Беріш — Алшын тайпасынан тарайтын 18 рудың бірі. Алшын тайпасының Байұлы рулар бірлестігінен тарайды.
Тарихы
Кіші жүздің Байұлының ішіндегі адам саны ең көп ру - Беріш. Б.Кеппенің (1851 жыл) мәліметі бойынша Бөкей Ордасының өзінде ғана Беріш руы 3 600 отбасын құраған. (Әр отбасы шамамен 5 адамнан) Орташа есеппен сонда адам саны 18 000-ға жеткен. Бұл ру жөнінде ең алғашқы 1748 жылғы Тевкелев құрған Кіші жүз қазақтарының ру-тайпалық құрамы деген еңбектерінде айтылады. Сол сияқты Беріш руы 1829 жылы шенеулік Ларионовтың берген рапортында, Левшиннің жазған руларының тізімінде де берілген. Беріш руы 9 жікке бөлінеді: Жайық, Есенқұл, Қаратоқай, Күлкеш, Бегіс, Есен, Жаңбыршы, Себек, Бесқасқа.
Шежіре бойынша, Кіші жүздегі Байұлы бірлестігі құрамына енеді. , Қаратоқай, Жайық, , Себек, , Есен, Құлкеш аталарына таратылады. Беріш тайпалық бірлестігінің құрамына енген аталардың тарихы әріден басталады. Мәселен, Беріш тайпасының ең іргелі руы — Жайық. Ол өз есімін не Жайық өзеніне берген, не есімін Жайық өзенінен алған. Ал Жайық өзені болса, ол б.з. 2 ғасырынан бастап белгілі.
- Беріш этнонимі 10 ғасырда парсы тілінде жазылған авторы белгісіз “Худуд әл-Әлем” деген жағырапиялық еңбекте де кездеседі. Онда “Мерке — елді мекен, онда қарлықтар тұрады, оған саудагерлер де қатынайды. Бұл екі елді мекеннің аралығын үш қарлық тайпасы қоныстанған, олардың есімі бистан, хайм, бириш” деп жазылған.
- Академик Ә. Марғұлан “Қазақтың жыр-аңыздары” атты кітабында 10 ғасырда Хазар хандығы негізінен екі тайпадан құрылған: бірі — , екіншісі — деп көрсетеді.
- Ал 11–12 ғасырлардағы орыс жылнамаларында половецтердің (қыпшақтардың) қатарында Буршевич ұрпақтары болғаны туралы айтылады.
- Араб, парсы саяхатшылары оларды Буржоғлы деп көрсеткен.
Оңтүстік орыс даласында Бурчевичер ең ұлы ордалардың бірі болып, Русь-Қыпшақ даласы арасындағы барлық саяси оқиғаларға белсене араласқан. Бұл кездегі Беріштердің ханы атақты қолбасшы Боняк болған. Орданың орналасқан мекені сол жақ сағасы. Деректерде 10–11 ғасырлар аралығында Беріштердің Батыс тарапқа үнемі жылжи отырып, Днепрге жеткені аңғарылады. Днепрдегі Беріш ордасы 1245–1300 жылдар аралығында Алтын Орданың әскербасы Ноғайдың қарамағында болды. 1300 жылы Ноғай өлгеннен кейін Алтын Ордадан шеттей бастаған оның жұрты ханның жарлығымен Еділ-Жайық арасына көшірілді. Ноғайлы ұлысының құрамында Беріштер де болды. Ноғайлы ыдыраған соң, 16–18 ғасырлар арасында Беріштер Кіші жүз қауымымен аралас-құралас түстікте Бұхардан бастап терістікте Мұғалжар тауына дейінгі жерлерді жайлаған. 17 ғасырдың 30-жылдарында олар Еділ-Жайыққа ентелеген торғауыт қалмақтарына қарсы күрес жүргізген. Мұғалжардан қалмақты Есет батыр өткізбеген. Беріш қауымынан Есетке ілесе ел қорғаған батырлары Ағатай, одан кейінгі дәуірлерде , , Итемген, , , Құлбарақ, Исатай мен Махамбет, сондай-ақ, Есет Қараұлы, Мұрат Мөңкеұлы сынды ақын-жыраулар шықты. Беріш тайпасының ұраны — Ағатай, таңбасы — жебе (<).
