardyn kyzmet korsetu mekemelerinin zhalpy demalys oryndarynyn zhagdajy turaly mәlimetteri koldanylady Sanitarlyk sipattama bolimderi tabigi klimattyk zhagdajlardy zhәne olardyn kala ortasynyn sanitarlyk zhagdajyna әserin bagalau aumakty funkcionaldy ajmaktarga boludi bagalau kala bojynsha zhәne zhekelengen audandar bojynsha atmosferalyk auanyn sudyn zhәne zher kyrtysynyn sanitarlyk zhagdajlarynyn sipattamasy sumen kamtamasyz etudin sanitarlyk zhagdajy kalany sanitarlyk tazartudyn zhәne agyndy sulardy tazartudyn sipattamasy turgyn audandardyn shu tәrtibin bagalau turgyndarga kyzmet korsetudi bagalau medicinalyk mәdeni turmystyk zhәne zhalpysporttyk Bas zhosparlar zhәne egzhej tegzhejli zhosparlau zhobalary әdette ozinin yksham klimaty bar burynnan kele zhatkan kalalarga arnap zhasalady Sondyktan tek zhergilikti zherdin klimattyk fonyna gana emes sonymen katar klimatka әser etetin kalanyn zher bederinin kurylys zhүjelerinin kogaldanuynyn zhәne baska faktorlardyn әserine de baga beru kazhet Қalanyn aumagynda kolajlylyk dәrezhesi zhәne yksham klimaty bar әr tүrli uchaskelerdi bolip korsetu kerek Қurylys salu үshin atmosferalyk zhauyn shashynnyn aguy үshin zheri sәl yldi zhәne zher bederi kolajly bolyp keletin aumak kolajly sanalady Aumaktyn yldilygy 0 5 pajyzdan kem bolsa tiginen zhosparlau zhumysy zhүrgizilui kazhet Turgyn audandar үshin zhergilikti zherdin yldilygy 1 5 pajyz aralygynda boluy kerek al kyska uchaskelerde 10 pajyzga dejin ruksat beriledi Yldilyk 10 20 pajyzga dejin bolgan rette bul aumaktyn turgyn azamattyk kurylystar үshin zharamdylygy shekteledi al 30 pajyzdan zhogary bolgan kezde mүldem zharamsyz dep esepteledi Birak ҚR ҚNzhE 3 01 01 2002 Қala kurylysy Қalalyk zhәne auyldyk mekenderdi zhosparlau zhәne kurylystaryn salu kuzhaty bojynsha mundaj үlken yldily aumakty uchaskelerdi pajdalanuga shek kojmajdy sebebi aumakty tehnikalyk zhәne inzhenerlik әzirleu tiimdiligi ote zhogary keledi Bul kurylys үshin kordagy uchaske bolmagan kezde ote manyzdy Yldilygy 12 pajyzdan zhogary aumakty zhasyl zhelekterdi otyrgyzu үshin pajdalanady Sajly ote tomen ornalaskan zherlerdi әsirese sayabaktardyn aumagynda ornalaskan zherlerdi zhasandy suattardy ornalastyru үshin pajdalanady Bul kezde grunttardyn su otkizgishtigin zhәne gruntty sulardyn lastanu mүmkindigin eskergen zhon Mundaj suattardyn terendigi 1 5 metrden az bolmauy yagni masalardyn kobejip ketuine zhol bermeu kerek Dernәsilderdi shajyp ketui үshin sudyn agu zhyldamdygy 0 3 0 4 m sek boluy kerek al su 3 4 ret almasuyna 100 tәulik kazhet Zher bederin insolyaciyany zhaksartu үshin koldanuga bolady Mysaly ortalyk endikterde koldenen zher betine karaganda yldilyk ontүstikke karaj 4 pajyz bolsa onda kys mezgilindegi insolyaciya 32 pajyzdan zhogary bolady al 8 pajyz bolgan kezde 73 pajyzga kop bolady Zher bederi zheldin tәrtibine sonymen katar atmosferalyk auada lastaushylardyn taralu zhagdajyna da әserin tigizedi Ғimarattardyn insolyaciyasynyn kolajlylygy үshin zher bederin pjdalanu Atmosferalyk auanyn suattardyn zhәne zher kyrtysynyn sanitarlyk zhagdajy bolimi negizgi bolimderdin biri bolyp tabylady sondyktan erekshe ukyptylykpen dajyndaluy kazhet Bul bolimnin korytyndylary sauyktyru sharalaryn dәleldi tүrde negizdeuleri kazhet Orta nysandary zhagdajynyn sanitarlyk sipattamasy Қorshagan ortany korgau zhәne sauyktyru degen tarauga kirui kazhet al ony bas zhobalau ujym mekemesi dajyndajdy Қala aumakty elektromagnittik alandar men shu tortibin bagalau bojynsha bolim de sanitarlyk sipattamaga kiredi Ol kelesi materialdarga negizdelip zhүrgiziledi Magistraldar temir zhol әuezhaj onerkәsiptik nysandar manyndagy shu dengeji turaly SES mәlimetteri Zhergilikti turgyndardyn shuga katysty shagymy Shu tәrtibin esepteu zhәne shu dengejin bolzhau Zhobalau mekemesi kalany nemese bul turgyda onyn edәuir kauipti zhekelegen uchaskelerin shu kartasymen kamtamasyz etui kazhet Қalany sanitarlyk bagalau үshin sumen kamtamasyz etu kanalizaciya zhәne agyndy sulardy tazartu zhagdajlarynyn da manyzy ote zor Bul bolimde sudy tutynu sudyn sapasy men shygu kozderi toraptary olardy tazartu tiimdiligi turaly mәlimetter korsetiledi sondaj ak sumen kamtamasyz etudin damuyn bolzhau turaly mәlimetter de beriledi Қalany katty turmystyk kaldyktardan sanitarlyk tazartu zhinau shygaryp tastau zhәne zalalsyzdandyru zhүjeleri kaldyktardy tastajtyn zherlerdin poligondardyn kometin dalalyk zherlerdin zhәne t b sipattamasy turaly mәseleler zheke bolimde karastyrylady Sonymen katar aumakty sanitarlyk tazartudyn damu keleshegi de bagalanady Қyzmet korsetu toraptarynyn zhagdajy mekemelerdin sany men olardyn syjymdylygy turaly kalada nemese zheke audandarda olardyn birkelki ornalasuy men zhagdajlary turaly molimetterge negizdelip bagalanady Sanitarlyk sipattamaga kala turgyndarynyn aurushandygynyn tolyk zhәne zheke bas toptary bojynsha taldau turaly bolimi da kirui kazhet Bul mәseleler turaly mәlimetter densaulyk saktau mekemelerinin statistikalyk bolimderinen gylymi zertteu instituttarynyn zhәne zhogary oku oryndarynyn salalyk kafedralarynan alynady Mүmkindiginshe turgyndardyn aurushandygynyn korshagan ortanyn kolajsyz faktorlaryna bajlanystylygy turaly mәlimetter de boluy kerek Қalanyn sanitarlyk sipattamasynyn sonynda osy kүzhatta berilgen barlyk molimetterge negizdelip SES usyngan sauyktyru sharalarynyn tizimi beriledi Қalanyn bas zhosparyn karastyru kezindegi sanitarlyk bakylau 1 Bas zhobalaushy mekeme kalalyk SES ke zhobanyn tүsinikteme kagazy men grafikalyk materialdaryn mindetti tүrde әkelip beruleri kerek olardyn tizimi zher alanyn tandap alu tәsilderi men zhakyn ornalaskan audannyn syzbasy tirektik zhospar zhosparlaushy shekteulerdin zhospar syzbasy bas zhospar negizgi syzba sumen kamtamasyz etu zhәne kanalizaciya syzbasy birinshi kezektegi turgyn kurylystardyn syzbasy kala manyndagy aumaktardyn zhobasy tabigi zhagdajlardyn kartalary inzhenerlik kondyrgylardyn zhosparlary Eger materialdar tolyk bolmasa onda zhobany karastyruga kabyldamajdy Zhobany karastyrudy SES tyn kommunaldyk boliminin dәrigeri zhүrgizedi sonymen katar mindetti tүrde baska bolimderdin mamandary zhәne inzhenerler katysady 2 Қalanyn bas zhosparyn karastyrudyn negizi retinde sanitarlyk tapsyrma zhәne kalalyk SES aldyn ala dajyndagan sharalar tizimi korsetilgen sanitarlyk sipattama sondaj ak audandyk zhosparlau syzbasynyn zhobaga sәjkestigi zhәne taralyp ornalasu syzbasy aumak molsheri kәsiporyn tizimi kala manyndagy ajmak alynady 3 Bas zhospardy karastyrudy Қalanyn ekonomikalyk kory Қalanyn kala kurushy kory Өndiristik bolimderinen bastajdy Tүsinikteme kagazdyn kuramyna enbektik balanska negizdelip kurastyrylgan zhobalangan kalanyn turgyndar sany turaly mәlimetter kiredi Osylarga sәjkes barlyk turgyndar shartty tүrde 3 negizgi topka bolinedi Turgyndardyn kala kurushy toby kala kurushy mәni bar mekemeler men kәsiporyndarda zhumys istejtin adamdar Қurylystyn algashky kezeginde bul toptyn үles salmagy 33 38 bolady al bolashakta 25 35 ga dejin zhetedi Edәuir zhogargy korsetkishter kishi kalalarga sәjkes tomen korsetkishter үlken zhәne iri kalalarga sәjkes keledi Turgyndardyn kyzmet korsetu toby kommunaldyk sharuashylyk sauda kogamdyk tamaktanu bilim beru densaulyk saktau mәdeni turmystyk mekemelerde zhumys istejtin adamdar Onyn menshikti salmagy iri kalalar үshin 23 26 ortasha zhәne kishi kalalar үshin 19 22 Turgyndardyn zhumys istemejtin toby balalar kart adamdar mүgedekter Bul toptyn үles salmagy 46 48 Қalany kuruga zhәne onyn osuine tikelej әser etetin negizgi faktorlar kala kurushy faktorlar dep atalady Bularga kalanyn pajda boluyna sebep bolgan kәsiporyndar zhergilikti manyzy bar әkimshilik zhәne gylymi mekemeler respublikalyk manyzy bar shipazhajlar demalys oryndary zhәne t b zhatady Mekemelerdin toraptaryn zhosparlau үshin balalar agartu densaulyk saktau turgyndar zhasynyn kurylymyn bilu kazhet Ony anyktau mәlimetteri 3 zhaska dejingi turgyndardyn barlyk sanynyn 5 61 zhәne odan үlken 17 4 Korsetilgen taraulardy karastyrgan kezde konil audaratyn mәseleler kala damuynyn bagyty zhәne kory bas zhospar dengejinde kalanyn damuyn retteu onerkәsiptik nysandardy saktap kalu nemese kala syrtyna shygarudyn maksatka sәjkestigi turgyn koryna muktazhdylykty durys esepteu 5 Tabigi klimattyk zhagdaj boliminde sanitarlyk dәriger kalanyn sanitarlyk sipattamasy turaly materialdardyn tolyk pajdalangandygyn tekseredi sonymen katar kurylys salu men korkejtudin әserinen mikroklimattyn bolzhamdy ozgeruin tekseredi Bul bolimde mindetti tүrde grunttyk sulardyn dengeji turaly gidrogeologiyalyk mәlimetter ashyk suattardyn sipattamasy agyndy sulardyn kuattylygy zhәne t b mәlimetter boluga tiis 6 Sanitarlyk dәriger bas zhosparda usynylgan kalanyn aumagyn funkcionaldy ajmakka boludin durystygyn bagalauy kazhet ҚR ҚNzhE 3 01 01 2002 Қala kurylysy Қalalyk zhәne auyldyk mekenderdi zhosparlau zhәne kurylystaryn salu kuzhatyna sәjkes kala aumagynyn toptary selitebtik ondiristik zhәne landshafty rekreaciyalyk Mundaj bolu funkcionaldy pajdalanu artykshylygyna bajlanysty sonymen katar selitebtik aumakta onerkәsiptik nysandardyn da ornalasuy mүmkin Bul aumak aralyktarynda birneshe funkcionaldy ajmaktar ornalasady turgyn kurylystar kogamdyk ortalyktar onerkәsiptik gylymi kommunaldyk kojmalyk syrtky kolik zhalpy demalys ajmaktary Қalany funkcionaldy aumaktarga bolu 1 selitebti aumak 2 ondiristik aumak 3 syrtky transport aumagy 4 kommunaldy kojmalyk aumak 5 landshafty rekreaciyalyk aumak 6 sanitarly korganys aumagy 7 rezervtik aumak Selitebti aumak bul zherde turgyn kory kogamdyk gimarattar men kurylymdar gylymi zertteu instituttary men olardyn keshenderi kosheler alandar sayabaktar bulvarlar bakshalar ornalasady Bul aumakta sanitarlyk korgau ajmagyn kazhet etpejtin onerkәsiptik zhәne kommunaldyk nysandardy ornalastyruga ruksat beriledi 1000 adamga shakkanda selitebtik aumaktyn aldyn ala kazhettilik shamasy turgyn kurylystardyn salynuy 3 kabatka dejin bolatyn kezde 10 ga al zher uchaskesimen birge 20 ga 4 ten 8 kabatka dejin 8 ga 9 kabat zhәne odan da zhogary bolganda 7 ga Turgyn kurylys ajmaktarynda kazirgi kezde eki negizgi elementti boledi yksham audan zhәne turgyn audan Yksham audan zher kolemi 10 nan 60 ga ga dejin birak 80 ga dan aspajtyn magistraldy kosheler bolip otpejtin turgyn kүrylystyn elementi bolyp tabylady Kүndelikti tutynatyn sauda turmystyk nysandardyn kyzmet korsetu radiusy 500 m den aspajdy mektepke dejingi balalar mekemelerinin radiusy 300 m mektepterge dejingi kashyktyk 750 m bastauysh mektepterge dejingi kashyktyk 500 m Yksham audandardyn shekarasy magistraldy zhәne turgyn kosheler bolyp tabylady Turgyn audan zher kolemi 80 nen 250 ga ga dejin kurylymdy element kyzmet korsetu nysandarynyn radiusy 1500 m den aspaulary kerek Kishi kalalarda barlyk selitebti aumak әdette turgyn audan bolyp sanalady Үlken kalalarda birneshe yksham audandar turgyn audandy kurajdy Bir yksham audan aralygynda turgyndar mәdeni turmystyk kyzmet korsetudin barlyk tүrimen kamtamasyz etiluleri kazhet Zhosparlaudyn negizgi gigienalyk korsetkishteri Brutto bojynsha turgyn kordyn tygyzdygy 1 ga aumakka keletin turgyn zher alanynyn sharshy metrinin sany Yksham audandarda bul korsetkishter turgyn audandarga karganda zhogary bolady birak ol kobinese gimarattardyn kabatyna zhәne zhergilikti zherdin endigine bajlanysty Osy faktorlarga bajlanysty 1 ga aumakka turgyn kordyn maksimaldy tygyzdygy 2400 den 7600 sharshy m aralygynda Brutto bojynsha turgyndardyn tygyzdygy bul 1 ga aumakka keletin turgyndardyn sany Zhalpy kala bojynsha bul korsetkish 1 ga aumakta 220 adamnan yksham audandarda 450 al sejsmikalyk audandarda 300 adamnan aspauy kerek Birak sanitarlyk erezhede bul korsetkishter turgyn үjmen kamtamasyz etu esebi bojynsha 1 adamga shakkanda 18 sharshy metrden keletindigi keltirilgen Baska ajmaktyk normativterde turgyn үjmen kamtamasyz etude tiisinshe turgyndardyn tygyzdyk korsetkishteri de sәjkes ozgeredi Өndiristik aumak onerәsiptik kәsiporyndardy zhәne olarmen bajlanysy bar nysandardy yagni tәzhiribeli ondiris orny men gylymi mekeme kommunaldyk kojmalyk nysandardy zhәne baska da nysandardy ornalastyruga arnalgan Osygan sәjkes funkcionaldyk ajmaktar onerkәsiptik gylymi gylymi ondiristik zhәne kommunaldyk kojmalyk nysandar zhәne t b Өnerkәsiptik ajmak turgyn audandarmen tiimdi bajlanysta boluy kazhet Tagam onerkәsibi kәsiporyndaryn kommunaldyk kojmalyk ajmakta ornalastyru kerek Munda temir zhol beketterin de ornalastyrgan zhon Turgyn kurylys audandary temir zholdardan eni 100 m bolatyn sanitarlyk korganys ajmagymen bolinui kazhet al eger temir zhol sajly zherde ornalassa 50 m zhetkilikti bolyp tabylady Bul ajmakta avtomobil zholdaryn garazhdardy kojmalardy ornalastyruga ruksat etiledi Sanitarlyk korganys ajmagy alanynyn 50 pajyzy kogaldandyrylgan boluy kazhet Landshafty rekreaciyalyk aumak aumak kuramyna kalalyk ormandar orman parkter orman korgau ajmaktary suattar auyl sharuashylyk zhәne baska da dakyldardy osiru үshin pajdalanatyn zherler zhәne t b kiredi Қalanyn aumagyn kogaldandyrudyn үles salmagy 40 pajyzdan al turgyn audandardyn shekaralarynda 25 pajyzdan kem bolmaulary kerek Bul taraulardy karastyrgan kezde sanitarlyk dәriger kaladagy turgyn onerkәsiptik zhәne kommunaldyk kojmalyk ajmaktardyn ozara durys ornalasuyna sonymen katar sol aumaktardyn osu mүmkindigine sanitarlyk korganys ajmaktarynyn boluyna tagam onerkәsibi kәsiporyndarynda zhәne sharuashylyk kojmalarynyn ornalasuyna uly zhәne zhagymsyz iisti zattardyn shygu kozderinen alys ornalasuy baga berui kazhet Қazhetti sanitarlyk korganys ajmagyn ujymdastyru mүmkin bolmajtyn kәsiporyndar үshin olardyn kalanyn syrtyna shygarylatyn nysandardyn tiziminde bar nemese zhoktygyn tekseru kerek 7 Mәdeni turmystyk kyzmet korsetu tarauynda tekseriluge kazhetti zhagdajlar birkatar nysandardy saktap kaludyn durystygyn olardyn turgyndardyn demografiyalyk kuramyna sәjkestigin zhәne syjymdylygyn kyzmet korsetu radiusyn zher alanynyn zhetkiliktiligin zhәne t b Қyzmet korsetu zhүjesinin kuramyna halyk agartu densaulyk saktau dene shynyktyru mәdeniet korkem oner sauda kogamdyk tamaktanu turmystyk kyzmet korsetu bajlanys kommunaldyk sharuashylyk zhәne t b mekemeler kiredi Saktalu normativteri balalardyn mektepke dejingi mekemelermen kamtamasyz etilui 85 pajyzdan kem bolmauy kazhet al demografiyalyk mәlimetter bolmagan kezde 1000 adamga 180 orynnan keledi balalardyn 100 pajyzy tolyk emes orta bilimmen I IH synyptar kamtamasyz etiluleri kerek orta bilimmen H HI synyptar 75 al demografiyalyk mәlimetter bolmagan kezde 1000 adamga 180 oryn sport zaldary 1000 adamga shakkanda 60 80 sharshy m zhabyk zhәne ashyk bassejnder 20 25 sharshy m klubtarda 6 sharshy m kinoteatrlarda 25 35 oryn teatrlarda 5 8 oryn bolulary kazhet dүkenderdin sauda alandary 1000 adamga shakkanda 280 sharshy m dan kem bolmaulary kerek onyn ishinde sharuashylyk dүkenderinde 180 sharshy m kogamdyk tamaktanu kәsiporyndarynda 40 oryn monshalarda 5 oryn bolu kazhet 8 Zhobaga saraptama zhүrgizgen kezde kurylys salu zhүjesine de konil audaru kerek Қurylys zhүjelerinin bolinui perimetrlik kurylys tort buryshtyn tort zhagy bojynsha tujyktalyp zhabylgan tik burysh bojlaj gimarattardyn ornalasuy Olar tutas nemese үzilisti boluy mүmkin Bul zhүjenin kemshiligine kvartaldyn nashar zheldetilui zhәne bagyttaluynyn insolyaciya nasharlygy durys bagyttalmauy zhatady tizbekti kurylys gimarattar bir birine parallel ornalasady Ғimarattyn ostik bagyttaluy ozindik bolyp tabylady yagni insolyaciya zhәne zheldetilu zhagdajyna bajlanysty toptyk kurylys yksham audan nemese kvartal aumagynda birneshe үjler tobynyn birigui erkin kurylys gimarattar sәulettilik zhagynan ajkyndylyk sondaj ak insolyaciya aeraciya shudan korgau intervalynda erkin ornalasady biriktirilgen kurylys әr tүrli zhүjeler elementterinin birigui 9 Bas zhospardyn manyzdy boliminin birine kala ishindegi zhәne kala syrtyndagy transportty ujymdastyru zhatady Turgyn aumakty atmosferalyk auanyn lastanuynan zhәne shudan korgaudy kamtamasyz etu үshin karastyrylgan sharalardyn kandaj dengejde ekendigin anyktau kazhet Transporttyk torap kala turgyndarynyn kazhettiligine sәjkes boluy tiis Қala aumagynyn kogaldandyryluyna edәuir konil bolu kazhet yagni ol yksham klimatty zhaksartady atmosferanyn lastanuyn zhәne shu dengejin tomendetedi Қalada kok zhasyl zhelekterdin toby zhalpy maksatta pajdalanatyn top mәdeniet zhәne demalys sayabaktary men baktary kalalyk sayabaktar orman sayabaktary skverler zhәne bulvarlar shektep pajdalanatyn top mektepke dejingi balalar mekemeleri mektepter zhogary oku oryndary klubtar gylymi zertteu instituttary emdeu profilaktikalyk mekemeleri zhәne turgyn үjler ajnalasyndagy kok zhasyl zhelekter arnajy maksatta pajdalanatyn top sanitarlyk korganys zhәne su korgau ajmaktarynda avtomobil zhәne temir zhol toraptary bojynda otyrgyzylgan kok zhasyl zhelekter Zhalpy maksatta pajdalanatyn kogaldandyrylgan aumaktyn audany үlken kalalarda 1 adamga shakkanda 10 m2 dan ortasha kalalarda 7 m2 dan kishi kalalarda 8 m2 dan kem bolmauy kazhet Agashtar baganasy men tramvaj zholynan agash baganasyna dejingi kashyktyk 5 m den al butalarga dejingi kashyktyk 1 5 m den kem bolmau kazhet Eger agash basynyn diametri 5 m den zhogary bolatyn bolsa arakashyktyk ta ulgayuy kazhet Uchaske aumaktarynyn kogaldandyru audandarynyn korsetkishteri kalalyk sayazhajlar үshin 15 ga zhosparlangan sayazhajlardyn audandary үshin 10 ga turgyn audandardyn baktary үshin 3 ga skverler үshin 0 5 ga Kogaldandyrylgan uchaskelerdin zhalpy aumaktyk balansy 70 pajyzdan kem bolmauga tiis 10 Қalany sumen kamtamasyz etu bolimin karastyrgan kezde mindetti tүrde tekserilui kazhet zhagdajlar ҚR ҚNzhE 4 01 02 2001 Sumen zhabdyktau Syrtky toraptar men gimarattar kuzhatyn pajdalana otyryp turgyndardyn zhobalyk sanyn esepke alganda auyz su onerkәsiptik zhәne sharuashylyktyk kazhettilik үshin kazhetti su molsherin eseptelui burynnan bar su kozderine gidrogeologiyalyk zhәne sanitarlyk sipattama zhәne zhanadan su kozderin tandaudy negizdeu sumen kamtamasyz etu kozderine zhәne su kubyry kondyrgylaryna sanitarlyk korgau ajmygyn ujymdastyru zhagdajy 11 Қalanyn kanalizaciyasy boliminde mindetti tүrde tekserilui kazhet zhagdajlar selitebtik aumaktyn onerkәsiptik zhәne kommunaldyk kәsiporyndardyn barlyk nysandarynyn bir zhүjege kosyluy toraptardyn zhәne tazartu kondyrgylarynyn damu satylary bojynsha sanitarlyk bakylau oryndarymen aldyn ala kelisilgen tazartylgan agyndy sulardyn suattarga kuyu oryndary agyndy sulardy suattarga kuyuda sanitarlyk erezhelerge sәjkestigi tazartu kondyrgylarynyn sanitarlyk korganys ajmaktaryn kalanyn kanalizaciyalanbagan audandarynan shygatyn sujyk kaldyktardy alyp ketu zhүjesi arnajy avtokolikterdin boluyn kuyu stansalarynyn ornalasuyn 12 Қalany sanitarlyk tazartu boliminde mindetti tүrde durystygyn tekseru kaldyktardyn molsherin esepteu kaldyktardy zhinau saktau zhәne alyp ketu zhүjeleri kaldyktardy zalalsyzdandyru zhәne pajdalanudagy tandalgan әdister 13 Sanitarlyk dәriger tүsinikteme kagaz ben shema materialdaryn karastyrgannan kejin Қalanyn bas zhosparynyn negizgi zhagdajlary boliminde tanysady Onda kala turgyndarynyn turmystyk zhәne demaluda kolajly zhagdajlardy kalyptastyru zhonindegi barlyk birinshi kezekti sharalar korsetiledi 14 Қarastyrylgan sheshimder Sanitarlyk sipattama bolimindegi usynystarga sәjkes keletin bolsa da zhobaga shartty tүrde kelisim beruge ruksat etilmejdi mәseleler sanitarlyk tehnikalyk kenes mәzhilisinde talkylanuy tiis 15 Zhobaga teren tүrde gigienalyk baga berilgennen kejin sanitarlyk dәriger Қurylys zhobasy bojynsha korytyndy zhasajdy ogan kalanyn oblystyn audannyn bas sanitarlyk dorigerleri kol koyady Bul tusta kommunaldyk gigiena bojynsha sanitarlyk dәriger baska mamandyktagy gigiena kyzmetkerlerin zhumyska kosuy mүmkin Zhobany karau zhәne korytyndy zhazu uakyty 14 kүnnen aspauga tiis korytyndyda zhobanyn kyskasha mazmuny sondaj ak onyn on zhәne teris zhaktary korsetiledi usynylgan barlyk materialdar tolyk beriledi zhobany kabyldau merzimi zhәne korytyndy beru uakyty korsetiledi SES tin on korytyndysy bas zhobalyk ujymga beriledi memlekettik sanitarlyk bakylau mekemelerimen kelisilgennen kejin zhobany kalalyk oblystyk әkimshilik zhәne Үkimet bekitedi bekitilgen tәrtipti buzgan zhagdajda zhәne zhobaga kelisim beruden bas tartkan rette zhobany karagan SES zhogary sanitarlyk bakylau okildigine mәlimdeme zhasauy kazhet Eldi mekender oryndaryn zhosparlau zhobasyn iske asyruga sanitarlyk bakylau 1 Bas zhospardyn bekitilgen zhobasy kalanyn negizgi kurylys kuzhaty bolyp tabylady ony barlyk ujymdar men vedomstvolar basshylykka aluga tiis Onyn negizinde egzhej tegzhejli zhosparlau zhobasy әri karaj kurylys salu zhobasy zhasalady 2 Saktyk sanitarlyk bakylau zhүrgiziledi sanitarlyk epidemiologiyalyk kyzmet bas zhospardyn zhүzege asyryluynyn barlyk satylarynda katan tүrde oryndaluyn talap etu kazhet birinshi kezektegi kurylystardy ornalastyru turgyn zhәne onerkәsiptik ajmaktardyn egzhej tegzhejli zhosparlau zhobalary yksham audandar zhәne turgyn audandardy salu zhobalary kogaldandyru zhәne syrtky zhajlastyru shemalary zhәne t b Korsetilgen barlyk zhobalyk materialdar sanitarlyk bakylau mekemelerimen mindetti tүrde kelisilui kazhet Kez kelgen atalgan kuzhattyn tүsinikteme kagazynda bas zhosparmen sәjkestigi korsetilui kazhet yagni sanitarlyk dәriger bugan birinshi kezekte konil bolui tiis 3 Bas zhospardy iske asyruga bakylau kezinde gimarattyn kurylysyn bastamastan buryn erekshe konil boletin mәseleler aumaktyn uakytka sәjkes inzhenerlik dajyndygy su kubyry zhәne kanalizaciyalyk toraptardyn kurylysy eldi meken oryndarynyn koshelik toraptary tazartu kondyrgylarynyn sәjkestigi 4 Mәdeni turmystyk kyzmet korsetu nysandarynyn kurylysy turgyn gimarattardy pajdalanuga beruden buryn ayaktaluy kazhet 5 Bas zhospardyn zhүzege asyryluyn tekserudi sanitarlyk epidemiologiyalyk kyzmet keminde zhylyna 1 ret zhүrgizedi Bas zhospardan edәuir auytku bolgandygyn anyktagan kezde mәsele әkimshilikke talkylanuga zhiberiledi Talkylangan mәselenin koshirmesi sanitarlyk bakylaudyn zhogargy turgan mekemelerine zhiberiledi 6 Bas zhospardan auytku negizdelgen boluga tiis kolemi merzimi aumak shekaralary zhәne SES ke karau үshin usynyluy kazhet Eger olar sanitarlyk zhagdajdy nasharlatatyn bolsa aldyn alu sharalary zhasalyp karaluga tiis 7 Memleketttik sanitarlyk bakylau turaly kaulyga sәjkes bas zhospardyn zhәne gigienalyk talaptar buzylgan nysandardyn kүrylysy sanitarlyk bakylau mekemelerinin kelisimimen toktatylyp zhauapka tartyluy mүmkin 8 Bas zhosparda kozdelgen kez kelgen maksatka pajdalanuga zher uchaskesin tandau kezinde SES zhobalaushy ujymnan mundaj sheshimdi negizdeudi zhәne sanitarlyk kauipsizdigine zhauap beruin talap etuge tiis Auyldyk eldi mekenderdi zhosparlau gigienasyAuyldyk eldi mekenderge turgyndary tikelej auyl sharuashylygymen ajnalysatyn eldi mekender zhatady Halyktyn zhobadagy sanyna bajlanysty auyldyk eldi mekender toptarynyn bolinui kishi 200 adamga dejin ortasha 200 den 1000 adamga dejin үlken 1000 nan 3000 adamga dejin iri 3000 nan 5000 adamga dejin Auyldyk eldi mekender aumagynda audandyk ortalyk zhәne zhekelegen ondiristik uchaskeler bolady Songy zhaldary auyl sharuashylygynyn ondiristik negizge koshuine bajlanysty iri mal sharuashylygy kus sharuashylygy zhәne agrarlyk ondiristik keshenderi bar auyldyk eldi mekender damuda Auyldyk eldi mekenderdi zhosparlauda olarga tәn erekshelikterdi eskere otyryp kala kurylysyn zhүrgizudegi principter men sanitarlyk talaptar saktalady Auyldyk eldi mekenderdi zhosparlau zhәne ony korkejtu onyn tүrine emes ondiristik bazanyn ereksheligine atap ajtkanda ondiristik ajmaktyn sipatyna bajlanysty Pajdalanu maksatyna bajlanysty kondyrgylar toptary ondiristik keshenderge biriktiriledi Mysaly mal sharuashylygy kus sharuashylygy dәndi mal azygy zhondeu mehanikalyk auyl sharuashylygy onimderin kajta ondeu zhonindegi sondaj ak kurylys zhәne kojma keshenderi zhәne t b Birkatar zhagdajlarda auyldyk eldi mekenderde arnajy gimarattary men kurylymdary bar ondiristik ajmaktar bolady Olardyn kejbireuleri gigienalyk talaptarga sәjkes auyldyn syrtynda ornalastyryluy mүmkin Eldi mekennin ondiristik ajmaktarynyn zhekelegen uchaskelerine sanitarlyk korganys ajmagynyn molsheri 300 m den aspajtyn kesiporyndar ornalastyrylady Al ondiristik ajmaktyn ozi temir zhәne avtomobil zholdarymen okshaulangan uchaskelerge bolinbeui kerek Kommunikaciyamen kamtamasyz etu үshin elektrlik zholmen beriletin bajlanys toraptary zhәne zhergilikti maksattagy toraptar auyl sharaushylygy egistikterinin zholdar bojymen orman zholaktarynyn zhәne trassalar bojymen zhүrgizilui tiis Өndiristik ajmakka kojylatyn sanitarlyk gigienalyk talaptar tek aumakta gana emes sondaj ak onyn syrtynda da kolajly zhagdajdyn boluyn kozdejdi Sondyktan auyl sharuashylygy nysandary men baska da gimarattar men kurylymdardyn ara kashyktygy zhosparlauga kojylatyn talaptar men normalar bojynsha shekti ruksat etilgen dengejde boluy kerek Sondaj ak ondiristik zhәne selitebti ajmaktar arasyndagy arakashyktykty belgileu aumakty korkejtu katty kaldyktar men agyndy sulardy zhinau zalalsyzdandyru zhәne alyp ketudi kamtamasyz etu kozdelinedi Aumakta ondiristik keshenderdi ornalastyrganda olar korshagan tabigi orta zhagdajyna zhәne halyk omiri zhagdajyna kolajsyz әserin tigizbeui kazhet Ol үshin auyl sharuashylygy ondiristik nysandarynyn egzhej tegzhejli gigienalyk sipattamasy boluy tiis Atmosferalyk auanyn sudyn topyraktyn lastanuy turaly taldaulardyn nәtizheleri koldanylady sol ajmakta turatyn halyk arasynda saualnama zhүrgiziledi Auyldy eldi mekenderdin korshagan ortasynyn lastanuyna iri mal sharuashylygy keshenderinin kaldyktary үlken әser etedi Olar atmosferalyk auanyn tabigi sulardyn zher kyrtysy zhәne osimdik zhabynynyn lastanuynyn basty kozi bolyp tabylady Osy uakytka dejin bul nysandardyn tastamalaryn tazartudyn tiimdi әdisteri zhәne iisinin taraluymen kүresu sharalary bolgan zhok Bul zhagdajda korshagan ortanyn biologiyalyk lastanuynyn eleuli mәni bar Өndiristik mal sharuashylygy keshenderi Mal sharuashylygy men kus sharuashylygy keshenderinin sany men kuatynyn artuy shektelgen aumaktarda patogendi mikroorganizmdermen inficirlengen kidyn kop molsherde zhinaluyna alyp keledi Zhalpy alyp karaganda kazirgi uakytta ondiristik mal sharuashylygy kaldyktarynyn kolemi kommunaldy kaldyktarga karaganda edәuir zhogary Қorshagan ortanyn bakterialdy lastanu karkyndylygy adam densaulygyna tigizetin kauiptiligi zhagynan ziyandylygy en zhogary kauiptilik klasyna zhatatyn kәsiporynmen tepe ten Birkatar zhagdajlarda olarga ote zhogary talaptar kojylady Osy keshender toniregindegi zher kyrtysy 100 pajyz zhagdajda 25 sm terendikte ote lastangan bolyp kezdesedi agyndy sularymen sugarylatyn alandarda salmonellalar 50 sm terendikke dejin enedi zhәne ozinin tirshilik kabiletin 2 zhyl bojyna saktajdy Zher beti sularynda salmonellalar tirshilik kabiletin 4 ajga dejin saktajdy Adam үshin infekciyanyn negizgi kozi auylsharuashylyk maldary iri kara shoshka koj Songy zhyldary bul үrdiske үj kustary әsirese tauyktar kosyldy 10 myn baska arnalgan shoshka osiretin keshen atmosferaga 1 sagatta 80 mlrd tan kop mikrob shygarady Iri shoshka bagatyn oryndardan 400 m kashyktykta auanyn 1 m3 koleminde patogendi aralas mikroorganizmder zhalpy 4000 al mal sharuashylygy kesheninen 1 km kashyktykta 1000 nan asa mikroorganizmder bolady Zher beti zhәne zher asty sulary үshin iri keshenderdin kaldyktary ote kauipti Shoshka keshenderinin sujyk kaldyktary kuatty tazartu kondyrgylaryna karamastan suattardy 30 km kashyktykta lastap kana kojmaj ondagy tabigi ozin ozi tazartu үrdisterinin buzyluyna alyp keledi Suda erigen otteginin molsheri tomendejdi tүsi konyr tartyp shirigen iis shygady ottegini biohimiyalyk tutynu korsetkishi artady Uakyt ote kele suat agyndy su shunkyryna ajnalady Mal sharuashylygy keshenderi koptep iske kosyluyna bajlanysty nysandar ortasynda mikroorganizmder zhinala beredi sebebi tabigattyn kaldyktardan ozin ozi tazartu mүmkinshiligi shekteuli Bүgingi kүni korshagan ortany mal sharuashylygy kaldyktarynan korgau manyzdy mәselelerdin biri Bul kidy sumen shayu әdisimen shygarudyn әserinen askynyp otyr sebebi bul zhagdajda agyndardyn bastapky kolemi 3 ese ulgayady Eger katty frakciyalardy ki saktagyshtarda uzak uakyt 12 aj saktauga bolsa al sujyk ki үshin ol tiimsiz Birinshiden bul kezde tolyk zalalsyzdandyru bolmajdy ekinshiden ki saktagyshtan sujyk agyp otip korshagan ortany lastajdy Sujyk kidy tolyk biologiyalyk tazartudan otkizu үshin aerotenkter men ekinshi ret tundyrgyshtar usynylady Tәzhiribe zhүzinde әdette osy siyakty eki үsh satyny tazartu koldanylady Birak eki satyly tazartudan kejin de agyndarda kop molsherde patogendi mikroorganizmder kalatyndygyn zertteuler korsetip otyr Organika molsherinin kop boluyna bajlanysty bul zhagdajda hlorlau tiimsiz Tipti biologiyalyk togandarda kajtalap tazartatyn үsh satyly tazartudan kejin de patogendi mikroorganizmderdin molsheri koptep kezdesedi Sujyk kidy zalalsyzdandyru үshin sondaj ak termiyalyk әdis te koldanylady Birak 80oS zhәne 100oS tempraturada da bakteriyalardyn sporalyk formalary saktalady Agyndardy eki agyndy kondyrgyda 130oS temperaturada 10 min koleminde ondeu zhaksy nәtizhe beredi Agyndardy zalalsyzdandyruda koptegen baska da әdister sonyn ishinde kobinese fizikalyk ultra kүlgindik sәulelendiru iondaushy әser ultra dybysty zhәne zhalynmen ondeu zhәne t b koldanylady Uly himikattar zhәne mineraldy tynajtkyshtar kojmalary zhylyzhajlyk koshethanalyk kombinattar auyl sharuashylyk tehnikalaryna arnalgan garazhdar mehanikalyk sheberhanalar sondaj ak zhangysh majlaushy materialdar garazhdary korshagan ortanyn sonyn ishinde kobinese atmosferanyn lastaushy kozi bolyp tabylady Sondyktan auyldyk eldi mekenderdi zhosparlauda ondiristik ajmak pen onyn zhekelegen keshenderin ornalastyruga arnalgan uchaskeni tandauga ajryksha konil bolinedi Bul nysandar turgyn kurylys ajmagyna karaganda yk zhagyna ornalastyryluy kerek Odan baska selitebti ajmakty zhәne su nysandaryn lastamas үshin ondiristik ajmaktyn aumagynyn relefi ondiristik sulardyn aguyna yngajly boluy kazhet Osy sebepten su agysymen ondiristik ajmak turgyn ajmaktan zhogary ornalasuy kerek Sanitarlyk norma bojynsha bekitilgen auyl sharuashylygy ondiristerinin sanitarlyk korganys ajmaktarynyn molsheri I klass 1000 m den kem emes Shoshka sharuashylygy keshenderi Қus fabrikalary Iri kara keshenderi Eger tazartu kondyrgylarynyn tiimdiligi tomen bolsa zhәne tolyk germetizaciyalau mүmkin bolmasa sanitarlyk korganys ajmagy esepteu zholymen anyktalady birak 5000 m den kem bolmauy kazhet Zhyrtkysh andar fermalary kundyzdar tүlkiler zhәne t b 500 tonnadan zhogary uly himikattardy saktajtyn kojmalar Tukymdyk dakyldardy ondeu ondiristeri Sujytylgan ammiak zhәne ammiak suyn saktajtyn kojmalar II klass 500 m den kem emes Iri kara koj zhәne zhylky sharuashylygy fermalary Қus sharuashylygy fermalary 50 den 300 tonnaga dejingi uly himikattardy saktau kojmalary III klass 300 m den kem emes Қoyan osiretin fermalar Veterinarlyk emdeu oryndary Zhylyzhaj men koshethanalar Mineraldy tynajtkyshtardy saktajtyn kojmalar 50 tonnaga dejingi mineraldy tynajtkyshtardy zhәne uly himikattardy saktajtyn kojmalar Mal azyktaryn dajyndau cehtary tagam kaldyktaryn pajdalanudy kosa alganda Zhondeu zhumystaryna tehnologiyalyk kyzmet korsetuge avtomobilder men auyl sharuashylygy tehnikasyn mashinalar sany 200 birlikten zhogary bolganda saktauga arnalgan garazhdar men parkter Өndiristik kәsiporyndardyn komekshi sharuashylyktary shoshka siyr kus ustajtyn oryndar 10 nan 100 baska dejingi zhyrtkysh andar fermalary IҮ klass 100 m den kem emes Zhondeu zhumystaryna tehnologiyalyk kyzmet korsetuge avtomobilder men auyl sharuashylygy tehnikasyn mashinalar sany 50 den 200 birlikke dejin bolganda saktauga arnalgan garazhdar men parkter Sүtti zhemis zhidekterdi algashky ondeuge zhәne kajta ondeuge arnalgan kәsiporyndar men cehtar Zhemis zhidekterdi kartopty astyk saktajtyn kojmalar Materialdardy zhangysh majlaushy materialdardy saktau kojmalary Pәterlik kurylys zhүjesinde zheke үj basy pajdalanatyn zhanuarlar men kustarga arnalgan kurylystar Қurgak mineraldy tynajtkyshtardy osimdikterdi korgauga arnalgan himiyalyk zattardy saktajtyn kojmalar Sanitarlyk korganys ajmagynyn molsherinin aukymyn ulgajtudy talap etetin barlyk nysandar tek zhel tarmaktaryn gana eskerip emes sonymen katar turgyn kurylys ajmagynan alshak zherde ornalastyrylady Sondaj ak auyl sharuashylygy tehnikasy үshin auyldy ajnalyp otetin zholdardyn boluy kozdeluge tiis zhәne tranzitti kolik selitebti aumaktyn syrtyna shygaryluy kerek Auyldyk eldi mekendi zhosparlauda sharuashylyk ereksheligin eskere otyryp selitebti zhәne ondiristik aumak bolip korsetilui kerek Auyldyk eldi mekennin selitebti aumagyn zhosparlau onyn aukymyna halyktyn demografiyalyk kuramyna sondaj ak ekologiyalyk zhәne tabigi faktorlarga bajlanysty Әdette auyldyk eldi mekender kalalarga karaganda kurylymdyk dengejlerge bolinbej birtutas keshen retinde zhosparlanady Auyldyk eldi mekenderdin selitebti aumagyn magistraldy avtomobil zholdary sondaj ak mal ajdap otetin zholdar zhәne auyl sharuashylygy mashinalary zholdary kesip otpeui kerek Auyldyk eldi mekenderde zhanynda bau bakshaga kora kopsyga arnalgan uchaskesi bar bir zhәne eki pәterli turgyn үjler kurylysy karastyryluga tiis Kop pәterli bloktarga biriktirilgen 4 kabatka dejingi үjler saluga da ruksat beriledi Pәter zhanyndagy zher uchaskesinin aukymy zhergilikti zhagdajdy halyktyn demografiyalyk kurylymyn eskere otyryp zhәne zandylykty kuzhattarga sәjkes anyktalady Үj zhanuarlaryna zhәne kustarga arnalgan sarajlar turgyn bolmelerdin terezesinen 15 m den 100 m ge dejingi ara kashyktykta ornalasady Sekciyaly үjlerdin turgyndaryna үj zhanuarlaryn ustauga arnalgan kurylys үshin uchaske selitebti aumaktan tys zherde bolinedi birak auyl sharaushylygy onimderin saktau үshin bir otbasyna 4 5 m2 esebimen zher asty kojmalaryn saluga ruksat beriledi Bloktarga biriktirilgen sarajlarga bolingen kurylys aumagynyn audany 800 m2 aspauy kazhet Auyldyk eldi mekenderde kogaldandyru aumagy kozdelinute tiis aumagyndagy olardyn kurylys menshikti salmagy 40 pajyzdan kem bolmauy kazhet Selitebti aumaktagy zhalpylaj pajdalanylatyn kogaldandyru aumagynyn sayabaktar skverler gүlzarlar audany bir adamga shakkanda 12 m2 boluy tiis Zhalpylaj pajdalanylatyn kogaldandyru aumagy zhajlastyrylgan zhәne zhabdyktalgan boluy kazhet Auyldyk eldi mekenderdin bojymen zhelden shannan karly borandardan korgau үshin orman zholaktaryn otyrgyzu ujymdastyru karastyrylgan Auyldyk eldi mekenderdi zhosparlau zhobasynda onyn inzhenerlik zhabdyktaluy sumen kamtamasyz etu zhүjesi kanalizaciyasy zhәne sanitarlyk tazartyluy korsetilui kerek Halykty ortalyktandyrylgan zhәne ortalyktandyrylmagan zhүjede de sanitarlyk normaga sәjkes keletin auyz suymen kamtamasyz etu en basty mindet bolyp tabylady Bul mәsele eldi mekennin үlkendigine zhәne sumen kamtamasyz etu kozin tandau mүmkindigine bajlanysty sheshiledi Kanalizaciya zhүjesi tazartu әdisteri zhәne agyndy sulardy agyzu zhagdajy zhergilikti zhagdajlarga bajlanysty tandalynady Auyldyk eldi mekenderde agyndy sulardy zhәne turmystyk kaldyktardy zalalsyzdandyrudyn tabigi kondyrgylary sugaru sүzu zhyrtu kompostirleu zhәne t b alandary keninen koldanylady Bul tiisinshe grunttyn zhәne zher uchaskesi zhetkilikti boluymen anyktalady DerekkozderNemenko B A Kommunaldyk gigiena Almaty Ғylym gylymi baspa ortalygy 2004 432 b ISBN 9965 07 336 8

Жарияланған күні: Желтоқсан 13, 2024, 23:34 pm
Ең көп оқылған
  • Қаңтар 18, 2025

    Быковский Виктор Иванович

  • Қаңтар 18, 2025

    Брюсвили

  • Қаңтар 18, 2025

    Брусс (Крез)

  • Қаңтар 18, 2025

    Брахтталь

  • Қаңтар 18, 2025

    Брахвиц

Күнделікті

  • 1899 жыл

  • 1961 жыл

  • Бірінші дүниежүзілік соғыс

  • Ежелгі грек тілі

  • Ауыл шаруашылығы

  • Израиль

  • Classic (радио)

  • 1967

  • 1706

  • Жуковский Николай Егорович

NiNa.Az - Студия

  • Уикипедия

Ақпараттық бюллетеньге тіркелу

Біздің пошталық тізімге жазылу арқылы сіз әрқашан бізден соңғы жаңалықтарды аласыз.
Байланысу
Бізбен хабарласыңы
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Барлық құқықтар сақталған.
Авторлық құқық: Dadaş Mammedov
Жоғарғы