Тұлғалар
- Сұлтан Бейбарыс
- Махамбет Өтемісұлы Жайық
- Есенгелді батыр Жанғабылұлы Жайық
- Асанбек Нұрғожаұлы Жайық
- Исатай батыр Тайманұлы
- Халел Досмұхамедов
- Мұрат Мөңкеұлы Қаратоқай
- Серікқали Жақыпов
- Құлбарақ Табылдыұлы
- Бөдене Байтілеуұлы
- Айтуар Үсенұлы
- Ағатай батыр
- Самиғолла Хамиев
- Нарынбай Кешубаев
- Алдар би Ерназарұлы
- Аманғали Кенжеахметұлы Себек
- Зақаш Камалиденов
- Саттар Нұрмашұлы Имашев
- Таңатар Етекбайұлы
- Ғапур Ибатуллин Құлкеш
- Рижа Дүсіпова Құлкеш
- Сейдеғали Дүсіпов Құлкеш
- Әліп Дүсіпов Құлкеш
- Хисметолла Исакулов Құлкеш
- Жәмел Омарұлы Ихданов Құлкеш
- Жанай Беркалиев Бегіс
- Жәлел Иманғалиев Есенғұл
- Төлеу Қадырбекұлы Жандауов Жаңбыршы)
- Арон Қабышұлы Атабек Есенқұл
- Шоқыр Бөлтекұлы Құлкеш
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Berish Alshyn tajpasynan tarajtyn 18 rudyn biri Alshyn tajpasynyn Bajuly rular birlestiginen tarajdy TarihyKishi zhүzdin Bajulynyn ishindegi adam sany en kop ru Berish B Keppenin 1851 zhyl mәlimeti bojynsha Bokej Ordasynyn ozinde gana Berish ruy 3 600 otbasyn kuragan Әr otbasy shamamen 5 adamnan Ortasha eseppen sonda adam sany 18 000 ga zhetken Bul ru zhoninde en algashky 1748 zhylgy Tevkelev kurgan Kishi zhүz kazaktarynyn ru tajpalyk kuramy degen enbekterinde ajtylady Sol siyakty Berish ruy 1829 zhyly sheneulik Larionovtyn bergen raportynda Levshinnin zhazgan rularynyn tiziminde de berilgen Berish ruy 9 zhikke bolinedi Zhajyk Esenkul Қaratokaj Kүlkesh Begis Esen Zhanbyrshy Sebek Beskaska Shezhire bojynsha Kishi zhүzdegi Bajuly birlestigi kuramyna enedi Қaratokaj Zhajyk Sebek Esen Қulkesh atalaryna taratylady Berish tajpalyk birlestiginin kuramyna engen atalardyn tarihy әriden bastalady Mәselen Berish tajpasynyn en irgeli ruy Zhajyk Ol oz esimin ne Zhajyk ozenine bergen ne esimin Zhajyk ozeninen algan Al Zhajyk ozeni bolsa ol b z 2 gasyrynan bastap belgili Berish etnonimi 10 gasyrda parsy tilinde zhazylgan avtory belgisiz Hudud әl Әlem degen zhagyrapiyalyk enbekte de kezdesedi Onda Merke eldi meken onda karlyktar turady ogan saudagerler de katynajdy Bul eki eldi mekennin aralygyn үsh karlyk tajpasy konystangan olardyn esimi bistan hajm birish dep zhazylgan Akademik Ә Margulan Қazaktyn zhyr anyzdary atty kitabynda 10 gasyrda Hazar handygy negizinen eki tajpadan kurylgan biri ekinshisi dep korsetedi Al 11 12 gasyrlardagy orys zhylnamalarynda polovecterdin kypshaktardyn katarynda Burshevich urpaktary bolgany turaly ajtylady Arab parsy sayahatshylary olardy Burzhogly dep korsetken Ontүstik orys dalasynda Burchevicher en uly ordalardyn biri bolyp Rus Қypshak dalasy arasyndagy barlyk sayasi okigalarga belsene aralaskan Bul kezdegi Berishterdin hany atakty kolbasshy Bonyak bolgan Ordanyn ornalaskan mekeni sol zhak sagasy Derekterde 10 11 gasyrlar aralygynda Berishterdin Batys tarapka үnemi zhylzhi otyryp Dneprge zhetkeni angarylady Dneprdegi Berish ordasy 1245 1300 zhyldar aralygynda Altyn Ordanyn әskerbasy Nogajdyn karamagynda boldy 1300 zhyly Nogaj olgennen kejin Altyn Ordadan shettej bastagan onyn zhurty hannyn zharlygymen Edil Zhajyk arasyna koshirildi Nogajly ulysynyn kuramynda Berishter de boldy Nogajly ydyragan son 16 18 gasyrlar arasynda Berishter Kishi zhүz kauymymen aralas kuralas tүstikte Buhardan bastap teristikte Mugalzhar tauyna dejingi zherlerdi zhajlagan 17 gasyrdyn 30 zhyldarynda olar Edil Zhajykka entelegen torgauyt kalmaktaryna karsy kүres zhүrgizgen Mugalzhardan kalmakty Eset batyr otkizbegen Berish kauymynan Esetke ilese el korgagan batyrlary Agataj odan kejingi dәuirlerde Itemgen Қulbarak Isataj men Mahambet sondaj ak Eset Қarauly Murat Monkeuly syndy akyn zhyraular shykty Berish tajpasynyn urany Agataj tanbasy zhebe lt TulgalarSultan Bejbarys Mahambet Өtemisuly Zhajyk Esengeldi batyr Zhangabyluly Zhajyk Asanbek Nurgozhauly Zhajyk Isataj batyr Tajmanuly Halel Dosmuhamedov Murat Monkeuly Қaratokaj Serikkali Zhakypov Қulbarak Tabyldyuly Bodene Bajtileuuly Ajtuar Үsenuly Agataj batyr Samigolla Hamiev Narynbaj Keshubaev Aldar bi Ernazaruly Amangali Kenzheahmetuly Sebek Zakash Kamalidenov Sattar Nurmashuly Imashev Tanatar Etekbajuly Ғapur Ibatullin Қulkesh Rizha Dүsipova Қulkesh Sejdegali Dүsipov Қulkesh Әlip Dүsipov Қulkesh Hismetolla Isakulov Қulkesh Zhәmel Omaruly Ihdanov Қulkesh Zhanaj Berkaliev Begis Zhәlel Imangaliev Esengul Toleu Қadyrbekuly Zhandauov Zhanbyrshy Aron Қabyshuly Atabek Esenkul Shokyr Boltekuly ҚulkeshDerekkozder Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 II tom Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet